УДК 37.02 ББК 74.00 И 63 - Untitled

(1)

(2)

И 63

РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ/ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ

Куанышбаев Сеитбек Бекенович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Басқарма Төрағасы-Ректоры, география ғылымдарының докторы, Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясының мүшесі;

Жарлыгасов Женис Бахытбекович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Зерттеулер, инновация және цифрландыру жөніндегі проректоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор;

Скударева Галина Николаевна, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент, Мәскеу облысындағы МОУ «Мемлекеттік гуманитарлық-технологиялық университеті» ректорының м.а.; Ресей Федерациясының жалпы білім беру ісінің құрметті қызметкері, Ресей;

Бережнова Елена Викторовна, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Мәскеу халықаралық мемлекеттік қатынастар институты, Ресей;

Ибраева Айман Елемановна, «Қостанай облысы әкімдігінің білім басқармасы» ММ жетекшісі;

Онищенко Елена Анатольевна, «Педагогикалық шеберлік орталығы» жекеменшік мекемесінің Қостанай қаласындағы филиалының директоры;

Демисенова Шнар Сапаровна, педагогика ғылымдарының кандидаты, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің педагогика және психология кафедрасының меңгерушісі;

Утегенова Бибикуль Мазановна, педагогика ғылымдарының кандидаты, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің педагогика және психология кафедрасының профессоры;

Смаглий Татьяна Ивановна, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің, педагогика ғылымдарының кандидаты; педагогика және психология кафедрасының қауым.профессоры;

Жетписбаева Айсылу Айратовна, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Ы.Алтынсарин атындағы әдістемелік кабинетінің меңгерушісі.

И 63

«Инновация, білім, тәжірибе-білім беру жолының векторлары»: 2023 жылдың 17 ақпандағы Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. I Кітап. – Қостанай:

А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университеті, 2023. – 1081 б. = «Инновации, знания, опыт – векторы образовательных треков»: Материалы международной научно- практической конференции, 17 февраля 2023 года. I Книга. – Костанай: Костанайский региональный университет имени А.Байтурсынова, 2023. – 1081 с.

ISBN 978-601-356-244-5

Жинаққа «Инновация, білім, тәжірибе-білім беру жолының векторлары» атты Алтысарин оқулары халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары енгізілген.

Талқыланатын мәселелердің алуан түрлілігі мен кеңдігі мақала авторларына заманауи білім беруді жаңғырту мен дамытудың, осы үдерісте қазақ ағартушыларының педагогикалық мұрасын пайдаланудың жолдарын, мұғалімдерді даярлаудың тиімді технологиялары мен форматтарын әзірлеу мен енгізу мәселелерін, ақпараттық қоғамдағы білім беру кеңістігінің ерекшеліктерін айқындауға, сондай-ақ педагогтердің инновациялық қызметінің тәжірибесін жинақтауға, педагогикалық үдеріс субъектілерін психологиялық-педагогикалық қолдауға мүмкіндік берді.

Бұл жинақтың материалдары ғалымдарға, жоғары оқу орындары мен колледж оқытушыларына, мектеп мұғалімдері мен мектепке дейінгі тәрбиешілерге, педагог-психологтарға, магистранттар мен студенттерге қызықты болуы мүмкін.

В сборнике содержатся материалы Международной научно-практической конференции Алтынсаринские чтения «Инновации, знания, опыт – векторы образовательных треков». Многообразие и широта обсуждаемых проблем позволили авторам статей определить векторы модернизации и развития современного образования, использования в данном процессе педагогического наследия казахских просветителей, вопросов разработки и внедрения эффективных технологий и форматов подготовки учителей, специфики образовательного пространства в информационном обществе, а также обобщения опыта инновационной деятельности педагогов, психолого-педагогической поддержки субъектов педагогического процесса.

Материалы данного сборника могут быть интересны ученым, преподавателям вузов и колледжей, учителям школ и воспитателям дошкольных учреждений, педагогам-психологам, магистрантам и студентам.

УДК 37.02 ББК 74.00

(3)

Ы.АЛТЫНСАРИН МЕН С.КУБЕЕВТІҢ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЗАМАНАУИ БАҒЫТЫНДАҒЫ АҒАРТУШЫЛЫҚ ИДЕЯЛАРЫНЫҢ ҮНДЕСТІГІ СОЗВУЧИЕ ПРОСВЕТИТЕЛЬСКИХ ИДЕЙ Ы.АЛТЫНСАРИНА И С.КУБЕЕВА СОВРЕМЕННЫМ ТРЕНДАМ ОБРАЗОВАНИЯ

