210 211
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы №3 (82) 2011
их составных частей. Отсюда следует, что по законодательству нашей страны полезной моделью может быть только устройство (конструкция, пространственное расположение элементов), но никак не вещество или способ.
Для патентоспособности полезных моделей не требуется наличия критерия изобретательского уровня, необходимого для изобретений.
Законодательным актом, указанным в п. 5 ст. 991 ГК РК является Патентный закон с изменениями и дополнениями, внесенными Законом Республики Казахстан от 9 июля 2004 г. «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам интеллектуальной соб- ственности» [2]. Глава 2 Патентного закона в ст. 6-8 устанавливает условия патентоспособности объектов промышленной собственности, ст. 9, 10 главы 3 определяют возможных авторов и патентообладателей, а ст. 16-28 главы 5 устанавливают порядок получения охранного документа.
Конкретизация положений Патентного закона содержится в Патентной инструкции [3].
ЛИТЕРАТУРА
1. Кайпбаев Д. Совершенствование процедур правовой охраны объектов промышленной собственности: методики их оценки и внедрение их в производство //Конфедерация работодателей Республики Казахстан, http://www.krrk.kz/
n85.html
2.Казахстанская правда, 15 июля 2004 г.
3. Электронный правовой справочник Законодательство. -Алматы: Юрист, 2004.
Поступила в редакцию 17.03.2010 Т. АМАНДЫҚ
БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ САБАҒЫ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ КӨРКЕМ-ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІН ЖЕТІЛДІРУ
Developments artistic-creative abilities pupil initial place is told In this work on graphic arts. But is in the same way considered history and theory graphic arts and its role in development artistic-creative abilities.
Елдің әлеуметтік, экономикалық, рухани даму деңгейі сол қоғамдағы жеке адамның шығармашылық мүмкіншілігіне байланысты. Себебі «Отан от басынан басталады» демекші қоғам адамдардан тұрады.
Ал қоғамның жан-жақты дамуы әрбір адамға тікелей байланысты. Әрбір адам шығармашылық қабілетке тумысынан бейім келеді. «Шығармашалық – бұл адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі. Адам бойындағы қабілеттерін дамытып, олардың өшуіне жол бермеу адамның рухани күшін нығайтып, өзін-өзі табуына көмектеседі. Өйткені, адам туынды ғана емес, тудырушы, жаратушы да.
Ол өзін-өзі, өзінің шынайы болмысына бастайтын жол іздеуі керек. Адам өзін-өзі жетілдіруге де, сонымен қатар өзін-өзі жойылуға да қабілетті болады. Адамның өз болмысын тануға ұмтылуында көмектесіп, тереңде жатқан талап-тілегін, қабілеттерін дамыту, сол арқылы оған толыққанды өмір сүру үшін жаңа рухани күш беру білімінің ең маңызды мақсаты болып табылады» [1].
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы өсіп келе жатқан жеткіншек ұрпақтың мәдени өрісін көтеру, сұлулықты қабылдау қабілетін қалыптастыру арқылы төл мәдениеттің белсенді жасаушысы, иесі, жалғастырушысы болуына зор мән берілуде. Сонымен қатар оқушылардың өз елінің, халқының, соның ішінде өзі мекен ететін аймақтың мәдениетіне, дәстүрлеріне деген сезімдік-эстетикалық қарым-қатынасын қалыптастыру – бейнелеу өнері пәнінің негізгі міндеті болып отыр.
«Біз өзіміздің болашағымызды, жеке балаларымыздың болашағын қандай күйде көргіміз келеді, осыны айқындап алатын уақыт жетті» деп көрсетілген Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың 2030 жылға арналған стратегиялық бағдарламасында [2]. Сондықтан да еліміздегі ұлттық қоғамды кемелдендіру ел болашағы – жас ұрпақты жаңа инновациялық әдісте рухтық тәлім және білім негіздерімен қаруландырып, қалыптастыру қажет.
Жас жеткіншектерді жан-жақты етіп тәрбиелеу – ең басты мәселелердің бірі. Оны шешудің негізгі бір тармағы – эстетикалық тәрбие беру барысында ерекше үлес бейнелеу өнерінің еншісіне тиетіндігінде. Бұл жөнінде танымал ғалым Ф.Жұмабекова: «Бейнелеу өнері тәрбие құралы ретінде баланың жеке басының жан-жақты дамып, қалыптасуына тікелей әсер етеді», - дейді.[3] Бейнелеу өнерімен танысу барысында баланың ақыл-ойы жетіліп, жағымды мінез-құлықтары мен адамгершілік қасиеттері қалыптасып, әсемдік пен сұлулықты қабылдау қасиеті артады. Яғни, қоршаған ортаға, табиғатқа деген эстетикалық сезімі шыңдала түседі.
