(Kazakh National University named after al-Farabi, Almaty, Kazakhstan) DEVELOPMENT OF THE ELEMENTS OF A QUALITY MANAGEMENT
SYSTEM IN TERMS OF THE OIL INDUSTRY
Abstract. Dynamic and complex management structures in modern conditions require the introduction of mechanisms to improve various parameters in order to improve all management systems, improve the quality of services, improve competitiveness in the market segment. In this context, a significant interest is the quality management system, the effectiveness and efficiency of which allow to implement a wide range of production tasks that are the subject of applied research in the economy. One variant of an assessment of efficiency of introduction of quality management system with use of the standard techniques and indicators of the production and administrative analysis applied at the enterprises is offered.
Key words: effectiveness, efficiency, quality management system, process approach, management principles, economic efficiency.
А.А. Құдыш, Ж.Ж. Есенқұлова
(Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы, Қазақстан Республикасы) МҰНАЙ ӨНЕРКӘСІБІ МЫСАЛЫНДА САПА МЕНЕДЖМЕНТІ ЖҮЙЕСІНІҢ
ЭЛЕМЕНТТЕРІН ӘЗІРЛЕУ
Андатпа. Қазіргі заманғы жағдайларда басқару құрылымдарының серпінділігі мен күрделілігі менеджменттің барлық жүйелерін жетілдіру, көрсетілетін қызметтердің сапасын арттыру, нарық сегментінде бәсекеге қабілеттілікті арттыру мақсатында әртүрлі параметрлерді жақсарту тетіктерін енгізу қажеттілігін талап етеді. Бұл тұрғыда нәтижелілігі мен тиімділігі экономикадағы қолданбалы зерттеулердің мәні болып табылатын өндірістік міндеттердің ауқымды тізбесін іске асыруға мүмкіндік беретін сапа менеджменті жүйесі айтарлықтай қызығушылық тудырады. Кәсіпорындарда қолданылатын үлгілік әдістемелер мен өндірістік және басқарушылық талдау көрсеткіштерін пайдалана отырып, сапа менеджменті жүйесін енгізудің нәтижелілігін бағалаудың бір нұсқасы ұсынылды.
Түйінді сөздер: нәтижелілік, тиімділік, сапа менеджменті жүйесі, үдерістік тәсіл, менеджмент қағидаттары, экономикалық тиімділік.
Әлемдік нарықта экономикалық жаһандануды күшейту ресурстарды молықтыру қағидатты жаңа тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді құруды негіздейді. Қазақстан Республикасы осы нарықтың толыққанды субъектісі болып табылады.
Бұл жағдай құнды оңтайландыру әдістерін пайдалана отырып және өндірістік процестерді құрудың сапалы жаңа деңгейіне қол жеткізуге мүмкіндік беретін технологияларды енгізе отырып, өндірілетін тауарлардың, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің бәсекеге қабілеттілігін арттырудың тиімді тәсілдерін іздестіруді талап етеді.
178
№5 2019 Вестник КазНИТУ
Бәсекеге қабілеттілікті күшейтудегі негізгі фактор өндірілетін тауар (қызмет) сапасының артықшылығына ұмтылу болып табылады. Мұнай-газ кешенінің кәсіпорындары жалпы ұлттық өнімнің елеулі көлемін қамтамасыз ете отырып, осы саланың кәсіпорындарында өндірілетін өнімдерге елдің ішкі қажеттіліктерін жабуға ғана емес, сондай-ақ сыртқы нарықтардың шекарасын кеңейтуге де ұмтылады.Осы контексте қызметтің негізгі бағыттары бойынша негізгі міндеттерді шешуге бағытталған нәтижелі іс-шараларды орындауға мүмкіндік беретін сапа менеджменті жүйесі (СМЖ) бірінші кезектегі мәнге ие болады.
Қазіргі ғылымда қолданбалы зерттеулер шеңберінде нәтижелілікті бағалау бағыттарының бірқатар көрсеткіштер бойынша бөлінуі байқалады: экономикалық тиімділік (жалпы тәсілдер бойынша), әлеуметтік-экономикалық тиімділік (әлеуметтік қатынастар, ұйымдастырушылық мәдениет, персоналды басқару және т.б. саласында), техникалық, өндірістік және технологиялық тиімділік. Осыған байланысты нәтижелілік көрсеткіштерін анықтау тәсілдерін формализациялау қажеттілігін анықтайтын өзіндік мамандану қалыптасты.
