ЭЛЕКТРОНДЫҚ ЦИФРЛЫҚ ҚОЛ ҚОЮДЫҢ СТАНДАРТЫ

(1)

(2)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Л.Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Студенттер мен жас ғалымдардың

«Ғылым және білім - 2014»

атты IX Халықаралық ғылыми конференциясының БАЯНДАМАЛАР ЖИНАҒЫ

СБОРНИК МАТЕРИАЛОВ

IX Международной научной конференции студентов и молодых ученых

«Наука и образование - 2014»

PROCEEDINGS

of the IX International Scientific Conference for students and young scholars

«Science and education - 2014»

2014 жыл 11 сәуір

Астана

(3)

УДК 001(063) ББК 72

Ғ 96

«Ғылым және білім – 2014» атты студенттер мен жас ғалымдардың ІХ Халықаралық ғылыми конференциясы = ІХ Международная научная конференция студентов и молодых ученых «Наука и образование - 2014» = The IX International Scientific Conference for students and young scholars «Science and education - 2014».

– Астана: http://www.enu.kz/ru/nauka/nauka-i-obrazovanie/, 2014. – 5830 стр.

(қазақша, орысша, ағылшынша).

ISBN 978-9965-31-610-4

Жинаққа студенттердің, магистранттардың, докторанттардың және жас ғалымдардың жаратылыстану-техникалық және гуманитарлық ғылымдардың өзекті мәселелері бойынша баяндамалары енгізілген.

The proceedings are the papers of students, undergraduates, doctoral students and young researchers on topical issues of natural and technical sciences and humanities.

В сборник вошли доклады студентов, магистрантов, докторантов и молодых ученых по актуальным вопросам естественно-технических и гуманитарных наук.

УДК 001(063) ББК 72

ISBN 978-9965-31-610-4 © Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық

университеті, 2014

(4)

3095

УДК 004.05:006

ЭЛЕКТРОНДЫҚ ЦИФРЛЫҚ ҚОЛ ҚОЮДЫҢ СТАНДАРТЫ Қыпшакова Асия Асқарқызы

[email protected]

Қазақ технология және бизнес университеті, Ақпараттық жҥйелер мамандығының 2- курс студенті, Астана, Қазақстан.

Ғылыми жетекшісі - Бейбітхан Е.

Электрондық цифрлық қолтаңба дегеніміз - электрондық цифрлық қолтаңба қҧралдарымен жасалған және электроңдық қҧжаттың дҧрыстығын, оның тиесілілігін және мазмҧнының ӛзгермейтіндігін растайтын электрондық цифрлық нышандары.

Электронды Сандық Қолтаңба (ЭСҚ) — электронды тҥрдегі қҧжаттарға арналған жеке немесе заңды тҧлғаның электронды қолтаңбасы. Электронды Сандық Қолтаңба тҥсінігі алғаш рет 1976 жылы Уитфилд Диффи мен Мартин Хеллманның ЭСҚ деген жаңашыл технологияны жасау мҥмкін екендігін айтқан кезден бастап пайда болды. Елімізде электронды сандық қолтаңба иелерінің қатары артып келеді. Қазір ҥйден шықпай-ақ қҧжаттарға қол қойып, тиісті мекемеге ғаламтор арқылы жолдай беруге толық мҥмкіндік бар.

Қазіргі таңда Egov.kz ҥйден шықпай-ақ, тәулік бойы ӛзіңізге қажетті анықтамалар мен мемлекеттік органдар туралы ақпаратты алуға, салықтар мен айыппҧлдарды тӛлеуге мҥмкіндік береді. "Электрондық цифрлық қолтаңба - электрондық цифрлық қолтаңба қҧралдарымен жасалған және электрондық қҧжаттың дҧрыстығын, оның тиесiлiлiгiн және мазмҧнының ӛзгермейтiндiгiн растайтын электрондық цифрлық нышандар терiмi". Ал, егер жалпақ тілмен айтатын болсақ, ЭЦҚ – ол біздің кҥнделікті қағаз тасығышқа қойып жҥрген қолтаңбамыздың электронды нҧсқасы. ЭЦҚ-ның қағаз тҥріндегідей заңды кҥші бар. Яғни, қағазға қойған қолыңыз бен электрондық цифрлық қолтаңбаңыздың заңды кҥші бірдей деген сӛз.

Халқаралық стандарттар институты және (NIST) технологиясы ақпаратты ӛңдейтін FIPS PUB 186-ты федералды стандартын жариялады, ол DSS (Digital Signature Standart- электрондық цифрлық қол қоюдың стандарты) атымен де танымал. DSS стандарты хэштеу SHA(Secure Hash Algorithm-хэштеудің қорғалған алгоритмі) алгоритміне негізделген.

