УДК 547.1
КАРБОРАНИЛҚҰРАМДЫ КУМАРИН ТУЫНДЫЛАРЫНЫҢ СИНТЕЗІ Мұхан О.Ә., Горин Е.Г., Корольков И.В.
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ жаратылыстану ғылымдары факультеті, химия кафедрасының 1 курс магистранты, Астана, Қазақстан
Ғылыми жетекшісі – Ташенов А.К.
Кумариндер және олардың туындылары бағалы дәрілік заттар қатарына кіретіні және биологиялық активтіліктік кең спектріне ие екендігі белгілі. Олар ауыр металл иондарымен байланысуға, еркін радикалды процестерді сөндіруге және басқа да көптеген практикалық маңызды қасиеттер көрсетуге қабілетті [1-5].
Кумариндер және олардың туындыларының терапевтикалық қасиеттерінің ішіндегі аса маңыздыларына антиспазмалық, қантамырларын кеңеңту, өт айдаушы, қабынуға және аллергияға қарсы және т.б. жатады. Бұл гидридті қосылыстың көпфункционалдылығы, оны мультифакторлы ауруларды емдеуде, мысалға қатерлі ісік, Альцгеймер ауруы, метоболикалық синдром, СПИД, малярия және жүрек-қантамырлары аурулары үшін дәрі ретінде жоғары потенциальды кандидат етеді [6].
Кумариндер қатарының ішіндегі ерекше орынды, өзімен әр түрлі гетероциклді фрагменттерді біріктіріп және осы қосылыстарға уникальды химиялық және фармакологиялық қасиеттер бере алатын, карборанилқұрамды функционалды орынбасқан туындылары алады.
Бастапқы қосылыстар ретінде өте қолжетімді және карборан туындыларымен қосылу үшін екі потенциалды реакциялық орталыққа ие — 3-карбэтоксикумарин (1) және 3- ацетокумарин (2) таңдалды. Бастапқы 3-карбэтоксикумарин салицил альдегиді мен малон эфирінің конденсациясы жолымен Кновенагел [7] реакциясы арқылы, ұсынылып отырған схема бойынша катализатор ретінде пиперидин және сірке қышқылы қатысында синтезделді.
3-Ацетилкумарин де Кновенагел реакциясы арқылы салицил альдегиді мен ацетосірке эфирінің конденсациясымен катализатор ретінде пиперидин қатысында синтезделді [8].
Карборанның әр түрлі С-металдық қосылу ерекшеліктерін орнату үшін бұл қосылыстардың бірнеше туындылары алынды. Тәжірибе барысында схемада көрсетілгендей 3-карбэтоксикумаринның индол, анилин және 2-амино-6-метилпиридинмен реакциясы жүргізілді:
O O
O OC2H5
O O
O N
O O
O
N N CH3 H
H N
H2N CH3
H2N N
H
O O
O OC2H5 N
H
(1) (4)
(5) (3)
і 2- -6- і
, ң 4 і, і
ң і і і і , ң
3- . ің - [7]:
O O
O
CH3
(2)
Br2 CHCl3
O O
O
(6)
Br
і , ң і
і і і, - ( )
і ( ) і і . і і і , [9]
, .
і і
ң - ң
і , і -ɨ- ң 3- ,
3- , 3- -3- -3,4- , 3-(2- -6-
)-3- -3,4- 3- -3- -3,4-
і ңі і і.
і і і і , -ɨ- ң
і і- 3-
1,4- і [46]:
O O
O OC2H5
(1)
+
O O
OC2H5 - O
Li+ H3O+
O O
OC2H5 O
(7) C
C Pr-i
Li
C C
Pr-i
C C
Pr-i
-ɨ- ң 3- і
і:
O O
O
(6)
Br
O O
O
(8) +
C C Pr-i
Li C
C Pr-i
O O
O
(8) C
C Pr-i
O O
O
(9) +
C C Pr-i
Li C
C C Pr-i
C Pr-i
ң і ің ің і
і і. ің 1:1 -ɨ-
ң і і і -Br
, і і і і , ң
ң 4- .
ң і і і і , і ің
і ң
і і і.
і і і , 4- -3- -3,4- ің
-ɨ- і і і і і і 4- -3- -4-
( -ɨ- )-3,4- і і :
O O
O
OC2H5 N
H
(3)
+
C C Pr-i
Li
O O
O
OC2H5 N
(10) C C i-Pr
і і і і і ң ң ң і і , і і і ің
і ің
і , -ɨ- ң 3-(2- -6-
)-3- -3,4- (4) 3- -3- -3,4-
ің (5) .
і , 3- -3- -3,4- (5)
3-(2- -6- )-3- -3,4- (4)
-ɨ- , 3- -3-
-4-( -ɨ- )-3,4- (11) 3-(2- -6-
)-3- -4-( -ɨ- )-3,4- (12)
і і і і і.
O O
O N
O O
O
N N CH3
H
H (4)
(5)
+
C C Pr-i
Li
+
C C Pr-i
Li
O O
O
N N CH3
H (11)
O O
O N H (12) C C
Pr-i
- ( ) і і і PIKE ( ) і і і і Gladiatr
Agilent Technologies ( ) «Cary 600 Series» -
і і і і. 2,0 -1 21 ° і і і,
і 32- . і – «JNM-ECA Series FT NMR»
(JEOL) ECA 500, 500 . –«Buchi Melting Point M560».
3- -4-( -ɨ- )-3,4- (1 ). 0,01
1- -2- -ɨ- ң - і і і і 20 2,18
(0,01 ) 3- . 1 ( )
і , HCl ң
. Na2SO4 і і і і і .