Экономикалық және өндірістік көрсеткіштерді бағалаудағы белгілі бір айырмашылықтарға қарамастан, нәтижелілікті бағалау қағидаттарын формалдау процесін былайша белгілеуге болады [1]:
- нақты тұжырымдалған мақсат қою;
- құзыреттіліктің жоғары деңгейі (өндіріспен, басқарумен, регламенттеумен байланысты барлық мәселелер бойынша арнайы білім мен құзыретті кеңестердің қажеттілігі);
- атқарушылық тәртіп;
- процесті енгізу мен іске асырудың барлық кезеңдерінде қызметкерлерді материалдық ынталандыруды ұйымдастыру;
- бағалаудың тиімді құралы;
- өндірістік және басқару есебінің елеулі ақпараттық деректер базасы;
- тапсырмаларды диспетчерлеу;
- үдерістерді дұрыс енгізуді (іске асыруды) және пысықтауға жататын уақытша бұрмалаулар болған кезде шығындарды барынша азайтуды қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін нормалар мен регламенттер;
- еңбек пен өндірістік ағындарды нормалау;
- барлық операциялар нормативтері мен еңбек нормаларын ұтымды бекітуді қамтамасыз ететін стандарттау және регламенттеу.
Нәтижелілікті бағалау кезіндегі өзара байланыс логикасы, өз кезегінде, мақсаттар мен нәтижелердің (мысалы, құндық критерийді пайдалана отырып) өлшемдік проблемасын көрсетеді. Бұл ретте, зерттеу ауқымына байланысты мақсаттар кейде формальды сипатта болады (мысалы, білім деңгейін арттыруды бағалау кезінде). Бұл жағдайда есептерге қосымша бағалау рәсімдерін немесе бағалау параметрлерін енгізуге мүмкіндік беретін зерттеу қақтығысы туындайды.
Бірақ, біздің пікірімізше, процестің нәтижелілігін бағалау кезінде шаруашылық жүргізуші субъект өндірістік ресурстардың шығындарын азайту және шығындарын азайту мақсаттарын басшылыққа ала отырып, тиімділікті арттыру және мемлекетке қатысты процестерді қатар енгізуге тиіс. Осыған байланысты сапа менеджменті жүйесін енгізудің нәтижелілігін бағалау айтарлықтай қызығушылық тудырады.
Біз мұнай-газ саласындағы кәсіпорындарда СМЖ нәтижелілігін бағалау форматын қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін рәсімдерді формализациялауға әрекет жасадық.
Жақында мұнай өндіруші компаниялар тиімділіктің жоғары көрсеткіштерін және өндіріс көлемінің тұрақты өсуін көрсетті (ресурстарды өндіру және қайта өңдеу). Экологиялық, әлеуметтік және экономикалық проблемалардың шиеленісуі жағдайында өндірістің тиімділігі мен нәтижелілігін, пайданың, рентабельдіктің және активтердің айналуының тұрғысынан ғана бағалау өте дұрыс емес екені анық болды.
Қазіргі заманғы қоғамның дамуы - өзгерістердің жаһандануы мен ауқымымен, материалдық емес активтермен (ақпарат, идеялар, коммуникациялар), операциялармен және экономиканың жекелеген сегменттерінің симбиозымен сипатталады.
Мұнай және газ өнеркәсібі кәсіпорындарында мұндай өзгерістер тұрақты сипатқа ие, бұл осы бизнес табыстылығының жоғары үлесімен, өндірістік сегменттердің әртүрлі деңгейлерінде (қауіпсіздік талаптарын, еңбекті қорғау нормаларын, экологиялық саясатты қамтамасыз ету) мемлекеттің тұрақты бақылауымен және өндіру мен қайта өңдеу процестерінің жоғары технологиялығымен түсіндіріледі.
●
Техникалық ғылымдар
ҚазҰТЗУ хабаршысы №5 2019 179
2009 жылы ИСО 10014:2006 "Сапа менеджменті. Қаржылық және экономикалық тиімділікке қол жеткізу жөніндегі басшылық нұсқаулар» стандартына ұқсас (ISO 10014:2006 "Quality management – Guidelines for realizing financial and economic benefits") ГОСТ Р ИСО 10014-2008 "Ұйым менеджменті.Сапа менеджменті жүйесіндегі экономикалық тиімділікке қол жеткізу жөніндегі басшылық нұсқаулар»
ұлттық стандарты енгізілді.
