И 63
РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ/ РЕДАКЦИОННАЯ КОЛЛЕГИЯ
Куанышбаев Сеитбек Бекенович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Басқарма Төрағасы-Ректоры, география ғылымдарының докторы, Қазақстан Педагогикалық Ғылымдар Академиясының мүшесі;
Жарлыгасов Женис Бахытбекович, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Зерттеулер, инновация және цифрландыру жөніндегі проректоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, қауымдастырылған профессор;
Скударева Галина Николаевна, педагогика ғылымдарының кандидаты, доцент, Мәскеу облысындағы МОУ «Мемлекеттік гуманитарлық-технологиялық университеті» ректорының м.а.; Ресей Федерациясының жалпы білім беру ісінің құрметті қызметкері, Ресей;
Бережнова Елена Викторовна, педагогика ғылымдарының докторы, профессор Мәскеу халықаралық мемлекеттік қатынастар институты, Ресей;
Ибраева Айман Елемановна, «Қостанай облысы әкімдігінің білім басқармасы» ММ жетекшісі;
Онищенко Елена Анатольевна, «Педагогикалық шеберлік орталығы» жекеменшік мекемесінің Қостанай қаласындағы филиалының директоры;
Демисенова Шнар Сапаровна, педагогика ғылымдарының кандидаты, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің педагогика және психология кафедрасының меңгерушісі;
Утегенова Бибикуль Мазановна, педагогика ғылымдарының кандидаты, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің педагогика және психология кафедрасының профессоры;
Смаглий Татьяна Ивановна, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің, педагогика ғылымдарының кандидаты; педагогика және психология кафедрасының қауым.профессоры;
Жетписбаева Айсылу Айратовна, А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университетінің Ы.Алтынсарин атындағы әдістемелік кабинетінің меңгерушісі.
И 63
«Инновация, білім, тәжірибе-білім беру жолының векторлары»: 2023 жылдың 17 ақпандағы Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. I Кітап. – Қостанай:
А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университеті, 2023. – 1081 б. = «Инновации, знания, опыт – векторы образовательных треков»: Материалы международной научно- практической конференции, 17 февраля 2023 года. I Книга. – Костанай: Костанайский региональный университет имени А.Байтурсынова, 2023. – 1081 с.
ISBN 978-601-356-244-5
Жинаққа «Инновация, білім, тәжірибе-білім беру жолының векторлары» атты Алтысарин оқулары халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары енгізілген.
Талқыланатын мәселелердің алуан түрлілігі мен кеңдігі мақала авторларына заманауи білім беруді жаңғырту мен дамытудың, осы үдерісте қазақ ағартушыларының педагогикалық мұрасын пайдаланудың жолдарын, мұғалімдерді даярлаудың тиімді технологиялары мен форматтарын әзірлеу мен енгізу мәселелерін, ақпараттық қоғамдағы білім беру кеңістігінің ерекшеліктерін айқындауға, сондай-ақ педагогтердің инновациялық қызметінің тәжірибесін жинақтауға, педагогикалық үдеріс субъектілерін психологиялық-педагогикалық қолдауға мүмкіндік берді.
Бұл жинақтың материалдары ғалымдарға, жоғары оқу орындары мен колледж оқытушыларына, мектеп мұғалімдері мен мектепке дейінгі тәрбиешілерге, педагог-психологтарға, магистранттар мен студенттерге қызықты болуы мүмкін.
В сборнике содержатся материалы Международной научно-практической конференции Алтынсаринские чтения «Инновации, знания, опыт – векторы образовательных треков». Многообразие и широта обсуждаемых проблем позволили авторам статей определить векторы модернизации и развития современного образования, использования в данном процессе педагогического наследия казахских просветителей, вопросов разработки и внедрения эффективных технологий и форматов подготовки учителей, специфики образовательного пространства в информационном обществе, а также обобщения опыта инновационной деятельности педагогов, психолого-педагогической поддержки субъектов педагогического процесса.
