Министерство образования и науки Республики Казахстан Евразийский национальный университет имени Л.Н. Гумилева
Юридический факультет
Сборник статей
20 лет независимости Республики Казахстан в свете формирования гражданского общества
II Республиканская научная студенческая конференция
(23 апреля 2011 года)
Астана, 2011
Министерство образования и науки Республики Казахстан Евразийский национальный университет
имени Л.Н.Гумилева
Юридический факультет
20 лет независимости Республики Казахстан в свете формирования гражданского общества
СБОРНИК СТАТЕЙ
II Республиканской научной студенческой конференции
(23 апреля 2011 года)
Астана, 2011
УДК 34(574)(063) ББК 67(5Каз)я431 С 23
Рецензенты: кандидат юридических наук, доцент Карабаев Ф.Ж.
кандидат юридических наук, доцент Алтынбасов Б.О.
Редакционная коллегия:
Әбдірайым Б.Ж., Тлепина Ш.В., Нургалиева Е.Н., Косанов Ж.Х., Абайдельдинов Е.М., Скаков А.Б.
Ответственный редактор:
Әбдірайым Б.Ж.
Технические редакторы:
Баймолдина С.М., Байтемирова Г.А., Дюсенов Е.А.
20 лет независимости Республики Казахстан в свете формирования гражданского общества: Сборник статей II Республиканской научной студенческой конференции. – Астана, 23 апреля 2011 г./ Отв. редактор Б.Ж.Әбдірайым. – Астана: Евразийский национальный университет им. Л.Н.
Гумилева, 2011. – 291 с.
ISBN 9965-31-441-1
Сборник посвящен изучению проблем юридической науки в современных условиях. Публикуемые материалы представлены в авторской редакции.
Настоящий сборник предназначен для научных работников, преподавателей юридических вузов, магистрантов, студентов и иных лиц, интересующихся современными проблемами юридической науки.
УДК 34(574)(063) ББК 67(5Каз)я431
ISBN 9965-31-441-X © Евразийский национальный университет
им. Л.Н.Гумилева, 2011
Министерство образования и науки Республики Казахстан Евразийский национальный университет
имени Л.Н.Гумилева
Юридический факультет
Материалы
II Республиканской научной студенческой конференции
(23 апреля 2011 года)
Астана, 2011
СОДЕРЖАНИЕ 1- секция
ТЕОРИЯ И ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА И ПРАВА
Алексеева С.В., Дячук М.И. Источники права и их значение в регулировании общественных отношений………
8
Баймұрат С.М. Құқықтық мемлекет қалыптастыруда жоғары заң білімін жетілдіру
және дамытудың
маңызы...11
Төлегенов А., Абылханов Н. Мемлекет және құқықтың заманауи сипаты...15 Турукпаева Р.М. Исторический аспект упрощенного досудебного производства……….1 9
2 - секция
КОНСТИТУЦИОННОЕ И АДМИНИСТРАТИВНОЕ ПРАВО. АДМИНИСТРАТИВНАЯ РЕФОРМА В ГОСУДАРСТВЕННОМ УПРАВЛЕНИИ
Атымтай Г. Лоббизм в законотворческой
деятельности………....22
Белова И.А. Ювенальная юстиция в Казахстане. Проблемы становления и развития……….25 Жетпісова А. Әскери қызметшілер арасындағы өзара қарым-қатынастардың жарғылық ережелерді бұзуы...29 Исламбеков А.С. Проблемы «Концепции развития гражданского общества в Казахстане на 2006-2011 годы»……….
….32
Мамадиярова К.Т. Защита конституционного права на образование для лиц с ограниченными возможностями………35
3 - секция
УГОЛОВНОЕ ПРАВО И УГОЛОВНЫЙ ПРОЦЕСС
Акишев Н.М. Уголовно-правовая характеристика ст. 311 получение взятки……….40 Атымтай Г. Основания освобождения от уголовной ответственности и наказания………47 Есжанов А.М. Преступность несовершеннолетних………
49
Замерова А.И. Қазақстан Республикасындағы адам саудасы мәселесі...52 Мухамеджанова А.Р. Гуманизация уголовной политики Республики Казахстан в свете Концепции правовой политики Республики Казахстан на период с 2010-2020 гг……….…..………55 Нысангалиева А.Ж. Место помилования в системе уголовного права………….….…..
……..60
Омаркулова А.Б., Исмаилов О.Н. Геноцид………...……
64
Смагулова Д.Ж. Учреждение Международного Уголовного Суда и его влияние на определение понятий и составов международных преступлений в национальных
законодательствах СНГ………...
…....69
Сушко А.В. Противодействие организованной преступной деятельности по совершению терроризма в Кыргызской Республике (проблемы законодательного регулирования)
………..……73
Устьянцева Е.Н. Похищение людей в целях торговли и рабства на современном этапе
развития общества………..
