Қазақстан Республикасындағы азаптаулар мәселесі және олармен күрес шаралары

(1)

4368

ОЖ 343.63

АЗА СТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА Ы АЗАПТАУЛАР М СЕЛЕСІ Ж НЕ ОЛАРМЕН К РЕС ШАРАЛАРЫ

Ма амбе жан ва Ж лд з Р келд к з [email protected]

Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия лттық университеті, За факультеті,

«Қ қықтану» мамандығыны 3 курс студенті, Н р-С лтан қаласы, Қазақстан

Ғылыми жетекшісі – з.ғ.к., доцент Ашимова Э.А.

ҚР Конституциясыны 17-бабы бойынша адамдарды азаптауға, зорлық-зомбылық жасауға, басқадай қатыгездік немесе адамдық қадір- қасиетін қорлайтындай ж бір к рсетуге не жазалауға тыйым салынған [1].

Ке мағынада, азаптау деп адамды қинауды р т рлі нысаны саналады:

қылмысты мойындату шін р т рлі жарақаттар салу, қорлау, кей жағдайларда адам лімін келіп соғу. Тар мағынасында, ―азаптау‖ с зіні мағынасын ―жауап алу кезіндегі физикалық к ш қолдану, зорлық- зомбылық‖ деп т сінуге болады.

Азаптауды қолдану негізінен ежелгі заманнан бері жазалау қ ралы болып табылады. Негізінен, азаптау Ежелгі Грецияда, Ежелгі Римде, Ассирияда, Ежелгі Египетте ж не зге де мемлекеттерде ке тараған. Сол уақытта азаптауларды ке тараған т рі – скафизм. Б л азаптау т рі сіресе Ежелгі Персия елінде танымал болған болатын. Оны қ рбанын, яғни скери т тқындарды азаптау барысында адамны денесі мен қанына қ мар ж ндіктер мен қ рттар жейді. Б л азаптау былайша ж зеге асырылды:

1) Т тқынды таяз астауға орналастырып, тізбектермен орайды;

2) Ж ндіктерді зіне тарту шін оларды к п м лшерде с тпен ж не балмен тамақтандырады;

3) Т тқынды аш ж ндіктері бар батпаққа салады;

4) Батпақта аш ж ндіктер оны денесін қорек қылады.

Сонымен қатар адамдарды тірідей к му, тірідей отқа к йдіру сияқты т рлері к п қолданылған.

Орта ғасырларда азаптауды згеше т рлері пайда болды: адам аяғын темір салып қайта тігу, адамды аш ж ндіктерге талату, т.б. Орта ғасырдағы адамдарды азаптау т сілдері ежелгі уақыттағы азаптау т сілдеріне қарағанда те қата т рде ж ргізілді. Б л уақытта азаптауға

шыраған адамдарды бірде-біреуі де тірі қалмайтын [2].

Жа а заманнан бастап к птеген елдерде адамдарды азаптауға шектеу қойыла бастады. Еуропа елдерінде азаптауға шектеу шаралары ХVII ғасырды со ында қойылды, ол гуманистік идеяларды дамуымен байланысты болды. Азаптауларды барлық т рлеріне шектеу қойылған е

(2)

4369

ал аш ы ел – Прусси болды. Онда азаптаулар а е ал аш ы рет 1754 жылы шектеу ойылды, ресми т рде 1805 жылдан бастап жойылды.

Дани да 1770 жылы, Ресейде ІІ Екатеринаны пи жарлы ымен 1774 жылы 8 желто санда, І Алексансандр патшаны жарлы ымен 1801 жылы 27 ырк йекте ресми т рде, Австри да 1776 жылы, Франци да 1780 жылы, Нидерландыда 1789 жылы, Венеци да 1800 жылы, Бавари да 1806 жылы, Норвеги да 1819 жылы, Португали да 1826 жылы, Греци да 1827 жылы азаптаулар олдану а тыйым салынды.

ХХ асырда азаптаулар Германи да, Ке ес Ода ында, А Ш-та, ытайда айтадан к ш не енд . Б л азаптаулар нег з нен пи б йры тар нег з нде ж зеге асырылып отырды [3].

Азаптау а, зорлы -зомбылы жасау а, бас адай атыгезд к немесе адамды ад р- асиет н орлайтындай ж б р к рсетуге не жазалау а тыйым салу жалпы халы аралы норма болып табылады, ол адам

ы тарын ор ау туралы к птеген халы аралы акт лерде амтыл ан.

