УДК[001.895:658] (574)
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ИНФРАҚҦРЫЛЫМНЫҢ ДАМУ БОЛАШАҒЫ ЖҼНЕ ОНЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ.
Лепесова М.Ж.,[email protected] Л.Н.Гумилев атындағы ЕҦУ, Астана
Ғылыми жетекші – Ғ.С.Нартова
Инновация дегеніміз – фирмалар ҥшін, рынок ҥ шін, тіпті бҥкіл ҽлем ҥшін ҿ нім мен ҥдерісті коммерциялық талдау болып табылады.
Инновациялық белсенділікті ынталандыру жаңашылдықты насихаттап жҽне ҿнертапқыштық қозғалысты қайта жандандыруға ықпал ететін болады.
313
Инновациялық белсенді кҽсіпкерлер, ҿнеркҽ сіптік кҽсіпорындар ҥ шін білім тарату орталықтарының қҧрылуы нҽтижесінде жаңа технологиялар неғҧрлым қолжетімді бола тҥсті. Мҧндай сегіз орталықта кҽсіпкерлер білім жҽне консалтингтік қызметтерді игеру ҥстінде.Технологиялар трансфертін ынталандыру ҥ шін инновациялық инфрақҧрылымдардың қызмет аясы кеңейтілуде. Астана, Петропавл жҽне Ҿскемен қалаларында кҿ лік жҽне мҧнай-газ мҽшинелерін жасау, сондай-ақ тау-кен металлургия қҧралдарын жасау салаларының салалық конструкторлық бюролары қҧрылды. Жҥк вагон- хопперлері, шахталық желдет-кіштердің ҿндірістері қалыптастырылды. Еліміздің шығысында перфораторлар ҿндірісі іске қосылды. 9 мҽшине жасау кҽ сіпорны мен технологиялық ҥдерісте оларды қолдану жҿнінде келісім-шарттар жасалынды. Мҽ шине жасау ҿнімдерінің жекелеген атаулы бҿлшектерін шығаратын ҿндірістер игерілді.
Таяудағы уақыттарда осындай кесте бойынша ауыл шаруашылығы жҽ не прибор жасау салаларына арналған мҽшине жасау ҿнімдерін ҽзірлеу жҧ -мыстары басталмақ.
Қазақстанның инновациялық дамуының қазіргі жағдайына ҥш тҥрлі сипаттама бере кетуге болады.
Біріншісі, идеядан бастап ҿнеркҽсіптік ҿндіріске дейінгі аралықтағы инновацияларды қолдаудың институттық жҽне инфрақҧрылымдық қаңқасы қҧрылуда.
Екіншіден, , инновациялық қызметті мемлекеттік қолдаудың отандық бизнес сҧранысына лайықталған тиімді аспаптары ҽзірленді жҽне оны қаржылай қолдау ҥ стінде.
Ҥшіншіден, тиімді жҽне орнықты, ыңғайлы ҧлттық инновациялық жҥйені қалыптастырудың белсенді ортасы ҿмірге келді.
Қазақстанның инновациялық инфрақҧ рылымы мен инновациялық ҽлеуетінің қазіргі жағдайына жҥргізілген зерттеулерді қорытындылай келе, тҿмендегі жағдайларды атап ҿтуге болады:
Біріншіден, ғылыми зерттеулер мен ҽ зірлемелерге жҧмсалатын шығындардың кҿлемі ҽ лі де мардымсыз. Қазақстанды инновация ҽлеміндегі кҿ шбасшы мемлекеттердің қатарына кіргізуді қажет деп тапсақ, онда оның деңгейін экономикасы дамыған елдердің деңгейіне дейін жеткізу.
Екіншіден, ҿңірлердің ғылыми белсенділігі ҿте тҿмен. Оны кҿтеру ҥшін ғылыми мақсаттарға бағытталатын мемлекеттік қаражатты еліміздегі ҿңірлердің ғылыми- инновациялық мҥмкіндіктерін ескере отырып бҿлу.
Ҥшіншіден, ғылыми мақсатта пайдаланылатын негізгі капиталды толықтыруға немесе жаңартуға қажетті инвестициялардың кҿлемін кҿбейту қажет. Ол ҥшін ғылыми зерттеулермен айналысуды тартымды ету жҽне ол ҥшін барлық жеңілдіктер мен ынталандыру тетіктерін енгізу.
Тҿртіншіден, Қазақстандағы даму институттарының ғылыми бағыттылығын арттыруды қолға алу. Ол ҥ шін инновациялық жҽ не инвестициялық жобаларды қаржыландыру ҥ рдісіне міндетті ғылыми негіздеулер енгізу.
Бесіншіден, ғылыми зерттеулер мен ҽзірлемелердің нҽтижелілігін арттыру. Мҧны жҥзеге асыру ҥшін мемлекеттік гранттар жҥйесін кеңейту жҽне ҽ кімшілік кедергілерді азайту.
Алтыншыдан, Қазақстан ҿңірлері индустриялық-инновациялық жҽне ғылыми- технологиялық даму ҥшін қажет ҽ ртҥ рлі бастапқы шарттарға ие жҽне ол шарттар біркелкі емес. Яғни, еліміздің барлық ҿңірлерінен бірдей индустриялық-инновациялық даму нҽтижелерін кҥту орынсыз, сондай-ақ, ол ҿңірлерді тҥгелдей инновациялық бағытқа салу да дҧрыс емес. Ҽйтсе де, ҚР Ҥкіметі елдің барлық облыстарына индустриялық- инновациялық даму стратегиясын жҥзеге асырумен байланысты, кей жағдайларда шынайылығы жоқ ҽрі қолға алуға тиімсіз жобаларды жҥ зеге асыруды міндеттеп отыр.
