Қаржылық есептілікті шоғырландыру типтері мен процедуралары

(1)

3487 УДК 657.6: 006.32

ҚАРЖЫЛЫҚ ЕСЕПТІЛІКТІ ШОҒЫРЛАНДЫРУ ТИПТЕРІ МЕН ПРОЦЕДУРАЛАРЫ

Мұсабаева Айгерім Саматқызы [email protected]

Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ Экономика факультетінің 2 курс магистранты, Нұр-Сұлтан, Қазақстан

Ғылыми жетекшісі – А.Жуматаева

Шоғырландырылған қаржылық есептілікті жасау қажеттілігі, халықаралық стандарттарда көрсетілгендей, сыртқы пайдаланушыларға шоғырландырылған кәсіпорындардың қаржылық жай-күйі мен жұмыс нәтижелері туралы тұтас ақпарат беру мақсаттылығымен түсіндіріледі. Халықаралық тәжірибеге сәйкес бірыңғай шаруашылық білім ретінде қарастырылатын өзара байланысты ұйымдар топтарының есептілігі шоғырландырылған деп аталады.

ҚЕХС (IFRS) 10 қабылданған стандартында бүгінгі күні шоғырландырылған Есептіліктің неғұрлым толық анықтамасы беріледі: шоғырландырылған қаржылық есептілік (consolidated financial statements) - компания тобының қаржылық есептілігі, онда бас компанияның және оның еншілес компанияларының активтері, міндеттемелері, капиталы, кірістері, шығыстары және ақша қаражатының қозғалысы бірыңғай экономикалық бірлік үшін ретінде ұсынылған. Қаржылық есептерді шоғырландыру - бұл бас (холдингтік) кәсіпорынның бірыңғай есептілік пакетінде осы топты ұсыну мақсатында кәсіпорындар тобының қаржылық есептерінің көрсеткіштерін біріктіру және синхрондау процесі. Топ кәсіпорындарды шоғырландыру сәтінде құрылады, әйтпесе, бір кәсіпорын басқа кәсіпорынның капиталындағы үлесті оған қатысты бақылау қатысушысы – бас кәсіпорын ретінде әрекет ету үшін жеткілікті көлемде сатып алады немесе бірнеше кәсіпорын холдингке біріктіріледі. Капиталдағы үлесті сатып алу еншілес кәсіпорын құру, сондай-ақ үшінші тұлғадан акциялардың бақылау пакетін сатып алу жолымен жүзеге асырылуы мүмкін. Ең аз топ екі кәсіпорыннан тұрады. Топты құрайтын кәсіпорындар санын шектейтін жоғарғы шек жоқ.

Егер сатып алушы кәсіпорын басқа кәсіпорынды толық мүліктік кешен ретінде сатып алса, бірақ бұл ретте екіншісін бірінші сіңіру жүргізілмесе (яғни сатып алынған кәсіпорын оқшауланған заңды тұлғаның мәртебесін жоғалтпайды), онда мұндай бірлестік сондай-ақ шоғырландыру деп аталады, демек, шоғырландырылған есептілікті жасау міндеттілігіне әкеп соғады. Көп жағдайда кәсіпорындар біріктіруші кәсіпорындардың меншік иелері осы кәсіпорындардың бірыңғай шаруашылық кешені – холдинг, яғни меншік иесі болу мақсатында шоғырландырылады. сондай-ақ, біріктіруші кәсіпорындардың әрқайсысы заңды тұлға мәртебесін жоғалтпай, әрбір қатысушы өзінің ескі акцияларына айырбастай отырып, холдинг кәсіпорнында өз үлесіне барабар жаңа акциялар алады.

Дэвид Миддлтон, Кранфилд менеджмент мектебінің (Ұлыбритания) кітаптар сериясының авторы қаржылық есептілікті шоғарландырудың мынадай типтерін бөліп көрсетеді:

1) көлденең - бір саладағы кәсіпорындарды біріктіру;

2) тігінен – бір сала кәсіпорындарын біріктіру, бірақ өндірістік циклдің әр түрлі сатыларында жұмыс істейтін;

3) конгломерация - әр түрлі саладағы кәсіпорындарды біріктіру.

