ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Л.Н. ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Студенттер мен жас ғалымдардың
«Ғылым және білім - 2014»
атты IX Халықаралық ғылыми конференциясының БАЯНДАМАЛАР ЖИНАҒЫ
СБОРНИК МАТЕРИАЛОВ
IX Международной научной конференции студентов и молодых ученых
«Наука и образование - 2014»
PROCEEDINGS
of the IX International Scientific Conference for students and young scholars
«Science and education - 2014»
2014 жыл 11 сәуір
Астана
УДК 001(063) ББК 72
Ғ 96
Ғ 96
«Ғылым және білім – 2014» атты студенттер мен жас ғалымдардың ІХ Халықаралық ғылыми конференциясы = ІХ Международная научная конференция студентов и молодых ученых «Наука и образование - 2014» = The IX International Scientific Conference for students and young scholars «Science and education - 2014».
– Астана: http://www.enu.kz/ru/nauka/nauka-i-obrazovanie/, 2014. – 5830 стр.
(қазақша, орысша, ағылшынша).
ISBN 978-9965-31-610-4
Жинаққа студенттердің, магистранттардың, докторанттардың және жас ғалымдардың жаратылыстану-техникалық және гуманитарлық ғылымдардың өзекті мәселелері бойынша баяндамалары енгізілген.
The proceedings are the papers of students, undergraduates, doctoral students and young researchers on topical issues of natural and technical sciences and humanities.
В сборник вошли доклады студентов, магистрантов, докторантов и молодых ученых по актуальным вопросам естественно-технических и гуманитарных наук.
УДК 001(063) ББК 72
ISBN 978-9965-31-610-4 © Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық
университеті, 2014
3014
ӘОЖ 004:371.67
МУЛЬТИМЕДИАЛЫҚ ОҚЫТУ ҚҦРАЛЫН ЖАСАУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Қауланова Сымбат Айтбаевна
Л.Н.Гумилев атындағы ЕҦУАқпараттық технологиялар факультетінің 2-курс магистранты
Ғылыми жетекшісі – Р.С.Ниязова
Оқыту ҥрдісінде компьютерлік қамтама мен дистанциондық оқыту жҥйелерін жасау тәсілдердің дамуы барлық оқыту ҥрдісін интеллектуализациялауды керек етеді, себебі дәстҥрлі жҥйелер білім алушылар мен оқытушылардың қажеттіліктерін қамтамасыз етпейді.
Кез келген оқыту жҥйелердің негізгі міндеті оқытылатын сабақ бойынша ақпараттарды тҥсінікті тҥрде қолданушыға ҧсыну болып табылады. Осы міндетті шешу ҥшін мультимедиалық оқыту қҧралдарын пайдаланады.
Мультимедиалық оқыту қҧралдары – білім беру жҥйесінде қолданылатын жаңа ақпараттық технологиялардың анағҧрлым қарқынды дамып келе жатқан бір бағыты.
Олардың бір ерекшелігі – интерактивті компьютерлік графика.
Жасанды интеллект саласындағы белгілі маман Д. А. Поспелов когнитивті компьютерлік графиканың негізгі ҥш міндетін қҧрастырды.
Бірінші міндет – логикалық ойлауға тән объектілерді де және бейнелі ойлауға сҥйенетін бейнелер-ҥлгісінде біртекті қҧралдар арқылы ҧсынуға мҥмкіндігі бар білім моделдерін қҧру болып табылады.
Екінші міндет – мәтіндік сиппаттама әлі мҥмкін болмаған адами білімдерді кӛзбен шолу.
Үшінші міндет – қарастырылып отырған бейнелерден, осы бейнелердің қозғалысында жасырынған механизмдер мен ҥрдістер туралы қандай да бір гипотезалардың қалыптасуына ӛтетін жолдарды іздестіру.