Осы стандарттың мақсаты-ұйымның табысты қызметін қамтамасыз ету үшін сапа менеджментінің сегіз қағидаттарын қолдану және әдістер мен құралдарды таңдау контексінде экономикалық тиімділікке қол жеткізу үшін менеджмент тәсілдерін формализациялау [3, 4].
"Сапа менеджменті" жанұясының стандарттарында көрсетілген қағидаттарға тоқтамай, оларды қабылдау мен іске асыру жоғары басшылықтың стратегиялық шешімі болып табылатынын атап өту қажет, бұл ретте менеджменттің тиімділігі мен өндірістік (экономикалық, қаржылық, басқарушылық) процестердің тиімділігі арасында тікелей өзара байланыс бар.
Бұл жағдайда бағалаудың негізі үдерістік тәсіл (жоспар → орындау → тексеру → іс-әрекет) болып табылады, бұл ретте менеджменттің әрбір принципі бойынша күтілетін көрсеткіштерді келесі түрде ұсынуға болады:
1. Тұтынушыға бағдарлану:
- кірістердің өсуі (түсім);
- бәсекеге қабілеттілікті арттыру;
- тұтынушының ұсталуы немесе адалдығы;
- нарықты кеңейту және логистикалық тізбектерді жақсарту;
- ұйымның тұрақтылығын арттыру.
2. Басшының көшбасшылығы:
- стратегиялық және бюджеттік көрсеткіштердің орындалу деңгейін арттыру;
- басқарушылық шешімдер мен орындаушылық тәртіптің тиімділігін арттыру;
- ресурстық және интеллектуалдық әлеуетті пайдалануды оңтайландыру;
- бәсекелестік артықшылықтарды нығайту;
- процестер мен өнімдердің өзіндік құнын төмендету;
- кәсіпорынның технологиялық және қаржылық тұрақтылығын арттыру.
3. Қызметкерлерді тарту:
- қызметкерлердің жауапкершілігін арттыру;
- өзіндік құнның төмендеуі;
- ұйымның сенімділігі мен тұрақтылығын арттыру.
4. Үдерістік тәсіл:
- құнның төмендеуі және бәсекеге қабілеттіліктің өсуі;
- ресурстарды пайдалануды оңтайландыру және қызметкерлердің жауапкершілігін арттыру;
- нарыққа шығу мерзімін қысқарту;
- қызметті кеңейту, ұйымның сенімділігі мен тұрақтылығын арттыру.
5. Жүйелік тәсіл:
- ресурстарды пайдалануды оңтайландыру;
- нарыққа шығу мерзімін қысқарту;
- ұйымның тұрақтылығы мен сенімділігін кеңейту;
- түрлі деңгейдегі процестерді оңтайландыру, олардың нәтижелілігі мен тиімділігін арттыру.
6. Тұрақты жақсарту:
- кірістіліктің, түсімнің және бюджеттік көрсеткіштердің орындалу деңгейінің өсуі;
- инвестицияланған капиталдың тиімділігін арттыру және шығындарды қысқарту.
7. Фактілерге негізделген шешімдер қабылдау:
- активтердің айналуын жеделдету;
- инвестицияланған капиталдан түсетін кірістілікті арттыру;
- қызметтің барлық функционалдық бағыттары бойынша үдерістерді оңтайландыру және ресурстық базаны пайдалану тиімділігі;
- қызметті кеңейту, ұйымның сенімділігі мен тұрақтылығын арттыру.
8. Жеткізушілермен өзара тиімді қарым-қатынас:
- шығындарды төмендету;
- ресурстарды пайдалануды оңтайландыру;
- агрегацияның әр түрлі деңгейіндегі үдерістердің нәтижелілігі мен тиімділігінің өсуі;
- қызметті кеңейту, ұйымның сенімділігі мен тұрақтылығын арттыру.
