การสื่อความหมายผ่านงานประติมากรรมของศาสนาฮินดูในกรุงเทพมหานคร ADAPTION PROCESS AND MEANINGFUL REPRESENTATION OF
HINDU SCULPTURES IN BANGKOK
วัฒนวุฒิ ช้างชนะ
บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ 2564
การสื่อความหมายผ่านงานประติมากรรมของศาสนาฮินดูในกรุงเทพมหานคร
วัฒนวุฒิ ช้างชนะ
ปริญญานิพนธ์นี้เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตร ศิลปศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาศิลปวัฒนธรรม คณะศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
ปีการศึกษา 2564
ลิขสิทธิ์ของมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
ADAPTION PROCESS AND MEANINGFUL REPRESENTATION OF HINDU SCULPTURES IN BANGKOK
WATTANAWUT CHANGCHANA
A Dissertation Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of DOCTOR OF ARTS
(D.A. (Arts and Culture))
Faculty of Fine Arts, Srinakharinwirot University 2021
Copyright of Srinakharinwirot University
ปริญญานิพนธ์
เรื่อง
การสื่อความหมายผ่านงานประติมากรรมของศาสนาฮินดูในกรุงเทพมหานคร ของ
วัฒนวุฒิ ช้างชนะ
ได้รับอนุมัติจากบัณฑิตวิทยาลัยให้นับเป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตร ปริญญาศิลปศาสตรดุษฎีบัณฑิต สาขาวิชาศิลปวัฒนธรรม
ของมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
(รองศาสตราจารย์ นายแพทย์ฉัตรชัย เอกปัญญาสกุล) คณบดีบัณฑิตวิทยาลัย
คณะกรรมการสอบปากเปล่าปริญญานิพนธ์
... ที่ปรึกษาหลัก (ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.จักรพงษ์ แพทย์หลักฟ้า)
... ประธาน (ศาสตราจารย์พิเศษ ดร.พิสิฐ เจริญวงศ์)
... ที่ปรึกษาร่วม (รองศาสตราจารย์ ดร.สาธิต ทิมวัฒนบรรเทิง)
... กรรมการ (ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กิตติกรณ์ นพอุดมพันธุ์)
... ที่ปรึกษาร่วม (ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.อรัญ วานิชกร)
ง
บทคัดย่อภาษาไทย
ชื่อเรื่อง การสื่อความหมายผ่านงานประติมากรรมของศาสนาฮินดูใน กรุงเทพมหานคร
ผู้วิจัย วัฒนวุฒิ ช้างชนะ
ปริญญา ศิลปศาสตรดุษฎีบัณฑิต
ปีการศึกษา 2564
อาจารย์ที่ปรึกษา ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. จักรพงษ์ แพทย์หลักฟ้า อาจารย์ที่ปรึกษาร่วม รองศาสตราจารย์ ดร. สาธิต ทิมวัฒนบรรเทิง อาจารย์ที่ปรึกษาร่วม ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร. อรัญ วานิชกร
งานวิจัยฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาความเป็นมา และลักษณะของงานประติมากรรม ของศาสนาฮินดูที่ปรากฏในวัดหรือเทวสถานฮินดูในกรุงเทพมหานคร และศึกษาประติมากรรมที่สื่อ ความหมายทางความเชื่อของศาสนาฮินดูในกรุงเทพมหานคร รวมถึงผลกระทบต่อวิถีการด ารงชีวิตของผู้
ศรัทธาในกรุงเทพมหานคร ด้วยวิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative research) โดยใช้การเก็บรวบรวม ข้อมูลตามระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพ (Qualitative method) ประกอบด้วย การสัมภาษณ์ (Interview) การสังเกต (Observation) และการรวบรวมเอกสาร (Documentation) ผลการวิจัยพบว่า ลักษณะทาง ประติมานวิทยาของเทวรูปและคติความเชื่อจะแตกต่างกันไปตามความนิยม และความเชื่อถือของกลุ่ม ชนแต่ละถิ่น กล่าวคือ ศิลปะของอินเดียมีแบบฉบับเป็นของตนเอง ส่วนศิลปะของไทยมีการดัดแปลงเป็น ของไทย เทวรูปที่พบจึงมีความแปลกแตกต่างกัน ทั้ง ๆ ที่ความเชื่อถือมาจากที่เดียวกัน ในด้านสัญวิทยา พบว่าเทพเจ้าของศาสนาฮินดูจะถือของที่หลากหลาย ท าให้มีหลายพระกรตามไปด้วย อันจะแสดงให้เห็น ถึงคุณสมบัติต่าง ๆ ของเทพเจ้าองค์นั้น ๆ ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ที่มีความหมายที่ซ่อนอยู่ข้างใน โดยหลักการ ทั่วไปของสัญลักษณ์ที่ปรากฏในเทวรูป ประกอบด้วย 3 ประเภทใหญ่ ๆ ได้แก่ 1) อาวุธ แทนการต่อสู้กับ สิ่งชั่วร้าย 2) ดอกไม้ ต้นไม้ พืชพันธุ์ แทนความอุดมสมบูรณ์ และ 3) ของถือที่แสดงความเป็นนักพรต เช่น ประค า คัมภีร์ และหม้อน ้า ส าหรับด้านผลกระทบต่อวิถีการด ารงชีวิต พบว่า แม้คนไทยจะนับถือศาสนา พุทธนิกายเถรวาทเป็นหลัก แต่ก็ยังนับถือและปฏิบัติตามความเชื่อของศาสนาฮินดูไปด้วย เพราะเห็นเป็น เรื่องที่ดีและเป็นสิริมงคลในการด าเนินชีวิต ดังนั้นคติความเชื่อแบบฮินดูจึงสอดแทรกอยู่ในวิถีการ ด ารงชีวิตของผู้คนในสังคมไทยอย่างแยกกันไม่ออก และถูกเปลี่ยนแปลงไปทีละน้อยจนในที่สุดก็
กลายเป็นวัฒนธรรมแบบไทย
ค าส าคัญ : เทวรูป, เทพเจ้าในศาสนาฮินดู, ประติมานวิทยา, สัญวิทยา
จ
บทคัดย่อภาษาอังกฤษ
Title ADAPTION PROCESS AND MEANINGFUL REPRESENTATION OF
HINDU SCULPTURES IN BANGKOK
Author WATTANAWUT CHANGCHANA
Degree DOCTOR OF ARTS
Academic Year 2021
Thesis Advisor Associate Professor CHAKAPONG PHATLAKFA , Ph.D.
Co Advisor Assistant Professor SATHIT THIMWATBUNTHONG , Ph.D.
Co Advisor Associate Professor ARAN WANICHAKORN , Ph.D.