. і 3,27 (80%) 3- -4-
( -ɨ- )-3,4- , . . 189-191 .
(95%) і .
3- -ɨ- -3- -4-( -ɨ- )-3,4-
(3 ). 0,005 1- -2- -ɨ- ң -
і і і і 1,34 (0,005 ) 3- -3- -3,4-
. 3 і
HCl ң і, і .
Na2SO4 і і .
. 3- -3- -4-( -ɨ- )-3,4-
1,41 (62%) , . . 182-185 . -
.
4- -3- -4-(N- -ɨ- )-3,4- (4 ).
0,005 1- -2- -ɨ- ң - і і і і
1,62 (0,005 ) 3- -3- -3,4- .
3 ( ) і
HCl ң і, і . Na2SO4
і і . .
3- -3- -4-( -ɨ- )-3,4- 1,67
(65%) , . . 180-183 . - і
.
- ( GladiATR, , -1): 2980 ( ), 2616, 2568 ( - ), 1739 ( = ), 1231 ( -N).
1 (CDCl3): 1,01 . . ( ., 3H CH2-CH3), 1,42-1,33 . . ( . ., 6H CH(CH3)2), 2,63-2,57 . . ( ., 1H CH(CH3)2), 3,48 . . (c., 1H CH), 4,15-4,01 . . ( ., 2H CH2-CH3), 7,72- 7,05 . . ( ., 8H Ar-H); 1,6-2,3 . . ( ., 10H B-H) - .
3- -3- -4-( -ɨ- )-3,4- (5 ).
0,00125 1- -2- - - ң - і і і і
0,38 (0,00125 ) 3- -3- -3,4- .
3 ( ) і
HCl ң і, і . Na2SO4
і і . .
3- -3- -4-( - - )-3,4-
ің 0,54 (87%) , . . 400 .
- і .
- ( GladiATR, , -1): 3047 ( ), 2566, 2566 ( - ), 1705-1647 ( = ), 3289 (N-H).
1 (CDCl3): 1,40-1,27 . . ( . ., 6H CH(CH3)2), 3,52 . . ( ., 1H CH(CH3)2), 6,77-6,69 . . ( ., 1H Ar-H), 7,23-7,10 . . ( ., 3H Ar-H), 7,40-7,35 . . ( ., 1H Ar-H), 7,75-7,68
. . ( ., 4H Ar-H); 3,64 . . (c., 1H N-H) N-H і;
B-H 1,5-2,3 . . ( ., 10H B-H) .
3-(2- -6- )-3- -4-( -ɨ- )-3,4-
(6 ). 0,001 1- -2- -ɨ- ң -
і і і і 0,33 (0,001 ) 3-(2- -6- )-3-
-3,4- . 3 ( ) і
HCl ң і, і
. Na2SO4 і і і і і .
. 3-(2- -6- )-3- -4-
( -ɨ- )-3,4- - ің 0,44 (84%) , . .
159-162 . - .
- ( GladiATR, , -1): 1712, 1670 ( = ), 2976 ( ), 3247 (N-H), 2614- 2565 ( - ).
1 (CDCl3): 1,29-1,19 . . ( . ., 6H CH(CH3)2), 2,5 . . ( ., 1H CH(CH3)2), 4,71 . . (c., 1H N-H), 7,21-7,16 . . ( ., 3H Ar-H), 7,34 . . ( ., 1H Ar-H); 2-
-6- і 1,75 . . (c., 3H -CH3), 6,77-6,65 . . ( ., 1H Ar-H), 7,0- 6,92 . . ( ., 1H Ar-H), 7,77-7,76 . . ( ., 1H Ar-H); 1,4-2,2 . . ( ., 10H B-H)
- і .
, і і
і і, 10 (n, α, ) 7Li( - ) і і і ің
і і ң і і .
і і і 1. Grimes R.N. Carboranes, Netherland, Elsevier, 2017. - 1041 p.
2. Grimes, Russell N. Carboranes — Academic Press, 2011-05-06. — ISBN 9780080921044 – . 102- 111
3. Pak R.H., Primus F.J., Rickard-Dickson K.J., Ng L.L., Kane R.R., Hawthorne M.F.
Preparation and properties of nido-carborane-specific monoclonal antibodies for potential use in boron neutron capture therapy for cancer. // Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. - 1995. - Vol.92. - P. 6986–6990.
4. Sauerwein W. Neutron capture therapy : principles and applications, Springer-Verlag Berlin Heidelberg, Berlin, 2012. – P. 545-554.
5. Peng X.-M., Damu G.L. V., Zhou C.-H. Current developments of coumarin compounds in medicinal chemistry // Current pharmaceutical design. - 2013. - Vol.19. - P. 3884–930.
6. . ., . ., . ., . .
3- -4-(R- - )-3,4- //
. .- . . « –5». – , 2000. – . 6. –
. 11-13.
7. Abdel-Wahab B.F., Mohamed H.A., Farhat A.A. Ethyl coumarin-3-carboxylate: Synthesis and chemical properties // Oranic communications. - 2014. - Vol.7. - P. 1–27.
8. Nadeem Siddiqui, M. Faiz Arshad and Suroor A. Khan. Synthesis of some new coumarin incorporated thiazolyl semicarbazones as anticonvulsants. //Acta Poloniae Pharmaceutica Drug Research, 2009/ Vol. 66 No. 2 pp. 161-167,
9. . ., . ., . . Li- Mg-
ё - - 3- //
. - 2002. - Vol.38. - P. 1691–1696.
:372.378
І І І І І
І І І STEM
ң і і і
і і – . .
і і і і і :
ң , і і ің
і і і ің і . , , ,