Үш жағдайдың әрқайсысында шоғырландыру "қыз - ана" қағидаты бойынша да, холдинг құру шартымен де мүмкін болады.

Отандық арнайы әдебиетте авторлардың "топтар типтерін" бөліп көрсетуге талпынысы бар. Мысалы:

(2)

3488

4) " ң " ә і ң ә і ші ә і ң

ң я ң 50% - ( );

5) " і " ә і і ің ші – і ұ ш "

" ә і ң .;

6) " " - ш ә ә і ә і ғ ә і-

і ң ә .

Мұ " " ү і я .

і і ші , ү і і ң і ә

" " . і ші , ә і ұ

ң іші і ші ( ә " ғ ") ә і

ғ ү і і ү і , ұ ң і " ү і " і ші і

ш ә ғ . С , ( і

, ің ш ) үші ң ,

ұ ғ ғ ғ . ә , ң , ұ ғ ң ш

үші ің і ү і і ә і ң ұ : ң,

і . і - . М і і ш і і ү і ің

. О і і і (ш ғ ) і і: і і

ү ( ң ш ғ ), і ( і

ш ғ ), і і і ( я) ә . .,

і і , і ғ , ш ғ

я ш і ү і і і ә ш . С і үш

ғ ә і ш ғ ғ ұ і і

і ің яғ ң ғ ш і і .

і ш ғ ғ " " ш ғ

і ің і і ш ғ . і

і і і ә і і і і ғ , ш ғ і –

ш ғ ғ ғ і і. О ғ ің

я – і і і і ә і і,

ің я ш ғ і ш ғ ғ ғ , ұ

ғ і і.

і і ші ә і ші ғ ің ә і ң

ғ ( ш ғ ұ ғ і ғ ү ) ң

і ің (ә і ) ұ ғ і і. ұ

ш і і : ү і ң і і ің ң .

С - , ә і ұ , ә , ң і , ү

ә і ш і. М ғ ә і ә і ң 100%

ғ . Кә і ң ұ 180,0 ң і ұ

і . С ( ш ғ ) ү і ің (ә і ) ұ 135,0

ң ң.С ( ш ғ ) ү і ің ұ

75 ң і ұ . , ш : 135,0-75,0 = 60,0 ң ғ

ің ұ і і. : 180,0-135,0 = 45,0 ң .

ұ , ә і ә і ұ , ң і

ғ , - і і і і і ә ң

я і ( ұ і ). ұ

, ш ғ ғ ғ і і ә ңғ

і і ң , - ң я і . С ңғ

ә - ш ғ і іңі ғ і ә і ң і і ші і

ү і і і і і ү і і і і, і, і і ш ә ші ғ ұ і

ә і ш ғ ә і ш ш і і і .

ғ Э , ә М і ғ ш ғ і.

і і і і ш ғ ә і і, ғ Э

С. М . я , ә і ә і

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

(3)

3489

ғ , ш ғ ш ш , і і і і ш .4

ә ұ ш ә і , ө і ұ ц ө ө ә ө

ғ . , іші ұ

ұ ғ , ө і ә і і ің ш і і

, , і і.

, і і і ш ғ ң ә і і ш ү і

ү ң ө : і і ә і ң і і

і і і ( ); іш і ц я ғ ш ң ө іш і

ш і , , ( ұ ә і ц я )):

і і ә і ғ ц я ; ә і ғ ө

ц я ү і і , ш ғ ә / ш ғ ; ә і

ғ ц я ә ; ө

ә . О ш , : ш ғ ,

іші і ш ғ ә іші і ц я

ә і ш ғ . ә і ғ ә і ң( ің)