This research aims to study the adaption process and meaningful representation of Hindu sculptures in Bangkok by using qualitative research. The information was gathered by qualitative methods, which consisted of interviews, observation, and documentation. The research findings found that the characteristics of the iconography of the Gods and beliefs were different, and depended on the popularity of each location. For instance, Indian art was one style and Thai art was another. Therefore, the sculptures of the Gods were different, even if they were from beliefs that were in the same location. In terms of semiology, it was found that the sculptures of Gods of Hinduism held various things; therefore, they had multiple hands.
This represented the qualification of each God, a symbol that had meaning inside. The general principle of the symbol in the sculptures of Gods consisted of three main factors, as follows: (1) weapons were used to fight evil; (2) flowers, trees, and seedlings represented fertility; and (3) a string of beads, scripture, and kettle (kalasha) represented the priesthood. In terms of impact on the way of life, it was found that even though Thais were mainly followers of Theravada Buddhism. However, Thai people respect and follow the beliefs of Hinduism because it is auspicious and Hindu beliefs are inextricably integrated into the way of life of people in Thai society and being changed little by little until it eventually became a part of Thai culture.
Keyword : Sculpture, Hindu god, Iconography, Semiology
ฉ
กิตติกรรมประกาศ
กิตติกรรมประกาศ
ปริญญานิพนธ์ฉบับนี้ จะส าเร็จลงมิได้เลยหากไม่ได้รับความเมตตากรุณาและค าแนะน าที่
เป็นประโยชน์จากบุคคลต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง ประกอบด้วย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.จักรพงษ์ แพทย์
หลักฟ้า ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.อรัญ วานิชกร และรองศาสตราจารย์ ดร.สาธิต ทิมวัฒนบรรเทิง อาจารย์ที่ปรึกษาปริญญานิพนธ์ และอาจารย์ของมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ โดยเฉพาะผู้ช่วย ศาสตราจารย์ ดร.กิตติกรณ์ นพอุดมพันธุ์ กับทุกความช่วยเหลือ รวมถึงอาจารย์ทุกท่านที่ประสิทธิ์
ประสาทวิชามาให้
ขอขอบพระคุณผู้ทรงคุณวุฒิทุกท่านที่ได้สละเวลาอันมีค่าในการมีส่วนร่วมเพื่อพัฒนา ปริญญานิพนธ์ฉบับนี้ อาทิ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.เฉลิมศรี จันทสิงห์ รวมทั้งผู้บริหาร อาจารย์ และ เจ้าหน้าที่ ของมหาวิทยาลัยสวนดุสิต โดยเฉพาะผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.วนิดา อัญชลีวิทยกุล ตลอดจนทุก ๆ ท่านที่ช่วยประสานงานต่าง ๆ ในการวิจัยนี้ รวมถึงเจ้าหน้าที่ประจ าคณะศิลปกรรม ศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒที่น่ารัก
ขอขอบคุณ หลักสูตรศิลปศาสตรมหาบัณ ฑิต สาขาการบริหารงานวัฒ นธรรม มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ กับประสบการณ์ตรงที่สามารถน ามาปรับใช้ในการท าปริญญานิพนธ์ครั้งนี้
และได้อบรมสั่งสอนศิษย์ด้วยดีเสมอมา
ขอบคุณเพื่อนร่วมรุ่น ศศ.ด. รุ่น 8 กับทุกความช่วยเหลือและทุกก าลังใจที่มีให้ ตลอดจนทุก ท่านที่มิได้กล่าวถึงในที่นี้ และที่ขาดมิได้เลยคือ “นายอุดม ช้างชนะ” บิดาของข้าพเจ้า กับการดูแลใน ทุกเรื่อง และน ามาซึ่งปริญญาดุษฎีบัณฑิตใบนี้
วัฒนวุฒิ ช้างชนะ
สารบัญ
หน้า บทคัดย่อภาษาไทย ... ง บทคัดย่อภาษาอังกฤษ ... จ กิตติกรรมประกาศ ... ฉ สารบัญ ... ช สารบัญตาราง ... ฏ สารบัญรูปภาพ ... ฒ
บทที่ 1 บทน า ... 1
ความส าคัญของปัญหา ... 1
วัตถุประสงค์ของการวิจัย ... 3
ขอบเขตของการวิจัย ... 4
ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ ... 5
นิยามศัพท์เฉพาะ ... 5
บทที่ 2 แนวคิด ทฤษฎี เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง ... 7
2.1 ภูมิหลังศาสนาฮินดู ... 7
2.1.1 สมัยอารยัน ... 8
2.1.2 สมัยพระเวท ... 8