Бейнелеу өнері өзінің бай тарихы, терең мазмұнды алуан түрлі ерекшеліктерімен жас ұрпаққа рухани, эстетикалық тұрғыда әсер етіп, балалардың саналы қасиеттерін дамытатыны анық. «Сурет салуды сүю - өмірді, табиғатты, айнала қоршаған ортаны сүю. Ол адамның ақыл-ой парасатын өсіреді, танымын
кеңейтіп, ізгілікке, әсемдікке үйретеді, өмірдегі келеңсіз құбылыстармен ымырасыз күресуге тәрбиелеп, халқына, еліне, жеріне деген сүйіспеншілікке баулиды», - дейді танымал ұстаз Ә.Төлеубаев.
Адамның басқа қабілеттері сияқты оның эстетикалық қабылдағыштығы да ұдайы дамып, тәрбиеленіп отырады. Эстетикалық қабылдау әрқашанда заттар мен құбылыстардың тек сыртқы пішіндері мен белгілері ғана емес, олардың ішкі сапалық белгілеріне баға берумен де байланысты. Сондықтан эстетикалық және идеялық құбылыстар өзара байланысты және үлкен танымдық мәні бар. Бұл мәселе жөнінде қазақтың заңғар жазушысы М.Әуезов: «Көркем өнердің міндеті табиғатқа еліктеу емес, оның сырын ашу. Көркем өнер біздің ішкі дүниеміз бен жан-жүйемізге әсер етіп, адамдық қалпымызды тәрбиелейді», - деген болатын.
Табиғатты тамашалай алатын бала оның жетілген элементтеріне ұқыпты қарап, сақтай алады. Қоршаған ортаға адамгершілікпен қарауды қалыптастыратын эстетикалық сезімдер де осының негізінде дамиды.
Эстетикалық тәрбие беруде экскурсияның да маңызы аса зор. Бұл – оқу-тәрбие жұмысының мазмұнды да қызықты түрі. Экскурсия оқушыларды бейнелеу өнері сабақтарында алған білімдерін кеңейтіп, тереңдетіп, тиянақтауға септігін тигізеді. Мұғалім әрбір экскурсияның алдына белгілі мақсат қойып, бейнелеу өнері бойынша шығармашылық жұмыстардың ерекшелігі жайлы айқын түсінік беруі тиіс. Экскурсияның танымдық бағыты болумен қатар оның эстетикалық тәрбие мақсатын да ескеру керек.
Мәселен: 1.Тақырыптарға сурет салуға арналған сабақтар үшін жыл мезгілдері бойынша ауа райы элементтеріне (көктегі тез ғайып болатын ақша бұлттар, жапырақтар, күннің батуы және шығуы, т.б.) оқушылар назарын баса аудару қажет. 2.Заттың өзіне қарап кескінін салуға арналған сабақтар үшін бақылау қашықтығына (кетіп бара жатқан немесе келе жатқан машина не адамдар, қала немесе ауыл өмірінің еңбек ырғағы, бояудың қанық, ашықтығы, т.б.) балалар назарын баса аудару керек. 3. Декоративті сурет салу сабақтары үшін ағаштардың жазғы және күзгі кездегі жапырақтарының пішіні мен түсіне балалар назарын аударып, гүл желектері мен жапырақтарының пішіндері мен түсі арасындағы айырмашылықтарға талдау жасатқан жөн.Мұғалімнің басты міндетіне табиғат пен қоршаған ортадағы пішін мен түстің көптігі мен алуандығын балаларға байқату жатады. Баланың эстетикалық байқағыштығын қоршаған өмірге талғампаздықпен қарау арқылы дамыту керек. Соның өзінде ер бала мен қыз баланың қоршаған ортаға қатынасы әр түрлі болады. Мысалы, ер балаларды көбіне машиналардың маркалары, олардың формалары, әртүрлі ойын әрекеттері (футбол, волейбол, дойбы, т.б.) қызықтырады. Ал қыз балалар көбіне құстардың даусына, гүл шоқтарына, олардың түрлері мен түсіне көңіл аударады.
Осылайша таңдай қарау негізінде, балалардың эстетикалық байқағыштығы барлық сабақ үстінде дамытып отыру керек. Мысалы, заттың өзіне қарап суретін салғанда мұғалім оның моделін көрсетіп талдайды. Осы сияқты тақырып бойынша және декоративті сурет салу да баланың эстетикалық байқағыштығын дамытады.