……..77
Утешева Л.Р., Садвокасова Р.Б. Легализация проституции в РК: за и против………….…….…….80
4 - секция
ГРАЖДАНСКОЕ ПРАВО И ГРАЖДАНСКИЙ ПРОЦЕСС
Абугалиева Ф.М. Ерлі-зайыптылардың ортақ меншігі...83 Акина Г.Ж. Некоторые аспекты процедуры приобретения жилья, недвижимости и земельных участков иностранцами...87 Байгулина А.К. Представительство несовершеннолетних в гражданском
процессе………..89 Беркалиева Ш. Сыйға тарту шартының негізгі алғышарттары...92 Жанкадамова Ш. Нарықтық экономикадағы тұтынушыларды қорғау қағидалары мен іс тәжірибесі жетілдіруді талап етеді...94 Кауашева А. Некоторые вопросы правового регулирования первичного размещения акций на
бирже ( IPO)
………..99
Копытин А.В. Вновь открывшиеся обстоятельства как основания пересмотра судебных актов в гражданском и арбитражном процессах: вопросы понятия и состава………102 Мамадиярова К.Т. Правовое регулирование социального страхования в Республике Казахстан……….106 Молдахметова П. Қазақстан Республикасындағы авторлық құқық бойынша өзекті мәселелері...110 Нсанбаева Н. Қазақстан Республикасындағы интеллектуалдық меншік құқығының өзекті мәселелері...114 Рахманғазина Н. Қазақстандағы лизинг қызметін жүзеге асырудың заңды көріністері…………...…..117 Турукпаева Р.М. Состояние и перспективы: кредитных отношений между
малым и средним бизнесом и банками второго уровня………120 5 - секция
ФИНАНСОВОЕ, НАЛОГОВОЕ И БЮДЖЕТНОЕ ПРАВО
Абдрасулова А.Е. Актуальные вопросы правового регулирования потребительского кредитования в РК………..123 Абижанова А. Правовое регулирование налогов как основного источника
государственного бюджета Республики Казахстан……….…..………127 Акина Г.Ж. Реалии трансфертного ценообразования………....………131 Аширова Ж.Д. Актуальные вопросы совершенствования правового регулирования структуры государственного финансового контроля для повышения его эффективности и результативности………..………135 Баязитова З. Правовое регулирование государственного бюджета в Республике Казахстан……….……139 Белая Ю.А. Правовое регулирование в сфере налогообложения земель сельскохозяйственного назначения………141
Даргужиева С.Е. Финансовый правовой контроль и оценка эффективности использования
местного бюджета………146
Дубаева А.Р. Состояние рынка ценных бумаг в Казахстане на современном этапе……….…….149
Елубаева Г.С. Қазақстандық және халықаралық құқықтағы салық міндеттемесінің орындалуы……….153
Ержанов Б.С. Банковская система Республики Казахстан………..………….157
Ешмағамбет Д.Қ. Противоречия в налоговом законодательстве по формам осуществления налогового контроля………....….160
Жапарова Д. Современное состояние денежной системы Республика Казахстан………..…..162
Жумаханов А.Д. Правовые аспекты возмещения налога на добавленную стоимость при экспорте товаров...165
Идрисова А. К. Специальный налоговый режим для крестьянских (фермерских) хозяйств……….…………168
Идрисова А. К. Налогообложение недропользователей………172
Илимжан А.Е. Актуальные проблемы исчисления ставки индивидуального подоходного налога……….…………..….175
Кравец Л. Некоторые теоретические и практические аспекты функционирования налогообложения в Республике Казахстан………....178
Кульжанова Д.А. Актуальные вопросы совершенствования правового регулирования финансовой системы Республики Казахстан……….………181
Мартынюк Н.С. Перспективы развития налогового законодательства Республики Казахстан………..…184
Мухамеджанова И.Е. О дальнейшем совершенствовании налога на добычу полезных ископаемых...190
Мухамеджанова И.Е. К вопросу о дальнейшем правовом совершенствовании финансового планирования на примере бюджетирования, ориентированного на результат………..194
Мухамеджанова С. Природа правового регулирования государственного кредита……….…..197
Мухамеджанова С. Влияние налоговой политики государства на снижение налоговых рисков………200
Назарова А.И. Проблемы существования явления теневой экономики при формировании налоговой политики государства……….203
Назарова А.И. Гармонизация налоговых систем………...207
Садвокасова А. Проблемы бюджетной системы Республики Казахстан………....211
Секренова Ж. Валютное регулирование и валютный контроль Республики Казахстан………214
Сураужанова Д. Состояние и проблемы развития финансовой системы Республики Казахстан………..218
Таймасова М.О. Пробелы в налоговом обязательстве Республики Казахстан……….222
Токужинова М.К. О перспективе создания Налоговых судов………..…225
Шорнаева Б. Правовое регулирование налогового контроля...228
6 - секция ЗЕМЕЛЬНОЕ, ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ И ПРИРОДОРЕСУРСНОЕ ПРАВО Аязбаева М.Ғ. Ауыл шаруашылығындағы жерді ұтымды пайдалану...232
Идрисова А. К. Международный опыт регулирования недропользования………....235 7 -секция
МЕЖДУНАРОДНОЕ ПРАВО
Адильбекулы Р. Транснациональная преступность: проблемы международного сотрудничества Республики Казахстан в борьбе с транснациональной преступностью………..….239 Бадина А.Т. Международно-правовые аспекты гуманитарной миссии ООН……….241 Бурковская А.М. Институт экстрадиции в Республике Казахстан……….………….246 Кыпшакбаев Р.С. К вопросу о международно-правовом механизме охраны самобытности этнических меньшинств и защите от насильственной (принудительной) ассимиляции………...248 Масловская Е.С. К вопросу о применении института оговорок к международным договорам в казахстанской практике………..251 Мухамеджанова А.Р. Некоторые аспекты унификации таможенного законодательства в рамках Таможенного союза………..255 Праведник Д.А. Компетенция органов прокуратуры при оказании международной
правовой помощи по уголовным
делам………..259
Сисимбаева Д.Е. Международно-правовая характеристика становления ОБСЕ и ее роль в развитии гражданского общества в Казахстане………..263 Сыздыкова С.Ж. Мирное разрешение международных споров как один из основных принципов международного права………..