2.1.3 สมัยพราหมณะ ... 9
2.1.4 สมัยฮินดู ... 9
2.2 ประวัติความเป็นมาของศาสนาฮินดูในประเทศไทย ... 11
2.3 ประติมากรรมในศาสนาฮินดู ... 17
2.3.1 พระคเณศ ... 18
2.3.2 พระพรหม ... 19
2.3.3 พระวิษณุ ... 19
2.3.4 พระศิวะ ... 20
2.3.5 พระสรัสวดี ... 21
2.3.6 พระลักษมี ... 21
2.3.7 พระอุมา ... 22
2.4 ประติมาณวิทยาที่ปรากฏในคัมภีร์ศิลปะศาสตร์ของศาสนาฮินดู ... 22
2.4.1 พระคเณศ ... 25
2.4.2 พระพรหม ... 29
2.4.3 พระวิษณุ ... 32
2.4.4 พระศิวะ ... 35
2.4.5 พระสรัสวดี ... 39
2.4.6 พระลักษมี ... 41
2.4.7 พระอุมา ... 43
2.5 แนวคิดและทฤษฎีที่เกี่ยวข้อง ... 50
2.5.1 ทฤษฎีสัญวิทยา ... 50
2.5.2 แนวคิดเกี่ยวกับประติมานวิทยา ... 52
2.5.3 แนวคิดเกี่ยวกับผลกระทบ ... 53
2.5.4 แนวคิดเกี่ยวกับวิถีชีวิต ... 56
2.6 งานวิจัยที่เกี่ยวข้อง ... 58
บทที่ 3 วิธีด าเนินการวิจัย ... 66
3.1 ขั้นตอนการวิจัย ... 66
3.2 การก าหนดประชากรและการสุ่มตัวอย่าง ... 66
3.3 เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย ... 68
3.4 การเก็บรวมรวมข้อมูล ... 69
3.5 การจัดกระท าและการวิเคราะห์ข้อมูล ... 70
3.6 กรอบความคิดในการวิจัย ... 71
บทที่ 4 การศึกษาความเป็นมาและลักษณะของงานประติมากรรมของศาสนาฮินดู ที่ปรากฏใน เทวสถานฮินดูในเขตกรุงเทพมหานคร ... 72
4.1 ภูมิหลังพื้นที่วิจัย ... 72
4.1.1 วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 72
4.1.2 วัดวิษณุ (สมาคมฮินดูธรรมสภา) ... 73
4.1.3 วัดเทพมณเฑียร (สมาคมฮินดูสมาช) ... 75
4.2 ประติมากรรมที่พบในพื้นที่วิจัย ... 80
4.2.1 วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 80
4.2.2 วัดวิษณุ (สมาคมฮินดูธรรมสภา) ... 91
4.2.3 วัดเทพมณเฑียร (สมาคมฮินดูสมาช) ... 104
บทที่ 5 การศึกษาประติมากรรมที่สื่อความหมายทางความเชื่อของศาสนาฮินดู ใน กรุงเทพมหานคร ... 123
5.1 พระคเณศ ... 123
5.1.1 การวิเคราะห์ด้านประติมานวิทยาของเทวรูปพระคเณศ ... 142
5.1.2 การวิเคราะห์ด้านสัญวิทยาของเทวรูปพระคเณศ ... 142
5.2 พระศิวะ ... 144
5.2.1 การวิเคราะห์ด้านประติมานวิทยาของเทวรูปพระศิวะ ... 160
5.2.2 การวิเคราะห์ด้านสัญวิทยาของเทวรูปพระศิวะ ... 161
5.3 พระอุมา ... 163
5.3.1 การวิเคราะห์ด้านประติมานวิทยาของเทวรูปพระอุมา ... 178
5.3.2 การวิเคราะห์ด้านสัญวิทยาของเทวรูปพระอุมา ... 179
5.4 พระวิษณุ ... 181
5.4.1 การวิเคราะห์ด้านประติมานวิทยาของเทวรูปพระวิษณุ ... 194
5.4.2 การวิเคราะห์ด้านสัญวิทยาของเทวรูปพระวิษณุ ... 194
5.5 พระลักษมี ... 196
5.5.1 การวิเคราะห์ด้านประติมานวิทยาของเทวรูปพระลักษมี ... 210
5.5.2 การวิเคราะห์ด้านสัญวิทยาของเทวรูปพระลักษมี ... 210
5.6 พระพรหม ... 212
5.6.1 การวิเคราะห์ด้านประติมานวิทยาของเทวรูปพระพรหม ... 227
5.6.2 การวิเคราะห์ด้านสัญวิทยาของเทวรูปพระพรหม ... 227
5.7 พระสรัสวดี ... 229
5.7.1 การวิเคราะห์ด้านประติมานวิทยาของเทวรูปพระสรัสวดี ... 244
5.7.2 การวิเคราะห์ด้านสัญวิทยาของเทวรูปพระสรัสวดี ... 245
5.8 สรุปการศึกษาประติมากรรมที่สื่อความหมายทางความเชื่อของศาสนาฮินดูใน กรุงเทพมหานคร ... 246
บทที่ 6 การศึกษาผลกระทบต่อวิถีการด ารงชีวิตของผู้ศรัทธา ในกรุงเทพมหานคร ... 253
6.1 ด้านความเชื่อ ... 253
6.2 ด้านพิธีกรรม ... 257
6.3 ด้านสังคมและวัฒนธรรม ... 259
6.4 ด้านเศรษฐกิจ ... 262
6.5 ด้านศิลปะ ... 265
บทที่ 7 สรุปผลการวิจัย อภิปรายผล และข้อเสนอแนะ ... 268
7.1 สรุปผลการวิจัย ... 268
7.2 การอภิปรายผล ... 283
7.3 ข้อเสนอแนะ ... 293
บรรณานุกรม ... 294
ภาคผนวก ... 307
ภาคผนวก ก เครื่องมือที่ใช้ในการวิจัย ... 308
ภาคผนวก ข หนังสือขออนุเคราะห์ผู้เชี่ยวชาญตรวจแบบสัมภาษณ์ ... 317
ภาคผนวก ค หนังสือรับรองโครงการวิจัยที่ท าในมนุษย์ ... 321
ภาคผนวก ง หนังสือขออนุเคราะห์ข้อมูลและสัมภาษณ์ ... 323
ประวัติผู้เขียน ... 326
สารบัญตาราง
หน้า
ตาราง 1 คัมภีร์ศิลปะศาสตร์แยกตามภูมิภาค ... 23
ตาราง 2 พระคเณศตามที่ปรากฏในคัมภีร์มยมตัม (อินเดียใต้) ... 25
ตาราง 3 พระคเณศตามที่ปรากฏในคัมภีร์อุตตรกามิกาคม (อินเดียใต้) ... 26
ตาราง 4 พระคเณศตามที่ปรากฏในคัมภีร์อังศุมัทเภทาคม (อินเดียใต้) ... 28