, яғ ғ і і і ү і ғ і ң

ш ғ ғ і ө , ұ ғ ғ ң ің

і і ші ә і ші ш ү і і і і . ші

ә і ң ә ғ ш ү і ші ә і ң ші і

( / ғ ) і і ш ә і ғ і і

ң ө і і і і . Ш ғ ғ

ш ү і ( ғ ) " ш ү і", ә

ғ / ғ ш ү і ө і і. і і

ә і ң ә і ң 100% і ә ң

іші ш іші і ү ғ ғ ш ғ ғ

і і ің ғ . ұ ғ і " і " : ұ

ші ә і ң ғ , ә і ң ші

ә і ң ц я ө . ғ ө іш

. , ші ә і ң і ә і ң

і і і , ші ә і ң ш і

ә і ң і і і ү і .:

- ( ң іші ш ) ә

ү ш ғ ғ ә і ғ ц я

ғ і ;

- ұ ші ә і ғ ц я ш ғ ң ң

ғ і ш ғ ғ ө і і

("ш ғ і і Г " ).

ш ү і ш ғ ғ ө і і, і ұ

і і , ц ғ ө і і і .

ә ш ғ ғ і і -

ш ғ ғ і і я ші ә і і ің

і і - ә ә і ә і і ің

ұ / ұ ә і ш ң

ғ ү і і і

і . М , " ү і і " ш ғ ғ

і і і ғ ә і ү і і ғ , ғ

ң (ө і ің, ұ ң, ің) ө і і ұ –

ғ ң, ө і і і ң, ұ ің ұ ғ ү і

і . О ш , іш і ә і і ғ / і

ц я .

іші і ц я ғ ү і : ші ә і ғ ө і і ( ,

ұ , і) ү ү і ә і і ш : ші ә і ң

(4)

3490

ө і і ( , ұ , і) ә і ғ ө і ү

ү і , - і і ә і ң і ң і і і і і

ә і ғ ө і ә і ғ ү і ; і ә і ғ ғ ә

і і ө і ің ( ң, ұ ң, ің) ө і і ұ : і

ә і ә і ғ , - і ә і і - і і

ө і ің ( ң, ұ ң, ің) ө і і ұ ; і і і

ә ө ( ) ғ ( ғ )

; і і і я ә і ғ і і ү і ;

і і і я ә і ғ ғ ө ; і

ә і ғ ( ғ ) ; ә і ғ ө

( ө ) . ң ү і

і і. ө ғ ғ ғ

ә і ң і і ң - ң ө і

ә і ұ ө ө , ө і і. ғ ұ ү

ң ғ ғ ғ , ә і ,

ң і і ә ү і і ө і і. ң ғ ің і і і

ө і і ә і ә ғ і ң ( ә

) ө і і ің , ү

ғ ө і і, ө і і і

і і і. , ң ғ ің і і ә ү і і

ө і і, ө і , і ә і я ( )

і і ғ ғ ө ү і і. і

ү , , і ү і : і і ң ң ү і і ің

ө і і ә і ғ ә ғ ғ

ө і ғ .

ә ің і - ә і

ғ ғ і

ғ ғ ү і ің і . ә , ң

і і ә і ң і і і і ә і ғ ,

ңғ ң ң ө і і і ,

ұ ғ ғ ғ і і ү . ,

я і і ұ ә ғ і

, ң ө і і і : і і і , ғ ә ө

. ұ ғ і і і я ұ ғ ғ , і

ү і ң ғ ә і ұ , ұ ө і ,

ә і , і ә і і і ұ ғ ә

ә і ң ұ і (ә і , " " ө і ің " "

ғ , яғ ә і ғ " і" ә і ) ү і .

і ғ ғ ү

і ің - ү і ә ө ің ғ і ү .

і ғ ң ұ ғ ә і ң

і ің ө і і ң і ің ө і і і ңғ

ұ і і і ә ү і .

Қ ы ғ ә тт р ті і і

1. . я ». .:

« », И « И И», 1997 .

2. . . К я : //

. 2012. № 4.

3. . . , . . . я . .:

« », 2000 .