180
№5 2019 Вестник КазНИТУ
СМЖ енгізудің нәтижелілігін бағалау кезінде ұйымның сенімділігі мен тұрақтылығын арттыруға, бәсекеге қабілеттілікті арттыруға, ресурстық және қаржылық базаны оңтайландыруға, қызметтің ағымдағы түрлерінен және капиталды инвестициялаудан кірістілікті қамтамасыз етуге, сондай-ақ Қызметтің негізгі түрлері процесінде барлық технологиялық операциялар мен басқарушылық шешімдердің келісімділігін іске асыруға мүмкіндік беретін бағыттарды талдау қажет екендігі айқын болады."Газпром" АҚ-да сапа менеджменті жүйелерін "Газпром" АҚ тобы кәсіпорындары үшін осы бағытты параллель регламенттейтін ұлттық және мемлекеттік стандарттар талаптарына бейімдеу бойынша тұрақты және жоспарлы жұмыстар жүргізілуде [5-7].
"Газпром" АҚ-ның СМЖ-ға корпоративтік талаптарын және оларды бағалау тәртібін анықтайтын 9000 сериялы СТО Газпром тобының негізгі стандарттары болып табылады:
- СТО Газпром 9000 "Сапа менеджменті жүйесі. Негізгі ережелер мен сөздік»;
- СТО Газпром 9001 "Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар»;
- СТО Газпром 9011 "Сапа менеджменті жүйесі. Сапа менеджиенті жүйесін бағалау бойынша басшылық нұсқаулар".
Мұнай және газ өнеркәсібі кәсіпорындары, оның ішінде "Газпром" АҚ кәсіпорындары үшін технологиялық операциялардың көп кезеңділігімен, өндірілетін өнімнің сипаттамасымен және өзге де параметрлермен анықталатын процестердің ерекшелігі тән. Бұл, өз кезегінде, еңбек үдерістері мен жұмыс орындарын ұйымдастыруға, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шараларды іске асыруға, инфрақұрылым объектілерін тиісті ұстауды қамтамасыз етуге қойылатын жоғары талаптарды қолдану қажеттілігін талап етеді. Көрсетілген міндеттерді шешу шеңберінде СМЖ кәсіпорындарда іске асырылатын үдерістердің жиынтығында неғұрлым тиімді құрал болып табылатыны анық.
ISO Стандарттау жөніндегі халықаралық ұйым мен Халықаралық Мұнай-газ саласының ынтымақтастығы нәтижесінде мұнай, мұнай-химия және газ өнеркәсібіне арналған СМЖ талаптарын анықтау үшін ISO/TS 29001 жаңа стандарты құрылды. Бұл стандарт өндірістің барлық кезеңдерінде ақауды болдырмау және шығындарды оңтайландыру, сонымен қатар өндірістік тізбектің басқа да элементтерін үздіксіз жақсартуды қамтамасыз ету мақсатында қарастырылатын өнеркәсіп тобының технологиялық процестерінің ерекшеліктерін ескере отырып, сапа менеджменті жүйелерін әзірлеу және енгізу үшін техникалық талаптарды білдіреді, бұл ретте тауарлар мен қызметтерді жобалау мен әзірлеуге, өндіруге, орнату мен қызмет көрсетуге, сондай-ақ өнімді сәйкестендіруге, презервациялауға және қадағалауға қатысты тараулар айтарлықтай өзгерді.
Мұнай, мұнай-химия және газ салаларында жұмыс істейтін ұйымдарға СМЖ жасау үшін негіз ретінде және қызметтің барлық кезеңдерінде сапаны бақылау үшін қажетті құрал ретінде ISO 29001 стандартын пайдалану ұсынылады.
СМЖ стандарттауы иерархияның жоғарғы деңгейінің стандарттарына сәйкес блоктарды үлгілеуді және қызмет ерекшелігіне қарай ұғымдар мен қағидаттарды ішінара кеңейте отырып, оларды біріздендіруді көздейді. СМЖ енгізудің нәтижелілігін бағалау мақсатында қаржылық көрсеткіштер мен табиғи өлшеуіштерді көрсететін бағалау параметрлерінің едәуір тізбесін пайдалануға болады.
Біздің пікірімізше, СМЖ енгізудің нәтижелілігін бағалау үшін келесі форматтарды қолдануға болады:
1. Өнім өндіруге арналған шығындар деңгейі.
2. Өндірістік циклдің ұзақтығы.
3. Өндірістік циклдің құрамдастары бойынша операциялық циклдің ұзақтығы (қажет болған жағдайда кеңейтілген талдау).
4. Еңбек өнімділігі.
5. Негізгі және қосалқы процестердің рентабельділігі.
6. Өндіріс көлемінің динамикасы.