қолданып, ғылым негіздерін ҥйретеді. Ҿзінің ҧстазына еліктеген Спандияр ҧстазының ағарутышылық педагогикалық идеясын жҥзеге асыра бастайды. Спандияр бос уақытында ауыл адамдарын жинап, оларға табиғат, география, тарих сияқты ғылым негіздерінен тҥсінік беріп, қазақ ауыз ҽдебиеті ҥлгілерінен ҽңгіме айтып беретін болған. Орыс ҽдебиеті жазушыларының бірі – И.А.Крыловтың мысалдарын аудару жҧмысымен айналысады. Сабақ беру кезеңінде мысалдарды негізге алып оқыту ҥдерісіне пайдаланды. «Ҥлгілі бала» атты еңбегінде бастауыш сынып оқушыларына арналған ҽңгімелер мен мысалдарды жинақтаған. Мысал ҿлеңдерінде бай ҽкімдердің іс – ҽрекеттерін ҽшкерелеуге, ҧнамсыз кейіпкерлердің мінез – қҧлқын сынау арқылы оқушыларға бҧдан аулақ болуға ҥлгі етеді. Кітаптағы мысалдарды орыс мысалшыларының еңбектерінен аударып, кейбіреуін ҿзі жазып шыққан. Мысал арқылы қазақ балаларына ҥлгі, тҽлім – тҽрбие, ғибрат беруді кҿздеген. Мысалдардың кҿтерген тақырыбы – ҽлеуметтік теңсіздік, қатыгездік пен ҥстем тап ҿкілдерінің іс – ҽрекеттерін сынау.

Бҧл еңбек балаларға қоғам тҧрмысы, адам тіршілігі, адамдардың мінез – қҧлқы жҿнінде қысқа да ықшам мазмҧнда жазылған ҿлеңдер болып табылады.

1939 жылы ағартушылық саласындағы ҧзақ жылдық қызметі ҥшін Спандияр Кҿбейҧлы «Ленин»

орденімен мараптталған. 1944 жылы оған «Қазақ КСР–нің еңбек сіңірген мҧғалімі» деген атақ берілген. 1947 жылы Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесіне депутат болып сайланады. 1949 жылы екінші рет

«Ленин» орденімен марапатталған.

Қорыта келе, Спандияр Кҿбейҧлы қазақ қоғамының гуманистік, ағартушылық дамуына елеулі ҥлес қосты. Ҧстаздық қызметі арқылы қазақ қоғамын біліммен сусындырып қана қоймай, оқыту ісінде бірнеше еңбектер жарыққа шығарды. Спандияр Кҿбейҧлышығармаларының ағартушылық идеялары бҥгінгі кҥндегі білім беру жҥйесімен тығыз байланыста. Кҿтерген тақырыптары мен мҽселелерін бағамдау арқылы оған кҿз жеткізе аламыз.

Әдебиеттер тізімі:

1. Серік Қирабаев., Спандияр Кҿбеев. Ҿмірі мен жазушылық қызметі. / Қазақтың мемлекеттік кҿркем ҽдебиет баспасы. Алматы 1958

2. Ғабитов Т., Ильясов Ж., Жамалов Қ., Ҽбішев Қ. «Қазақ ағартушыларының философиясы» Жиырма томдық. 10 – том. Астана: Аударма, 2007. 472 б. ISBN 9956–18–217–5

3. Ибраева Л.Б. «Спандияр Кҿбеевтің ҽдеби мҧраларының Ыбырай Алтынсаринмен ҥндестігі» //

Педагогическая наука и практика. 2014. №3 (5)

4. Асем Ерғалиевна Абдурахманова, Жандос Абдазимович Байзаков Еңбегі сіңген мҧғалім – Спандияр Кҿбейв // Central Asian Academic Journal of Scientific Research. 2021. №3

ҼОЖ 37.034

Ы.АЛТЫНСАРИННІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҦСТАНЫМДАРЫНЫҢ ЗАМАНАУИ БІЛІМ БЕРУ МАЗМҦНЫМЕН ҤНДЕСТІГІ

Оспанова Сабина Макуовна педагог – модератор, ағылшын тілі мұғалімі Рақымжанов Исламбек Ғалымжанұлы педагог – эксперт, география пәнінің мұғалімі Қостанай облысы әкімдігінің білім басқармасының

«Рудный қаласы білім бӛлімінің № 13 орта мектебі» КММ Рудный қаласы, Қазақстан Е – mail: [email protected]

Аңдатпа

Аталмыш мақалады Ыбырай атамыздың педагогикалық кӛзқарасы бүгінгі күннің білім беру жүйесіндегі ӛзектілігі мен маңызы айтылады. Жас ӛрендерді білім – ғылымға баулу арқылы қарапайым халықтың сауаттылығын ашуды кӛздейді. Бүгінгі күні еліміздің білім саласындағы күрделі ӛзгерістер мен оның мемлекетіміздегі білім сапасын жетілдіруге, заман ағымына сай бейімдеуге бағдарланған. Киелі қазақ даласның ӛткені мен бүгінін байланыстыратын Ыбырай Алтынсариннің оқу – әдістемелігі туралы баяндалады.