Материалы данного сборника могут быть интересны ученым, преподавателям вузов и колледжей, учителям школ и воспитателям дошкольных учреждений, педагогам-психологам, магистрантам и студентам.
УДК 37.02 ББК 74.00
© А.Байтұрсынов атындағы Қостанай өңірлік университеті, 2023
© Костанайский региональный университет имени А.Байтурсынова, 2023
Ы.АЛТЫНСАРИН МЕН С.КУБЕЕВТІҢ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЗАМАНАУИ БАҒЫТЫНДАҒЫ АҒАРТУШЫЛЫҚ ИДЕЯЛАРЫНЫҢ ҮНДЕСТІГІ СОЗВУЧИЕ ПРОСВЕТИТЕЛЬСКИХ ИДЕЙ Ы.АЛТЫНСАРИНА И С.КУБЕЕВА СОВРЕМЕННЫМ ТРЕНДАМ ОБРАЗОВАНИЯ
школьников и на широкую публику» [4, с. 267]. Имя С.Кубеева занимает почетное место в истории казахской литературы и образования начала ХХ в.
Развитие образования в Казахстане имеет традиции преемственности, которые созвучны идеям просвещения Ы.Алтынсарина, С.Кубеева.
Основной целью современной системы образования уже является не просто передача знаний и умений, а развитие способности подростка к самообразованию, к формированию умений быть конкурентоспособным на мировом уровне. Важно не просто приспосабливаться к существующим условиям, но и активно влиять на существующую действительность, изменяя еѐ к лучшему.
Великие педагоги понимали, что главное богатство любой страны – это народ. Ведь только образованные, талантливые, успешные люди формируют базовый стратегический ресурс развития страны. Это движущая сила прогресса, источник новых жизненных благ.
Список лтературы:
1. Фролов А.. Ибрай Алтынсарин и вопросы профессионального образования / ж. Профессионал Казахстана, №2, 2001
2. Тажибаев Г. Педагогическая мысль в Казахстане во второй половине XIX века. – Алма–Ата, 1965.
3. Алтынсарин И.. Избранные произведения. Алма–Ата, 1957
4. Жиренчин А.М. Из истории казахской книги. Алматы, 1987. С.136–137.
ҼОЖ 37.034
ЫБЫРАЙАЛТЫНСАРИННІҢПЕДАГОГИКАЛЫҚИДЕЯЛАРЫНЖҤЗЕГЕАСЫРУ,ОЛАРДЫҢ ЖАҢАРТЫЛҒАНБІЛІМБЕРУМАЗМҦНЫЖАҒДАЙЫНДАҒЫӨЗЕКТІЛІГІ
Жамарова Гулжан Майлебаевна қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі М.Хәкімжанова атындағы Щербаков жалпы білім беретін мектебінің Қостанай облысы, Алтынсарин ауданы, Қазақстан Е– mail: [email protected] Аңдатпа
Ӛзектілігі және мақсаты: Бұл мақалада Ыбырай Алтынсариннің педагогикалық идеясы мен қазіргі білім берудегі сабақтастық туралы айтылады. Ол жас ұрпаққа білім беру мен тәрбиелеу мәселесіне ерекше кӛңіл аударды, сол жолды әлі күнге дейін біз жалғастырып келеміз. Қазақ даласындағы аумалы – тӛкпелі заман- да ұрпақ болашағын ойлаған ғалым туралы ойлар айтылған. Қазіргі білім беру саласына үлкен ӛзгерістер енгізіліп жатқандығы туралы баяндалған.
Түйінді сөздер: прогрессшіл, халық ағартушысы, ұлттық педагогикалық тәрбие, білім беру үрдісі, тәрбиелік мағына.
Аннотация
Актуальность и цель: В этой статье изложены педагогические идеи Ибрая Алтынсарина, который придавал огромное значение воспитанию и образованию детей. Его прогрессивные взгляды имеют преем- ственность с современным образованием и внедряются в педагогический процесс и сегодня. Нас поражает глубина мыслей просветителя. Он предвидел те изменения, которые сегодня находят воплощение в обновлении содержания образования.