7. Негізгі өндірістік циклдар бойынша инвестициялар көлемі.
СМЖ нәтижелілігін бағалауда өзара байланысты қамтамасыз ету қағидаттарына сүйене отырып, көрсеткіштердің логикасы төменде келтірілген талдау форматын болжайды:
1. Өнімді өндіруге жұмсалған шығындар деңгейі және оның пайда көрсеткіштерімен арақатынасы СМЖ тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді,бұл ретте бағалау процесінде инфляция деңгейінің әсерін ескере отырып, таза әсерді есептеуді қамтамасыз ететін коэффициент көрсеткіштерін қолдану қажет.
2. Өндірістік циклдің ұзақтығы СМЖ рәсімдерін іске асырудан, оның ішінде негізгі және қосалқы үдерістер құрамында жаңа бизнес-бірліктерді енгізу кезінде нәтижені көрсетеді.
●
Техникалық ғылымдар
ҚазҰТЗУ хабаршысы №5 2019 181
3. Өндірістік сегменттердің құрамдастары бойынша операциялық циклдің ұзақтығы (қажет болған жағдайда кеңейтілген талдау) өндірістік циклдің әрбір құрылымдық блогының нәтижелілігін сипаттайды және талдаудың жалпы параметрлеріне әсер ету дәрежесін анықтайды.4. Еңбек өнімділігі-технологияның өзгеруіне, инвестицияларды енгізуге, технологияны трансформациялауға аса сезімтал болып табылатын бағалаудың көп аспектілі көрсеткіші.
5. Негізгі және қосалқы процестердің рентабельділігі-барлық процестердің тиімділігін сипаттайтын, бірақ нәтижелілікті диагностикалайтын негізгі бағалау көрсеткіші, бұл бағалау көлеміндегі қарама-қайшылықтар мен келіспеушіліктерді болдырмауға мүмкіндік береді.
6. Өндіріс көлемінің серпіні технологиялық тізбектерді жақсарту, нарық сегментінде бәсекелестік артықшылықтарды арттыру бойынша іс-шараларды жүргізудің тиімділігін бағалауға мүмкіндік береді.
7. Негізгі өндірістік циклдар бойынша инвестициялар көлемі СМЖ бойынша іс-шаралардың форматы мен бағалық құрамдас бөлігін көрсетеді; бұл көрсеткіш ақша ағындарын дисконттау ставкасын қолдана отырып, инвестициялық жобалардың экономикалық тиімділігін бағалау бойынша тереңдетілген есептеулерді талап етеді, оның нәтижесінде тек ағымдағы сәтте ғана емес, сондай-ақ іс- шаралардың кіріс, шығыс бөлігін, сондай-ақ таза ақша ағыны, жобаның келтірілген таза құны, рентабельділіктің ішкі нормасы сияқты бағалаудың қаржылық көрсеткіштерін көрсете отырып, инвестициялық жобаның барлық операциялық циклі ішінде СМЖ тиімділігін бағалауға мүмкіндік беретін деректердің көлемді тізбесі қалыптастырылады.
СМЖ енгізудің нәтижелілігін бағалаудың ұсынылатын параметрлері қосымша қаржылық шығынсыз іс-шаралар мен үдерістердің мониторингін іске асыруға мүмкіндік береді, өйткені бағалау көрсеткіштері Мұнай және газ өнеркәсібі кәсіпорындарында жалпы қабылданған Есептеу параметрлерінің құрамына кіреді, нәтиженің мөлдірлігін, өлшемділігін және оның тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
Бағалау процесін регламенттеу жеке құжатпен немесе қолданыстағы нормативтік актілерге өзгерістер (нақтылау) енгізу жолымен анықталуы мүмкін.
Жүйені енгізудің нәтижелілігі бойынша статистикалық көрсеткіштерді жинақтау кезінде СМЖ іске асыру шеңберіндегі міндеттердің икемділігі, барабарлығы және сәйкестігі тұрғысынан оларды талдау қажет екенін атап өткен жөн, бұл қателер мен қайшылықтарды болдырмау мақсатында іске асыру қағидаттары мен форматының уақтылы түзетілуін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Эмерсон Г. Өнімділіктің он екі принципі. М.: Экономика, 1992.