….268
Товмаш Е.Н. Взаимоотношения Казахстана и МВФ: новые возможности и необходимость согласования основных направлений стабилизации казахстанской экономики……….…271 Турмаганбетова Э.Т. Международно-правовые аспекты защиты окружающей среды при использовании трансграничных месторождений………...275 Хасенов М.Х. Стратегия водно-энергетической безопасности Центральной Азии как
один из основополагающих факторов интеграции государств
региона………280 Казиева А.С. Уголовно-правовая характеристика преступлений против здоровья населения, связанных с наркотическими средствами или психотропными веществами………285
1- секция
ТЕОРИЯ И ИСТОРИЯ ГОСУДАРСТВА И ПРАВА
АЛЕКСЕЕВА С.В., ДЯЧУК М.И., Восточно-казахстанский государственный университет им. С. Аманжолова
Научный руководитель: Дячук М.И., преподаватель ИСТОЧНИКИ ПРАВА И ИХ ЗНАЧЕНИЕ В РЕГУЛИРОВАНИИ
ОБЩЕСТВЕННЫХ ОТНОШЕНИЙ
Мақалада «Құқықтың бастаулары және оның мағынасы қоғамдық қатынастың ретте».Автор "құқықтың бастауы" деген ұғымның ту, ал да қазіргі құқықтықтың жүйесінде құқықтың негізгі бастауларын, біреулер нешіншіден мойында және Қазақстан Республикасында қарайды.
Кілтті сөздер: құқықтың бастаулары, құқық жүйесі
In the article "Sources of law and their role in the regulation of social relations". The author examines the emergence of the concept of "source of law”, as well as basic in the modern legal system, sources of law, some of which are recognized in the Republic of Kazakhstan.
Keynotes: sources of law, legal system
Чтобы определить, что такое источники права, необходимо определиться с понятием права, ибо от того, как понимать право, будет зависеть и понятие источника права.
«Право - это система общеобязательных, формально-определенных норм, которые выражают государственную волю общества, ее общечеловеческий и классовый характер; издаются или санкционируются государством и охраняются от нарушений возможностью государственного принуждения; являются властно-официальным регулятором общественных отношений)[1].
Понятие «источник» права на протяжении уже длительного времени является предметом дискуссии многих ученых, которые высказывают различные мнения по поводу содержания этого классического юридического понятия. Еще А.Ф. Шебанов в середине 60-х гг.
прошлого столетия отмечал, что возникновение понятия «источники права» относится ко
временам более чем двухтысячелетней давности, когда Тит Ливий в своей Римской истории назвал законы XΙΙ таблиц источником всего публичного и частного права», в том смысле, что эти законы представляли собой ту основу, на базе которой развилось и сложилось современное ему римское право. Но как научная проблема вопрос об источниках права возникает лишь в XΙX в. в результате столкновения правовых идей, отражающих интересы новых и старых социальных групп в лице представителей исторической школы права, естественноправового направления в юриспруденции, позитивизма и школы свободного права[2]. Так, представители нормативизма видели источник права в некоей абстрактной
«основной» норме, все другие правовые нормы выводятся из нее «статическим или динамическим способом»: каждая норма является источником обязательности для низшей нормы. Конституция является источником законов, а законы, в свою очередь, являются источником судебных решений.
Школа свободного права объявляла право «первоначальной силой, которая не исходит от государства. Государство не является творцом права, как и государство не является исключительно продуктом права. Живая сила права проистекает из рожденной вместе с человеком правовой идеи. Правовая идея является самостоятельной действующей силой и в этом смысле она рассматривается в качестве источника всех правовых норм. Она является идеей истинного и прекрасного, сравнимой только с самой собой и носящей в себе самой cвою ценность[3].
Неопределенность понятия и термина «источник права» в западной юриспруденции возникает потому, что этим термином принято одновременно обозначать и содержательные, и формальные источники права. Юридические правила отнюдь не лишены причин, и их происхождение связано с некоторыми скрытыми от внешнего взора данностями. Это и самые разнообразные принципы: моральные, религиозные, философские, политические, социальные, идеологические - те, которые управляют позитивными правилами, служат их идеологической основой, и те, которые восходят к философии права. Это в равной мере и факты социальной действительности, и требования ситуации, складывающейся во времени, в пространстве, в области технических средств права, определяющих его ориентацию и содержание. Одним словом, это, прежде всего, созидательные силы права, составляющие его содержательные (сущностные) источники, и называются они так потому, что обеспечивают нормы материальной основой[4].