Ключевые слова: прогрессивный, народный просветитель, национальное педагогическое воспи- тание, образовательный процесс, воспитательное значение.
Аbstract
Relevance and purpose: This article outlines the pedagogical ideas of Ibray Altynsarin, who attached great importance to the upbringing and education of children. His progressive views have continuity with modern education and are being introduced into the pedagogical process, and today we are amazed at the depth of the enlightener's thoughts. He foresaw the changes that today are embodied in the renewal of the content of education.
Key words: progressive, public educator, national pedagogical education, educational process, educational value.
Қандай да болмасын ҧлт белгілі бір кезеңде оқу – білімге ден қойып, жҥйелі тҽрбие ҥдерісіне қарай бет тҥзейді. Міне, осындай бетбҧрыс кезеңі халықтық педагогикадан ғылыми педагогикаға қарай қадам жасау шағы қазақ топырағында Ыбырай Алтынсариннен басталғаны белгілі. Ыбырай Алтынсаринді ақын, жазушы, аудармашы дегендеріміздің ҿзі оның педагогикалық қызметінен шығып жатады. Сондықтан да Ыбырайдың ҽдеби мҧрасы, негізінен алғанда, оқушы балаларға арналады. Бҧл туралы Ыбырай Алтынсарин мҧрасын зерттеуші М.Жармҧхамедҧлы: «Ыбырай Алтынсарин
мҧрасының басым кҿпшілігі ҽдеби – кҿркем шығармалар болып келеді, алайда сол ҿлеңдері мен кҿркем ҽңгімелерін ол тек педагогикалық мҧрат – мақсатқа сҽйкес жазып, жаратады, бҧл жҽйт оның жазушылығы мен педагогтығының бір арнадан бастау алатынын аңғартады».
Алтынсариннің пікірінше, педагогикалық жҧмыстағы ең шешуші нҽрсе: мҧғалімнің ең жақсы оқыту ҽдістерін таба білуінде, балалармен дҧрыс сҿйлесе білуінде. Ҥлгілі жолға қойылған, дҧрыс тҽртібі бар жаңа типті мектеп оқушыларды қызықтырып, оларды мҽдениетке, жҧмысқа жҽне ой еңбегіне ҥйретуге тиіс, олардың білімге деген ынтасын мейлінше арттыруға тиіс. [1, б 138].
Қазіргі мектептерде оқытылып жатқан жаңартылған білім беру бағдарламасының мазмҧнынынан кешегі Ыбырай салған жолмен ілгері жылжуды бақылауға болады. Бҥгінгі заман талабына сай білім беруде мҧғалімнің алдына қойған басты мақсаты, ҿз мҥддесі мен қоғамдық мҥдделерді ҧштастыра білетін, зиялы, адамгершілігі мол, денсаулығы мықты жеткіншек тҽрбиелеу.
Оқушылардың санасына туған халқына деген патриоттық сезім ҧялатып, ҧлттық рухты сіңіру. Сондай – ақ, ана тілі мен ҽдебиетін, тарихы мен ҿнерін қастерлеп, салт – дҽстҥрін меңгерту. Ҽр оқушыны дара тҧлға деп танып, олардың бойына ҥнемі оқып ҥйренсем деген ізденімпаздық қасиет дарыту, оларға ҿздігінен білімдерін толықтырып тереңдету тҽсілдерін жаңа технологиялармен, ҽдіс – тҽсілдермен байланыстыра отырып дамыту Ыбырай еңбегімен ҥндесіп жалғасын тауып отырған іс деп қарауымызға болады.