Со ыс уа ытында жасал ан азаптау акт с скери ылмыстар а жат ызылды ж не о ан 1949 жылы Женева конвенци сымен тыйым салынды. 1949 жылы 12 тамызда абылдан ан Женева конвенци сыны 3-бабына с йкес, халы аралы а ты ыстар жа дайында а ты ыс орын ал ан тараптарда арулы а ты ыс а денсаулы жа дайына байланысты, ауру а шалды уына байланысты, зге де себептерге байланысты, адамдар а со ыс а атысу а тыйым салынады, арулы а ты ыста оларды лтына, н с л не, д ни сен м не, жынысына, материалды жа дайына байланысты кемс туш л кке ж не азаптаулар а тыйым салын ан.

Осы ма сатпен осы атал ан т л алар а атысты мынадай рекеттерге тыйым салынады:

а) зорлы -зомбылы , атыгезд к к рсету, азаптау рекеттер не;

б) кеп лге алу;

в) адамды ад р- асиет н орлау;

г) сотты к м нс з жаза а тарту [4].

Сонымен б рге, Б р ккен лттар йымы Бас Ассамбле сыны резолюци сымен 1948 жыл ы 10 желто санда абылдан ан ―Адам ы тарыны жалпы а б рдей деклараци сына‖ с йкес, р адам ай жерде ж рсе де, ы ты субъект с рет нде танылуына ылы ж не ешк м де азапталу а немесе ад р- асиет н орлайтындай адамшылы а жатпайтын атыгезд к жолмен ж б рленуге, немесе жазалану а ти с емес. аза стан б л жат а 1998 жылы ол ойды [5].

1975 жыл ы 9 желто санда ы ―Барлы адамдарды азаптаулардан ж не бас а да атыгез, адамгерш л кке жатпайтын ж не ар-намысты

орлайтын с- рекеттер мен жазалау т рлер нен ор ау туралы‖ Б Деклараци сында, содан кей н Б р ккен лттар йымы Бас Ассамбле сыны 1984 жыл ы 10 желто санда абылда ан ―Азаптаулар а ж не бас а да атыгез, адамгерш л кке жатпайтын немесе ар-намысты

(3)

4370

лай - еке е е жазала ле е а к ве и ‖ 1- баб а йке , «аза а » а а а а дай да б ада а да е е е

ада а л е е е е й да ал , л е е е ада жа а а е е е жа а а а ез к кел лге еке е жазала ,

дай-а е е е ада д е е е жб ле

де е е е е ада ге л к а за да е е е аза ег а а а а жа ала е е е кез-келге и а а ке л кке ег зделге кез- келге ебе б й а дай за д е е е аза ег д е леке к ла аз д л а е е е е е и дег ба а да ада е е е е

ла д аз л е е е ла д кел е е е е з кел б й а кел ле кез-келге - еке б лд ед . Б л а а а а за д а к и ла иже де а а дай , а к и ла да аж а л ай е е е ла е кездей кел ле за е е е аза ег е г з л ейд .О К ве и а а е леке

ай з за и з да кез-келге а а а аза а ла ак ле алд ал и д за а ал , к л к, ж е ба а да а а лда ад . а дай да б жа дай е е е а , к

а и а зд е е е кез-келге ба а да е е жа дай и е ек е жа дайла , ж а а ба е е е е леке бил г б й аза а ла д а а б ла ал айд . С е а а а

е леке е д ай жа а ал а а е ежеле д ,

а л а д , д е е ж ибе , дай-а а дай да б аза а жа дайла б лд а з за и з да кез-келге а а а а а а ал д , а д е е е еде а д кез-келге

е а л а ада да д к зе е а ж е ла а а а а а ж йел де а айд [6].

аза а Ре блика аза а ла а а к е жа а а ―Аза а ла а ж е ба а да а гез, ада ге л кке жа ай

е е е а -а лай - еке е ж е жазала ле е а к ве и а ак л а ив к а а а ‖ а и ика и ла да ба алд . Б - Ба А а бле 2002 ж л ада да д и а а а к ве и а а Фак л а ив а а а аб лда , л 2006 ж лд 22 а а к е е д . Б л а а ада е леке

за и з да ж е ба ла да ба б а д а ай л а ада да жа а е е е б л к кез келге д е леке к

га к е е е а б й а, е а е

е е е з кел е а ала д е е к зделед . О б л ла аже кезде дай ада да д аза а ла да ж е ба а да а гез, ада ге л кке жа ай е е е а - а лай - еке е е жазала ле е а д к ей а а да ж зеге а лад .

Аза а ла а а к и е аза а ла д ж е ба а да а гез, ада ге л кке жа ай е е е а - а лай - еке е е жазала ле алд ал ж дег к к и е а ал а б л ла д ж зеге а ад . Б да ба а, аза а а е леке е де

(4)

4371

а а а а ба а а а , а а а а а -

а а - а а а а а

а а а б б б а

а , а а а а [7].

