N E W S
OF THE NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN SERIES OF AGRICULTURAL SCIENCES
ISSN 2224-526Х
Volume 3, Number 39 (2017), 72 - 76
А. Baysabirova1, U. Nuraliev1, G. Esentwreeva2 1Kazakh national agrarian university, Almaty, Kazakhstan,
2BJSC NCT «Orleu» ITW o the South-Kazakhstan area, Shymkent, Kazakhstan
EFFECT OF OF LIGHT ON EFFICIENCY
THE NATURAL RESISTANCE DURING A EGG CROSS' HAJSEKS BROWN "ENTERPRISE" IZHEVSK ”
Abstract. This article presents the results of the efficiency of the light on the natural resistance during egg cross' Hajseks Brown "poultry farm" Izhevsk". As a result of research it was revealed that production hens of cross
country "Hajseks Brown" has a positive effect intensive illumination of 30 lux.
Keywords: cross, birds technology of cultivation, intensive illumination.
ЭОЖ 579.2:577.13
А. Байсабырова1, У. Нуралиева1, Г. Д. Есентуреева2 1 Казак ^лттык аграрлык университет^ Алматы, Казакстан, 2«0рлеу» БА¥О АКФ ОКО ПКБАИ, Шымкент, Казакстан
«ИЖЕВСКИЙ» вНЕРКЭС1Б1НДЕ «ХАЙСЕКС ЦОНЫР»
КРОСCЫНЫН Ж¥МЫРТ^АЛАУ КЕЗЕН1НДЕ ТАУЫЩТАРДЫЩ ТАБИГИ РЕЗИ С ТЕН ^Х Л ^Ш Е ЖАРЫЩТЫЩ ЭСЕР1
Аннотация. Макалада «Ижевский» 0К к¥с шаруашылыгында «Хайсекс коцыр» кроссыныц eндiрiстiк табындагы мекиендершщ ж^мырткалау кезецiнде тауыктардыц табиги резистенттшпне жарыктандырудыц тYсi мен каркындылыгыныц эсерш зерттеу нэтижелерi кeрсетiлген. Зерттеу ж^мыстарыныц нэтижелерi бойынша «Ижевский» 0К к¥с фабрикасындагы «Хайсекс коцыр» кроссыныц eндiрiстiк табын мекиендерiнiц ж^мырткалагыштыгына кызыл тYCтi 30 лк-ri каркындылыктагы жарыктандырудыц оц эсер ететше айкын- далды.
ТYЙiн сездер: кросс, хайсекс коцыр, к¥с еару технологиясы, ендаргспк табын, тYрлi-тYCтi жарыктан- дыру.
К1р1спе. «Хайсекс коцыр» - 1977-1978 жылдары Голландиядан эр! етп, эр! ж^мырткалагыш тауык т^кымынан с^рыптау аркылы шыгарылган, ж^мырткалагыштык кабшет ете жогары кросс экелшген болатын. Терт тобектен т^ратын б^л будан тауыктарыныц ж^мырткалары тYрлi тYCтi болып келедг
Жарык кYштi т т р к е т ш п к ретшде жануарлардыц организмшщ коганыс факторын тугызуга жауапты бYЙрек Yстi кабатыныц жэне гипоталамус функциясын езгертш, жасушалык жэне гуморальдык иммунитеттщ калыптасуына кYPделi ыкпал етед! (1), канныц бактериоцидтш к¥ра- мын ^ш ейтед!, организмге зиянды тамактардагы микробтардыц ем!р CYPуiн бэсецдетед! жэне жояды (1,2). Ауылшаруашылыгы к¥стары организмшщ сырткы ортаныц жагдайсыз факторларына, инфекциялык жэне зиянсыз ауруларга т^рактылыгы проблемасы каз!рп уакытта езшщ магынасы аркылы алдыцгы орындардыц б!ршде болып отыр (3).
72
Осыпан байланысты аурулардыц процилактикасы тек кана вакцина мен препараттар кемеп- мен болмай, сонымен катар кустарды устау жаFдайын жаксарту, жарык режимiн оцтайландыру, осылар аркылы кустардыц табиFи резистенттiгiнiц кетерiлуiне ыкпал етуiн аткару кажет. 0сiресе, ете континентальдык климатты аймактар, OFан жататын СолтYCтiк Казакстан Yшiн ете кажетп.
ТабиFи резистенттiк организмнiц сырткы ортаныц жаFдайынсыз факторлар эсерiне карсы туруы болып табылады, яFни организмнiц гомеостаз сактау мYмкiндiгi.
