оқушыларына», «Есеп құралы. Бастауыш мектепте екінші жыл оқытылатын», «Қирағат кітабы» оқу құралдарын шығарды.
Тарихшы Мәмбет Қойгелдиевтің пікірнше, сол кездері көпшілікке танымал болған
«Қазақ» газетін Міржақып Дулатұлының қарымды қаламы, көксемсер сөзі, жалынды публицистикасының елестету мүмкін емес. Ол еңбектерінде ол Міржақып туралы:
«Міржақып өте жылдам жазған және өте өткір тақырыпқа жазған. «Қазақ» газеті сондай сапада, сондай биіктіктен көрінуіне, меніңше, бірден-бір Міржақып Дулатұлына қарыздар.
Жалпы Міржақып Дулатұлы – қазақ журналистикасын жаңа сапаға көтерген адам»,- деген пікір айтыпты.
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Абжанов Х.М., Гуревич Л.Я. Интеллигенция Казахстана: история, теория, современность.- Алматы,1992.
2. Кенжин А. К исторической оценке деятельности партии Алаш. Известия Киробкома ВКП (б). 1993.№1.
3. Құдарбердиев Ш. Шығармалары.- Алматы, 1998.
4. Озғанбай Ө. Ресей Мемлекеттік думасы және Қазақстан (1905-1917жж.).- Алматы,1997.
5. Федюкин С.А. Великий Октябрь и интеллигенция.- М., 1972.
6. Е.Тілешов, Д.Қамзабекұлы. Алаш қозғалысы. - Алматы, 2014.
7. Имаханбет Р.С. Ахмет Байтұрсынұлы: ғұмырбаяндық деректер. «Алаштың Ахметі»:
Респ. Ғыл.-тәж. конф. Материалдары.-Қарағанды: TENGRI Ltd, 2013.-382 б.
8. Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: Аруна Ltd. ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
9. Əшкеев Н. Ə.Бөкейхановтың ұлттық мемлекет құрудағы ұстанған негізгі принциптері // Ақиқат , 2002 , №3, 50 -55 б.
10. Қойгелдиев М. Алаш қозғалысы.- Алматы: Санат, 1995, 23-28 б.
11.Нұрпейісов К. Алаш Һәм Алашорда.- Алматы: Ататек, 1995, 156 б.
УДК 93/94
ҰЛЫ ДАЛА АСТАНАЛАРЫ
Захман Камшат bolat2008_65@mail.ru
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ, Еуразиялық зерттеулер кафедрасы, Нұр-Сұлтан, Қазақстан
Ғылыми жетекшісі – Б.Ш. Шыныбеков
Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мәні аса зор еңбегінің жас ұрпаққа берер үлгі-өнегесі өлшеусіз. Рухани жаңғыруға серпін беретін көшелі ғылым – тарих ғылымы. Себебі, қазақтың қазақ екенін, басқаларға қай тұрғыдан алыс-жақынын айшықтайтын ұлттық код болмысын түсіндіретін де тарих ғылымы.
Біз ел астанасын қастерлеудің тамаша үлгісін Күлтегін тасындағы Өтікенге арналған жазудан, Асан Қайғының Жерұйықты іздеуінен көре аламыз. Байырғы түркілер де, олардың заңды мұрагері қазақтар да мемлекеттің астанасын елдік тірегі, үйлесім мен бірліктің ұйытқысы, ақыл-ой мен күш-қайраттың қайнар бұлағы ретінде қабылдады. Үш ғасырға жуық созылған отарлау, тоталитарлық модернизация мен зорлық Елордаға қатысты қастерлі ұғым-түсініктердің, жөн-жоралғының, салт-сананың сайын даламыздағы құндылықтарын аяусыз шайқалтқанымен, түбегейлі жойып жібере алмады. Олар мемлекеттік тәуелсіздігіміз жарияланған сәттен бұрқ етіп сыртқа шықты. Елордасын бас-аяғы 10 жыл ішінде бұрын- соңды қол жетпеген биікке көтере алған халық, оған барша әлемнің назарын аударта білді,
і ғ һ ғ . әң і әң і
і і ә і. ә і ң і ің
, і і і ңғ і .