а а а Р б а 146-баб а ,

а а а i i , а а а а а а

а а а а а а а а а

б а ба а а а

а а а а ба а а а а i а а

ба а а а а а а а а i

i а а а , а -а i i а

б а а а а i i

б б а а а а а а аб а а а

i i. 1997 141-баб а б

« а » а а а б а . Ла а а а а а i - i

i i i а аб а а а а

а а [8].

Р -а а а а а

а а а а а аб

а а а - а а а а .

―А а а а а а а а а а а а

а а а б а а а ‖ а а а

Р б а 1999 30 а а За а а

а а а а а

а а а а а а а а а а а -

а .[9] -

а а а а а а ба а а б а а а а а . М ,

а , а а а а а , - б а а , ,

а а , а а а а а

а а б а, б а а

[10].

Фа а а а а а а а а а а а

Р б а 2013 2 За а ,

а а а а а а , а а а. АТ а

а а а , а а а а

ба а а а , а а а а а - а

а - а а а а а б

аб а . АТ а а б а а а а

а : а а а ( ,

а а, а а а а а а а, а

а а а а б ); б а а а

а а ( а а а а б а а , б

а а а а а , а а

а а а а, а а а а а

(5)

4372

а а а да); е е е а а да д а а а а а а а е е е е е да да ( е е е а а да д бе де

а а да, а а б бе да да, е е е е де

а б бе да да) еге а ад .

Ада а дег , да -а е е е

е , а а а а д а , б а д а е а д

дде е а дег е еге а а а д ба а

а е а д б е е д е е , а ге е ,

е е е е е , д ге е а д а е г

а а б аб ад . АТ е е б а а а да

а ад [11].

Б Ада а дег д е е е

ба а а д а а, геде г ба ада да д , а а да д

е ба а да е е а а д , е е , а ,

де , е бе , а , а а а б а д , б е е ада , а а а д а д а е ба а а а б а а е де е е е де е е а д еге - а а а а

а а .

С а а а г е б а , а ба а е д де

а а а а д а га да е е е а а а а д

а б а е ба а ад (37%). О а д

а да е а а а е е е а

га да е е е ег де а а а д ба , е-

а а а а е а - а а , а а д а а а а ,

е ге е д б а а , а а а е а ге д е а а ,

да а б е , а е еге де да ,

е г е де е а аб да а да е е е

а аба а д .

е е е де АТ а а а а а

а де а а 808 а а а , де, 33 а а а а а а д еге а д . Ме е е е д а а а а д е е б а

г е а а а а д да а е г г е а а а

е е е а да а д да да бе д . П а а

га да а а да а е а а а а

а а да б де -б ег а б аб а а а

е . Е а а д да да а а а а а е

а а де д е ба а е а а

а - а а а е е б а ада е а а а е

б а д а а ба а а а д де е а . Р Ба

а а де е е б а, 2015 д 12 а да С а де г б а беде а а а а а 116 а е аба а а е ге . д е ба 126 б а, 12- а бе ге , 11-

а а . 225 а а е а а а б а а ,

3 а а а а а а а а да . О а д де222 а І е

(6)

4373

а а а а а б а . а

а а а а а а а а а а а

(2014 . 79- а 2015 . 5- ), а а а

(159- а 37- ), а а а а (50- 10- а ) а а а а .

а а а Р б а 2008 Б К

а а а а а а а а а а а а а а а

б . О а а а а К в а

а а а а а а а а а б

а ба а а а а а а а а а

К а а а а а а а а б [12].

а , а а а а а а - а

а а, а , А а а а, а а а , ,

а а а б б . Ж

а а а - а а а а а

, а а а а а а а а а а а а

а б б а б .

А а а а а а а а а а а а а а а а 26

а - Б б а а а а б а

б а а а б . 1979 17

а а Б Ба А а б 34/169 б а а

аб а а а а б а а а а а

б а а , Ба А а б

« а а а а а

а а а а а а а , а

б а а а а а а а а а »

ба а а . а а а а а а а а а а

а а а а а

а а а б а , а б а а

а б -б

а а . С а а а а б

аб а а а а а а а а

б а а б , а а а а а а

а а а а а .

Пайдаланыл ан дебиеттер т з м :

1. а а а Р б а К (17-ба 2- а а )

2. http://fishki.net/38391-samye-uzhasnye-pytki-v-istorii-chelovechestva- 21-foto.html

3. http://otherreferats.allbest.ru/law/00192740_0.html 4. Ж ва в (3-ба )

5. ―А а а а а б а а ‖ (5-ба )

(7)

4374

6.

- -

(1- 7.

- -

8.

(146- 9.

10. - - - -

11. -

(127-130- ) 12.

(http://www.ombudsman.kz/)

343.2/.7

. .

- . .,

.

-

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)