Мультимедиалық оқыту қҧралы мәтіндік, графикалық, анимациялық негіздегі слайдтарды зерттелетін ҥрдістердің модельдену нәтижесімен бағдарламалық тҧрғыда біріктіруге мҥмкіндік береді. Бҧл нақты тҥрде жаңа сапалы, дидактиканың анағҧрлым жоғары деңгейдегі классикалық принципі – кӛрнектілікке мҥмкіншілік туғызады.
Мультимедиалық технологиялар бейнелеу қҧралдарын әртҥрлі және оқылатын сабақтың мазмҧнына сәйкес мәнерлілікпен, жан дҥниелік әсер ету және қабылдау заңдарымен қолдануға мҥмкіндік береді.
Мультимедиалық оқыту қҧралы мҥмкіндік береді:
дәрістің ақпараттылығын жоғарылатуға;
оқыту мотивін ынталандыруға;
қҧрылымдық артықтыққа байланысты оқыту кӛрнекілігін жоғарылатуға;
дәрістің анағҧрлым кҥрделі кезеңдеріне қайталау жҥргізуге;
ақпаратты кӛзбен шолу және есту арқылы қатар ҧсынуға байланысты ақпараттың қол жетімділігін және қабылдануын іске асыруға;
кӛркемдік-эстетикалық слайдтардың орындалуына немесе ӛте ойлы қолданылған анимациялар мен дыбыстық эффектілерге байланысты аудитория назарын оның биологиялық қҧлдырау фазасында (дәріс басталғаннан кейінгі 25-30 минут және дәрістің соңғы минуттары) қайтадан ҧйымдастыруға;
алдыңғы дәріске қайталау (қысқа қайырып шолу) жҥргізуге;
дәріс барысында оқытушыға қолайлы жағдай туғызуға.
Алайда, Ю. Баранов [1], А.И. Башмаков [2], Л.Х. Зайнутдинова [3], В.А. Иванов [4], А.В. Соловов [5], О.Б. Тыщенко [6], С.А. Христочевский [8], Н.В. Шерпаев [9]
мультимедиалық оқыту қҧралын қҧруға арналған жҧмыстарын зерттей келе оқулық
3015
әзірлеуде бірыңғай пікірлер мен ортақ ережелер, дидактикалық материалдар жоқ екенін байқадым
Мультимедиалық оқыту қҧралдың негізгі талаптарын қарастырайық.
Мәтіндік мәліметке қойылатын талаптар. Мультимедиалық оқыту қҧралында минимум мәтіндік мәлімет болу керек, себебі экраннан мәтінді ҧзақ оқу білім алушыны тез шаршатады, білімді қабылдау мен игеру тӛмендейді. Қаріптің жазылуы мен ӛлшемі ҥлкен болуы маңызды. Мультимедиалық оқыту қҧралында жеке сӛздерді немесе сӛйлемдерді тҥспен және фонмен ерекшелеуге мҥмкіндік береді, бҧл кӛрнекілікті арттырып, басты нәрсеге назар аударуға септігін тигізеді.
Мультимедиалық оқыту қҧралында оқулық элементтері бойынша гиперсілтемелер мен басқа мультимедиалық оқыту қҧралдарына, анықтамаларға сілтемелер болу керек.
Мазмҧны орналасқан бет арқылы керекті бетке ауысуға мҥмкіндік болу міндетті.
Графикалық ақпаратқа қойылатын талаптар. Мультимедиалық оқыту қҧралында кӛп мӛлшерде иллюстративті материалдар болу керек. Графикалық суреттер қарапайым тҥрде ресімделіп, экранда терезе ӛлшеміне сәйкес немесе масштабталу алдын ала қарастырылу керек.