Бейнелеу өнерінің ерекшелігі оның танымдық және тәрбиелік міндеттерін белгілейді. Сурет салу барысында бала салып жатқан объектісіне іштей баға береді және оның сезімдері (оның ішінде эстетикалық сезімдері де) үлкен роль атқарады. Сюжетті таңдап алу – бейнелеу өнеріне тән ерекшелік. Бұл бала жұмысының бірінші кезеңі. Кейде балалар арасынан «қиялшылдарды» байқауға болады. Олар ертегі, түрлі оқиғаларды, әлем кеңістігін, ғарыш кемелерін салуға әуес келеді. Ал «батылдарға» шындық өмірді бейнелеуге тікелей кірісетіндер жатады. Балалар сурет бояуының ашық, айқын болғанын ұнатады. Бұл олардың эстетикалық талғамынан туады. Баланың салған суретінің эстетикалық сапасына мұғалім әсер ету қажет. Заттың өзіне қарап немесе тақырып бойынша сурет салғанда, олардың өлшемдерінің пропорциясының сақталуына көңіл аудару қажет (мәселен, суретте адамның үлкендігі үйдікімен, құстардың үлкендігі ағаштардың үлкендігімен үйлесімін тапқаны жөн). Сурет сапасына әр түрлі бейнелеу материалдарын (акварель, гуашь, картон, қағаз, мата, фольга, пластилин, табиғи саз және т.б.) орынды пайдаланудың да үлкен маңызы бар.
Қиялдау арқылы сурет салғызу. Ұнатқан кейіпкерге мінездеме беру. Ой шапшаңдығын сөз байлығын дамытуда салған суреттерін әңгімелей білу. Мәтін ертегі әңгіме бойынша сурет салғызу. Ал сабақтан бос уақытта оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытудың жұмыс түрлері. Орталық мұражайға апару.
Әр түрлі кездесулер өткізу, әр тақырыпта пікір талас алған әсерлерін суретке бейнелеу. Журналдарға жазылу,үнемі пайдаланып отыру. Осындай жұмыстарды үнемі жүргізу оқушыларды шығармашылыққа баулуға шәкірт бойындағы қабілет көзін ашып тілін байытуға қиялын ұштауға өз бетінше ізденуге зор әсерін тигізеді. Бала бойындағы Қабілетті ашу оқушының шығармашылық бағытта дамуына жете мән беру болып табылады.Жастардың Танымдық шығармашылық қабілетін дамыта оқыту олардың сабаққа деген қызығушылығын оятып ойын Ынтасын дамыта түседі.Мұның барлығына ұстаздың ролі өте зор.
Төменгі сынып оқушылармен жұмыс жасауда теориялық талдау қортындылары мен өзіндік бақылауды пайдалана отырып оқушының білім білік дағдыларын арттыратын бейнелеу әрекетіндегі сурет салудағы әдіс-тәсілдерді ұсыну керек.
Біздің басты тақырып ретінде алып отырған «Шығармашылық» сөзінің төркіні (этимологиясы)
«шығару», «ойлап табу» дегенді білдіреді. Демек, оны жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы жетістікке қол жеткізу деп түсіну керек. Философиялық сөздіктерде «... шығармашылық - қайталанбайтын тарихи- қоғамдық мәні бар, жоғары сападағы жаңалық ашатын іс-әрекет», - деп түсіндіріледі.
Арнайы әдебиеттерде «шығармашылық» ұғымына әртүрлі анықтамалар берілген. Мысалы, С.И.Ожеговтың сөздігінде «Шығармашылық - жаңа материалдық және мәдени құндылықтардың өмірге
212 213
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы №3 (82) 2011
келуі» деген анықтама беріледі. Ал, энциклопедиялық сөздікте «Шығармашылық - адамның іс-әрекетіндегі өз бетінше жұмыс жасау мен белсенділіктің ең жоғары формасы. Бұл қандай да бір нәрсені өзгерту, жетілдіру, жаңасын ойлап табу, түпнұсқасын шығаруға деген қажеттілік» делінген. Белгілі психолог С.Л. Рубинштейн
«...шығармашылық деп нәтижесінде жаңа үпнұсқалық және әлеуметтік кұнды өнім дайындалатын іс- әрекет аталады», - дейді. Б.Д. Элконин шығармашылығында мынадай анықтама береді: «Шығармашылық - бұл ерекше тұрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалған нәрсе, бұрынғы нәрселердің механикалық қайталануы емес, ол өзінің сонылығымен, біртумалығымен ерекшеленетін болса, өзін-өзі куәлендіретін, дәлелдейтін болса, онда бұл нәрсені туғызған шығармашылық акт туралы сөз қозғауға болады».