Түйінді сөздер: оқыту, тәрбие, құзыреттілік, методика, реформа, сыни ойлау Аннотация

В данной статье рассматривается актуальность и значение педагогического подхода нашего деда Ыбрая в современной системе образования. Он призван открыть грамотность простых людей путем приобщения молодежи к образованию и науке. Сегодня комплексные изменения в сфере образования нашей страны направлены на повышение качества образования в нашей стране, адаптацию его к современным

(4)

тенденциям. Рассказывается о методологии изучения Ыбырая Алтынсарина, которая связывает прошлое и настоящее священных казахских даласов.

Ключевые слова: обучение, образование, компетентность, методология, реформа, критическое мышление.

Abstract

In this article, the relevance and significance of the pedagogical approach of our grandfather Ibraya in the modern education system is considered. It is called to open the literacy of ordinary people by bringing young people to education and science. Today, complex changes in the sphere of education in our country are aimed at improving the quality of education in our country, adapting it to modern trends. Ibraya Altynsarina's methodology of study, which connects the past and present of the sacred Kazakh fields, is told.

Key words: training, education, competence, methodology, reform, critical thinking.

Халқымыздың ҧлы перзенті, даңқты халық ағартушысы Ыбырай Алтынсарин киелі қазақ жерінде оқу – ағартуды жҥйелі жолға салып, заманында білім саласында ҿзгерістерді жасау жолында тайсалмай кҥресіп, қара халықтың сауатын арттырып, білім нҽрімен сусындатуда, қарапайым қазақ балаларының шырағын жағуда бар кҥш – жігерін аямай еңбек еткен дара тҧлғалардың бірі.

Ы.Алтынсарин еліміздегі ҽлеуметтік – педагогиканың басты бағыттары мен оқу – ағарту саласындағы проблемалардың шешімін ҧсына білді. Киелі қарт Торғайда дархан даламыздағы алғашқы мектептердің іргетасын қалап, қалың бҧқараға білімнің қажеттілігін, оның еліміздің болашағындағы мазмҧны мен маңызын тҥсіндіре алды. Санаулы ғҧмырын оқыту мен тҽрбие ісін алға ілгерілетуде, бастауыш мектепке қажетті оқу – қҧралдарын дайындауда ҿшпес із қалдырды.

XIX ғасырдағы асыл халқымыздың мҽдени ҿміріндегі жарқын ҿзгерістердің бірі – Ыбырай атамыздың оқу – ағарту ісін қолға алуы. Тҽуелсіз мемлекетіміздің педагогика тарихында бабамыз аты мҽңгі қалады. Ыбырай ҿмірі жоғары дҥниетанымдық ойларымен, білімге деген қҧлшыныспен бірнеше ҧрпаққа сҽуле шашты. Ол ҿзін ҧлы ҧстаз, жазушы, этнограф ғалым, ақын, қоғам қайраткері жҽне ағартушы ретінде кҿрсеткен дара тҧлға.

Алтынсарин ҿзінің ағартушылық – педагогикалық қызметінде тҧлғаның адамгершілік негіздерін тҽрбиелеуге аса кҿп кҿңіл бҿледі. Мектептің адамгершілік – тҽрбиелік рҿліне ҥлкен мҽн беріп, бастапқы тҽрбие балада шенеунік емес, ақын емес, қолҿнерші емес, тҧлға ретінде кҿрінуі керек екенін баса назарда ҧстады. Ыбырай Алтынсарин мектептің негізгі бағытын оқушылардың бойында жоғары адамгершілік қасиетін қалыптастыруда, олардың бастауыш негізгі білімді игеруінде, жаратылыстану – ғылыми дҥниетанымды дамытуда кҿрді. Ҿзі озық мҽдениеттің жаршысы бола отырып, жастардың ғылымға деген қызығушылығын, еңбекке деген сҥйіспеншілігін қалыптастыруға ерекше назар аударып, халыққа қызмет етуге шақырды. Жастардың адамгершілік сезімін оятып, аталмыш қасиеттер адамға ерте жастан сіңірілуі керек екенін тҥсінді. Сол себепті, ол ҿзінің барлық кҥш – жігерін, білімін жас ҧрпақты тҽрбиелеуге берді. [5, б. 40].

Ы.Алтынсариннің пікірінше, педагогикалық жҧмыстағы ең шешуші нҽрсе: мҧғалімнің ең жақсы оқыту ҽдістерін таба білуінде, балалармен дҧрыс сҿйлесе білуінде. Ҥлгілі жолға қойылған, дҧрыс тҽртібі бар жаңа типті мектеп оқушыларды қызықтырып, оларды мҽдениетке, жҧмысқа жҽне ой еңбегіне ҥйретуге тиіс, олардың білімге деген ынтасын мейлінше арттыруға тиіс деп пайымдады.