Жануарлардыц табиFи резистенттшшн бiрiн-бiрi толтыратын иммунологиялык, биохимиялык, морфологиялык керсеткiштер жиынтыFы камтамасыз етедi (1,4).
KорFаныс кабiлеттiлiгi спецификалык жэне спецификалык емес болатыны белгiлi. Жануар
лардыц барлык емiрiнiц бойында спецификалык емес факторлары эртYрлi кYшпен байкалады жэне азыктандыру децгейiне, жасына, жыл мезгшне, устау жаFдайына тэуелдi. Осы факторлар белгш - бiр жаFдайларда организмге кYЙзелiс ыкпалыныц эсерiн темендетуге кемектеседi (5).
Жануарлардыц резистентшшне фагоцитоз ерекше роль ойнайды. Нейтрофильдердiц функцио- налдык жаFдайын баFалау Yшiн фагоцитоздыц зерттеу жYргiзiледi, одан организмнiц «iшкi жYЙесi»
жаFдайы кеп ретте мYДделi болып келедь
Фагоцитоздыц каркындылыFын фагоцитарлык индекспен белгшеп, барлык жутылFан микроб мYшелерiнiц белсецщ лейкоциттер санына бояумен, сондай-ак лейкоциттер белсендiлiгiн бейне- лейтiн фагоцитарлык сандармен аныкталады.
ТабиFи резистенттiлiктiц гуморальдык факторлары аркылы лизоцимдш жэне бактерицидтiк белсендш п зерттеледi. Лизоцимдiк белсендiлiк - лизоцимдердщ (ферменттер) тiрi жэне елi клет- каларын лизирлеу мYмкiндiгi. Лизоцим жан-жакты жэне ете ертеден корFаныс фермент болып табылады, олар жануарлар мен есiмдiктер элемiнде кец таралFан. Лизоцимдш белсендiлiктiц сан- дык керсеткiштерi спецификалык емес иммунитетгщ кернеуiн тудырады (5).
Материалдар жэне эдктер. Бул Fылыми жумыс Акмола облысы, Аршалы ауданындаFы Ижевский ауылында орналаскан «Ижевский» 0 К атты шаруашылыкта жYргiзiлдi. Зерттеу нысаны ретiнде «Хайсекс коцыр» жумыртка баFытындаFы кроссы пайдаланылды. «Ижевский» кус шаруа- шылыFы тукымдык кустарды Екатеринбург каласы «Свердловск» зауытынан балапан кезiнде алады.
«Ижевский» 0 К шаруашылы^ында барлык ауыл шаруашылы^ында негiзгi 150 бастан туратын 4 мекиен топтары сурыпталынып алынды. Бакылау тобы мекиендерi калыпты жарык тYсiнде 30 лк жаFдайында есрш се, зерттеу топтары 10 лк, 30 лк жэне 50 лк мелшершде болды. 22 апталыFында тауыктарды толыктырушы табыннан ендiрiстiк табыFа ауыстырып, КБН-3 торлы батареяларFа кондырып, тордыц Ydim'i жаFына кызыл тYCтi каркындылыFы 10 лк, 30 лк жэне 50 лк болатын лампалы жарыкты орналастырып зертелiндi.
«Хайсекс коцыр» кроссы мекиендерi енiмдiлiк керсеткiштерi ендiрiстегi тiркеу кггапшалары (мекиен жэне толыктырушы табын балапандары саны, 1 бастыц орташа жумырткалаFыштыFы) мен журналдардан (ендiрiлген жумыртка, жумыртка шыгеыны, экономикалык тиiмдiлiгi) алынып жазылды. Жарыктыц тYсi мен каркындылыFыныц мекиен жумырткалаFыштыFына эсерi туралы есептеулер жYргiзiлiп, корытынды жазылды.
Зерттеу максаты жэне мшдеттерь Ижевский» 0 К кус шаруашылы^ында «Хайсекс коцыр»
кроссыныц мекиен жумырткалау кезецiнде тауыктардыц табиFи резистенттiлiгiн зерттеу жумыс- тыц максаты болып табылады. Жумысты орындау максатында темендегiдей зерттеу мiндеттерi койылды:
- «Хайсекс коцыр» кроссы мекиендершщ жумырткалаFыштыFын зерттеу;
- Эр тYрлi децгейдегi жумырткалау каркынына жеткен тауыктардыц жасы зерттеп бiлу;
- «Хайсекс коцыр» жумырткалаFыш кроссыныц барынша автоматтандырылFан технологияны колдана отырып ешргендеп енiмдiлiгiн аныктау.