Советская юридическая наука, критикуя западные теории об источниках права за множественность, запутанность и несостоятельность, вместе с тем сама не избавилась от множественности понимания и применения понятий «источник права». Одной из причин недостаточной теоретической разработки проблемы являются многозначность и нечеткость самого понятия источника права. С. Ф. Кечекьян отмечал в этой связи, что оно
«принадлежит к числу наиболее неясных в теории права. Не только нет общепризнанного определения этого понятия, но даже спорным является самый смысл, в котором употребляются слова „источник права". Ведь „источник права" - это не более как образ, который скорее должен помочь пониманию, чем дать понимание того, что обозначается этим выражением». Так, С.Ф. Кечекьян термином источник права, по сути, обозначает ту силу, которая создает право, вызывает его к жизни. А исходя из марксистского учения о том, что причиной, определяющей содержание всех надстроечных явлений, в том числе и права, является экономический строй общества, источником права в широком смысле он считает материальные условия жизни людей[5]
В связи с таким подходом правильно отмечал А.Ф. Шебанов, что правотворческая деятельность государства сама по себе не может считаться силой, создающей право; это лишь форма реализации этой силы[2].
В юридической литературе подчеркивалось, что термин источник права употребляется в научной литературе еще и в смысле «источника познания» права». Это понятие охватывает все то, что содержит в себе данные, позволяющие познать характер и содержание права различных государств в разные периоды их истории. Сюда относятся тексты законов, записи
обычаев, судебные дела, выступления юристов в судебных делах, летописи и исторические хроники, археологические памятники и т.д. Такое понимание источников права представляется закономерным и вполне оправданным, также соответствующим общепринятому пониманию слова «источник», ибо познание права того или иного общества, выводы и заключения о характере правовых явлений того или иного государства наука черпает из текста законов соответствующей эпохи и других вышеуказанных материалов.
В узком (юридическом) смысле в советской юридической науке под источниками права понималось внешнее выражение норм права.
Дискуссии по проблемам определения понятия «источник права» возобновились в российской юридической науке в постсоветское время. Известный ученый С.С. Алексеев, считая, что термин «форма права» является неопределенным и многозначным, подчеркивал, что «необходимо обратить внимание на обоснованность использования специального термина «источник права» при характеристике форм установления и выражения правовых норм[6].
В связи с таким, узким, пониманием понятия «источник права» С.Л. Зивс писал:
«Источник права есть форма выражения именно правовой нормы, и только нормы»[7].
Такой подход в целом воспринят юридической наукой и практикой, не вызывает каких- либо затруднений в применении данного термина, хотя есть и исключения. Так, закон, безусловно, является источником права, и само слово закон предполагает нормативный характер данного документа согласно определению, который дан нами выше понятию
«источник права». Рассмотрев проблемы понятия источников права, необходимо вкратце остановится на отдельных видах источников (форм) права.
Как известно, первым источником права, т.е. формой, с помощью которой государственная воля стала правовой нормой, был правовой обычай. Истоки норм обычного права можно увидеть в эффективных формах организации жизнедеятельности людей в самую примитивную эпоху развития человеческого общества. Обычаи выражают не только интересы всего коллектива, но уже отражают и личные права, и обязанности человека, приближаясь к прообразу будущего частного права, права собственности[8]. Правовой обычай становится такой совокупностью правил поведения, которые признаются государством в качестве общеобязательных в силу допустимости их фактического применения.
Следующий источник права - юридический прецедент - формируется как совокупность норм, возникающих при разрешении юридических споров. В юридической литературе отмечалось, что практика обращения должностных лиц, в том числе и судей, при разрешении конкретных дел к предыдущим решениям по аналогичным делам представлялась весьма распространенной с древнейших времен.
Когда мы говорим о судебной практике как источнике права, мы, по сути, имеем в виду совокупность повторяемых судебных решений, исходящих от различных судебных органов и, прежде всего, от Верховного Суда[9]. Фактическая тождественность понятий судебная практика и судебный прецедент в смысле источников права находит свое выражение и в определении, где судебная практика связывается с практической деятельностью судебных органов по принятию лишь тех решений, которые содержат правовые положения[10].
Хотя следует отметить, что некоторые ученые полностью отвергают понятие судебной практики в качестве источника права, признавая одновременно за судебными решениями характеристик, свойственных источникам права. Так, известный казахстанский ученый Сулейменов М.К., отмечает: «Что касается судебной практики, я глубоко убежден, что ее нельзя признавать источником права. Источником права может быть не расплывчатое и аморфное понятие, такое как судебная практика, а совершенно четкий и конкретный факт - решение суда по конкретному делу. Только конкретное решение может породить новую норму права, и только его реально возможно исполнить»[11].
К источникам права относят и договоры, если они содержат общие правила, поскольку в этом случае они не только определяют права и обязанности сторон, но и устанавливают
нормы права, которым обязуются на будущее подчиняться их участники.
Нормоустанавливающий признак таких договоров выражается в том, что они заключают в себе правила общего характера, рассчитаны не на какой-то конкретный случай или обстоятельство, а на тот или иной вид случаев, обстоятельств и тем самым на определенную категорию общественных отношений (правила заключения договора).
Более того, по мнению Е. Абдрасулова, судебное нормативное и казуальное толкование содержит признаки источников права, поскольку в результатах интерпретационной деятельности содержатся конкретизирующие нормы, полученные в ходе логического вывода из более общих и абстрактных исходных норм, сформулированных самим законодателем[12].