Білім беру саласында мҧғалімнің алдына қойған қазіргі мақсаты – Ыбырай Алтынсарин атамыздың салып кеткен сара жолымен, оқушыларға ҧлттық педагогикалық тҽрбие жҽне білім берумен қатар олардың шығармашылық қабілеттерін арттыру. Сол себепті, сабақты идеялық жағынан ғылыми негізде, ҿмірмен байланысты ҧйымдастыру, білім қҧмарлығын таныту, ҽр сабақта оқушыларды ойлануға ҿздігінен ізденіс жасауға баулып, ойын ауызша, жазбаша жинақтап баяндай білуге, мҽдениетті сҿйлеуге ҥйрету арқылы ҧлттық ҽдет – ғҧрыпты бойына сіңіруге дағдыландыру – ҽрбір ҧстаздың абыройлы борышы деп санаймын. Мектеп жҧмысы мен оқушы жетістіктерін ҿрістетудегі негізгі тҧлға – мҧғалім, ҧстаздық білімділікпен қоса ізденімпаздықлық, дарындылық, ҧйымдастырушылық, тағы да кҿптеген қҧндылықтарды талап ететін маман иесі .Шығармашылық қабілет баланың табиғатында болуы мҥмкін. Біздің міндетіміз – оқушының бойында жасырынып жатқан мҥмкіндіктерді ашып кҿрсету. Ол ҥшін мҧғалім ғылымда болып жатқан жаңалықтармен ҥнемі танысып,ҿз біліктілігін ҥнемі арттырып, толықтырып отыруы керек.
Алтынсариннің міндеттері мҧғалім туралы нҧсқаулары – олардың қалай оқу керектігі – оның ҿз заманындағы методиканы терең жҽне жан – жақты білгенін кҿрсетеді. Ауызша ҽңгіменің ойлау мен жазбаша жаттығулардың кҿптеген ҽдістері туралы тҥсіндірмесінде ол балалардың ҽрбір еңбегінің қҧр босқа ойсыз жаттауға жҧмсалмай, мағыналы жҽне жҥйелі болуы керек екенін жазды.Ҽрі қарай ол балаларды тҽрбиелеуде ҥстіртін жҽне мардымсыз тҥсініктердің, шалағайлықтың болмауы керектігін ескертті. Ол нашар оқыту мен нашар қарым – қатынас балалардың басын қатырып, шатастыратын ал, керісінше балалар сергек, олармен қарым – қатынас неғҧрлым жақсы оқушылардың кҿңіл – кҥйіне ҽсер неғҧрлым кҿп болса, сабақ соғҧрлым табысты болатынын нақтылы мысалдар арқылы тҥсіндірді.
Оқу методтары мен балаларды оқыту тҽсілдерін Ы.Алтынсарин мҧғалімдерге олардың кең тҽрбиелік мағынасында тҥсіндіретін.Оқыту методтары – балалардың жҥре келе мектепке, сабаққа кейіннен ғылымға, ҿз бетімен білім алуға қҧмарландыратын (ынталандыратын, ықыластандыратын) жол. Сабақта балалардың ойлау қабілетін арттыратын жаттығулар қажет, мысалы, ҽңгіме, тҥсіндіру арқылы оқыту методы. Бҧл кҿрнекілік заттарды жҽне ҿмір фактілерін пайдалануға кҿмегін тигізеді:
заттарды жҽне қҧбылыстарды суреттеу, олардың қасиеттерін салыстыру, ҽр тҥрлі қортындылар жасау. Сондықтан да балаларда дҧрыс ойлау қабілеті қалыптаса бастайды.
«Тиімді оқыту мен оқу» бағдарламасында балаларды оқыту тҽсілдері тиімді оқыту, табысты оқыту,сындарлы оқыту тҽсілдерімен жалғасын тауып отыр. Оқытудың бҧл тҽсілдерін қолдануда мҧғалім оқушылардың оқуына мҥмкіндік тудырады,оқу материалы жҽне ҿзге де қажетті қҧралдармен қамтамасыз етеді,ал оқушылар ҿз кезегінде пҽн бойынша ҿз тҥсініктерін арттыруға ынталы болады – бҧл жерде де ҧлы ағартушының ҧстанымының жаңа заман талабымен ҥндестігін кҿруімізге болады.