Ю.Г. Юдин оқушының шығармашылық әрекетінің негізгі белгілері мен оларға сәйкес қалыптасатын қабілеттерін мына түрде қарастырады:
- оқушының шығармашылық іс-әрекетінің міндетті түрде талап етілуі;
- оқушының шығармашылық іс-әрекетінің пайда болуының жан-жақтылығы;
- сыныптағы ерекше эмоциялық шығармашылық атмосфера және оқушының қызығушылығы;
- оқушының жаңа бір нәрсені ашуы.
Көрнекті психолог Л.С.Выготский «шығармашылық» деп жаңалық ашатын әрекетті атаған. Өйткені әрбір жаңалық, әсіресе, интеллектуалдық тұрғыдағы болса, ол баланың психикасын жаңа сапалық деңгейге көтереді деп есептейміз.
Бірінші сыныпқа келген оқушының бейнелеу әрекетіндегі біліктілік пен дағдылар деңгейінің арасын- да алшақтық өскені байқалады. Сурет салу деңгейі төмен оқушының қарапайым көркемдік қабілеттерін дамыту мен көркемдік әрекет деңгейі биік оқушының қабілеттілігін әрі қарай жетілдіруге жағдай жасай- тын сабақ ұйымдастырушы педагог үшін қиынға соғатыны мәлім. Бұл үшін жақсы сурет салатын оқушы мен бейнелеу дағдысы нашар дамыған оқушылармен біріктіре отырып өткізу тиімді болмақ. Жақсы су- рет салатын оқушы дайындығы нашар оқушыға Оның жанында немесе алдында отырып сурет салудың қарапайым орындаушылық амалдарын еріксіз көрсетеді. Сурет салмас бұрын салынатын суреттің ой- түйінін құрылыстың шешімін айтып талқылап алған жөн. Сонда дайындығы нашар оқушы, жақсы сурет салатын оұушының суретіне қарап көшірсе өзінің жеке өй түйінін сақтап қалады. Суретті жақсы оқушыға көркем бейнені айқындау анығырақ етуге мүмкіндік беретін бір емес бірнеше амалдврды қолданумен бай- ланысты күрделенген тапсырмалар беру қарастырылады. Мысалы: салынған суреттегі бұйымға сәндік өнердегі өрнек түзгіштерін ендіру арқылы безендіріліп суреттегі обьектілерге қозғалыс беретіндей етіп, олардың бір бірімен байланысын көрсетуді ұсынған жоқ. Осылайша жұмыс жасағанда мұғалімнің әрбір балаға жеке тәтпіштеп айтпай жатып-ақ уақытты үнемдеуге мүмкіндігі артады. Сыныпта сурет салу ба- рысында төмен сынып оқушыларының ойын дамытудың жолы болып табылатын , бір бірімен сөйлесіп ой бөлісіп қарым-қатынас жасауы да пайдалы. Сол себепті өзімен парталас достарының дер кезінде айтқан кеңесі бейнелеудің кейбір өзіне тән бөлшектерпмен толықтырылып байытылып отыруына септігін тигізеді.
Оқушыны шеберлік орындау тәсілдерінің атауларымен таныстыруда ойын түрлерін пайдалануға болады.
Мысалы: Суретші сурет салу барысында қандай көркемдік нәрсе құралдарды пайдаланатындығын көрнекі түрде көрсету үшін бір оқушыны суретші салған әр түрлі жанрдағы шығармалар, мольберт, кенеп, түрлі түсті әр түрлі химиялық құрамдағы бояулар (акварель, майлы бояу, гуаш, сангина, туш, пастел, көмір ) қылқаламның бірнеше түріғ, қағаз , қатты қағаз. Көрермендер суретшімен сұрақ-жауап арқылы қарым- қатынаста шығармамен және ол пайдаланған әр түрлі көрмені нәрселермен таныс бола алады.
Бейнелеу өнерi сабағының қоғамдағы алатын орны өз алдына ерекше. Бейнелеу өнерiнiң басты мiндетi – балаларға бейнелеу өнерiнiң барлық түрлерiнен жалпы мағлұмат беру, қарапайым заттардың суреттерiн бейнелеудi, өмiрдегi әдемi мен жаманды ажырата бiлуге үйрету және оқыту арқылы оқушылардың эстетикалық сезімдерін қалыптастыру. Әрбiр оқушы бейнелеу өнерi сабағы арқылы өзiн қоршаған ортадағы заттардың әдемiлiгiн, табиғаттың әсемдiгiн және осы әдемiлiктердi көрiп сезiну арқылы өзiнiң шығармашылық қабiлетiн жетiлдiре алады [3].