Оның ағартушылық идеялары қазақ халқының экономикалық жҽне мҽдени артта қалушылығын бҧзуға бағытталған. Ол қазақ халқын ҿркениетті халықтар қатарынан кҿруге қҧмар болды. Алтынсариннің пікірінше, бҧл мақсатқа жету ҥшін ең алдымен патриархалдық – рулық жҥйенің бҥкіл қҧрылымын тҥбегейлі қайта қҧру қажет. Ол білім беруді мақсат ретінде емес, қҧрал ретінде, ҽлеуметтік ортаны ҿзгерту ҥшін белсенді кҥресу ҥшін жастарды игеруі керек қару ретінде қарастырды. Алтынсарин бҥкіл ҿмірін туған халқының ағартуына арнады. «Қазақ халқының ҿзі білім алу ҥшін қҧнарлы жер болып табылады», – деп жазды ол. Олар ағартушылықты прогрестің ажырамас бҿлігі ретінде қарастырды, онсыз бҥкіл ҧлттың дамуы мҥмкін болмады. Алтынсарин мектепте берілетін білім мен дағдыларды ресми білім тҧрғысынан емес, олардың нақты пайдасын, ҿмірінің ҿтпелі кезеңіндегі халық ҥшін пайдасын ескере отырып бағалады. Қалай сапалы білім беруге болады, балаға ҽлемдік нарықты дамытуға бағытталған негізді қалай қҧруға болатынын ойлады. Бҧл міндет ҽр мҧғалім оқушылардың мҥмкіндіктерін біле отырып, олардың танымдық қызығушылықтарын талдай отырып, шығармашылық, жеке шешімге жҥгінген жағдайда ғана мҥмкіндігін байқады.

Алтынсариннің мҧғалім туралы нҧсқауларында; олардың қалай оқыту керектігі, оның ҿз заманындағы методиканы терең жҽне жан – жақты білгенін кҿрсетеді. Ауызша ҽңгіменің ойлау мен жазбаша жаттығулардың кҿптеген ҽдістері туралы тҥсіндірмесінде ол балалардың ҽрбір еңбегінің қҧр босқа ойсыз жаттауға жҧмсалмай, мағыналы жҽне жҥйелі болуы керек екенін жазды. Балаларды тҽрбиелеуде ҥстіртін жҽне мардымсыз тҥсініктердің, шалағайлықтың болмауы керектігін ескертті. Ол нашар оқыту мен нашар қарым – қатынас балалардың басын қатырып, шатастыратын ал, керісінше балалар сергек, олармен қарым – қатынас неғҧрлым жақсы оқушылардың кҿңіл – кҥйіне ҽсер неғҧрлым кҿп болса, сабақ соғҧрлым табысты болатынын нақтылы мысалдар арқылы тҥсіндірді. Оқу

(5)

ҽдістері мен балаларды оқыту тҽсілдерін Ы.Алтынсарин мҧғалімдерге олардың кең тҽрбиелік мағынасында тҥсіндіретін. Атап айтқанда:

 оқыту методикасы – балалардың жҥре келе мектепке, сабақтан кейіннен ғылымға, ҿз бетімен білім алуға қҧмарландыратын жол;

 сабақта балалардың ойлау қабілетін арттыратын жаттығулар қажет, мысалы, ҽңгіме, тҥсіндіру арқылы оқыту ҽдістемесі;

 кҿрнекілік заттарды жҽне ҿмір фактілерін пайдалану;

 заттарды жҽне қҧбылыстарды суреттеу, олардың қасиеттерін салыстыру, ҽр тҥрлі қорытындылар жасау – сынды оқытудың ҽдіс – тҽсілдерін пайдаланса балаларда дҧрыс ойлау қабілеті қалыптасатынын айқындап кҿрсетті. Бҥгінгі кҥнде де жоғарыдағы оқытудың белсенді тҽсілдері сабақ процесінде кеңінен қолданылады. Бҧдан байқайтынымыз, Ыбырай Алтынсарин салған оқу – ҽдістемілік даңғылдың ҿз жалғасын табуы.

Қазіргі уақытта білім беру мазмҧны Ыбырай Алтынсаринның жасаған игі істерімен жалғасын тауып жатыр десек қателеспейміз. ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы аса кҿрнекті ағартушы – демократ – Ыбырай Алтынсарин Қазақстандағы қоғамдық ой – пікірдің ҿркендеу тарихында ҥлкен орын алды.Ол жас ҧрпақты тҽрбиелеу мҽселесіне ерекше кҿңіл бҿлді. Бҥгін республикамыздағы білім беру реформасы туралы айта отырып, оның педагогикалық мҧрасын еске тҥсірмеске болмайды.