Следующим источником права может выступать научная доктрина. Это хорошо видно на примере ответов знатоков права в Древнем Риме и выработанного школой немецких пандектистов «Современного римского права», которое появилось в результате обработки, систематизации, упорядочивания и интерпретации древнеримского частного права и которое воспринималось в немецких землях действующим национальным правом страны вплоть до принятия в конце 19 века Германского гражданского уложения.
Если продолжить классификацию, то следует выделить нормативные правовые акты как основной источник в странах континентальной правовой системы. Нормативные правовые акты являются основным источником права в казахстанской правовой системе.
Таким образом, на сегодняшний день указанные выше источники права являются основными в современных правовых системах, некоторые из них признаны и в нашей Республике.
Список литературы:
1. Байтин М.И. Сущность права (Современное нормативное правопонимание на грани двух веков). Изд. 2-е. - М: ООО ИД «Право и государство». 2005. С. 80.
2. Шебанов А.Ф. О понятиях источника и формы права. // Правоведение. 1965. № 4. С.
23.
3. Schonke A. Einfuhrung in die Rechtswissenschaft. Karlsruhe. 1949. S.1.
4. Марченко М.Н. Источники права. М.,2006. С.45.
5. Кечекьян С.Ф. О понятии источника права. Уч. Записки МГУ вып. 116. Труды юридического факультета, кн. 2 М.,1946. С.6.
6. Алексеев С. С. Восхождение к праву. Поиски и решения. - М.: Изд. НОРМА. 2001. С.
29.
7. Зивс С.Л. Источники права. М., 1981. С. 22.
8. Мурашко Л.О. Начальные виды социальной нормативности / Журнал российского права. - М., 2002. № 1. С. 83.
9. Марченко М.Н. Судебное правотворчество и судейское право. М, 2008. С. 101.
10. Белякова С.В. Правовой статус органов судебной власти в механизме российского государства. Автореф. диссер.. канд. юрид. наук. Саратов, 2004. С.25.
11. Сулейменов М.К. Нормативные постановления Верховного Суда в системе источников права.// Юрист. 2009. №7. С. 16.
12. Абдрасулов Е. Судебная власть и ее роль в праворазъяснительной деятельности.
Зангер, № 2, 2004. С.22 - 24.
Баймұрат С.М., Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің студенті Ғылыми жетекшіcі: Сейдеш Б.Б., аға оқытушы
ҚҰҚЫҚТЫҚ МЕМЛЕКЕТ ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ЖОҒАРЫ ЗАҢ БІЛІМІН ЖЕТІЛДІРУ ЖӘНЕ ДАМЫТУДЫҢ МАҢЫЗЫ
В этой статье юридическое образование Республики Казахстан, ее место в обществе и сегодняшние проблемы указаны как основные препятсвия для формирования правового государства, а также предложены пути решения этих проблем. Понимая общественную значимость юристов и их уровня профессионализма для государства в целом, предложены пути формирования гражданского общества.
Ключевые слова: юридическое образование, правовое государство
In this article legal education of Republic of Kazakhstan, its place in a society and the today's problems are shown as the basic obstacles for formation of a the law-bound state, and also the ways of the decision of these problems are offered. Understanding the public importance of the lawyers and their level of professionalism for the state as a whole, the ways of formation of a civil society are specified.
Keynotes: legal education, law-bound state
Қазақстан Республикасы өзін құқықтық мемлекет ретінде орнықтыруды басты мақсат ретінде алдына қоя отырып, өзінің Ата заңының 1-бабында «Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтырады,...» [1]
деп көрсеткен. Тәуелсіздігін алғаннан бері азаматтық қоғам қалыптастыру барысында, мемлекеттің құқықтық сипат алып, әлеуметтік мазмұнға ие болуы демократиялық мемлекет құруда бірден-бір дұрыс жол болып табылады. Бүгінгі таңдағы жаһандану жағдайында шын мәнінде демократиялық, құқықтық, әділ мемлекет және өркениетті, азаматтық қоғам қалыптастыру заңгерлік білімі жоғары мамандардың қатыспауынсыз мүмкін емес. Ал азаматтық қоғамның саяси фундаменті болып құқықтық мемлекет және демократия болып табылады [2]. Ресейлік заңгер, білім саласында еңбек сіңірген академик О.Е.Кутафин айтқандай: «заңгерлерсіз құқықтық мемлекет құру, құрылысшыларсыз үй салумен бірдей»
[3]. Сондықтан Қазақстан Республикасы шын мәнінде құқықтық мемлекет болып даму үшін ең алдымен заң білімі дұрыс жолға қойылуы тиіс.
Біздің қоғамымызда заңгер мамандығы қызметін қамтитын салалары кең. Бұған мемлекетіміздің заң шығару, атқару және сот билігінен бастап, басқару органдарының барлық сатыларындағы қызметті, кәсіпорындардың қызметін, құқық қорғау органдарының қызметін жүргізу, адвокаттық, нотариалдық қызметті және әртүрлі саладағы заңгерлер қызметі мен оқытушылық қызметті қоса қамтитын әлеуеті зор ауқымды мамандық.
Сондықтан құқықтық білім беру кезінде ондағы болашақ мамандарға ерекше назар аударған жөн.