Бейнелеу өнер сабақтарында шығармашылық жұмыстардың әр түрлі тұрпаттары мен әдіс-тәсілдер түрін пайдалану оқушының сурет салудағы шығармашылық тәсілдерін игеруге көмектеседі. Қоғамда, айналамыздағы ортада болып жатқан қарқынды өзгерістер, шығармашылық қабілеті бар, қажетті жағдайда шешім қабылдай алатын жеке тұлғаның алдына үлкен талаптар қояды. Оқушылардың шығармашылық тұлғасын дамыту және оны тәрбиелеу – бүгінгі таңдағы көкейкесті мәселелерінің бірі. Шығармашылық тұлға – бұл қызығушылықты білдіріп, қабілетті, белсенділікті танытады. Шығармашылық дегеніміз – адамның өмір шындығында өзіңді тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол табу үшін, дұрыс ой түйіп, өздігінен саналы, дәлелді шешімдер қабылдай білуге үйренуі керек. Тұлға бойындағы қабілеттерін дамытып олардың өшуіне жол бермеу, оның рухани күш беру білімнің ең маңызды мақсаты болап табылады.
Тұлға дарындылығының табиғаты, шығармашылық қабілеті, дамуының қайнар көзі, шығармашылық мүмкіншіліктерінің психологиялық құрылымы. Мұның барлығы арнайы ізденісті қажет етеді. қазіргі психология, педагогика ғылымдарында осы мәселеге қатысты зерттеу жұмыстары жүргізілуде. Мысалы:
Я. А. Пономарев, Н. С. Лейтес, В. А. Крутецкий, Е. Е. Кравцова, В. Т. Кудрявцев сынды ғалымдардың зерттеулеріне сүйене отырып, қабілетті, дарынды шығармашылық тұлғаны дамыту жолдарын айқындауға болады. шығармашылық дарындылықтың өз табиғатына тән ерекшеліктері бар. Ғалымдар шығармашылық
дарындылықтың туа біткен, сондай-ақ жүйе пайда болатын сипаты жөніндегі көзқарастарды қуаттайды.
Қоршаған ортаның, тәрбиенің және дамудың әсерінің нәтижесінде оқушының шығармашылық тұлғасын қалыптастырудың сипаты айқын көрінеді. Тұлғаның рухани өсуі және дамуы бойынша жүргізілетін ғылыми зерттеулер мен бақылаулар іс-әрекетке деген қызығушылық пайда болып, ынтасы артады, қажетті дағдылар қалыптасып отырады деген тұжырымдар жасаған. Оқушының шығармашылық тұлғасын қалыптастыруда көптеген ғалымдар қиялдың дамуын жалпы психологиялық дамуымен байланыстырады.
Оқушыларды шығармашылық жұмысқа баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылықтарын арттыра түсу үшін, қиялдың, қабілеттің сабақта және сабақтан тыс уақытта, пәнаралық байланыста дамытуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады.
Қазір білім беру саласына жаңа талаптар қойылып отырғаны белгілі. Бұрынғы оқыту жүйесіне қойылған талап, оқытудың әдістемесін жетілдіру болатын болса, енді әрбір бала жеке тұлға ретінде ескерілуі керек.
Баланың жеке даралық қабілетін ескермейінше оқытудың нәтижесі толық болмайтынын психология ғылымы дәлелдеп берді. Әсіресе, бала 5- 6 сыныптарға келгенде сурет салуға деген құлшынысының төмендей түсетіндігін байқадық. Шығармашылық қабілеті баяулап, затқа қарап салуға деген ыңғайы арта түсетіндігі анықталған. Дәл осы сәтте олардың шығармашылық қабілеттерін арттырудың болашақ маман даярлауға деген үлесі зор. 6 сыныптан кейін сурет сурет сабағы болмайтыны белгілі, ол әрі қарай геометрия, 9 сыныпта сызу сабағымен ұштасатыны белгілі. Бірақ, бұл кезде балалардың емін-еркін ойлап, көркем-шығармашылық қабілеттері онша дами қоймайтындығын байқадық. Бұған дәлел ретінде мен өзім мектеп қабырғасында оқып жүрген кезде 6 сыныпқа дейін сурет сабағында суретке деген құлшынысым өте жақсы болды, менімен бірге біраз балалар да суретке қызыға салып, ертегілерге байланысты суреттер салып жүрдік, бірақ 7-8 сыныптарға қарай сурет салуға деген көп баланың ынтасы төмендеп кетті. Мен өзім мектептегі қабырға газеттерін, көркемдеу жұмыстарына көмектесу арқылы ғана суреттен қол үзбедім.