Ы.Алтынсариннің педагогикалық мҧрасын ҥндеу бҥгінде ҿте ҿзекті болып отыр. Қазіргі уақытта тҽрбиенің тарихи негізіне жҥгіну қажет, ҿйткені тарихи педагогикалық мҧраны тҥсінбестен ҿскелең ҧрпақты адами идеалдармен таныстыру мҥмкін емес. Ыбырай Алтынсариннің ҿмірі мен шығарма- шылық жолы, оның ҿмірбаянының жекелеген беттері, оның философиялық жҽне педагогикалық кҿзқарастарының жекелеген аспектілері ерекше қызығушылық тудырады жҽне қазіргі тҧлғаның рухани – адамгершілік дамуына ықпал етеді. Ыбырай Алтынсариннің тағдыры – қаймана қазақ еліне ҥлгі десем қателеспеймін. Бҧл ҿз халқына қызмет етудің, ҿз халқын шынайы сҥюдің мысалы.

Ағартушының педагогикалық идеяларын еліміздің ең жақсы мҧғалімдері қолданады, оның ҿлеңдері мен прозасын халық жақсы кҿреді.

Қазіргі білім алу жағдайлары, жаңа ортаға бейімделуі, алған білімдерін ҿмірде пайдалана алу жан – жақты дамыған тҧлғаны тҽрбиелеуді қажет етеді. Ондай берік фундаментті орнату бастауыш сыныптардан бастау алады. Тҽуелсіздіктен кейін еліміздің білім саласы оқушыларды оқытудың қалыптасқан тҽсілдерін тҥбегейлі қайта қарау қажеттілігіне тап болып, бастауыш сыныптарға кҿп кҿңіл бҿлуді қажет етті. Бҧл жаңа мемлекеттік стандарттар, белсенді оқыту, жаңа тҧлғаны қалыптастыру, кешенді тҽрбие. Алайда, білім саласында қанша ҿзгерістер мен реформалар қабылданса да, ең негізгі мақсат – сапалы білім беру мен қоғамға пайдасы тиер тҧлғаны тҽрбиелеуде. Ҽрине бҧл, Ыбырай атамыздың оқу – ағартушылық мақсаттарымен ҥйлеседі.

Қазіргі таңда Қазақстандық білім беру мен ғылым жҥйесін жаңғыру ҥстінде. Ҽр қазақстандық азамат сапалы мектепке дейінгі тҽрбие, білімге қолжетімділігін, арнайы оқу орындарында, жоғары оқу орындарында кҽсіби білім алуын, зерттеу жҧмыстарын жҥргізіп, шығармашылық қҧзыреттерін дамыту мҥмкіндіктерін кҿздейді. Ыбырай Алтынсаринның салып берген даңғыл жолын жалғастырып келеміз десекте болады. Ыбырай атамыздың оқу – ҽдістемелік негізінде мектептерде жаңаша оқыту тҥрі енгізілді. Ондағы ҽр оқушы жеке тҧлға ретінде қабылданып, жеке бас ерекшеліктері ескеріледі.

Бастауыш білім беру, негізгі, орта, жоғары сынып оқушылары ҥшін қҧрастырылған оқу бағдарлама- лары баланы жеке тҧлға ретінде қалыптастыруға, жеке қабілеттерін, оларды оқу ісінде жігірлендіруге, іскерлігін, шығармашылығын дамытуға, функционалдық сауаттылықтарын арттырып, дамытуға негізделген. Мектептің базалық білім беру бағдарламаларын кеңінен меңгеру ҥшін оқылым, жазылым, есептеудің, тілдік қарым – қатынастың, пҽнаралық байланыстың, ҿзін – ҿзі кҿрсетудің, кҿптік ортада бірін – бірі анық бағалауға бағытталған. Ал негізгі орта білім берудің жалпы білім беретін оқу бағдарламалары білім алушылардың ғылым жҥйесінің базалық негіздерін меңгеруге, олардың бойында тҧлғааралық жҽне этносаралық қатынастың жоғары мҽдениетін қалыптастыруға, жеке тҧлға ретінде ҿзін – ҿзі билеуіне жҽне кҽсіптік бағдарлануына бағытталады. Сол сияқты жалпы орта білім берудің оқу бағдарламалары жаратылыстану – математикалық жҽне қоғамдық – гуманитарлық бағыттар бойынша бейіндік оқытуды енгізе отырып, саралау, кіріктіру жҽне білім беру мазмҧнын кҽсіптік бағдарлау негізінде ҽзірленеді. Бҧл дегеніміз ҽр жоғарғы сынып оқушыларына кҽсіпті дҧрыс таңдауына, ҿзінің жеке мҥмкіндіктерін кҿрсетуде маңызы зор. Ҽрқайсысы сҥйікті ісімен шҧғылдану арқылы елімізді ҿркендетуге, ҽлемдік аренада кҿк туымызды кҿкте желбіретуде, қазақ халқының атын мҽшһҥр қылудағы пайдасы ҧшан теңіз деуге болады. Бҧл Ыбырай бабамыздың аңсаған армандарының бірі деуге болады. Бҥгінгі заман талабына сай білім беруде мҧғалімнің алдына қойған басты мақсаты, ҿз мҥддесі мен қоғамдық мҥдделерді ҧштастыра білетін, зиялы, адамгершілігі мол, денсаулығы мықты жеткіншек тҽрбиелеу. Оқушылардың санасына туған халқына деген патриоттық сезім ҧялатып, ҧлттық рухты сіңіру.