Жалпы әлсіз құқықтық мәдениет жағдайында жемқорлық құқық бұзушылық пен қылмыс жасау үшін қолайлы орта сақталады, сондықтан қоғамның құқықтық санасы мен құқықтық мәдениетін көтеру алға қойылуы тиіс [4]. Жоғары құқықтық мәдениет қалыптастыру саласындағы қызмет екі бағытта жүруі тиіс: біріншісі - кәсіби заңгерлерді дайындау сапасын көтеру, құқық қорғау органдары қызметкерлерін қоса алғандағы мемлекеттік аппарат қызметкерлеріне құқықтық білім беру; екіншісі - ел халқын құқықтық тұрғыдан ағарту.
Білім және ғылым министрлігінің ақпараты бойынша ҚР-да қазіргі таңда 45 заң ЖОО-ы мен факультеттер бар және олар жылына 90 мың маманды дайындап шығарады. Заңгерлік білім беру бойынша зор жетістіктерге жеткен Америка Құрама Штаттарында құқықтық мектептер саны Қазақстандағы көрсеткіштен 4 есе көп болса, халқының саны 19 есе көп. Бұл көрсеткіштерді салыстырмай-ақ біздің еліміздегі заңгерлер саны, ал олардың білімінің сапасының төмендігі біздің қоғамымызда ең өзекті мәселенің бірі болып отырғандығы айқын.
Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған Құқықтық саясат тұжырымдамасында былай делінген: «Ұйымдастырушылық-құқықтық сипаттағы іс-шаралармен тығыз байланысты мәселелердің бірі заңгерлік білім мәселесі болып табылады. Қоғамға және мемлекетке адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, қоғам мен мемлекеттің мүдделерін қорғауға бағдар ұстанған және патриоттық бағыттағы жаңа сипаттағы заңгерлік кадрлар керек. Нақ осындай тәсіл заңгерлік білім жүйесінің негізі болуға тиіс» [5].
Мемлекеттік және қоғамдық мәселелерді шешудегі заңгерлердің рөлі бірнеше халықаралық құжаттарда да айтылған. Солардың бірі 1990 жылы БҰҰ-ның Сегізінші Конгрессінде «заңгерлердің роліне қатысты негізгі қағидалары» және сол жылдың қыркүйек айында Нью-Йорк қаласында өткен заңгерлердің халықаралық Ассоциациясында «заңгер мамандығының тәуелсіздік стандарттары» қабылданған болатын. Бұл құжатта құқықтық мемлекет құру және оның қалыпты жұмыс жасау үшін юстиция жүйесінің әділ болуы шарт, сондай-ақ заңгер мамандығының өкілдеріне және мемлекеттік органдарға халықтың құқықтық мәдениеті мен құқықтық санасын көтеру міндеті жүктеледі [6]. Нәтижесінде көрші мемлекеттердің мысалы арқылы заңгер мамандығының қоғамдағы ролінің ерекшелігін бақылауымызға болады. 2001 жылдың 13 ақпанында Ресей Федерациясы Білім Министрлігі Коллегиясының «РФ заңгерлік білімді дамыту» туралы ведомствоаралық бағдарламасы бойынша мынадай анықтама берілген: «Заңгерлік білім – Ресейдегі азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекет құру жолында өте маңызды фактор. Осындай қоғамдық маңызы бар білім саласын жетілдіру және дамыту маңызды қажеттілік болып табылады» [3].
Бүгінгі таңда мемлекет пен қоғамның құқықтық саладағы бірқатар мәселелері көп жағдайда маңызды практикалық міндеттерді шешуге арналған заңгерлерді мақсатты түрде дайындаудың жоғымен түсіндірілуі де мүмкін. Расында да ЖОО-ын заңгер мамандығымен бітіріп шыққан мамандардың жұмыссыз жүруі, жұмыс берушінің жұмысқа қабылдау барысында еңбек стажы бар мамандарды талап етуіне байланысты, ал ЖОО-нда студенттер тек қана теорялық білім алып шығатыны белгілі. Бүгінгі таңда жоғары оқу орындарында кәсіби заңгерлерді дайындауға қайта бейіндеу үрдісін ынталандыру қажет сияқты. Әрі қарай құқық қорғау органдарына жұмысқа орналастыруға бағдар ұстаумен қатар арнайы адвокатура органдарына, мемлекеттік және коммерциялық құрылымдардың заңгерлік қызметіне, банктерге және т.б. арналған заңгерлер дайындауға көңіл бөлінуге тиіс. Жоғары оқу орындарындағы адагершілігі жоғары рухани тұлғаны қалыптастыру жөніндегі тәрбие жұмыстарының барынша маңызды бағыттарының бірі студент жастардың құқықтық санасын көтеруге, әлеуметтік қатынастар мәдениетін қалыптастыруға бағытталған шаралар жүйесі арқылы жүзеге асырылатын құқықтық тәрбие мен құқық бұзушылықтың алдын алу болып табылады [4]. Ал егер осы оқу орындарынан білікті мамандар дайындалып шықпайтын болса және ондай қызметкердің халыққа қызмет көрсетуі, тіпті ондай адамның құқық қорғау органдарында жұмыс жасауы мемлекетіміз үшін аса зор пайда тигізбейтіні де ақиқат.