Кейін біздің үйде компьютер пайда болды, оның арнайы сурет салатын бағдарламасын ашып, сурет салдып көрдім, суреттерді салған сайын қызығушылығым арта түсті. 6 сыныптан кейін компьютермен, арнайы бағдарламалар арқылы сурет салғызуды жалғастырса ол да баланың шығармашылығының арта түсуіне септігін тигізеді деген ойдамын. Сурет салуға деген ынтаның, сол арқылы шығармашылық қабілетінің арттыруын мектеп ішілік, мектеп аралық, ауылдық, аудандық, қалалық көрмелерді жиі ұйымдастырып, оқушыларды жаппай тарту өте тиімді болып келетінін байқадық. Көптеген педагогтар мен психологтар пікірлеріне қарағанда, оқушылардың түрлі пәндердегі білімдер мен біліктерді, бейімділіктердің жеке элементтері арасындағы байланыстарды байқап және қабылдануы олардың білімдерін жүйеге түсіреді, ақыл-ойына серпіліс тудырады, таным қызметіне шығармашылық сипат береді.
Белгілі ғалым А. Лилов шығармашылықты былай сипаттайды: «шығармашылықтың жалпы заңдылығының моменттері мынада: шығармашылық қоғамдық құбылыс, оның әлеуметтік мәнділігі қоғамға қажетті және пайдалы құндылық туғызады, қоғам қажеттілігін өтейді, объективтік шындықпен бірлескен саналы қоғамдық субъктінің жасампаздығы».
Философтар мен психологтардың пікірінше, шығармашылық адамның әрекетінің кез келген аймағында - бұл объективті жаңа және бұрын болмаған шығарманы тудыру. Дегенмен, балалардың шығармашылығында белгілі тәжірибесінің жетіспеушілігінен, білім, білік, дағдының жетіспеушілігінен кемшіліктер байқалып келеді. Осыған қарамастан балалардың шығармашылығын дамытудың объективті жэне субъективті мәні бар. Балалар шығармашылығының объективтік мәні жүйелі жүргізілген процесс нәтижесінде үйлесімді дамып, тек отбасының сұранысын ғана емес, қоғамның қажеттін қанағаттандыратын сапа қалыптасады.
Бала сурет сала, қия және желімдей келе, бірінші кезекте өзі үшін субъективті жаңа бұйымды алады.
Субъективтік құндылығын шығармашылық өсу құралы ретіндегі мәні тек нақты индивидтерге ғана емес, қоғам үшін маңызы зор. Шығармашылық адамның үдеріс барысында қоғамдық маңызы бар жаңаны танитын, ашатын, ойлап табатын, жасап шығаратын қызметі деген көзқарасты қолдаймыз.
Қазіргі заманғы философиялық сөздікте: «Шығармашылық жаңа объектілер мен сапалық белгілер, жаңа бейнелер мен білімдердің, жаңаша сөйлесу мен қатынас тізбектерін тудыратын адамның іс-әрекеті делінген.
Іс-әрекеттен таным үдерісі диалектикалық зандылықтарға (санның сапаға аиналуы, қарама-қайшылығы, терісті терістеу) негізделгенде ғана нәтижелі олады. Сонда шығармашылық біздің ойымызша, жаңаны көру, іздесгіруге турта болып, шығармашылық іс-әрекетінде жаңаны жасап шығарумен анықталады.
Білім берудің мазмұны ең алдымен қоғамның, мектептің алдына қоятын мақсаттары және міндеттерімен анықталады. Сонымен бірге оқудың мазмұнын анықтауда дидактиканың талаптары да ескеріледі, себебі соның негізінде ғана қай жаста, қандай көлемде, қандай пәндерді оқуға болатындығын дұрыс шешуге болады.
Бейнелеу өнері пәні, негізінен, оқушыларға эстетикалық тәрбие беруге бағытталады. Бейнелеу өнері пәнінің басты құндылығы да осында. Біз болашақта бәсекелестікке қабілетті шығармашылық құндылыққа бай еліміздің ертеңдерін тәрбилеп шығарамыз десек, мектептегі бейнелеу өнерін жетілдіру керек екенімізді ескеруіміз керек. Бейнелеу өнерін жас кезінен бастап жақсы меңгерген бала өзге пәндерді де барынша жақсы әрі жан-жақты шығармашылық түрде меңгереді деуге әбден болады. Бейнелеу өнерін жастайынан жақсы меңгерген оқушы болашақта кез келген мамандықты шығармашылық тұрғыдан жетілдіру барысында жақсы көмегін тигізері баяғыдан дәлелденген. Бейнелеу өнерін жақсы меңгеру өзге
214 215
Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы №3 (82) 2011
пәндерді де барынша жетік меңгеруге оң ықпалын тигізеді деген сөз. Осы пәнаралық байланыс педагогика ғылымының басты мәселесі болуымен бірге, қазіргі заманғы ғылымдардың интеграциялану тенденциясы жағдайында мектептер жүйесінің білім мазмұнын айқындаудың басты шарты болып саналады. Сол үшін де адам бойында болмысында бар «шығармашылық» атты қасиетімізді одан әрі жетілдіре түсуімізге осы бейнелеу өнерінің алар орны ерекше екенін ерекше ескерсек, болашақ еліміздің ертеңдерін тәрбилеуді мектеп қабырғасынан бастағанымыз жөн.