Мектеп қабырғасында жҧмыс атқаратын ҽр педагогтың алдына қазіргі таңда қойылатын талап ҿте жоғары. Мҧғалім ҿзінің жаңашылдық іс – ҽрекетін қалыптастырып, оны зерттеп, толықтай меңгеріп, ҿз іс – тҽжірибесінде қолданған ҽрбір ҧстаз ҿз сабағын нҽтижелі дамуын байқай алады.

(6)

Жаңа педагогикалық платформалар шҽкірттің білім деңгейінің кҿтерілуіне мҥмкіндік жасайды. Оны

«жаңалық», «жаңа ҽдіс», «ҿзгеріс», «жаңашылдық» деп қарастыруға болады. Инновациялық жаңалықтарды пайдалану арқылы мҧғалім педагогикалық тҽжірибесін байытып, ҥлкен нҽтижеге қол жеткізе алады.

Қазіргі бағдарламаның басым бҿлігі сындарлы оқыту теориясы негіздерін арналған. Бҧл теория оқушылардың ойлауын дамыту, олардың ҿтуккен сабақта алған білімдері мен жаңа немесе сыныптағы тҥрлі ақпарат кҿздерінен, мҧғалімнен, оқулықтан жҽне сыныптастарынан, қоршаған ортадан алған білімдерімен ҿзара ҽрекеттесуі жағдайында жҥзеге асады деген тҧжырымға негізделеді. Заманауи мектептерге енгізілген жаңаша технологияның бір і–тҧлғаның ойын дамыту, ендеше оқу мен жазуды сыни тҧрғыдан ойлау технологиясы бҥгінгі білім беру саласында кеңінен етек жайды. Сыни тҧрғыдан ойлау бағдарламаның ҿн бойында екі мағынада қарастырылады: оқушы- лардың жҽне мҧғалімдердің сыни тҧрғыдан ойлауын дамыту. Сыни тҧрғыдан ойлау – бақылаудың, тҽжірибенің, ойлау мен талқылаудың нҽтижесінде алынған ақпаратты ойлауға, бағалауға, анализ жасауға жҽне жалпылауға бағытталған пҽндік шешім. Ол болашақта ҽрекет жасауға негіз бола алады.

Сыни тҧрғыдан ойлау, кҿбінесе, қарсы пікір айтуға баламалы шешімдерді қабылдауға, ойлау жҽне іс – ҽрекетімізге жаңа немесе тҥрлендірілген тҽсілдерді енгізуге дайын болуға, ҧйымдастырылған қоғамдық ҽрекеттерге жҽне басқаларды сыни тҧрғыдан ойлауға баулуды білдіреді.

Жаңаша оқыту бҧл – мағынаны іздеу, ҿзінің кҿзқарасымен шектеліп қалмай, ҿзгелердің де пікірін ескеріп, қандай да обьективті ойлау жҽне қисыны бар ҿзіндік қате сенімінен бас тарта білу.

Тҧлға жаңа идеяларды ҧсынуға жҽне жаңа мҥмкіндіктерді кҿруге қабілетті. Сыни тҧрғыдан ойлау

«ойлау туралы ойлану» деп сипатталған. Ол маңызды мҽселелерді талқылау жҽне тҽжірибені ой елегінен ҿткізуді қамтиды. Бҧл модуль оқушылардың да, мҧғалімдердің де сыни тҧрғыдан ойлауды дамытуды саналы жҽне оймен қабылдауын кҿздейді.