2. Харрингтон Д., Эсселинг К.С., Нимвеген Х.В. Бизнес жобаларды оңтайландыру. Құжаттандыру, талдау, басқару, оңтайландыру. СПб.: Азбука, 2002
3. ГОСТ Р ИСО 10014-2008. Ұйым менеджменті. Сапа менеджменті жүйесінде экономикалық тиімділікке қол жеткізу бойынша басшылық нұсқаулар.
4. ИСО 10014:2006. Сапа менеджменті. Қаржылық және экономикалық тиімділікке қол жеткізу бойынша басшылық нұсқаулар.
5. СТО Газпром 9000. Сапа менеджменті жүйесі. Негізгі талаптар мен сөздік.
6. СТО Газпром 9001. Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар
7. СТО Газпром 9011. Сапа менеджменті жүйесі. Сапа менеджменті жүйесін бағалау бойынша басшылық нұсқаулар.
Құдыш А.А., Есенқұлова Ж.Ж.
Разработка элементов системы менеджмента качества на примере нефтяной отрасли
Резюме. Динамичность и сложность управленческих структур в современных условиях требуют необходимости внедрения механизмов улучшения различных параметров с целью совершенствования всех систем менеджмента, повышения качества предоставляемых услуг, повышения конкурентоспособности в сегменте рынка. В этом контексте значительный интерес представляет система менеджмента качества, результативность и эффективность которой позволяют реализовать широкий перечень производственных задач, являющихся предметом прикладных исследований в экономике. Предложен один вариант оценки результативности внедрения системы менеджмента качества с использованием применяемых на предприятиях типовых методик и показателей производственного и управленческого анализа.
Ключевые слова: результативность, эффективность, система менеджмента качества, процессный подход, принципы менеджмента, экономическая эффективность.
182
№5 2019 Вестник КазНИТУ
УДК 004.9K. Kozhakhmet, A. Shoiynbek, D. Kuanyshbay (Suleyman Demirel University, Kaskelen, Kazakhstan
E-mail: aisultan.shoiynbek@sdu.edu.kz)
VARIOUS LANGUAGES IMPACT ON THE PROBLEM OF EMOTION RECOGNITION IN SPEECH
Abstract. The emotion recognition in speech is the mostly developing field of AI tasks. Previously, there were achieved good results in emotion recognition in speech by testing the German and English languages. Using the existing models which got highest results in accuracy there was considered the possibility to reach also the highest results in Kazakh and Russian languages. There was used testing set based on Berlin dataset and the sentences with emotions on Kazakh and Russian languages were recorded for the test set. In the result we can discuss about various languages impact on the problem of emotion recognition in speech. The article was written as part of the grant project of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan (2018-2020): Developing and implementing innovative competence-based model of multilingual IT-specialist in the course of national education system modernization.
Key words: Speech emotion recognition, Kazakh language, Russian language, deep neural networks Introduction
Emotion recognition is one of the progressive tasks in the field of AI, as people are emotional beings and it is important that machines react and act taking into account a person's emotions. Emotion can be recognized from various sources such as face analysis, skin temperature, galvanic resistance and gesture recognition. SER is important part of ER and can be useful in interactive systems such as in call center applications, virtual reality, tutoring systems, psychiatric aids, and interactive games, among others. Apart from this, emotion recognition could also form an essential step towards personal wellness studies such as automatic detection of fatigue, stress, depression, and above all, in identifying personality. Considering the progress in speech synthesis, inclusion of emotions can increase the naturalness of the synthesized speech.
Speech Emotion Recognition (SER) aims to automatically identify the current emotional state of a person from his or her speech [1]. In speech, discrete emotion expressions are associated with characteristic variations in the acoustic structure of the speech signals and the relative perturbation of specific acoustic cues over the course of an utterance [2]. During speech emotion analysis, these vocal cues are extracted from speech as a marker for the emotional state by assuming that there are objectively measureable cues that can be used for emotion recognition [3].
There are some studies in literature which tried to find the factors that influence emotion identification from expressive speech such as gender and age [4]. In analyzing the influences of language in SER, Pell [2]
has highlighted the importance of acoustic data such as fundamental frequency and speaking rate for indicating vocal emotion in languages. However, how languages influence the SER is open for exploration.
In research [5] the KNN model was trained on the basis of Berlin Emotional Database (EMO-DB)[6] to predict some pool of emotional sentences in English, Malay, Mandarin languages. In a result get accuracy levels of 78.5%, 71.0% and 72.5% respectively. But they used four emotions (sad, happiness, anger, neutral).