ตาราง 5 พระพรหมตามที่ปรากฏในคัมภีร์รูปมัณฑนะ (อินเดียเหนือ) ... 29
ตาราง 6 พระพรหมตามที่ปรากฏในคัมภีร์อปราชิตปฤจฉา (อินเดียเหนือ) ... 30
ตาราง 7 พระพรหมตามที่ปรากฏในคัมภีร์มยมตัม (อินเดียใต้) ... 30
ตาราง 8 พระวิษณุตามที่ปรากฏในคัมภีร์อังศุมัทเภทาคม (อินเดียใต้) ... 32
ตาราง 9 พระวิษณุตามที่ปรากฏในคัมภีร์สุประเภทาคม (อินเดียใต้) ... 33
ตาราง 10 พระวิษณุตามที่ปรากฏในคัมภีร์พฤหัทสังหิตา (อินเดียเหนือ) ... 33
ตาราง 11 พระศิวะ (พระภิกษาฏนมูรติ) ตามที่ปรากฏในคัมภีร์อังศุมัทเภทาคม (อินเดียใต้) ... 35
ตาราง 12 พระศิวะ (พระภิกษาฏนมูรติ) ที่ปรากฏในคัมภีร์สุประเภทาคม (อินเดียใต้) ... 36
ตาราง 13 พระศิวะ (พระโยคทักษิณามูรติ) ตามที่ปรากฏในคัมภีร์อังศุมัทเภทาคม (อินเดียใต้) . 37 ตาราง 14 พระสรัสวดีตามที่ปรากฏในคัมภีร์รูปมัณฑนะ (อินเดียเหนือ) ... 39
ตาราง 15 พระสรัสวดีตามที่ปรากฏในคัมภีร์มยมตัม (อินเดียใต้) ... 40
ตาราง 16 พระลักษมีตามที่ปรากฏในคัมภีร์อังศุมัทเภทาคม (อินเดียใต้) ... 41
ตาราง 17 พระลักษมีตามที่ปรากฏในคัมภีร์วิษณุธรรโมตตระ (อินเดียเหนือ) ... 42
ตาราง 18 พระลักษมีตามที่ปรากฏในคัมภีร์รูปมัณฑนะ (อินเดียเหนือ) ... 42
ตาราง 19 พระปารวตีตามที่ปรากฏในคัมภีร์อปราชิตปฤจฉา (อินเดียเหนือ) ... 43
ตาราง 20 พระปารวตีตามที่ปรากฏในคัมภีร์สุประเภทาคม (อินเดียใต้) ... 44
ตาราง 21 พระปารวตีตามที่ปรากฏในคัมภีร์ปูรวกรณาคม (อินเดียใต้) ... 44
ตาราง 22 พระมหิษาสุรมรรทินีตามที่ปรากฏในคัมภีร์อปราชิตปฤจฉา (อินเดียเหนือ) ... 45
ตาราง 23 พระมหิษาสูรมรรทินีตามที่ปรากฏในคัมภีร์มยมตัม (อินเดียใต้) ... 46
ตาราง 24 พระกาลีตามที่ปรากฏในที่ปรากฏในคัมภีร์รูปมัณฑนะ (อินเดียเหนือ) ... 47
ตาราง 25 พระกาลีตามที่ปรากฏในคัมภีร์อปราชิตปฤจฉา (อินเดียเหนือ) ... 48
ตาราง 26 พระกาลีตามที่ปรากฏในคัมภีร์มยมตัม (อินเดียใต้) ... 49
ตาราง 27 เทวสถานฮินดูในกรุงเทพมหานครแบ่งแยกตามนิกายและภูมิภาค... 78
ตาราง 28 สรุปลักษณะประติมากรรมของเทวรูปภายในวัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 116
ตาราง 29 สรุปลักษณะประติมากรรมของเทวรูปภายในวัดวิษณุ ... 117
ตาราง 30 สรุปลักษณะประติมากรรมของเทวรูปภายในวัดเทพมณเฑียร ... 118
ตาราง 31 สรุปลักษณะประติมากรรมของเทวรูปที่พบในเทวสถานฮินดูในกรุงเทพมหานคร เปรียบเทียบตามคัมภีร์ศิลปศาสตร์ ... 119
ตาราง 32 แสดงรายละเอียดเกี่ยวกับพระคเณศจ าแนกตามยุคสมัย ... 124
ตาราง 33 แสดงรายละเอียดเกี่ยวกับพระคเณศในสมัยรัชกาลที่ 6 ... 126
ตาราง 34 การปรับเปลี่ยนด้านลักษณะทางประติมานวิทยาและความเชื่อของประติมากรรมพระ คเณศในกรุงเทพมหานคร ... 141
ตาราง 35 แสดงรายละเอียดเกี่ยวกับพระศิวะจ าแนกตามยุคสมัย ... 145
ตาราง 36 การปรับเปลี่ยนด้านลักษณะทางประติมานวิทยาและความเชื่อของประติมากรรม พระ ศิวะในกรุงเทพมหานคร... 159
ตาราง 37 แสดงรายละเอียดเกี่ยวกับพระอุมาจ าแนกตามยุคสมัย ... 164
ตาราง 38 การปรับเปลี่ยนด้านลักษณะทางประติมานวิทยาและความเชื่อของประติมากรรมพระอุ มาในกรุงเทพมหานคร ... 177
ตาราง 39 แสดงรายละเอียดเกี่ยวกับพระวิษณุจ าแนกตามยุคสมัย ... 182
ตาราง 40 การปรับเปลี่ยนด้านลักษณะทางประติมานวิทยาและความเชื่อของประติมากรรมพระ วิษณุในกรุงเทพมหานคร ... 193
ตาราง 41 แสดงรายละเอียดเกี่ยวกับพระลักษมีจ าแนกตามยุคสมัย ... 197 ตาราง 42 การปรับเปลี่ยนด้านลักษณะทางประติมานวิทยาและความเชื่อของประติมากรรมพระ ลักษมีในกรุงเทพมหานคร ... 209 ตาราง 43 แสดงรายละเอียดเกี่ยวกับพระพรหมจ าแนกตามยุคสมัย ... 213 ตาราง 44 การปรับเปลี่ยนด้านลักษณะทางประติมานวิทยาและความเชื่อของประติมากรรมพระ พรหมในกรุงเทพมหานคร ... 226 ตาราง 45 แสดงรายละเอียดเกี่ยวกับพระสรัสวดีจ าแนกตามยุคสมัย ... 230 ตาราง 46 การปรับเปลี่ยนด้านลักษณะทางประติมานวิทยาและความเชื่อของประติมากรรมพระ สรัสวดีในกรุงเทพมหานคร ... 243 ตาราง 47 สรุปการวิเคราะห์ด้านประติมานวิทยาของเทวรูปเทพเจ้าของศาสนาฮินดูใน
กรุงเทพมหานคร ... 247 ตาราง 48 สรุปการวิเคราะห์ด้านสัญวิทยาของเทวรูปเทพเจ้าของศาสนาฮินดูในกรุงเทพมหานคร ... 250 ตาราง 49 เทวสถานฮินดูในกรุงเทพมหานครแบ่งแยกตามนิกายและภูมิภาค... 269 ตาราง 50 สรุปลักษณะประติมากรรมของเทวรูปเทพเจ้าที่พบในเทวสถานฮินดูในกรุงเทพมหานคร ... 271 ตาราง 51 สรุปการวิเคราะห์ด้านประติมานวิทยาของเทวรูปเทพเจ้าในศาสนาฮินดูใน