Заман ҿзгеріп, таным жаңғырғанымен Ыбырай сияқты тҧлғалардың ҿмірі мен шығармашылығы қазіргі оқушыларға да, жастарға да, ҧстаздарға да ҥлгі. Ыбырай Алтынсарин нағыз ҧстаздың, оқушыларға деген, ҿз мамандығына деген кемел ҥлгісі. Ол хаттарының бірінде былай деп жазған болатын: ―Осы жылы январьдың 8 кҥні менің кҿптен кҥткен ісім орнына келіп, мектеп ашылды, оған 14 қазақ баласы кірді; бҽрі де жақсы, есті балалар. Мен балаларды оқытуға қойға шапқан аш қасқырдай ҿте қызу кірістім. Бҧл балалар да менің айызымды қандырып, небҽрі ҥш айдың ішінде оқи білетін жҽне орысша, татарша жаза білетін болды. Кейін парақор болып шықпаулары ҥшін оларға адамгершілік жағынан ҽсер етуге бар кҥшімді салып отырмын. Кҥлсеңіз кҥле беріңіз, мен кейбір оқытудан бос уақыттарда оларға ресми тҥрде молда да болып қоям; сҿйтіп оларға дін тарихынан білгенімді айтып, оған басқа да пайдалы жҽне тҥсінікті ҽңгімелерді де қосып айтамын... Менің ҥнемі ҧмтылған тілегім:
қалай да пайдалы адам болып шығу еді. Ал, қазір осыған қолым жетіп отырғанын ойласам, кҿңілім толық жҧбаныш табады‖ [2, б 25]. Ҧстаздың осы хатынан – ақ оның бала оқытуға деген ерекше ықыласын, терең сҥйіспеншілігін тануға болады. Ы.Алтынсарин ҿзінің алдына ақындықты, жазушы-
Ы.АЛТЫНСАРИН МЕН С.КУБЕЕВТІҢ БІЛІМ БЕРУДІҢ ЗАМАНАУИ БАҒЫТЫНДАҒЫ АҒАРТУШЫЛЫҚ ИДЕЯЛАРЫНЫҢ ҮНДЕСТІГІ СОЗВУЧИЕ ПРОСВЕТИТЕЛЬСКИХ ИДЕЙ Ы.АЛТЫНСАРИНА И С.КУБЕЕВА СОВРЕМЕННЫМ ТРЕНДАМ ОБРАЗОВАНИЯ
лықты, болмаса аудармашылықты емес, ең алдымен ҧстаздықты мақсат етті. Оның ҿлеңдері мен ҽңгімелері, ондағы кҿтерілген тҽрбиелік идеядағы мҽселелер жас жеткіншектер тҽрбиесінде ҿзінің ҿзектілігін жоймақ емес. Білімге ҧмтылушылық, адалдық, еңбекқорлық, талаптылық, адамгершілік, кішіпейілділік сияқты жас баланың санасында орын алуға тиісті адами қасиеттер Ыбырай шығармаларының ҿзегі. Бҧлар қай кезеңде болмасын, адам тҽрбиесінде ерекше орын алуға тиісті қасиеттер десек, онда осылардың баршасын Ыбырай Алтынсариннің туындыларынан табамыз.
Сондықтан да қазіргі тҽрбие мҽселесінде Ыбырай Алтынсариннің алатын орны ерекше. Айталық, оның «Қыпшақ Сейітқҧл» атты ҽңгімесі [3, б 75] арқылы балаларды іздемпаздыққа, еңбекқорлыққа баулысақ, «Ҿнер – білім бар жҧрттар», «Балғожа бидің баласына жазған хаты» ҿлеңдері арқылы оқушыларды оқу – білімнің қажеттілігі, артықшылығы сияқты ойға жетелейміз.