Құқықтық мемлекет қалыптастыру жолында біз осы кедергілерді жоймайтын болсақ, алдағы даму туралы айтылатын пікірлердің ешқандай маңызы болмайды. Сондықтан Қазақстан Республикасының халқының құқықтық санасы мен құқықтық мәдениетін көтеру мемлекеттің тұтастай дамуына үлес қосатынын ескере отырып, халықаралық тәжірибелердің тиімді әрі дұрыс бағыттарын қолдана отырып келесідей мәселелер шешілуі тиіс:
1) Заңгерлік білім сапасын дамыту және жетілдіру;
2) Болашақ заңгер маманын дайындау барысында заң білімін алып жатқан студенттердің практикалық қабілетін қалыптастыру;
3) Заңгерлік білім беруде сапасы төмен ЖОО-ның санын қысқарту.
4) Мемлекетте азаматтық қоғам қалыптастыру үшін мемлекеттік тілдің ролін ескере отырып, жалпы заң саласындағы мемлекеттік тілдің беделін көтеру.
Елімізде заң саласында қалыптасқан мәселелері, сондай-ақ халықтың құқықтық ағарту үрдісін жеделдету, дамыту әрі жетілдіру жолында заңгерлік білім беру жүйесінің маңызын ескере отырып бірнеше ұсыныстар енгізуге болады.
I. Біз өмір сүріп жатқан қоғамда мамандық таңдау әр адамның өзінің құқығы, әрбір азамат өзінің білім деңгейі, қабілетіне қарай мамандық таңдайды. Сол тұрғыдан алсақ, ҚР-да заңгер мамандығын таңдағандар да аз емес, бірақ әрбір адам өзінің құқығын біліп жатса, біздің қоғам соғұрлым демократиялық мемлекетке бір табан жақын болатыны сөзсіз. Бірақ та ол, заңгер мамандардың санымен емес, біліктілік, сапа дәрежесімен өлшенетіні тағы да белгілі. Бұл мәселені шешу үшін жоғары заң білімін алып жатқан студенттердің білім алуынан бастауымыз қажет. Қазіргі заманға сай заңгерлік білім беру саласы теорияның жаттандығымен шектелмеуі тиіс, оның мақсаты өзінің білімін практикада қолдана білетін және күнделікті жаңартылып отыратын ақпаратқа қол жеткізетін білікті мамандарды дайындау болуы шарт [7].
II. Қазіргі таңда заңгер мамандығын алып шыққан көптеген мамандар жұмыс таба алмай жүргендігі ақиқат. Бұның себебі жұмыс беруші әрдайым жұмыс тәжірибесі бар маманды іздейді. Ал ЖОО бітірген жас маманның ешқандай тәжірибесі және еңбек өтілі болмағандықтан елімізде мамандығы бойынша жұмысқа орналаса алмауы да өзекті мәселенің бірі болып қалып отыр. Сондықтан заң білімін берудегі негізгі мәселелер оқып шыққан мамандарды практикалық міндеттерді атқара білуге үйрету, сот процесінде қаралған азаматтық және қылмыстық істерді сабақ кезінде практикалық тұрғыда талқылауға салу, іс- қағаздарды дайындау және құру ретін үйретуге негізделген сабақтар жүргізу (себебі заңгер пайымдауынша оқып шыққан кейбір азаматтар тіпті қарапайым өтініштің қалай жазылатынын білмей жатады), мемлекеттік және құқық қорғау органдарының жұмыстарына қатысуға мүмкіндік жасау және қызметкелерімен жүйелі түрде кездесулер өткізе отырып т.б.
мүмкіндіктерге қол жеткізу.
III. Заңгер мамандардың сауаттылығы мен кәсіби білімін арттыру. Бұл мәселе шешілмейтін болса ел халқынын құқықтық санасы мен құқықтық мәдениетіне жұмсалған іс- әрекеттеріміздің нәтижесі болмауы мүмкін. Білім және Ғылым министрі Бақытжан Жұмағұлов өзінің берген сұхбатында ЖОО-ын оптимизациялау үрдісі 2011 жылдың қыркүйек айынан 2012 жылдың маусымға дейін созылады деген және сол үрдістің негізгі себебін де айтып кеткен болатын. Ондағы негізгі бағыт, сапасы төмен ЖОО-на қысқарту жүргізіледі [8]. Бұл жүргізіліп отырған реформаларға ҚР-дағы білім сапасын жақсартады деген сенім мол және осы іс-әрекетерді жүзеге асыру барысында заң университеттері мен факультеттері мұқият бақылаудан өткізіліп, әлемдік өлшемдерге сәйкес келмейтіндерін қысқарту. .