Графикалық тҥрде кӛрсету қажет:
1) іс-қимылды, байланыстарды немесе қҧрылымды, ҥрдістер диаграммасын, уақыт графиктерін кӛрсететін суреттер, бірізді кадрлар;
2) қҧбылыстар, қималар, сызбалар бейнелейтін кӛрініс ерекшелігін белгілеу ҥшін нақты бір бӛліктері алынған диаграммалар немесе суреттер;
3) сызықтық графиктер, диаграммалар, пиктограммалар сияқты сандық мәліметтерді сапалы тҥрде ҧсыну;
4) физикалық, саясаттық және арнайы карталар;
5) сӛздік және сандық мәліметтерді тҥрлі қалыптамалық кҥйде кӛріністеу кестелері мен диаграммалары, мысалға спорттық нәтижелер кестесі, салыстыру диаграммалары, сабақ кестесі;
6) назар аударту, тҥпнҧсқаны демонстрациялау, мәнмәтінге кіріспе ҥшін қажет статикалық суреттер.
Видеофрагменттер қолдану студенттердің қызығушылығы мен қабылдауын жоғарлатады, бҧл білім сапасын жақсартады.
Оқу материалын қҧрастыру талаптары. Мәтіндік, графикалық және басқа да материалдар тек дидактикалық тҥрде дайындалады. Жаңа ақпаратты қабылдау сапасы, оны қорыту мен талдау, есте сақтау жылдамдығы оқу ақпаратын толықтай игеру ақпараттың бетте орналасуына (компьютер экранында), бірінен соң бірі ашылатын беттерге де байланысты болады. Бірнеше бетті ашып қарауға болатын басылымнан шыққан кітапқа қарағанда мультимедиалық оқыту қҧралында бҧл істі жасау қиындықтар тудырады. Алайда, мультимедиалық оқыту қҧралында кез келген жерде парақша ашуға, парақша тізімдерін кез келген реттілікпен сҧрыптауға да мҥмкіндік бар.
Мультимедиалық оқыту қҧралын қҧрастыру реттілігіне кӛз жҥгіртейік:
Қазіргі таңда компьютерлік оқыту жҥйелерін жасаудың дайын әдістемесі бар.
Жобалау әдістемесі бірнеше реттілік кезеңдерден тҧрады:
1. Зерттеменің мақсаттары мен міндеттерін анықтау
2. Мультимедиалық оқыту қҧралытың қҧрылымын әзірлеу
3. Оқулықтың тараулары мен тақырыптары бойынша мазмҧнын жасау
4. Мультимедиалық оқыту қҧралытың жеке қҧрылымдар сценариін дайындау 5. Мультимедиалық оқыту қҧралыты іске асыру
6. Мультимедиалық оқыту қҧралыты апробациялау
7. Апробация нәтижелері бойынша мультимедиалық оқыту қҧралытың мазмҧнын тҥзету
8. Қолданушы ҥшін әдістемелік қҧралын дайындау Барлық кезеңдерге жеке тоқтала кетейік.
3016
Зерттеменің мақсаттары мен талаптарын анықтау. Мультимедиалық оқыту қҧралын жасауда дидактикалық мақсатқа жету ҥшін ақпараттық технологияларды қолдана отырып, дидактикалық міндеттердің шешімін табу негізгі міндеті.
Мультимедиалық оқыту қҧралын оқыту мақсаттарына байланысты оқулықтардың келесі тҥрлері болу мҥмкін:
а) пәнге бағытталған мультимедиалық оқыту қҧралдар;
б) оқу материалының анықтамасы бар пәнге бағытталған электрондық жаттығулар;
в) электрондық автоматтандырылған тексеру жҥйесі.
Мультимедиалық оқыту қҧралытың қҧрылымын әзірлеу. Қҧрылым («struktura» – қҧрылыс, орналасу реті, реттілік) дегеніміз объектінің тҧрақты қатынастар жиынтығының тҧтастылығын қамтамасыз етеді. Осы анықтамадан мультимедиалық оқыту қҧралын жасамас бҧрын, ең бірінші оның қҧрылысын, оқу материалының кӛрсету реттілігін, оқулықтың негізгі тірек пунктін әзірлеп алу керек. Мультимедиалық оқыту қҧралын қҧруда - курстың барлық тараулары мен компоненттері ӛзара байланысқан, ортақ программалық ортада болу қажет, берілген тарауларда әрбір компонент қолданушы ҥшін басқа кез келген компоненттен қол жетімді болуы негізгі шарты [1].