Ыбырай Алтынсариннің қазіргі замандағы тҽрбие беру ҥдерісімен сабақтасатын еңбектері – оның халық ағарту мҽселелері хақындағы ой – пікірлері. Бҧл ой – пікірлерді біз оның мақалаларынан, хаттарынан, есептері мен рапорттарынан кҿреміз. Ыбырайдың бҧл еңбектерінде де жоғарыда айтқандай, білім алуға қҧштарлық, еңбексҥйгіштік, адамгершілік, адалдық, инабаттылық сияқты қасиеттерге ерекше мҽн беру байқалады. Ы.Алтынсариннің мҧрасында айтылатын тҽрбие берудің жан – жақтылығы жҿнінде белгілі ғалымдар Қ.Жарықбаев пен С.Қалиев былай деп жазған болатын:
«Кҿшпенді елдің ҿзінің ерекшелігіне орай ол имандылық, инабаттылық, ақыл – ой, еңбек, тазалық, сҧлулық тҽлімдеріне байланысты бірқатар тың идеялар айтты. Ҧстаздық, ҽдеп, ата – ана, ересектердің жас буынға ҥлгі – ҿнегесі, адамның ҿзін – ҿзі тҽрбиелеу мҽселелерін қазақ ҿміріне орай тҥсіндірді».
Ы.Алтынсариннің демократиялық – ағартушылық бағыты оның педагогикалық кҿзқарасының ҥш бірдей саласынан кҿрініс тапты. Біріншіден, бҥкіл ҿмір жолын мектеп ашуға, қазақ балаларын оқуға тартуға, дҥние ғылымдарын ҥйретуге жҽне соған оқу қҧралдарын жазып шығаруға арнаса, екіншіден, ҿнегелі ҧстаз – тҽлімгер даярлауға, оларға кҥнделікті ғылыми – ҽдістемелік басшылық жасауға кҿңіл бҿлді.Ҥшіншіден шығармаларында қазақ халқының ХІХ ғасырдағы қоғамдық ҿмірінде,болған саяси ҽлеуметтік мҽселелерді жан – жақты қамтып жазуға жҧмсады [4, б 172].
Ҧлы ҧстаз: «Ҿмірдің негізгі мҽні – еңбек, ол адамның адамгершілік қасиетін мҽртебелендіреді, ҿмірдің шын қадірін тек еңбексҥйгіш адам ғана тҥсіне алады», – деген. Оның бҧл пікірінен ҧстаздың еңбексҥйгіштікті, адам ҿміріндегі еңбектің рҿлін қаншалықты тҥсінгендігін байқасақ, тағы бір маңызды жағы еңбектің мҽнділігі мен пайдалылығын насихаттағанын кҿреміз. Сондай – ақ Ыбырайдың ойынша, адам ҿзінің істеген еңбегінен лҽззат алу керек, тіпті оны ол «кісіліктің басты белгісі» деп бағалайды.
Қазіргі тҽрбие ҥдерісінде еңбек жайындағы оның осы ҥш ҧстанымы да – кҿкейкесті мҽселе. Ҽсіресе жас ҧрпақты ҿзі атқарған пайдалы еңбектен лҽззат алуға баулу – ҥлкен мҽселе. Мектеп оқушыларын еңбек етуге баулуда оны бедел жинауға, пайда табуға, жҽке басының мансабын арттыруға емес, одан рухани қанағат алуға қарай бейімдесек, онда біз оны еңбек тҽрбиесімен бірге, адамгершілік тҽрбиесіне де тартқан болар едік.
Ыбырай Алтынсарин мектептегі тҽртіпке кҿп мҽн мерген. «Тҽртіптің шындыққа айналауы тҽртіптілік сезімін тудырады» – деген ҧлы ҧстаз.Тҽртіп деген педагогикалық ҧғымға Ыбырай Алтынсарин терең талдаулар жасайды [5, б 90]. Ол бірде тҽртіп – тҽрбие қҧралы десе,бірде тҽртіп – тҽрбиенің нҽтижесі деген анықтама береді.Ал халық педагогикасындағы «тҽрбие – тҽртіптің қҧлы»
деген тҥсінікке жақын.Сондай – ақ тҽртіп оқушының мектеп ережесіне бағына білу мен шын еркіндіктің табиғи бірлігі дегенді де ҧлы ҧстаз Ыбырай Алтынсарин жазған.Міне, кезінде аса кҿргендіктен кҿпшілікке ҧсынған осы тҧжырымдары қазір де мҧғалімдердің қажетіне жарап жҥр.