ӘДЕБИЕТТЕР
1. Қазақстан Республикасы Орта білімді дамыту тұжырымдамасы. –Қазақстан мұғалімі. 1997. 4 желтоқсан. 3 б.
2. Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан 2030» атты Қазақстан дамуының ұзақ мерзімді стратегиясы. 11қараша. 2009.
3. Бейнелеу өнерi бойынша дидактикалық ойындар / Ф. Жұмабекова.- Алматы: РАУАН, 1994.- 8 бет.
4. Аманжолов С.А. Бейнелеу өнерiн оқыту әдістемесінің теориясы және технологиясы. - Астана: ЕҰУ, 2009. -6 б.
Редакцияға 11.02.2011 қабылданды.
Д.Б. АКПАРОВА
НЕОБХОДИМОСТЬ ЗАЩИТЫ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОЙ СОБСТВЕННОСТИ
Приоритетными задачами, разработанными Президентом Республики Казахстан Н.А. Назарбаевым общегосударственной программы процветания казахстанского народа «Казахстан 2030» является обеспечение благополучия и безопасности всех граждан Казахстана, обеспечение конституционных прав, в том числе и правовой охраны интеллектуальной собственности [1, с.9].
В ежегодном Послании Президента Республики Казахстан «Стратегия вхождения Казахстана в число 50-ти наиболее конкурентоспособных стран мира. Казахстан на пороге нового рывка вперед в своем развитии», озвученном 1 марта 2006 года, говорится, что ныне первостепенную значимость представляют вопросы обеспечения прав интеллектуальной собственности, так как они тесно связаны с реализацией первого приоритета – «Успешной интеграции Казахстана в мировую экономику – основой качественного прорыва в экономическом развитии страны» [2]. Реализация «прорывных» проектов международного значения, развитие индустрий, производства товаров и услуг, которые могут быть конкурентоспособными в определенных нишах на мировом рынке, формирование в Казахстане благоприятных условий для производства товаров с защищенными правами интеллектуальной собственности и торговой маркой, создание академических центров и учебных заведений, соответствующих самым высоким международным стандартам, развитие современной и конкурентоспособной транспортно-коммуникационной инфраструктуры немыслимо без разработанной системы профилактических мероприятий, направленных на охрану и защиту прав авторов и правообладателей прав интеллектуальной собственности.
Перспективу вступления в ВТО необходимо связывать с возможностью успешно применять передовые технологии, существующие в мире, одновременно продвигая свою наукоемкую и высокотехнологичную продукцию на внешнем рынке [3].
Эффективное решение указанных задач требует усовершенствования законодательной базы, способствующей качественно реализовать основные конституционные права человека, защиту результатов интеллектуальной творческой деятельности человека, являющейся важнейшей для цивилизованного общества [4, c. 5].
Подготовка к вступлению во Всемирную торговую организацию ставит перед Казахстаном задачи в области содействия развитию внешней торговли, привлечению инвестиций, защиты прав интеллектуальной собственности, в связи с чем необходимо адаптировать национальное законодательство Сторон к требованиям Всемирной торговой организации. Одной из основных задач является обеспечение защиты прав интеллектуальной собственности, что в свою очередь требует от государств-членов ЕврАзЭС практических аспектов взаимодействия по вопросам, касающимся унификации действующей нормативной базы, единообразного подхода к процедуре таможенного контроля за перемещением товаров, содержащих объекты интеллектуальной собственности, через таможенные границы государств-членов ЕврАзЭС.
Актуальность и значимость проблемы защиты интеллектуальной собственности в настоящий момент не может вызывать сомнений.
На современном этапе достаточно остро стоит вопрос о необходимости усиления роли государства в отношении такого ресурса национального богатства, как интеллектуальная собственность, которая принадлежит частным лицам, но, будучи включенной в экономический оборот, напрямую обеспечивает общенациональные интересы. Например, в странах Запада реализация только авторских прав обеспечивает 4-7% валового национального продукта [5,1]. Защита интеллектуальной собственности становится приоритетом государственной политики.
Законодательство Казахстана в области защиты прав интеллектуальной собственности соответствует нормам международного законодательства в данной сфере.
Необходимость активизации работы по защите интеллектуальной собственности при осуществлении контроля перемещения товаров через таможенную границу Республики Казахстан, а также создания нормативной базы, соответствующей положениям Соглашения ВТО по торговым аспектам прав интеллектуальной собственности (Соглашение ТРИПС) признана Казахстаном.