Мультимедиалық оқыту қҧралдың тараулары мен тақырыптары бойынша мазмҧнын әзірлеу. Мультимедиалық оқыту қҧралдың мазмҧны дегенде біз білімнің мазмҧны деп тҥсінеміз, яғни студенттің ақыл-ой қабілеттілігін дамуын қамтамасыз ететін білім, іскерлік, дағдыны игеруге септігін тигізетін жҥйе болып табылады.
Мультимедиалық оқыту қҧралдың тараулары мен тақырыптары бойынша мазмҧнын әзірлеу кезінде:
– оқу материалының негізгі ӛзегін атап ӛту,
– оқу материалын зерттеу барысында қосымша кезеңдерін атап ӛту, – оқу курсының басқа тақырыптармен байланыстығын атап ӛту,
– әрбір тақырып бойынша әр деңгейлі кӛп нҧсқалы практикалық тапсырмалар таңдауп алу,
–анимациялық иллюстрациялар, графикалар, демонстрациялар, тҥсініктемелерге, тҧжырымдамаларға, оқиғаларға және тағы басқаларға видеофрагменттер таңдап алу [9].
Мультимедиалық оқыту қҧралын жеке қҧрылымдар сценариін дайындау.
Мультимедиалық оқыту қҧралдың сценариі – оқу курсының мазмҧнын және оның программалық қҧрылымның тҥрлі деңгей мен міндеттер бойынша процессуалды бӛлігін жеке кадрларға бӛлу.
Процессуалды бӛлігінде қажетті мазмҧн бӛлімін экран мониторында ашып, демонстрациялау болады.
Әр деңгейлі программалық қҧрылым – бҧл мультимедиалық технологиялардың компоненттері: гипермәтін, анимация, дыбыс, графика және т.б.
Компьютерде мультимедиалық оқыту қҧралын жҥзеге асыру. Мультимедиалық оқыту қҧралын қҧруға арналған бірнеше жҥйелер тобын ерекшелеуге болады:
1. Дәстҥрлі алгоритмдік тілдер негізінде қҧрылған жҥйелер (Delphi, C++, Visual Basic, Java программалау тілдері):
Қолданудың тиімдіжақтары:
а) әзірлеу жылдамдығы жоғары (визуалды бӛлігі, кітапханаларды пайдалану);
б) ҥлкен емес дайын ӛнім;
в) компьютер ресурстарын толығымен қолдану мҥмкіндігі.
Тиімсіз жақтары:
а) программалау тілдерін жоғары деңгейде білу керек;
б) сҥйемелдеу және қолдау кҥрделі.
Бҧл группа негізінде мультимедиалық оқыту қҧралын дайындау ҥшін программист кӛмегі керек.
2. Жалпы қолданыс ҥшін қҧралдар әдісін қолдану негізіндегі жҥйелер (Microsoft Office пакеті):
3017
Пайдаланудың тиімді жақтары:
а) программалау облысында арнайы білімді қажет етпейді;
б)әзірлеудің жоғары жылдамдығы в) кӛп ресурсты қажет етпейтін ӛнім
г) басқа программалық пакеттердің объекттерін пайдалану мҥмкіндігі.
Тиімсізжақтары:
а) ыңғайсыз интерфейс
б) нәтижесінде электрондық қҧжаттар болады.
Жалпы қолданыс ҥшін қҧралдар әдісін қолдану негізінде қҧрылған мультимедиалық оқыту қҧралы нәтижесінде мультимедиалық оқыту қҧралы емес, тек электрондық тҥрде қарапайым қҧжат болады.