Жетіншіден, ҿңірлерде жҥзеге асырылып жатқан жобаларды индустриялық жҽне инновациялық деп бҿліп, тиісінше оларға мемлекеттік қолдау кҿрсету (салықтық жеңілдіктер беру немесе салықтан босату, тҿмендетілген пайызбен несие беру, гранттар тағайындау жҽне т.б.) тетіктерін анықтау. Ҿйткені, елімізде қолға алынған жобалар кҿбіне инновациялық
314
бағыттан гҿрі индустриялық бағытқа сҽйкес келеді. Бҧл Қазақстан мен оның ҿңірлерінің шынайы инновациялық ҽлеуеті мен инновациялық белсенділігін анықтауға мҥмкіндік береді.
Сегізіншіден, елімізде кҿ рініс тапқан инновацияларды технологиялық жҽне ҥрдістік деп бҿліп, тиісінше ҿңірлерді де технологиялық инновацияларға икемді немесе ҥрдістік инновацияларға икемді деп бҿлу. Яғни, технологиялық инновациялар ҿндірістік жҽне тауарлық сипаты бар жаңа немесе жетілдірілген ҿнім тҥрінде кҿ рініс табады. Ал, ҥ рдістік инновациялар мемлекеттің, ынталы топтардың қоғамдық, ҽ леуметтік қатынастарды жетілдіруімен, қоршаған ортаның тазалығын немесе тиімділігін қамтамасыз ету мақсатында атқаратын шараларымен байланысты. Тиісінше, ҿндірістік жҽне инновациялық инфрақҧрылымы мейлінше дамыған жҽне ғылыми ҽлеуеті жоғары ҿңірлерді негізінен технологиялық инновациялармен шҧғылдануға жҧмылдырып, елдің инновациялық дамуын сол ҿңірлердің белсенділігімен байланыстыру.
Тоғызыншыдан, инновацияларды шикізатты ҿңдеу жҽне дайын ҿнім шығару салаларында дамытуды шындап қолға алу. Бҧның себебі – Қазақстан Республикасының ҧлттық экономикасын ҿркендетудің басым бағыттарының қатарында тамақ ҿнеркҽ сібі, металлургия сынды салалармен қатар қҧ рылыс, туризм, кҿ лік инфрақҧрылымы сияқты салалар да бар. Автордың пікірінше, осы басым бағыттардың ҿзін екіге бҿліп, біріншілерінің инновациялық бастамаларына айрықша ынталандырулар мен жеңілдіктер берілуі керек. Онсыз нақты ҿндірістердің инновациялық белсенділіктерін кҿтеру қиын.
Ҿйткені, ҿнім ҿндіруші салалар қызмет кҿрсету жҽне жҧмыстар орындау салаларына қарағанда қашан да кҥрделі, ҿндірістік циклы мен капиталдың қайтарымы ҧзақ, бҽсекелік ортасы тығыз кҽ сіпкерлік қызмет тҥріне жатады. Бҧларға қоса, ҿндірістік сфера бастапқы капиталды кҿбірек қажетсінетін, ҽрдайым айналым қҧралдарының ҥздіксіздігі мен негізгі қҧралдардың жаңарып отыруын талап ететін шаруашылық тҥ рі болып саналады.
Оныншыдан, отандық инновациялық инфрақҧ рылым элементтерінің ҿндірістік бағыттылығын арттыру. Оны дҽстҥрлі ҿндірісті қолға ала отырып, кейіннен ғылыми–
зерттеу жҧмыстарын жҥргізу нҽтижесінде бірте–бірте бҧл ҿндірістік жҥйені инновациялық тҧ рғыдан дамытуға болады. Яғни, технопарктер мен технологиялық бизнес–
инкубаторларда орналасатын кҽсіпорындардың бастапқы қызметінің инновациялық болуы міндетті емес. Бірақ, міндетті тҥрде оның кейінгі қызметі инновациялануы тиіс. Бҧл қадам арқылы қазіргі кезде жҧмыссыз тҧрған еліміздегі кҿптеген технопарктер мен технологиялық бизнес– инкубаторлардың жҧмысын жандандыруға мҥмкіндік туады.
Менің зерттеуімнің ҿзегі болып саналатын ҧлттық инновациялық
инфрақҧрылымды дамытудың экономикалық механизмі – ол еліміздің инновациялық ҽлеуетін дамытуға негіз болатын, оны жҥзеге асыру белгілі-бір нҽтижелі жетістікке жетуге ықпал ететін қаржылық, экономикалық, салықтық, несиелік жҽ не басқа да іс-
ҽрекеттер мен тетіктердің жиынтығынан тҧрады. Дҧрыс таңдала білген механизм ҧлттық экономикамыздың ҧзақ мерзімде инновациялық ҿркендеуі мен дҥниежҥзілік нарықта лайықты орын алуына ҧтымды жағдай жасауы тиіс.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
1. Садуакасов А. Инновация-бҽсекеге қабілеттілік кепілі. // Егемен Қазақстан газеті. – 2010, 10-қазан
2. Кембаев Б.А., Ахметов Ф.И., Тулебаев А.К., Дзекунов В.П. Инновационная деятельность в Республике Казахстан: состояние и проблемы развития:аналитический обзор. – Алматы:
КазГосИНТИ, 2005. –78 с
3. ҚР статистика агенттігіwww.stat.kz