Жаңа инновациялық технологияларды қолдану, яғни ойлауға ҥйрету, оқушының еркін сҿйлеуіне, пікір таластыруына, достарының ойын тыңдауға, мҽселені шешу жолдарын іздей отырып, қиындықты шешуге бағытталған. Оқушы бҧрын тек тыңдаушы рҿлінде болса, ал бҥгінде ізденуші, ойланушы, ҿз ойын дҽлелдеуші, ал мҧғалім – осы ҽрекетке бағыттаушы, ҧйымдастырушы. Қазіргі ҿзекті проблемалардың бірі – мектеп оқушысы ҽдеби кітаптарды оқымауы, тек ғана бар деректерді ғаламтордан іздеп, тауып алып, оқып, кҿшіріп алып, дайын материалмен жҧмыс жҥргізіп, қысқа оймен шектеліп жҥр. Бҥгінгі оқушылардың сҿздік қоры ҿте тайыз. Себебі оқу материалынан басқа ҽдеби, тарихи кітап оқуға деген ынта жоқ. Ыбырай атамыздың барлық білімдік, тҽрбиелік мҽні бар ҽңгімелері, ҿлеңдері оқулыққа енгізілген. Осындай жағдайда келешек ҧрпақтың саналы тҥрде сапалы білім алуының бірден бір шарты – мҧғалімнің ізденімпаз болуы. Себебі, еліміздің болашағы бҥгінгі жас ҧрпақтың білім деңгейімен ҿлшенеді. Сондықтан сабақты заманға сай қҧрып, жаңашыл тҥрлі ҽдістерді, педагогикалық қҧзыреттіліктерін жетілдіре отырып, тҥрлі ақпараттарды дер кезінде қабылдап, ҿңдеп, нҽтижелі пайдалана білу – ҽрбір ҧстаздың міндеті болуы керек. Қазіргі сабақтар оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, ҿз бетінше білімге ҧмтылуға, жеке, жҧптық жҽне топтық бірлесіп жҧмыс жасауға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал етеді. Ең бастысы оқушы білімінің тереңдігі мен тиянақтылығын арттырады.

Білім берудің ҽр кезеңнің ҿзіндік ерекшелігі бар. Бірақ, бҧлар бір – бірімен ҿзара ҿте тығыз байланысты болып келеді. Қазіргі балаларды оқытуда ойлауды ҥйрету ҥшін алдымен уақыт керек, оқушыларға ойланып толғануға, ойын ашық айтуға рҧқсат беру, ҽр тҥрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау, ҥйрену барысындағы оқушылардың белсенді іс – ҽрекетін қолдану, бір – бірінің жауабына жасаған жҧмыстарының дҽлелді, дҽйекті болуын талап ету. Сол сияқты тіл тазалығын сақтау, тіл дамыту жҧмыстарын сабақта жҥргізу тіл пҽні мҧғалімдерінің ғана проблемасы болмауы керек, барлық пҽн мҧғалімдері талап етуі тиіс. Тҧлғаның ойын тіл арқылы жеткізуі, сауаттылық проблемасын да жҥзеге асыру бҥгінгі кҥні мҧғалімнің білімділігіне де байланысты.

Қазіргі уақытта Қазақстан ҿзін ҽлемдік қоғамдастық нарығында экономикасы прогресивті мемлекет ретінде қалыптастырды. Тҽуелсіздіктен кейінгі қысқа тарихи кезеңінде еліміз жаңа жаңашыл технологияларды пайдаланып, дҥниежҥзілік ҿркениетке ықпалдаса отырып, экономикада серпіліс жасады. Елдің ҽлеуметтік – экономикалық даму перспективалары айқындалды. Бҧл тҧрғыда қазіргі заманғы білім беру жҥйесінің, адами капиталдың қоғам ҿмірінің жаңа деңгейінің негізін қҧрайтын жҽне елдің экономикалық кҥші мен ҧлттық қауіпсіздігінің маңызды факторлары, даму деңгейінің критерийлерінің негізгі кҿзі сапалы білімде. Ҿз кезегінде, қоғамдық қатынастар жҥйесіндегі ҿзгерістер білімге ҽсер етеді, одан ҧтқырлықты жҽне жаңа тарихи кезеңнің шындығына пара пар жауап беруді талап етеді жҽне тҧтастай алғанда экономиканың даму қажеттіліктеріне сҽйкес келуі керек. Жоғарыда айтылғандай, дҽл осындай мҽселелерді Ы.Алтынсарин атамыз ҿз уақытында шешкен. Нҽтижесінде білім бастауыш, негізгі орта жҽне жалпы орта білім беру деңгейіндегі тҥлектің нақты моделінде кҿрініс табуы керек. Қазақстанның болашағы негізінен мҧғалімнің ҽлеуметтік – экономикалық жҽне рухани – адамгершілік қҧндылықтар жҥйесінде қандай орын алатынына байланысты.

Білім беру саласында мҧғалімнің алдына қойған қазіргі мақсаты – Ыбырай Алтынсарин атамыздың салып кеткен сара жолымен, оқушыларға ҧлттық педагогикалық тҽрбие жҽне білім

(7)

берумен қатар олардың шығармашылық қабілеттерін арттыру. Сол себепті сабақты идеялық жағынан ғылыми негізде, ҿмірмен байланысты ҧйымдастыру, білім қҧмарлығын таныту, ҽр сабақта оқушыларды ойлануға ҿздігінен ізденіс жасауға баулып, ойын ауызша, жазбаша жинақтап баяндай білуге, мҽдениетті сҿйлеуге ҥйрету арқылы ҧлттық ҽдет – ғҧрыпты бойына сіңіруге дағдыландыру – ҽрбір ҧстаздың абыройлы борышы деп санаймын. «Мектеп жҧмысы мен оқушы жетістіктерін ҿрістетудегі негізгі тҧлға – мҧғалім» деп Стронг айтқандай, ҧстаздық білімділікпен қоса ізденпаздықты, дарындылық, ҧйымдастырушылық, тағы да кҿптеген қҧндылықтарды талап ететін маман иесі.