กรุงเทพมหานคร ... 274 ตาราง 52 สรุปการวิเคราะห์ด้านสัญวิทยาของเทวรูปเทพเจ้าของศาสนาฮินดูในกรุงเทพมหานคร ... 277 ตาราง 53 การสื่อความหมายผ่านงานประติมากรรมของศาสนาฮินดูในกรุงเทพมหานคร ... 287
สารบัญรูปภาพ
หน้า
ภาพประกอบ 1 ปราสาทเมืองต ่า ... 12
ภาพประกอบ 2 ศาลตาผาแดง ... 13
ภาพประกอบ 3 ปรางค์เขาปู่จ่า ... 14
ภาพประกอบ 4 เทวรูปพระอิศวร และพระนารายณ์ ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ... 15
ภาพประกอบ 5 ความหมายและประเภทของผลกระทบ ... 55
ภาพประกอบ 6 กรอบความคิดในการวิจัย ... 71
ภาพประกอบ 7 แสดง Time Line การก่อตั้งเทวสถานฮินดูในกรุงเทพมหานคร ... 79
ภาพประกอบ 8 เทวรูปพระคเณศ 1 วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 80
ภาพประกอบ 9 เทวรูปพระคเณศ 2 วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 81
ภาพประกอบ 10 เทวรูปพระศิวะ 1 วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 82
ภาพประกอบ 11 เทวรูปพระศิวะ 2 วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 83
ภาพประกอบ 12 เทวรูปพระอุมา 1 วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 84
ภาพประกอบ 13 เทวรูปพระอุมา 2 วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 85
ภาพประกอบ 14 เทวรูปพระอุมา 3 วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 86
ภาพประกอบ 15 เทวรูปพระกาลี วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 87
ภาพประกอบ 16 เทวรูปพระวิษณุ วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 88
ภาพประกอบ 17 เทวรูปพระลักษมี วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 89
ภาพประกอบ 18 เทวรูปพระพรหม วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 90
ภาพประกอบ 19 เทวรูปพระสรัสวดี วัดพระศรีมหาอุมาเทวี ... 91
ภาพประกอบ 20 เทวรูปพระคเณศ 1 ณ ระเบียงซ้ายของวิหารรวม วัดวิษณุ ... 92
ภาพประกอบ 21 เทวรูปพระคเณศ 2 ภายในหอพระศิวะ วัดวิษณุ ... 93
ภาพประกอบ 22 เทวรูปพระศิวะ 1 ภายในหอพระศิวะ วัดวิษณุ ... 94
ภาพประกอบ 23 เทวรูปพระศิวะ 2 ภายในหอพระศิวะ วัดวิษณุ ... 95
ภาพประกอบ 24 เทวรูปพระทุรคา 1 ณ ระเบียงขวาของวิหารรวม วัดวิษณุ ... 96
ภาพประกอบ 25 เทวรูปพระทุรคา 2 ภายในหอพระทุรคา วัดวิษณุ ... 97
ภาพประกอบ 26 เทวรูปพระทุรคา 3 ภายในหอพระทุรคา วัดวิษณุ ... 97
ภาพประกอบ 27 เทวรูปพระอุมา ภายในหอพระศิวะ วัดวิษณุ ... 98
ภาพประกอบ 28 เทวรูปพระกาลี ภายในหอพระทุรคา วัดวิษณุ ... 99
ภาพประกอบ 29 เทวรูปพระวิษณุ ภายในวิหารรวม วัดวิษณุ ... 100
ภาพประกอบ 30 เทวรูปพระลักษมี 1 ภายในวิหารรวม วัดวิษณุ ... 101
ภาพประกอบ 31 เทวรูปพระลักษมี 2 ภายในหอพระทุรคา วัดวิษณุ ... 102
ภาพประกอบ 32 เทวรูปพระพรหม ภายในหอพระศิวะ วัดวิษณุ ... 103
ภาพประกอบ 33 เทวรูปพระสรัสวดี ภายในหอพระทุรคา วัดวิษณุ ... 104
ภาพประกอบ 34 เทวรูปพระคเณศ 1 วัดเทพมณเฑียร ... 105
ภาพประกอบ 35 เทวรูปพระคเณศ 2 วัดเทพมณเฑียร ... 106
ภาพประกอบ 36 เทวรูปพระศิวะ วัดเทพมณเฑียร ... 107
ภาพประกอบ 37 เทวรูปพระทุรคา วัดเทพมณเฑียร ... 108
ภาพประกอบ 38 เทวรูปพระกาลี วัดเทพมณเฑียร ... 109
ภาพประกอบ 39 เทวรูปพระอุมา วัดเทพมณเฑียร ... 110
ภาพประกอบ 40 เทวรูปพระวิษณุ 1 วัดเทพมณเฑียร ... 111
ภาพประกอบ 41 เทวรูปพระวิษณุ 2 วัดเทพมณเฑียร ... 112
ภาพประกอบ 42 เทวรูปพระลักษมี วัดเทพมณเฑียร ... 113
ภาพประกอบ 43 เทวรูปพระพรหม วัดเทพมณเฑียร ... 114
ภาพประกอบ 44 เทวรูปพระสรัสวดี วัดเทพมณเฑียร ... 115
ภาพประกอบ 45 พระคเณศประกอบซุ้มประธานในพระอุโบสถวัดวัดราชาธิวาส ... 126
ภาพประกอบ 46 เทวรูปพระคเณศ พระราชวังสนามจันทร์ ... 128
ภาพประกอบ 47 เทวรูปพระคเณศ 108 ปี กรมศิลปากร ... 130
ภาพประกอบ 48 เทวรูปพระคเณศ 55 ปี คณะจิตรกรรมประติมากรรมและภาพพิมพ์ ... 131
ภาพประกอบ 49 เทวรูปพระคเณศ คณะศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ... 132
ภาพประกอบ 50 เทวรูปพระคเณศ ส านักช่างสิบหมู่ ... 133