. . I ң і і ң і
і і і і . ң і і і
і . і і і . -
– ғ і , - – я ң ғ ә
і і , - – ңі і ә
я ң ғ і . і і ің – і і - . і і -
і ң і - 300 ,
. ң і 100 , ң я ң
і ң . і і - і ің
. і ғ -
ғ ңғ ң і і ғ . і -
ғ ң ғ ғ ғ ә і і -
і ің . . . VІІ-ІІ ғ.ғ. ің ( ) ң
ғ ғ ғ .
« » – « ә » і і ғ « », « ғ »
ғ і і і . ң ғ - і ғ і
і і. . . . ІІІ ғ і і ің я
ғ ғ . ә , і ің -
ңғ . О ң і і ң
ң ң . ң і ің я
ғ « » ғ
« » ң і ің яғ . . . . III
ғ ң і ің і і і ғ . 70 , 160
і . ң ғ 500
і і .
і ғ ң ә і і і ің ғ
ғ я . і – , і – ғ
і. О ғ О , ( ) ә і і і , - ң і і
. І - І ғ ң і Оғ і ің
і. і і һ – ің
і ң . І ғ і ің і ғ
ғ . І- ІІІ ғ і- ң ғ ғ
һ і . ә і ің , і і
я -ә і і і ғ ғ – і ің, О
ң, Ə і і ( і і) ә ғ ң
ғ ғ . і і Ə і
ғ і і . О ң
ә і і. О ң ә і і – . ң
ң 200- - , - і, - ң і
і я - . Ə і
і і , . і ің і і ғ
і і – ң әң і і . ң і
і ң ә - ңі .
я ң і і ғ . 1917
і і , я -ә і і і і « » ғ
і ң ғ . ұ ғ і і і і , - ө і ш
– ш .
ң ө . ш ің: і , ш ә
ұ ғ ң я ң і і V ғ .
я ғ і і ң і і ғұ ( ө ) – і ғ ғ ң,
ә і ің . « і і ші » ғ
ң И ( ) VII ғ і і. К і , і ғ іші
ғ ( ) ғ ә - ( ғ ) ө
ө . І – І ғ өңі і і ( ) ғ
і ің, і ғ И я і ің ө
. ш і ш ң , ң
ғ ( ) ә ш , [1, 124 ].
ғ ң і ң ш . і
ә , , Ə і , ( ә ұ ), Ə і ә , і , і , , ,
ғ ұ ң . Ш һ і і ә
. И ің і і і я ң і –
і ші ә і і і.
X ғ ә - « » . « і і ң
і і і ә і ң ғ ә і ғ ғ ң
– і» . Ə - і - ,
ұ ғ ңғ ғ , ң ші і і ө і ,
ә і і і ғ і і і [1, 253 ].
ғ ғ і і ің - ә
. XX ғ ң ғ я « і і »
. 1917 – 19 . ш я ң ш ( ің і і і)
. К ң ә і і і (1920 – 25),
(1925 – 29), (1929 – 97) . 1994 . ңғ і ғ
ұңғ ш ө і ің ш ші .
1997 і ұ ұ ң і і
ғ . ң ңі
я ұ ғ ғ ң
ң ө і і я ш һ . ұ ғ я
ұ ә і і ң ш һ ң
ұ ғ і і ң ғ ә . ұ ғ ң ө і ң
і і ғ (VII-VIII ғғ) ғ ә і і і і (XV-XVI ғғ)
ң ө і ұ ғ ң і [31,64 ].
1997 8 ш - і ің ң і
ғ өші і і , і ұ і і і. 10 і ің
өші і. ғ 9 ң і ұ ұ
ғ . 1998 6 і ғ
ң ө і і. ң
ң і і ұ і 1998 10 ө і
[31, 49 ].