DSA(Digital Signature Algorithm- электрондық цифрлық қол қоюдың алгоритмі) алгоритмі электрондық цифрлық қол қоюдың жаңа технологиясын ҧсынады. DSS стандарты 1991 жылы ҧсынылған, ал оның тҥзетілген нҧсқасы -1993 жылы. 1996 жылы оған болмашы ӛзгертулер енгізілді.

DSS стандартында алгоритм қолданылады, ол тек электрондық цифрлық қол қоюдың функциясын қамтамасыз ету ҥшін ғана шақырылады. RSA алгоритміне қарағанда бҧл алгоритм шифрлеуге және кілттермен алмасуға жҧмыс істей алмайды. Алайда бҧл мысал, ашық кілтті криптография технологиясына. Сурет 1.1 DSS және RSA қолдана отырып электрондық цифрлық қол қоюдың генерирлеу сызбасын салыстыру. Қол қойылуы тиіс болатын RSA хабарламасына негізделген әдістемесі, хэштеу функциясының кіреберісіне келіп тҥседі, ал ол бекітілген ҧзындықтағы қорғалған хэш-кодты береді. Бҧл хэш-код жіберушінің жеке кілтімен шифрлейді, осының салдарынан қол пайда болады. Осыдан кейін хабарлама және оның қолы жіберіледі. Қобылдушы хабарламаны алады және хэш-кодын анықтайды. Одан соң қолданушының ашық кілтін қолдана отырып ол қолды дешифрлейді.

Егер анықталған хэш-код дешифрленген қолға сәйкес келсе, онда қол дҧрыс болып табылады. Жіберуші жеке кілтін ӛзі ғана білгендіктен, дҧрыс қолды тек сол ғана қоя алады.

(5)

3096

KR_a Салыстыру

EKra[H(M)]

(а) RSA әдістемесі.

k

(б) DSS әдістемесі.

Сурет 1.1. Электрондық цифрлық қол қоюды қолданудың екі әдісі.

DSS әдістемесіде хэштеу функциясына негізделген. Хэш-код қолды қҧру және k кездейсоқ санымен бірге функциға кіреберісте береді, ол берілген қол ҥшін генерирленген. Қолды қҧру функциясы жіберушінің жеке кодынада KRa және хабарлайтын жақ тобынадағы танымал параметрлер қатарынада тәуелді. Бҧл кӛптік глобальді ашық кілт KUG қҧрайды деп есептесекте болады. Бҧның салдарынан екі компоненттерден қҧралған қол пайда болады, оларды s және r деп белгілейік. Белгіленген пунктка келіп тҥскен хабарламаның хэш-коды генерирленеді. Бҧл код және қол верификация функциясының кіреберісінде беріледі.

Верификация функциясы жіберушінің жеке кілтіне сәйкес келетін, глобальді ашық кілтке және ашық кілтке тәуелді. Егер қол дҧрыс болса, онда шығарында верификация функциясы r қолының компонентіне сәйкес келетін мәнді қабылдайды. Қолды қҧру функциясы мынадай, тек жіберуші ӛзінің жеке кілтін біле тҧра дҧрыс қолды жасай алады. Қазіргі таңда

ақпараттық қауiпсiздiк талаптарына және стандарттарға сәйкес, электрондық цифрлық қол қоюдың стандарты кәсіби тҧрғыда кең қолданылады.

Қолданылған әдебиет

1. Ақпараттық қауіпсіздік.С.Аяжанов,А.С.Есенова 2. Ақпараттық қауіпсіздік негіздері.С.Алдажарова

3. Бизнес пен басқарудағы ақпараттық жҥйелер.И.Н.Қайдаш 4. Ғаламтор ақпараттары

5. Танеев P.M. Проектирование интерактивных WEB-приложений. М.: 2001.

6. Комер Д. Принципы функционирования Интернета–СПб.: Питер, 2002.

M

H Sig

E

_Kr

a[H(

M)]

M H

r

s

Ver M

H E

M

H

D

(6)

3097

7. Ливингстон Д., Белью К., Браун М. Perl 5. Web - профессионалам: Пер. с англ. - К.:

Издательская группа BHV, 2001.

8. Солоницын К., Холмогоров В. Интернет. Энциклопедия. 3-е издание–Пб.: Питер, 2002.

9. Жапарова Г.Ә. Информатика негіздері. 2006.