Ыбырай Алтынсарин жас ҧрпаққа білім беру мен тҽрбиелеу мҽселесіне ерекше кҿңіл аударды, сол жолды біз жалғастырып келеміз. Қазақ даласындағы аумалы – тҿкпелі заманда ҧрпақ болашағын ойлаған ғалым еңбегі ҿлшеусіз, қазіргі білім беру саласына ҥлкен ҿзгерістердің негізін Ыбырай сол кезде болжап кеткендей.
Ол кез келген шығармаларында шҽкірттерді адал, шыншыл, еңбек сҥйгіш, ҿнегелі, ҿнерлі азамат болуға, зиянды іс – ҽрекеттен, ҧрлық зорлық жатып ішер жалқаулық сияқты жаман ҽдет жат мінезден бойын аулақ ҧстауға шақырады.
Қазақ халқының келешегі тек ҿнер білімде деп тҥсінген Алтынсарин ҿз ойын іске асыруда тҥрлі тосқауыл, кедергілерге кездесті, бірақ оларды табандылықпен жеңе отырып, ҿз мақсатына жете білді.
Ҧлы ҧстаздың қандай да шығармасын алсаң да оқушысының санасын оятып, жасҿспірімдерге ҥлгі – ҿнеге берерлік, болашағана жол сілтерлік, оларды іс – ҽрекетке ҥйретіп ҿмір танытарлық ой тастайды. Ҿнерге ҧмтылу, Отанын, елін сҥю, талаптылық, жігерлілік, ізденімпаздық, кішіпейілділік, махаббат қайырымдылық, адамгершілік, жинақылық тағы басқа осылар тҽрізді жақсы мінез қҧлыққа тҽрбиелеуге қажетті мҽселелерді қамтиды.
Алтынсарин ҿз халқының игілігі ҥшін қажымай еңбек етіп, дарындылығын, мҽдениетке қабілеттілігін дҽлелдейді. Ол жастарды жарқын болашақ ҥшін қажымай кҥресуге, мҽдениеттілікті қабылдап, ҧғынуға жол кҿрсетті. Ол болашаққа деген сенімді қолдады.
Қазақстанның егеменді ел болғаннан бері білім саласындағы білімді де, білікті де маман дайындау жҽне білім саласын бҥкіл ҽлемдік стандарттарға сай ҿзгерістер мҽселесіне мемлекет
басшысы баса назар аударды. Тҽуелсіздікті баянды етіп, білімнің маңыздылығын жоғары бағалап, экономикалық жҽне қаржылық қиындықтарға қарамастан білім саласына қолдау кҿрсетуде. Себебі қазіргі ҽлемде болып жатқан қарқынды ҿзгерістер ҽлемдік білім жҥйесін қайта қарау екендігінің дҽлелі болды.Сонымен қатар тек қана білім берумен қатар тҽрбиелеу мақсатында зор ҥлес қосу бҧл біздің – ҧстаздар қауымының қолында деп ойлаймын. Ыбырай шығармашылығында кҿтерген ҿз мҽселелерін дҽл осы , яғни ХХІ ғасырда дҧрыс жҽне тиісті жерлерде ҧстана білуді талап етеді. Яғни, ҿнер – білімсіз, қолҿнер кҽсіпсіз, еңбек етпей, достық пен қарым – қатынассыз адам ҿз ҿмірінде тиісті білім ала алмайды. Ҿйткені, бірін – бірінсіз олар тиісті нҽтижеге жете алмайды.