Зерттеу нэтижелерi. ЖануарлардаFы табиFи резистенттiктiц бiр керсеткiштерi болып жануар
лар организмшщ мYшелерi мен суйыктыктарындаFы бактерицидтiк жэне бактериостатистикалык ыкпалы болып табылады. Бул корFаныс механизмi алFашкылардыц бiрi болып игерiлген инфекция- лык аурулардыц коздырFыштарын карсы алады жэне олармен жеке дара куресед1 Тауыктардыц таботи резистенттiлiгiне тYC пен жарыктандыру каркындылыFыныц эсерi туралы сурактар казiргi уакытка дейiн толык зерттелмеген.
73
Табиги резистентпк керсетк1штер1 мен жануарлардыц ешмшщ молдылык децгей б1р-б1р1не байланысты жэне катысты. Осыган байланысты б1зд1ц алдымызда жумырткалау кезендер1ндег1 эртYрлi жарыктандыру каркындылыгы мен тYCтерде кустар организмшщ клеткалык жэне гумо- ральдык корганыс факторларыныц динамикасын зерделеу максаты койылды.
Кустардыц организмiнiц жумырткалау кезецiндегi клеткалык жэне гуморальдык корганыс факторларын зерделеу нэтш жес 1-кестеде келтiрiлген.
Жумырткалау кезещндеп клеткалык жэне гуморальдык; корганыс факторларыныц керсетюштер1 Жумырткалау
кезещ Топ БелсендЫк, % Фагоцитарлык
индекс
Фагоцитарлык лизоцимдж бактерицидпк фагоцитарлык сан
Басы
Бакылау 25,1±0,69 63,4±1,75 62,4±1,36 7,3±0,58 4,4±0,31
I 25,3±1,2 62,4±2,23 64,2±2,12 6,5±0,33 4,2±0,37
II 24,4±0,74 66,2±1,3 61,6±3,92 8,3±0,12 4,5±0,36 III 23,8±0,93 60,2±1,36 58,8±3,58 6,2±0,38 4,5±0,36
Шыны
Бакылау 23,87±1,19 56,82±2,82 59,9±3,58 8,22±0,52 4,88±0,32 I 21,25±1,04 57,0±2,95 62,9±4,28 7,39±0,99 4,58±0,54 II 17,77±2,038 54,02±1,89 52,4±2,89 5,78±0,50 3,08±0,23 III 19,78±2,23 54,22±1,32 55,6±5,01 7,03±0,52 3,92±0,46
Темендеу1
Бакылау 25,1±0,7 61,2±1,22 60,4±1,73 5,7±0,51 3,4±0,31 I 23,1±1,11 60,3±1,65 63,2± 1,44 6,9±0,23 4,7±0,55 II 23,5±1,17 63,5±1,2 66,4±3,33 7,4±0,24 5,4±0,24 III 21,4±1,22 58,3±1,43 56,6±2,15 7,8±0,24 4,3±0,26
1-сурет - Жумырткалау кезещне байланысты лизоцимдж белсендЫктщ бейнес
Бак,ылау I топ II топ III топ
2-сурет - Жумырткалау кезещне байланысты бактерицидпк белсендЫктщ бейнес --- 74 ---
3-сурет - Ж^мырткалау кезещне байланысты фагоцитарлык белсеидiлiктiн бейиес
1-кестеш жэне 1, 2, 3-суреттерд! сараптай келе ж^мырткалаудыц басында клеткалык фактор- лардыц тэж!рибелш топта бакылау, 2, 3-топтардагы катарластарынан 1,8-5,4% сэйкесшше артык- шылыгын байкаймыз. Алайда, 2-топта (8,3 дана) фаготизмнщ жогаргы каркындылыгы кершедь Бакылау жэне 1-топтарда лизоцимдш белсендшк керсетюштер! iC жYзiнде б!рдей болган. Олар 1,5% жэне 0,9% кеп, сэйкесшше 3 жэне 2-топтагылардан. Топтар арасындагы айырмашылык ста- тистикалык накты емес. Бактерицидтш белсендшк 2-тэж1рибелш топта - 66,2%, бакылау тобын- да - 63,4%, 1-топта - 62,4%, 3-топта - 60,2% к¥рады.
Ж^мырткалау шыцында табиги резистентпктщ клеткалык факторлары 1-тэж!рибелш топта бакылау тобынан 3,0% жогары болды, сэйкесшше 62,9; 59,9% к¥рады. Сонымен катар, фагоци- талык белсендш к темендегенде бакылау тобында лейкоциттер белсендш п артканы байкалды -
1-тэж1рибелш топтагы 4,58 караганда фагоцитарлык сан 4,88 болды. Гуморальдык корганыс факторлары бойынша бакылау тобындагы тауыктарда баска топтарга караганда лизистщ Yлкен пайызы байкалды. Алайда, бакылау тобында бактерицидтш белсендшк 1-топка караганда 0,18%
темен, сэйкесшше 2 жэне 3-тэж1рибелш топтардан 2,8% жэне 2,6% жогары.