Понятие «интеллектуальная собственность» в его современной редакции было определено в международном праве подписанием 14 июля 1967 года в Стокгольме Международной конвенции, учредившей Всемирную организацию интеллектуальной собственности (ВОИС). Ставшая специализированным учреждением ООН, ВОИС заменила основанное еще в 1893 году Международное объединенное бюро по охране интеллектуальной собственности.
Стоит отметить, что понятие интеллектуальной собственности в отдельных правовых системах имеет неодинаковое содержание (объем и характер прав, круг охраняемых объектов, уровень охраны и т. д.), поскольку в каждой стране оно определяется национальным законодательством и правоприменительной практикой. Но в случае участия того или иного государства в том или ином международном соглашении в сфере охраны интеллектуальной собственности, международные договоры обладают статусом преимущественного правоприменения при возникновении каких-либо коллизий.
Экспертами также выделяется ряд «нетрадиционных» объектов интеллектуальной собственности.
Они получили свое распространение сравнительно недавно, а потому в разных странах их или включают в одну из вышеупомянутых ветвей права, или же рассматривают в рамках специального (отдельного) законодательства [6, c. 137]. К подобным объектам можно отнести, например, секреты технического и коммерческого характера («ноу-хау»), топологии интегральных микросхем, селекционные достижения (сорта растений и породы животных) и рационализаторские предложения.
Среди объектов гражданских прав, т.е. тех материальных и духовных благ, по поводу которых субъекты гражданского права вступают между собой в правовые отношения, ст. 125 Гражданского кодекса Республики Казахстан называет исключительное право гражданина или юридического лица на результаты интеллектуальной творческой деятельности и приравненные к ним средства индивидуализации юридического лица, продукции физического или юридического лица, выполняемых ими работ или услуг (фирменное наименование, товарный знак, знак обслуживания и т.п.) [7, c. 1].
Авторское право в Республике Казахстан регулируется Конституцией РК, статьями 971 - 984 ГК РК, Законом РК от 10 июня 1996 года № 6-1 «Об авторском праве и смежных правах» (далее – Закон об авторском праве), нормами Всемирной (Женевской) конвенции об авторском праве от 6 сентября 1942 года (Казахстан признал ее в порядке правопреемства международных обязательств и договоров бывшего СССР в 1992 году), положениями Женевских Договоров Всемирной организации интеллектуальной собственности по авторскому праву и по исполнениям и фонограммам от 20 декабря 1996 года (Казахстан присоединился к ним Законами от 16 апреля 2004 г. № 545 и № 546) и рядом других нормативных правовых актов РК.
В настоящее время вопросы охраны объектов промышленной собственности регулируются законами Республики Казахстан и приравненными к ним международно-правовыми соглашениями, постановлениями Правительства Республики Казахстан и межправительственными соглашениями, нормативными постановлениями государственных органов Республики Казахстан. Наиболее важными среди них являются Парижская Конвенция по охране промышленной собственности от 20 марта 1883 г., действие которой распространяется и на территорию Республики Казахстан, Конституция Республики Казахстан, Гражданский кодекс Республики Казахстан, Патентный закон Республики Казахстан от 16 июля 1999 г.
Действующее законодательство Республики Казахстан предусматривает охрану объектов промышленной собственности путем обращения автора изобретения, полезной модели или промышленного образца (или иного управомоченного им лица для закрепления авторства и права использования технического достижения) в уполномоченный государственный орган (организацию) - патентное ведомство - с заявкой на получение от государства охранного документа - патента. Дальнейшая процедура предусматривает, что на такие объекты как изобретение и промышленный образец могут быть выданы два охранных документа - предварительный патент и патент.
Безусловно, действующая патентная система с выдачей двух охранных документов удобна на практике тем, что позволяет относительно быстро получить полноценный охранный документ и внедрить новшество в производство, избежать расходов по дорогостоящей экспертизе [8].
Законом Республики Казахстан от 11 мая 2001 г. N 201-II ратифицировано Соглашение о сотрудничестве по пресечению правонарушений в области интеллектуальной собственности (г. Москва, 6 марта 1998 года) вступило в силу 12 июня 2001 года [9].
Система охраны прав интеллектуальной собственности стала в настоящее время неотъемлемой частью национальной инфраструктуры. Имеются все основания полагать, что двадцать первый век станет эрой интеллектуальной экономики, в развитии которой ключевую роль будут иметь творческая деятельность и надежная система ее правовой охраны. Республика Казахстан как полноправный участник международного культурного и научно-технического обмена, являясь членом ВОИС, должна обеспечить соблюдение прав на