3. Мультимедиа қҧралдарынан тҧратын жҥйелер (видео және аудиофайлдар) Тиімді жақтары:
а) оқу материалдың кӛрнекілігі;
б) материалды қабылдау жоғары болуы;
в) осы форматтағы файлдарды жасайтын тегін программалық пакеттердің болуы;
г) мультимедиалық қҧрылғылар бағасының тӛмендігі;
д) арнайы білімді қажет етпейді.
Соңғы ӛнімдерді пайдаланғанда кӛлемінің ҥлкендігі тиімсіз жағы болып табылады.
Мҧндай мультимедиалық оқыту қҧралдар ҥшін ҥлкен ӛлшемді тасымалдағыштар керек, бҧл ақпаратты қашықтыққа жіберуді қиындатады.
4. Гипермәтіндер мен гипермедиалық тәсілдерді пайдалану негізінде қҧрылған жҥйелер (Internet-тегі web-беттер, web-сайттар).
Қолданудың тиімді жақтары:
а) кез келген компьютерде кӛре алу мҥмкіндігі;
б) ықшамдылық
Тиімсіз жағы - беттерді жасау барысында арнайы білімді қажет етеді
Осы топтың негізінде мультимедиалық оқыту қҧралын әзірлеу ҥшін web-мастер кӛмегі керек.
Мультимедиалық оқыту қҧралытың апробациясы. Мультимедиалық оқыту қҧралын жасағаннан кейін оқулықты оқытушылар оқу ҥрдісінде пайдалану ҥшін қолдана алатындай болу керек. Мультимедиалық оқыту қҧралдың сапасын оқу орнында тексеру қажет. Сапасын тексеру ҥрдісінде бҧрын әзірлеуші байқамаған дербес қателер, қолдану кезіндегі қолайсыздықтар, дҧрыс емес тҧстары және т.б. анықталады.
Апробация нәтижесінде тҥзетулер жҥргізу. Апробация нәтижесінде мультимедиалық оқыту қҧралдың программасын тҥзетеміз.
Қолданушы ҥшін әдістемелік қҧралын дайындау. Мультимедиалық оқыту қҧралында жасау ҥрдісінің соңғы жҧмысы оқытушы ҥшін әдістемелік нҧсқау дайындау болып табылады.
Бҧл әдістемелік нҧсқауда келесі материалдар болады:
а) жеке программалық модульдердің мазмҧны;
б) әрбір тақырыпты оқығаннан кейін ҧсынылатын тапсырмалар, тест;
в) мультимедиалық оқыту қҧралын қолдану орнын кӛрсететін тақырыптық жоспарлау;
г) мультимедиалық оқыту қҧралымен жҧмыс істеуге арналған нҧсқаулық;
д) мультимедиалық оқыту қҧралын орнату ҥшін компьютер конфигурациясы қажет.
Нҧсқау электрондық тасымалдаушыда немесе қағаз жҥзінде болу керек.
Қорытынды бӛлімінде оқудың заманауи ақпараттық және телекоммуникациялық технологиялар негізінде оқу ҧйымдары ҥшін қҧрылған мультимедиалық оқыту қҧралдар мына басты дидактикалық принциптерін басшылыққа алу керек:
1. Кванттау принципі – материалды кӛлемі бойынша минималды, бірақ мазмҧны бойынша интегралданған және тҧйық білімдік модульден тҧратын бӛлімдерге бӛлу.
3018
2. Толықтық принципі – әрбір тақырыптық модульде келесі дидактикалық компоненттер болу керек: теориялық ӛзек; теория бойынша бақылау сҧрақтар; мысалдар; ӛз бетімен шешу ҥшін тапсырмалар мен жаттығулар; барлық модульда жауабы бар бақылау сҧрақтар; бақылау жҧмыстар; мәнмәтіндік анықтама (Help) және тарихи тҥсіндірмелер.
3.Көрнекілік принципі – әрбір модуль жаңа ҧғымдарды, ережелер мен әдістерді тҥсіну, есте сақтауды жеңілдететін аз мәтінді кадрлар коллекциясы мен оларды визуализациялау мҥмкіндігіболу керек.