ภาพประกอบ 51 เทวรูปพระคเณศ โดยมูลนิธิพระพิฆเนศ ร่วมกับ บ้านศิลปะเอกชัย วรรณแก้ว ... 134
ภาพประกอบ 52 เทวรูปพระคเณศ บริษัท เวิร์คพอยท์ เอ็นเทอร์เทนเมนท์ จ ากัด (มหาชน) ... 135
ภาพประกอบ 53 เทวรูปพระคเณศ บรมครู มหานาฎราช โดยอาจารย์วัลลภ นิ่มสนอง ... 136
ภาพประกอบ 54 เทวรูปพระคเณศ คเณศโนรา โดยอาจารย์วัลลภ นิ่มสนอง ... 137
ภาพประกอบ 55 เทวรูปพระคเณศภายในสถาบันบัณฑิตพัฒนศิลป์ กระทรวงวัฒนธรรม ... 138
ภาพประกอบ 56 เทวรูปพระคเณศ บริเวณหน้าห้างสรรพสินค้าเซ็นทรัลเวิลด์ ... 139
ภาพประกอบ 57 เทวรูปพระสิทธิธาดา ภายในมหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์ ... 140
ภาพประกอบ 58 สัญลักษณ์ต่าง ๆ ของพระคเณศที่สื่อความหมายถึงคุณสมบัติประจ าพระองค์ ... 143
ภาพประกอบ 59 เทวรูปพระศิวะ โดย Artmulet ... 148
ภาพประกอบ 60 เทวรูปพระศิวะ โดยอาจารย์ศุภณัฏฐ์ อัฏฐวัฒน์ (ชมรมอนุรักษ์พ่อแก่) ... 149
ภาพประกอบ 61 เทวรูปพระศิวะ โดยสยมภูวลัย ... 150
ภาพประกอบ 62 เทวรูปพระศิวะ ส านักช่างสิบหมู่ ... 151
ภาพประกอบ 63 เทวรูปพระศิวะ โดยมูลนิธิพระพิฆเนศ ร่วมกับ บ้านศิลปะเอกชัย วรรณแก้ว 152 ภาพประกอบ 64 เทวรูปพระพิราพ โดยพระอาจารย์ศิริพงศ์ ครุพันธ์กิจ วัดสุทธาราม ... 153
ภาพประกอบ 65 เทวรูปพระตรีมูรติ มูลนิธิร่มฉัตร โดยเจ้าคุณธงชัย วัดไตรมิตรวิทยารามวรวิหาร ... 154
ภาพประกอบ 66 เทวรูปพระศิวะ ณ เทวาลัยพระศิวะ ปิ่นเกล้า ... 156
ภาพประกอบ 67 เทวรูปพระศิวะ ณ วิหารเสด็จพ่อพระศิวะมหาเทพ รามอินทรา ... 157
ภาพประกอบ 68 รางวัลนาฏราช... 158
ภาพประกอบ 69 สัญลักษณ์ต่าง ๆ ของพระศิวะที่สื่อความหมายถึงคุณสมบัติประจ าพระองค์ 162 ภาพประกอบ 70 เทวรูปพระอุมา โดยมูลนิธิพระพิฆเนศ ร่วมกับ บ้านศิลปะเอกชัย วรรณแก้ว 166 ภาพประกอบ 71 เทวรูปพระอุมา ส านักช่างสิบหมู่ ... 167
ภาพประกอบ 72 เทวรูปพระอุมา โดยอาจารย์รุ่งโรจน์ ตี๋นงนุช ... 168
ภาพประกอบ 73 เทวรูปพระอุมา โดยอาจารย์นรเชษฐ์ ชูสกุล ... 169
ภาพประกอบ 74 เทวรูปพระอุมา โดยบริษัท ลาติน่า จ ากัด ... 170
ภาพประกอบ 75 เทวรูปพระอุมา โดยพิพิธภัณฑ์เทพศรียันตราเทวาลัย ... 171
ภาพประกอบ 76 เทวรูปพระทุรคา โดยบริษัท ลาติน่า จ ากัด ... 172
ภาพประกอบ 77 เทวรูปพระกาลี โดยพิพิธภัณฑ์เทพศรียันตราเทวาลัย ... 173
ภาพประกอบ 78 เทวรูปพระกาลี โดย ธิติ ปู่บุตรชา ... 174
ภาพประกอบ 79 เทวรูปพระตรีศักติ โดย อาจารย์ นรเชษฐ์ ชูสกุล ... 175
ภาพประกอบ 80 เทวรูปพระอุมา ณ ศาลพระแม่อุมาเทวี สี่แยกราชประสงค์ ... 176
ภาพประกอบ 81 เทวรูปพระกาลี ณ เทวาลัยพระศรีมหากาลี ถนนบรมราชชนนี ... 177
ภาพประกอบ 82 สัญลักษณ์ต่าง ๆ ของพระอุมาที่สื่อความหมายถึงคุณสมบัติประจ าพระองค์ 181 ภาพประกอบ 83 เทวรูปพระวิษณุ โดยอาจารย์นรเชษฐ ชูสกูล ... 185
ภาพประกอบ 84 เทวรูปพระวิษณุ ส านักช่างสิบหมู่ ... 186
ภาพประกอบ 85 เทวรูปพระวิษณุ โดยอาจารย์สุชาติ แซ่จิว ... 187
ภาพประกอบ 86 เทวรูปพระวิษณุอนันตศายิน ... 188
ภาพประกอบ 87 เทวรูปพระวิษณุทรงพญาครุฑ โดยอาจารย์รุ่งโรจน์ ตี๋นงนุช ... 189 ภาพประกอบ 88 เทวรูปพระวิษณุ โดยมูลนิธิพระพิฆเนศร่วมกับ บ้านศิลปะเอกชัย วรรณแก้ว 190
ภาพประกอบ 89 เทวรูปพระวิษณุ ด้านหน้าโรงแรมอินเตอร์คอนติเนนตัล ... 191
ภาพประกอบ 90 เทวรูปพระวิษณุ ภายในส านักงานต ารวจแห่งชาติ ... 192
ภาพประกอบ 91 สัญลักษณ์ต่าง ๆ ของพระวิษณุที่สื่อความหมายถึงคุณสมบัติประจ าพระองค์ ... 195
ภาพประกอบ 92 ตราประจ าพระองค์พระนางเธอลักษมีลาวัณ ... 199
ภาพประกอบ 93 เทวรูปนารายณ์บรรทมสินธุ์ บ้านพิษณุโลก ... 200
ภาพประกอบ 94 เทวรูปพระลักษมี โดยมูลนิธิพระพิฆเนศ ร่วมกับ บ้านศิลปะเอกชัย วรรณแก้ว ... 201
ภาพประกอบ 95 เทวรูปพระลักษมี โดยบริษัท ลาติน่า จ ากัด ... 202
ภาพประกอบ 96 เทวรูปพระลักษมี โดยบริษัท ลาติน่า จ ากัด ... 203
ภาพประกอบ 97 เทวรูปพระลักษมี โดยบริษัท ลาติน่า จ ากัด ... 203
ภาพประกอบ 98 เทวรูปพระลักษมี โดยอาจารย์รุ่งโรจน์ ตี๋นงนุช ... 204
ภาพประกอบ 99 เทวรูปพระลักษมี ส านักช่างสิบหมู่ ... 205
ภาพประกอบ 100 เทวรูปพระลักษมี โดยมงคลบารมีพระเครื่อง ... 206
ภาพประกอบ 101 เทวรูปพระลักษมี ณ ศาลพระลักษมี โรงแรมเซ็นทรัล แกรนด์ พลาซ่า ... 207