Шығармашылық қабілет баланың табиғатында болуы мҥмкін. Біздің міндетіміз – оқушының бойында жасырынып жатқан мҥмкіндіктерді ашып кҿрсету. Ол ҥшін мҧғалім ғылымда болып жатқан жаңалықтармен ҥнемі танысып, ҿз біліктілігін ҥнемі арттырып, толықтырып отыруы керек.

Әдебиеттер тізімі:

1. Самбулатова Г.Ш. Ы.Алтынсариннің педагогикалық кҿзқарасының бҥгінгі білім беру мазмҧнынмен ҥндестігі. 2016. URL: https://kopilkaurokov.ru/zavuchu/meropriyatia/y_altynsarinnin_piedaghoghikalyk_kozk_

arastarynyn_bughinghi_bilim_bieru_mazmu_ny (29.11.2016)

2. Алькенова Б.К., Білім мазмҧнын жаңарту жағдайында Ыбырай Алтынсаринның педагогикалық идеяларының сабақтастығы. 2017. URL:https://infourok.ru/bilim – mazmnin – zhaartu – zhadayinda – ibiray – altinsarinni – pedagogikali – ideyalarini – sabatastii – 1490412.html (6.01.2017)

3. Сулейменов Б.С. Жизнь и творчество Ибрагима Алтынсарина (1841–1889) Алма–Ата.: 1957, 5–40 с.

ҼОЖ 37.034

ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУДЕ ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИН ШЫҒАРМАЛАРЫНЫҢ ӨМІРШЕҢДІГІ Оспанова Салтанат Амиржановна

бастауыш сынып мұғалімі Қостанай облысы әкімдігінің білім беру басқармасының

«Рудный қаласы білім бӛлімінің М.Дулатұлы атындағы жалпы білім беретін мектебі» КММ Рудный қаласы, Қазақстан E-mail: [email protected] Андатпа

Автор мақала мазмұнында ағартушы шығармасының идеясы еңбекқор, қоғам белсендісін тәрбиелеу деп ой қорытады. Заманауи білім беруде инновациялық әдістер арқылы шығармаларын түрлендіруде оңтайлы тәжірибесімен бӛліседі. Ұлт ұстазының мұрасы мектебінің игілігінде екенін сӛз етеді. Ы.Алтынсаринді педагог,ақын,жазушы деп әр қырынан танытады. Ағартушының шығармаларын шәкірттеріне ақпараттық технология аясында жаңаша түсіндіре біліп, педагогикалық идеясын тәжірибесімен ұштастырады.

Түйінді сөздер: Педагог, мұра, заманауи білім, ақпараттық, тәрбие.

Аннотация

Автор в содержании статьи заключает, что идея просветительского произведения – воспитывать трудолюбивого,общественного активиста. Делится своим оптимальным опытом в преобразовании произведений с помощью инновационных методов в современном образовании. Отметил, что наследие учителя нации находится во благо школы. И.Алтынсарина с разных ракурсов называют педагогом, поэтом, писателем. Сочинения просветителя ученикам умение по – новому интерпретировать произведения в рамках информационных технологий, сопоставляет педагогическую идею с опытом.

Ключевые слова: Педагог, наследие, современное образование, информация, воспитание.

Abstract

In the content of the article, the author concludes that the idea of the work of the educator is to educate a hardworkingsocial activist. Shares optimal experience in transforming works through innovative methods in modern education. It is said that the heritage of the teacher of the nation is in the good of the school. I. Altynsarin is a teacher, poet and writer. He is able to explain the works of the educator to his students in a new way within the framework of information technology, combining his pedagogical idea with his experience.

Key words: teacher, heritage, modern education, information, education.

Бастауыш сынып оқушыларының оқу ҥрдісінде интербелсенді ҽдіс – тҽсілдер тҥрлерін пайдалану біріншіден оқушылардың білімін берік меңгерту қҧралы болса, екіншіден балалардың сабаққа деген қызығушылығын белсенділігін арттырып сапасын кҿтеру болып табылады. Ҽрбір сабағымда мерейлі мақсатым білім алушыларды ойландыру, іздендіру сол арқылы ҿз беттерінше ізденіп оқуға баулу. Ҿзімнің тҽжірибемде жаңаша инновациялық ҽдістерді пайдалану оқушылардың оқуға деген таным қабілетін арттырады. Инновациялық ҽдіс – тҽсілдер оқушыларға ақпарат іздеуге