і і ң я ғ – ә і
ң ң ш ұ ң, ң і
і . – я ң , і ә ғ ,
і ө і і і . ғ ң іші
і ің я -ә і ші і , ә - , і і ғ , -
, і і ғ і . 290 ң
і ш ө і , 2015 ң 1 ң ғ ш 853 ң .
– . ың ә і і ы ы
хы ші - ы ә - і і ы . , ың
ш і і х ңі ы ы.
ы ың і Ə іш ы і ің « я
і » ы і ы ың і і ы ың ы і
ы і і і. ың ы, ә і ә ші і ың
ы ы ы ы ы ы і . х і і ың ң і -
шы ы і ы ы ы ың ы ы. ы ы
ә і , ы і ы ы і і і шы ы
ы ы ың я ә х ы ы ы і .
К ш і – , ңі – ы і ің ә і ы ы ы
, ы, і , ы – . – я і. Кә і ы ың ы ы
і і әң і і ы ! ы ы ың я ы, і і
ы ің ы ы ә і ы ы ә і і і і әң і
ы ы һ .
– ы ың ы, Ə ің і і ші і! ы – ,
шы ы!
ы , ы ың ы, і іш і і і ің
ә ы і х ы ың ш ші ы ы ,
ы ы ы ы . ы ы ы ы ы і ы
ың ы ы ші ің, і х ы ың
ы ы ы , ы ы , і і і і і . ы і ің ы
, ы ш і ы , ә і і і і ы .
ы ы, ш шы ы ы, ы ы і , ә і і ңы ы .
ы ы шы , ың ә і і і і і , ы - і ы
, ш ы і ы ың х ы ы.
х ы – ы ы і ы і ы ә , і
ы ңі ы , ы і ы ы , ы
ы ы , ы ы ы ы , і - ы ы х ы . « х ы –
і - ың я ы і і і і
ың, і ың, ы ы і ің ы, ің ш ңы ы
- х ы », – 1992 ы ың і , ә і і ің ң ә і
ш ы , і ы ың і і ші ы ы ы ы ы
ы ың ы х ың, і і ың і
і і і.
ы ш ы ы х ы ы , ә ң і і я ы ,
ы ы ың ы, і ың , і
я ы ы ың ә һә х ы ы ы ы - і і ің
і.
ің - ы ы ы ңы , ы ы і
і і і ш ы . 70 ы ың іші ы
ы ы ы ы. і ы і . , і і і ің ы
ы , ә ы ң ы ы ы і і ы ы ы ың
і і ы ы і і і .
і , і і і ң х ы ы
ы ы ы , ы ы. ы ы ың ы
ы ы. ы ы ы ә і ә і , ш
ы ың ы ы. ы і і ың ы
і ң ы ың ы шы ы і « – ы ың
і і» ы . ші , ы ші , ші ы і ы .
Қ ы ғ ә тт р ті і і
1. ( і і ). ., 1- ., - : , 2010 . - 427 .
2. . Э . – . « » , 2005 . - 626 .
3. і . - : « » , 2004 . — 712 .
4. ә і. Э . : “ .” Ш , 2005 .
5. . ң . 2 і . - , 1998. –180 .
6. . ., // . , 1976,
№1. 5 .
7. »: / Ə. . I . –
« » , 1998. -814 .
8. . " ң . - : , 2003 .-327 .
9. . ., . .. і ә . --
: 1992 . -213 .
10. . - ң // і., 23-24(233-234)
2017 , 20
11. .Ə. і . - : і , 2010 . -181
12. . . : і ә і і. – : 2017 . 315 .
13. .Ə. : ң //
. 2017 , 12 ә і
14. . - ң і і.
: . 2007, 125 . 316.42:371.4
Ы “ Х ҢҒЫ ”
Х , Ш
Қ ли в л с o.kaliyev_99@mail.ru
, ,
. . , - ,
– . . ., . .
, ,
. .
. :
, ,
.
,
. :
1) – .
Э
.
2) –
. ,
.
3) – ё ,
,
, .
4) – –
.