ภาพประกอบ 102 เทวรูปพระลักษมี ณ ศูนย์การค้าเกษรพลาซ่า ... 208
ภาพประกอบ 103 สัญลักษณ์ต่าง ๆ ของพระลักษมีที่สื่อความหมายถึงคุณสมบัติประจ าพระองค์ ... 211
ภาพประกอบ 104 เทวรูปพระพรหมประสิทธิ์ โดยอาจารย์ธานี ชินชูศักดิ์ ... 216
ภาพประกอบ 105 เทวรูปพระพรหมประสิทธิ์ประทับหงส์สวรรคเหินฟ้า โดยอาจารย์ธานี ชินชู ศักดิ์ ... 217
ภาพประกอบ 106 เทวรูปพระพรหม โดยอาจารย์บ ารุงศักดิ์ กองสุข ... 218
ภาพประกอบ 107 เทวรูปพระพรหม โดยอาจารย์สุชาติ แซ่จิว ... 219
ภาพประกอบ 108 เทวรูปพระพรหม มหาลาภ วัดนก ... 220
ภาพประกอบ 109 เทวรูปพระพรหม หลวงพ่อพรหมมา วัดยานนาวา ... 221
ภาพประกอบ 110 พระพรหม โดยมูลนิธิพระพิฆเนศร่วมกับบ้านศิลปะเอกชัย วรรณแก้ว ... 222
ภาพประกอบ 111 เทวรูปพระพรหม ส านักช่างสิบหมู่ ... 223
ภาพประกอบ 112 เทวรูปพระพรหม ณ ศาลท้าวมหาพรหมเอราวัณ สี่แยกราชประสงค์ ... 224
ภาพประกอบ 113 เทวรูปพระพรหม ณ เทวาลัยพระพรหมคลองขวาง ... 225
ภาพประกอบ 114 สัญลักษณ์ต่าง ๆ ของพระพรหมที่สื่อความหมายถึงคุณสมบัติประจ าพระองค์ ... 228
ภาพประกอบ 115 พระสรัสวดี ตั้งด้านหน้าพระสยามเทวาธิราช ... 232
ภาพประกอบ 116 ตราประจ าคณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ... 233
ภาพประกอบ 117 รางวัลพระราชทานพระสุรัสวดี ... 234
ภาพประกอบ 118 พระสรัสวดี โดยมูลนิธิพระพิฆเนศร่วมกับบ้านศิลปะเอกชัย วรรณแก้ว ... 235
ภาพประกอบ 119 เทวรูปพระสรัสวดี พิพิธภัณฑ์เทพศรียันตราเทวาลัย ... 236
ภาพประกอบ 120 เทวรูปพระสรัสวดี จัดสร้างโดยบริษัท ลาติน่า จ ากัด ... 237
ภาพประกอบ 121 เทวรูปพระสรัสวดี ส านักช่างสิบหมู่ ... 238
ภาพประกอบ 122 เทวรูปพระสรัสวดี ผลงานของนายวุฒินันท์ บุญสินธุ์... 239
ภาพประกอบ 123 เทวรูปพระสุนทรีวาณี วัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร ... 240
ภาพประกอบ 124 เทวรูปพระสรัสวดี ณ เทวาลัยพระสรัสวดี ศูนย์การประชุมแห่งชาติสิริกิติ์ .. 242
ภาพประกอบ 125 เทวรูปพระสรัสวดี ภายในโรงเรียนภารตวิทยาลัย วัดเทพมณเฑียร ... 243
ภาพประกอบ 126 สัญลักษณ์ต่าง ๆ ของพระสรัสวดีที่สื่อความหมายถึงคุณสมบัติประจ าพระองค์ ... 246
ภาพประกอบ 127 แผนที่สักการะเทพเจ้าทั้ง 8 แห่งราชประสงค์ ... 256
ภาพประกอบ 128 อิทธิพลของเทวรูปด้านพิธีกรรมที่มีผลต่อการเลือกบูชา ... 258
ภาพประกอบ 129 บุคลากรวัดวิษณุ ร่วมกันแจกอาหารเจแก่ประชาชนทั่วไป วันละ 100 กล่อง เนื่องในสถานการณ์การแพร่ระบาดของเชื้อโคโรนา 2019 หรือโควิด-19 ... 260
ภาพประกอบ 130 การเพิ่มคุณสมบัติของพระสุนทรีวาณีในด้านค้าขาย โชคลาภ ... 263 ภาพประกอบ 131 เทวรูปพระคเณศ รุ่นต้านไวรัสโควิด-19 ศิลปิน รตนพรรณ์ เสน่ห์งามเจริญ 266 ภาพประกอบ 132 เทวรูปพระคเณศเหยียบโควิด-19 ศิลปิน กิตติพงษ์ สุริยทองชื่น ... 267 ภาพประกอบ 133 แสดง Time Line การก่อตั้งเทวสถานฮินดูในกรุงเทพมหานคร ... 270 ภาพประกอบ 134 เทวรูปพระแม่อุมาเทวีรวมกับพระโพธิสัตว์กวนอิม (2 ร่างใน 1 องค์)... 290
บทน า
ความส าคัญของปัญหา
นักวิชาการทางปรัชญาและศาสนามีความเห็นสอดคล้องกันว่า ความเชื่อของมนุษย์
มีวิวัฒนาการมาตั้งแต่สมัยดึกด าบรรพ์ เริ่มจากมนุษย์มีความกลัวธรรมชาติ และสงสัยว่าน่าจะมี
พลังอ านาจลึกลับที่มนุษย์สัมผัสหรือรับรู้ไม่ได้ มนุษย์จึงประจบธรรมชาติ โดยการนับถือบวงสรวง ธรรมชาติ ต่อมาความเชื่อของมนุษย์ได้พัฒนามากขึ้น เพราะมนุษย์รู้จักคิดหาเหตุผลและสังเกต ปรากฏการณ์ต่าง ๆ จึงมีความคิดที่จะพึ่งพาธรรมชาติมากกว่าที่จะกลัวอย่างเดียว ยุคนี้มนุษย์เริ่ม มีความเชื่อเกี่ยวกับผีสางเทวดาและพลังลึกลับในธรรมชาติ มนุษย์จึงเริ่มคิดสร้างสรรค์พิธีกรรม และใช้สัญลักษณ์เพื่อเป็นสื่อกลางติดต่อกับสิ่งที่มนุษย์เชื่อ อันเป็นที่มาของการเคารพบูชาในสิ่ง ศักดิ์สิทธิ์ เทพเจ้าทั้งหลาย รวมถึงการนับถือศาสนาและศาสดาซึ่งแตกต่างกันไปในแต่ละชนชาติ
และท้องถิ่น ดังนั้น มนุษย์จึงได้พัฒนาสัญลักษณ์เพื่อเป็นสื่อกลางติดต่อกับสิ่งที่มนุษย์เชื่อ รังสรรค์
เป็นรูปเคารพแทนสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในความเชื่อของตนและสังคมขึ้น เกิดเป็นงานประติมากรรม ท าให้