4. Тармақтану принципі – қолданушыға кез келген басқа бӛлімге немесе әдебиеттік кӛзге ауысу мҥмкіндігі болу ҥшін әрбір модуль гипермәтіндік сілтемелер арқылы байланысты болу керек; тармақтану принципі пәнді жҥйелі оқу ҥшін ауысуларды ҧсынады.
5. Реттеу принципі – білім алушы презентациялық слайдтарды ӛз бетімен басқара алады, экранда шексіз мысалдар аша алады (яғни иллюстративті оқытылатын ҧғымдар, ережелер және нақты кәсіби есептердің мысалдары).
6. Бейімделу принципі – мультимедиалық оқыту қҧралы нақты қолданушы қажеттіліктерін оқу ҥрдісінде мамандағына байланысты оқу материалы мен оның қолдаңбалы бағытының кҥрделілігі мен қиындығын тҥсіну ҥрдісіне бейімделу керек, қолданушы қажеттілігі ҥшін қосымша иллюстративті материалды генерациялау, ҥйренетін ҧғымдардың графикалық және геометриялық интерпретациясын ҧсынады.
7. Компьютерлік қолдау принципі – кез келген жҧмыс сәтінде қҧрылған субъект компьютерлік қолдауға ие бола алады, ол ауыр жҧмыстан босатылып, зерттеп жатқан материалға бар ынтасын салуға, кӛп мысалдарды қарауға және кӛбірек есептерді шешуге ықпалдасады; бҧл кезде компьютер зор ӛзгертулер, әр тҥрлі есептеулер мен графикалық қҧрылымдар және кҥрделілігі бойынша тҥрлі деңгейде математикалық операциялар жасайды.
Қазіргі уақытта мультимедиалық оқыту қҧралытарын оқу ҥрдісіне енгізу белсенді тҥрде жҥргізіліп жатыр, бҧл жағынан аз емес тәжірибе жинақталуда, сондықтан мультимедиалық оқыту қҧралын жасау концепциясының біртіндеп айқындала бастағанын айтуға болады.
Қолданылған әдебиеттер
1. Баранова, Ю.Ю. Методика использования электронных учебников в образовательном процессе // Информатика и образование / Ю.Ю. Баранова, Е.А. Перевалова, Е.А. Тюрина, А.А. Чадин. – 2000 – № 8. – С. 43-47.
2. Башмаков, А.И. Разработка компьютерных учебников и обучающих систем / А.И.
Башмаков, И.А. Башмаков. – М.: Информационно-издательский дом «Филинъ», 2003. – 616с.
3. Зайнутдинова, Л.Х. Создание и применение электронных учебников (на примере общетехнических дисциплин) / Л.Х. Зайнутдинова. – Астрахань: Изд-во ЦНТЭП, 1999. – 363с.
4. Иванов В.Л. Структура электронного учебника. / В.Л. Иванов // Информатика и образование. – 2001 – №6. – С.29-32.
5. Соловов, А.В. Электронное обучение : проблематика, дидактика, технология / А.В.
Соловов – Самара : «Новая техника», 2006. – 464 с.
6. Тыщенко, О.Б. Новое средство компьютерного обучения – электронный учебник / О.Б. Тыщенко // Компьютеры в учебном процессе. – 1999. – № 10. – С. 89-92.
7. Христочевский, С.А. Электронные мультимедийные учебники и энциклопедии. / С.А. Христочевский // Информатика и образование. – 2000 – № 2. – С. 70-77.
8. Христочевский, С.А. Электронный учебник - текущее состояние. / С.А.
Христочевский // Компьютерные инструменты в образовании. – 2001 – № 6. –С.3-10.
9. Шерпаев, Н. В. Электронный учебник как основа учебно-методического комплекса // Материалы конференции «ИТО-2002» [Электронный ресурс]. – Режим доступа:
http://www.ito.edu.ru/2002/I/1/I-1-609.html.