Жоғарыда аталған жҧмыстың тҥгелі біздің еліміздің ҿркендеуіне кҿп ҥлес қосады. Яғни, осы еліміздегі барлық ҿзгерістің бастауын мектеп мҧғалімдерінен, ҿзімнен бастаймын. Яғни мектепте оқушыларды қандай да ҿзгерістерді енгізу – бҧл біздің қолымызда.
Қазақстанның ҽрбір оқушысы мектептен алған тҽлім – тҽрбиені қалай қабылдаса, сол шҽкіртіміз оны ҿмірде солай пайдаланады. Сондықтан да мектеп ҧстаздары, ата – аналары ҽртҥрлі ҿзгерістерді енгізуге зор ҥлесімізді қосып, ақыл – ойы дамыған, жан – жақты тҧлға тҽрбиелеуге қол жеткізе білейік.
Алтынсарин ҿз халқының игілігі ҥшін қажымай еңбек етіп, дарындылығын, мҽдениетке қабілеттілігін дҽлелдейді. Ол жастарды жарқын болашақ ҥшін қажымай кҥресуге, мҽдениеттілікті қабылдап, ҧғынуға жол кҿрсетті. Ол болашаққа деген сенімді қолдады.
Алтынсариннің педагогикалық тҽрбие қиялдары мен мектеп системасы ғылым мен жалпы білімді жоғары бағалауға, балаға сҥйіспеншілікпен қарап, оны қадірлеуге жҽне ҿз халқының мҥддесі ҥшін қызмет істей алатын жас адамдарды дайындауға негізделіп жазылған жҽне де бҥгінмен ҥндесіп, Мҽңгілік еліміздің болашақ азаматтарын тҽрбиелеуде зор ҥлесін қосып отыр десек қателеспейміз.
Әдебиеттер тізімі:
1. Ы.Алтынсарин тағлымы,Алматы, 1991 ж.
2. Ы. Алтынсарин. Ҥш томдық шығармалар жинағы ІІІ том. Алматы, 1978 ж. 325 б.
3. Ы.Алтынсарин. Екі томдық шығармалар жинағы 1 том. Алматы, 2003ж. 240 б.
4. Қалиев С., Жарықбаев Қ. Қазақ тҽлім – тҽрбиесі. Алматы,1990 ж.
5. М.Медетбекова.Журнал «БІЛІМ – ОБРАЗОВАНИЕ». №3 (98) 2021 ж.
УДК 37.013.43
РАЗБОР ТРУДОВ И.АЛТЫНСАРИНА И СВЯЗЬ ИДЕЙ ВЕЛИКОГО ПРОСВЕТИТЕЛЯ С СОВРЕМЕННОСТЬЮ
Жангылши Абылай Койшыбаевич магистр права, учитель истории E – mail: jan.kylysh@mail Абдуллина Дана Мустафьевна учитель химии E – mail: [email protected] КГУ «Школа-гимназия города Тобыл отдела образованияКостанайского района»
Костанайская область, Костанайский район г.Тобыл, Казахстан Аннотация
Актуальность и цель. В данной статье авторы показывают актуальность педагогических идей педагога – новатора И.Алтынсарина. В статье разбираются различные работы просветителя. Идет раскрытие идеи патриотизма, гуманизма, честности скромности и справедливости в трудах И.Алтынсарина.
Ключевые слова: просветитель, культуролог, педагогика, история, воспитание.
Аңдатпа
Ӛзектілігі және мақсаты. Бұл мақалада авторлар педагогика – инноватор и. Алтынсариннің педаго- гикалық идеяларының ӛзектілігін кӛрсетеді. Мақалада қайраткердің әртүрлі жұмыстары талданады.
И.Алтынсариннің еңбектерінде патриотизм, гуманизм, адалдық, қарапайымдылық және әділдік идеясы ашылуда.
Түйінді сөздер: ағартушы, мәдениеттанушы, педагогика, тарих, тәрбие.