เกิดมีรูปเคารพแพร่หลายออกไปตามล าดับ ซึ่งได้ดัดแปลงเป็นแบบอย่างศิลปกรรมแห่งชนชาติของตน ศาสนาพราหมณ์หรือศาสนาฮินดู ก าเนิดในประเทศอินเดียมาตั้งแต่ก่อนสมัยพุทธกาล มีผู้นับถือแพร่หลายทั้งในประเทศอินเดียและดินแดนใกล้เคียง ตามประวัติศาสตร์ศาสนา พราหมณ์นี้ ถือว่าเริ่มขึ้นเป็นรูปเป็นร่างพร้อม ๆ กับการตั้งถิ่นฐานของชาวอารยันในชมพูทวีป และ เปลี่ยนชื่อเป็นศาสนาฮินดูเมื่อหลังสมัยพุทธกาล มีการสังคายนาค าสอนมากมาย และไม่มีศาสดา ถือเป็นศาสนาโบราณที่ยังมีผู้นับถืออยู่ในปัจจุบัน (กิตติ วัฒนะมหาตม์. 2549: 12) หลักค าสอนที่
เป็นแก่นแท้ของศาสนาเกิดจากมโนคติแห่งพราหมณ์ มีพัฒนาการเรื่อยมานับพันปี โดยมิได้
เผยแพร่ทั่วไป สงวนไว้เฉพาะวรรณะพราหมณ์ มีการถ่ายทอดแก่ทายาทผู้สืบเชื้อสายพราหมณ์แต่
ละตระกูลเท่านั้น เอกสารเหล่านี้เพิ่งมีการรวบรวมเป็นคัมภีร์เมื่อประมาณ พ.ศ. 1750 ซึ่งมิได้มี
การตรวจสอบความถูกต้องเพราะไม่มีศาสดาที่เป็นมนุษย์ ค าสอนทั้งหมดพราหมณ์อ้างว่าได้สดับ ตรับฟังมาจากพระเป็นเจ้าบนสรวงสวรรค์โดยตรง อย่างไรก็ตาม ค าสอนที่ปรากฏในคัมภีร์พระเวท นั้น ได้เป็นพื้นฐานที่ท าให้เกิดศาสนาอื่นอีกหลายศาสนา และเป็นข้อมูลหลักฐานที่ส าคัญที่
สามารถใช้ในการศึกษาในปัจจุบัน (เฌอกาญจน์ โอฬารสฤษดิ์กูล. 2550: 1-2)
ส าหรับประเทศไทย มีหลักฐานทางเอกสารและวัตถุพยานหลายประการที่บ่งชี้ว่าอิทธิพล ของศาสนาฮินดูน่าจะเผยแพร่เข้ามาตั้งแต่ราวพุทธศตวรรษที่ 10-12 ทั้งนี้โดยพิจารณาจาก
จดหมายเหตุจีนที่กล่าวถึงการเผยแพร่ศาสนาฮินดูในบริเวณนี้ ตลอดจนการค้นพบโบราณวัตถุ
เนื่องในศาสนาฮินดูที่บริเวณภาคใต้ของไทย ซึ่งเป็นช่วงเวลาใกล้เคียงกับการแพร่หลายของพุทธ ศาสนาในแถบเอเชียอาคเนย์ ศาสนาทั้งสองที่แพร่หลายเข้ามานั้นได้มีการผสมผสานกันทั้งด้าน แนวคิดและพิธีกรรมจนไม่สามารถที่จะแยกออกจากกันได้อย่างเด็ดขาด หลักค าสอนและข้อ ปฏิบัติที่แนบแน่นนี้ได้เข้ามาสู่ประเทศไทยและมีการสืบทอดต่อมาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ แม้ว่า ประเทศไทยจะมีศาสนาพุทธเป็นศาสนาหลักของชาติก็ตาม แต่ก็มิได้ขัดขวางศาสนาอื่น ด้วยเหตุนี้
จึงสามารถพบเห็นการเคารพกราบไหว้พระพุทธปฏิมาควบคู่กับบรรดาเทวรูปในศาสนาฮินดูอยู่ใน สังคมไทยจวบจนปัจจุบัน (อรุณศักดิ์ กิ่งมณี. 2540: 1) ศาสนาฮินดู ตามลัทธิในประเทศไทย มีฐานะเป็นองค์กรทางศาสนา สังกัดกองพระราชพิธี ส านักพระราชวัง คือ ส านักพราหมณ์
พระราชครู ตั้งอยู่ ณ เทวสถานโบสถ์พราหมณ์ แขวงเสาชิงช้า เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร มีหน้าที่ถวายงานพระราชพิธีต่าง ๆ ดังปรากฏในพระราชพิธีสิบสองเดือนเป็นอาทิ ส าหรับเทวส ถานในศาสนาฮินดูที่สร้างโดยชาวอินเดียเพื่อเป็นศูนย์รวมจิตใจของชุมชนฮินดูในประเทศไทย โดยจัดตั้งเป็นองค์กรทางศาสนาและทางราชการไทยให้การรับรอง ได้แก่ สมาคมฮินดูสมาช (วัดเทพมณเฑียร เขตพระนคร กรุงเทพมหานคร) สมาคมฮินดูธรรมสภา (วัดวิษณุ เขตสาทร กรุงเทพมหานคร) และมูลนิธิพระศรีมหาอุมาเทวี (วัดพระศรีมหาอุมาเทวี เขตบางรัก กรุงเทพมหานคร) (กรมการศาสนา. 2560: 187)
ศาสนาฮินดู มีความเชื่อว่าเทพเจ้าทรงมีที่ประทับอยู่บนสรวงสวรรค์ แต่เพื่อให้มนุษย์
สามารถสักการบูชาเทพเจ้าได้ จึงจ าเป็นต้องสร้างรูปเคารพขึ้นแทนเทพเจ้า เรียกว่า เทวรูป โดยมากมักสร้างเลียนแบบอย่างรูปร่างของมนุษย์ ถือสิ่งที่แสดงสัญลักษณ์ต่าง ๆ ที่สมมุติให้เป็น เครื่องหมายแทนพลังอ านาจ และคุณสมบัติของเทพเจ้าองค์นั้น ๆ (เอกสุดา สิงห์ล าพอง. 2553: 11) แม้ในปัจจุบันได้มีการศึกษาทางด้านประวัติศาสตร์ศิลปะจากหลักฐานงานศิลปกรรม สถาปัตยกรรม ประติมากรรม จิตรกรรมเนื่องในศาสนาฮินดูที่พบในประเทศไทยอยู่อย่างต่อเนื่องก็
ตาม แต่ส่วนใหญ่เป็นการศึกษาเปรียบเทียบกับศิลปกรรมในแหล่งอื่น ๆ ทั้งจากอินเดียและ ประเทศใกล้เคียงกับไทย โดยมุ่งเน้นในด้านการก าหนดอายุ ยุคสมัย และรูปแบบทางศิลปะเป็น หลัก แต่ยังไม่มีการศึกษาเกี่ยวกับการสื่อความหมายผ่านงานประติมากรรมของศาสนาฮินดูอย่าง จริงจัง โดยศึกษาการปรับเปลี่ยนด้านลักษณะทางประติมานวิทยาและความเชื่อของ ประติมากรรม ไม่ว่าจะเป็นการแสดงท่าทาง หรือปางต่าง ๆ การถืออาวุธ พาหนะ บริวาร สัญลักษณ์ต่าง ๆ ที่ปรากฏ หรือแม้กระทั่งการใช้สีหรือการตกแต่งเทวรูป จึงเป็นสิ่งที่น่าศึกษาอยู่
มิใช่น้อย เนื่องจากมนุษย์ใช้สัญลักษณ์แทนความหมายของสิ่งต่าง ๆ มาตั้งแต่โบราณกาล อาจ