In our previous work [7] we got the 100% accuracy on test set using the DNN model with three emotions (sad, anger, neutral). The aim of research is investigate how Russian and Kazakh languages will affect on the SER which was trained on German language. In the result we will understand influence of different languages on SER.
Section 2 describes which data and model were selected to achieve the goal. Section 3 describes the conditions of the experiment and its results.
Method Data
For the Training set we used was German Corpus (Berlin Database of Emotional Speech). As in work [5] we used four emotions states: angry (127 recordings, 334 seconds), neutral (79 recordings, 186 seconds), sad (65 recordings, 263 seconds), happiness (recordings 71, seconds 179).
We split dataset intro TRAINING 80,7% (276 files ) VALIDATION 9.64% (33 files: 12-angry; neutral-8, sad – 6, happiness - 7 ) and TESTING 9.64% (33 files: 12-angry; neutral-8, sad – 6, happiness - 7). TESTING set used for testing was taken from files that have not been seen by DNN during training or validation.
●
Техникалық ғылымдар
ҚазҰТЗУ хабаршысы №5 2019 183
To reach the aim of research we collected the small emotion dataset (FOREIGN Dataset) in Kazakh and Russian language for compare predictions with TESTING. Emotions were recorded on Dictaphone of mobile phone with different number of sample and later down sampled do 16kHz (mono)[6].Participants
Four people participated in the compilation of the FOREIGN dataset, the average age is 20 years, two men and two women. They recorded twelve sentences (ten of this on Russian language and half on Kazakh language) on four emotion (angry; neutral, sad, happiness). All sentences are shown in Table1.
In the result we got the 320 sentences on Kazakh language and 320 on Russian language. By analogy with TESTING, we selected randomly 33 files from Russian language and 33 files for Kazakh language (12- angry; neutral-8, sad – 6, happiness –7).
Table 1. Kazakh and Russian sentences for FOREIGN dataset.
№ Kazakh language Russian Language Meaning in English
1 Оларға сен мұны қалай істедін? Как ты мог так поступить с ними? How could you do this to them?
2 Ол маған қарап тұрды, бірақ
байқамады. Он смотрел на меня в упор, и не
замечал.
He looked at me point-blank, and did not notice.
3 Бүгін менде емтихан болады, сондықтан мені алаңдатпаңыз, мен дайындап отырмын
Сегодня у меня экзамен, поэтому не беспокойте меня, я готовлюсь
Today I have an exam, so do not touch me, I am preparing 4 Мен кеше кешке хат жібердім Я отправил письмо еще вчера
вечером
I sent the letter last night 5 Олар оны жоғары көтеріп, енді
қайтадан түсіп кетті
Они просто подняли его наверх, и теперь они снова спускаются
They just lifted him upstairs, and now they descend again.
6 Демалыс күндері мен әрқашан
үйге оралып, Арсенді көрдім В выходные дни я всегда возвращался домой и видел Арсена
On weekends I always came back home and saw Arsen 7 Ол әрқашан оны сақтайтын жерде
болады Он будет в том месте, где мы
всегда храним его.
He will be in the place where we always keep him.
8 Ол сәрсенбі күні келеді. Она придет в среду. She will come on Wednesday.
9 Төсек үстел тоңазытқышта орналасқан.
Скатерть лежит на холодильнике. The tablecloth is on the fridge.
10 Бүгін кешке мен оған айта
аламын. Сегодня я мог сказать ему. Today I could tell him.
Feature extraction and DNN architecture.
For feature extraction we used LibROSA [8] python package and converted all to MFCC feature.
Detailed DNN architecture described in the article [7].
Experiment
As mentioned earlier, we created two additional test sets in Kazakh and Russian languages with the same number of files with emotions for comparison. An identical number of files in each emotion will allow comparing the accuracy and identifying the dependence of emotions on language.
Results
For each test set, a model with a different number of epochs was trained. In this approach, we considered accuracy in the context of 5,10,20,40 epochs. The results are displayed in the Table 1.
Table 1. Comparative analysis of spectral features.
№ Feature Accuracy(%)
epoch 5
Accuracy (%) epoch 10
Accuracy(%) epoch 20
Accuracy(%) epoch 40
1 German_test 84.84 84.84 93.93 93.93
2 Kazkakh_test 27.27 24.24 30.30 30.30
3 Russian_test 39.39 36.36 39.39 39.39