IV. Мемлекеттік тілдің қоғамдағы ролі ҚР үшін әрқашан ахуалды болмақ. Кез келген мамандық иелеріне мемлекеттік тілді меңгеру міндет болуы тиіс. Мемлекетті шын мәнінде құқықтық, демократиялық бағытта қалыптастыру үшін ҚР-ның негізін құраушы халықтың құқықтық санасын көтеру алға қойылуы тиіс. Ресми іс-қағаздар, сот процестері, тіпті кез келген заң көмегін алу кезінде мемлекеттік тіл сирек қолданады және бұл көптеген азаматтарды түсініксіздік пен тығырыққа тіреп, өзінің құқықтарын толықтай аңғармауына алып келеді. Ауылдық жердегі мекен-жайында тұратын азаматтар Қазақстанның ауылдық жерін мекендейтін халықтың саны 7 млн-нан астам адам немесе елдегі жалпы халық санының 47% құрайды [9]. Құқықтық санасы мен құқықтық мәдениеті төмендеу, өз құқықтары мен бостандықтарын біле бермейтін адамдар саны ауылдық жерде мекендейтін адамдардың үлесіне тиесілі екендігі де жасырын емес. Олардың негізгі үлесі қазақ халқы болғандықтан оларға сәйкесінше заңды көмек те, ресми іс-қағаздар да, сот процестері де қазақ тілінде жүргізілуі тиіс. Сол кезде ҚР-ын құқықтық мемлекет ретінде қалыптастыру үрдісінде жаңа, тиімді іс-қимылдар жасалады.
ҚР әлемдегі өте жас мемлекет, алайда осындай қысқа уақыт ішінде әлемде ешбір мемлекет жасамаған қадамдарға қол жеткізсе де, әлі де өзін құқықтық мемлекет ретінде орнықтыру жолында аянбай еңбек етуі қажет. Егер де мемлекеттің әр азаматы жасаған еңбегі мен жетістігін мемлекет үлесіне тигізетін пайдасы екенін түсіне білсе, егер әр адам Отанына қызмет ететін болса, сол жасаған аздаған қызметтер мемлекет үшін дамудың үлкен қадамын берер еді. Тек қана тұтастай халықтың құқықтық санасы мен құқықтық мәдениетін көтеру
арқылы мемлекеттің әр азаматы бұл қабілетін түсіне алады. Азаматтық қоғам қалыптастыру негізі құқықтық ағарту болып табылады және бұл ағарту жұмысы жоғарғы білікті заңгер мамандарды қажет етеді.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жылы 30 тамыз.
2. УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН О Концепции развития
гражданского общества в Республике Казахстан на 2006-2011 годы от 25 июля 2006 года № 154
3. Актуальные проблемы юридического образования и правового воспитания в современной России и других странах СНГ- Статья опубликована в Евразийском юридическом журнале № 11 (30) 2010.
4. «Адам құқықтарының ахуалы туралы базалық баяндама»/ Халықты құқықтық ағарту, жаңа құқықтық сананы қалыптастыру/ Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Адам құқықтары жөніндегі коммисия/ http://hrc.nabrk.kz/
5. Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған Құқықтық саясат тұжырымдамасы 2009 жылғы 28 тамыздағы ҚР Президентінің N 858 Жарлығымен бекітілген.
6. Стандарты независимости юридической профессии Международной Ассоциации Юристов. Приняты на конференции МАЮ (Нью-Йорк, сентябрь 1990 года).
Источник: Газета «Адвокат». 1996. №4. С. 7-9
7. Система образования казахстана: проблемы, резервы развития, задачи на завтра. М.С.
Нарикбаев, С.Ф. Ударцев
8. «Казахстанская Правда»/общенациональная ежедневная газета/№ 100-101 (26521- 26522) 19.03.2011 / Сания Кучаева.
9. Қазақстан Республикасының статистика агенттігі/
http
:// www . kaz . stat . kz / digital / naselsenie _ kz / Pages / default . aspx
Төлегенов А., Абылханов Н. Ш. Уәлиханов ат. Көкшетау мемлекеттік университетінің1 курс студенттері
МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҚҰҚЫҚТЫҢ ЗАМАНАУИ СИПАТЫ
Адамдардың пайда болып, жер жүзінде өмір сүре бастағанына екі миллиондай жыл болды. Қоғамның диалектикалық даму процесіне сәйкес адамдардың өздерінің дене құрылысы да, миы да, тәжірибесі де, пайдаланатын құралдары да дамып отырды. Соның нәтижесінде осыдан 40 мың жыл бұрын қазіргі типті адамдар (хомо сапиенс) қалыптасты.
Адамдардың дене құрылысының өзгеруі тоқтап, оның орнына олардың қауымдық құрылысы, тәжірибесі басыда бәсең, кейін қарқынды түрде дами бастады. Бұл процесс бірте-бірте алғашқы қауымдық қоғамды өмірге әкелді. Қоғамның дамуы екі бағытта жүріп отырды:
адамдардың өмірлік тәжірибесінің дамуы және соған сәйкес пайдаланатын құралдардың өзгеріп, прогрестің жаңаруы. Бірақ бұл процесс басында өте бәсең дамыды.
Алғашқы қауымдық қоғамның экономикалық, әлеуметтік дамуы екі кезеңге бөлінді:
Жабайы адам дәуірі- 40-12 мыңжылдықтар арасы. Адамдар табиғаттың дайын заттарымен қоректенген, қарулары дайын : тас, сүйек, ағаш. Жабайы аңшылық, балықшылық қалыптасқан қоғамның негізгі сипаты табиғаттың, қоршаған ортаның адамдардың күн көрісіне қолайлы жақтарын падалана отырып, экономикалық жағдайды жақсарту. Қысқаша айтқанда – дайынды игерушілік дәуірі. Бұл кезеңде ашаршылық , қиыншылық жиі болып отырды.