Ж^мырткалау темендегенде тэж рибедеп тауыктардыц клеткалык жэне гуморальдык фак
торлары белгш кетершдг Мэселен, фагоцитарлык белсендш к 2-топта 66,4%, бакылау - 60,4%, 1-топта - 63,2%, 3-топта - 58,6% к¥рады. Бактерицидтш бесендш к 2-тэж!рибелш топта - 63,5%, бакылауда - 61,2%, 1-топта - 60,3%, 3-топта - 58,3% болды. Лизоцимдш белсендшк 2-топта - 23,5%, бакылауда - 25,1%, 1-топта - 23,1%, 3-топта - 21,4%.
1, 2, 3-суреттерде тауыктардыц табиги резистенттшктер! керсетюштер! ж^мырткалау шы
цында анык темендегеш, алайда ж^мырткалаудыц темендегеншде оныц кетершгеш накты керсетедь
^оры тынды . Тэж!рибелш топтар тауыктары жYмырткалау шыцында бакылау тобынан лизо- цимдш белсендш п бойынша 3% накты артыкшылыгы, сэйкесшше бактерицидтш белсендш п
14,8% жэне фагоцитарлык белсендш п 8,4% болды.
ЭДЕБИЕТ
[1] Тацатаров А.Б., Дабжаиова С.Т., Мырзак¥лов С.М., Кадыкеи Р. К с шаруашылыгы практикум. - Алматы, 2008.
- 311 б.
[2] Элпейсов Ш.Э., Тэжиев КП. К с еару. - Алматы, 2001. - 345б.
[3] Таираева З.О. К¥с ж^мырткасы жэие етш еид!ру техиологиясы пэшне ариалгаи ж^мыс дэптерг - Астана, 2006.
- 75 б.
[4] Золотая энциклопедия птицевода. - М.: Рипол Классик, Владис, 2011. - 640 б.
[5] Николаев П. Л. Технология выращивание птиц. - М., 2010. - 345 б.
[6] Пигарев Н.В. Клеточное содержание птицы. - М.: Колос, 2001. - 36 б.
[7] Бессарабов Б.Ф., Крыканов А.А., Могильда Н.П. Технология производства яиц и мяса птицы на промышленной основе. - М.: Санкт-Петербург, 2012. - 452 б.
REFERENCES
[1] Tanatarov A.B., Dabzhanova S.T., Myrzakulov S.M., Kadyken R. Kus sharuashylygy praktikum. Almaty, 2008. 311 p.
[2] Alpejsov Sh.A., Tazhiev K.P. Kus osiru. Almaty, 2001. 345 p.
--- 75 ---
[3] Tanraeva Z.O. Kus zhumyrtkasy zhane etin ondiru tehnologijasy psnine arnalgan zhumys dapteri. Astana, 2006. 75 p.
[4] Zolotaja jenciklopedija pticevoda. M.: Ripol Klassik, Vladis, 2011. 640 p.
[5] Nikolaev P.L. Tehnologija vyrashhivanie ptic. M., 2010. 345 p.
[6] Pigarev N.V. Kletochnoe soderzhanie pticy. M.: Kolos, 2001. 36 p.
[7] Bessarabov B.F., Krykanov A.A., Mogil'da N.P. Tehnologija proizvodstva jaic i mjasa pticy na promyshlennoj osnove.
M.: Sankt-Peterburg , 2012. 452 p.
А. Байсабырова1, У. Нуралиева1, Г. Д. Есентуреева2 1Казахский национальный аграрный университет, Алматы, Казахстан,
2ФАОНЦПК «Орлеу» ИПКПР по ЮКО, Шымкент, Казахстан
ВЛИЯНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ СВЕТА НА ПРИРОДНУЮ РЕЗИСТЕНТНОСТЬ ВО ВРЕМЯ ЯЙЦЕНОСКОСТИ КРОССА «ХАЙСЕКС БРАУН» ПРЕДПРИЯТИЙ «ИЖЕВСКИЙ»
Аннотация. В статье приведены результаты эффективности света на природную резистентность во вре
мя яйценоскости кросса «Хайсекс Браун» птицефабрике «ИЖЕВСКИИ». В результате исследовательской работы было выявлено что на производственные несушки кросса «Хайсекс Браун» положительно влияет интенсивное освещение 30 лк.
Ключевые слова: кросс, технология выращивания птиц, интенсивное освещение.
76