10. Симонович С.В. Информатика базовый курс. 3-е издание 2011.

УДК 004.05:006

ANDROID ПЛАТФОРМАСЫНА ЭЛЕКТРОНДЫ КАМПУС ЖҤЙЕСІНЕ НЕГІЗДЕЛГЕН КЕШЕНДІ ҒИМАРАТІШІЛІК НАВИГАЦИЯ ҚҦРАСТЫРУ Мажринова Шырын Оспандиярқызы¹, Кенжеғҧлова Айгерім Амандыққызы²

[email protected]¹, [email protected]²

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ҧлттық университеті, Астана қаласы, Қазақстан Ғылыми жетекші – т.ғ.к. Жумадиллаева А.К.

ХХІ ғасыр торабында жалпы жер бетіндегі адамзат ҥшін уақытты ҥнемдеу, жылдамдықпен алға басу, биік шыңдарға ӛрлеу басты алға қойған мақсаты болады. Әр кез жаңа технологияға ауысқан сайын тағы бір мӛлшердегі уақытты ҥнемдейді. Алға озған кӛш ҥшін уақытты ҧтымды пайдалану ӛте маңызды. Адам уақытын ҧтымды пайдалануға және қолайлы да, қарапайым технологиялар мен бағдарламалық қамтамаларды іске асыру бҥгінгі жас программисттер қолында.

Ғаламтор желісіндегі сан мәрте мҥмкіндіктер, ақпарат алмасу технологиялары, есептеу техникалары мен бағдарламалық қамтамалар кҥн санап кӛбеюде. Әрине, оның санынан сапасын да жақсарту кӛзделген. Кӛптеген бағдарламалық қамтамаларға қосымша мҥмкіндіктер қосылып жаңарып отыр. Қазір кӛпшілік телефоннан смартфонға ауысқан заманда қосымшаларға сҧраныс та артып отыр. Ақпараттық технологиялар ҥрдісі дамыған заманда ғылым мен білімнің тҥрлі тармақтарында навигациялық сервистер қолданысқа ие.

Мобильді сервис кӛмегімен жол ҥстіндегі, ашық кеңістіктегі навигациялар ӛмірдің қалыпты кҥйіне айналды. Жоғарғы оқу орындары ҥшін, оның ішінде университет ҥшін ғимаратішілік навигация ҥлкен қызығушылық туғызады. Бҧл оқу орындарының жақын байланысқан бірнеше ғимараттардан тҧратындығымен байланысты және алғаш келген адамға университет қҧрылысын тҥсіну кҥрделі болады. Қазіргі уақытта кӛпшілік адамдарда мобильді қҧрылғылар бар, ал университетте ғимаратішілік навигацияны ҧйымдастыру ҥшін барлығы жетерлік.

Бҥгінгі таңда GPS немесе ГЛОНАСС орбитальды спутник кӛмегімен, Интернетке қолжету нҥктелері кӛмегімен (HotSpot-навигациясы) мобильді навигацияның кӛптеген әдістері қолданыста. Олардың әрқайсысы ӛзіндік артықшылықтары мен кемшіліктеріне ие.

Егер ғимарат ішіндегі навигацияны қарастыратын болсақ, онда мҧндай навигациялық жҥйенің кемшіліктері фатальды болып табылады: спутниктік сигнал ғимараттың металлдардан тҧратын конструкцияларынан аса қиындықпен ӛтеді, ал HotSpot – ҥлкен аудандарға тым қымбат навигация және ол нақтылыққа ие емес.

Адам ӛзіне таныс емес ғимараттың соңғы нҥктесін іздеуге соқтыққанда арнайы навигациялық жҥйеге ең басты келесі навигация міндеттерін орындауға тура келеді: жолдың бастапқы және соңғы нҥктелері,бағытты бағдарлау. Жҥйе қолданушының нақты қажеттіліктері бойынша жолды баптауға мҥмкін болатын жоғары деңгейдегі нақтылық, жҥйемен қолданушының қарапайым қолданысы және ғимарат туралы ақпаратқа ие семантикалық желі сияқты кілттік мҥмкіндіктерді қамтамасыз етуі қажет.

Бҧл мәселелер мен шарттардың кӛптеген шешімдері бар, бірақ олардың ішінде маршрутты таңдауда маңызды рӛлге ие болатын, мысалға, шектелген мҥмкіндіктерге ие адамдар кейбір қолайсыздықтарға байланысты барлық маршруттардың ішінде тек бірін қалауы мҥмкін, ғимараттың инфрақҧрылымы туралы ақпараты бар ең тиімді – ғимараттың