แนวทางการประยุกต์ใช้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนเพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มจากขยะชุมชนบ้านหนองหมู
หมู่ที่ 5 อําเภอกําแพงแสน จังหวัดนครปฐม ประเทศไทย
โดย
นางสาวพัชรพร ศักดิ์ศรีวัน
วิทยานิพนธ์นี้เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตรศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการจัดการภาครัฐและภาคเอกชน แผน ก แบบ ก 2 ระดับปริญญามหาบัณฑิต
บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร ปีการศึกษา 2565
ลิขสิทธิ์ของมหาวิทยาลัยศิลปากร
แนวทางการประยุกต์ใช้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนเพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มจากขยะชุมชนบ้าน หนองหมู หมู่ที่ 5 อําเภอกําแพงแสน จังหวัดนครปฐม ประเทศไทย
โดย
นางสาวพัชรพร ศักดิ์ศรีวัน
วิทยานิพนธ์นี้เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตรศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการจัดการภาครัฐและภาคเอกชน แผน ก แบบ ก 2 ระดับปริญญามหาบัณฑิต
บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร ปีการศึกษา 2565
ลิขสิทธิ์ของมหาวิทยาลัยศิลปากร
GUIDELINES FOR ADOPTION OF THE CIRCULAR ECONOMY TO INCREASE VALUE-ADDED FROM COMMUNITY WASTE BAN NONG MOO, MOO 5,
AMPHOE KAMPHAENG SAEN, NAKHON PATHOM THAILAND
By
MISS Patcharaporn SAKSRIWAN
A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for Master of Arts PUBLIC AND PRIVATE MANAGEMENT
Graduate School, Silpakorn University Academic Year 2022
Copyright of Silpakorn University
หัวข้อ แนวทางการประยุกต์ใช้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนเพื่อสร้าง มูลค่าเพิ่มจากขยะชุมชนบ้านหนองหมู หมู่ที่ 5 อําเภอกําแพงแสน จังหวัดนครปฐม ประเทศไทย
โดย นางสาวพัชรพร ศักดิ์ศรีวัน
สาขาวิชา การจัดการภาครัฐและภาคเอกชน แผน ก แบบ ก 2 ระดับปริญญา
มหาบัณฑิต
อาจารย์ที่ปรึกษาหลัก รองศาสตราจารย์ ดร. พิทักษ์ ศิริวงศ์
บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร ได้รับพิจารณาอนุมัติให้เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษา ตามหลักสูตรศิลปศาสตรมหาบัณฑิต
(ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สาธิต นิรัติศัย)
คณบดีบัณฑิตวิทยาลัย (ผู้รักษาการแทน)
พิจารณาเห็นชอบโดย
ประธานกรรมการ (ดร. ปริญญา หรุ่นโพธิ์)
อาจารย์ที่ปรึกษาหลัก (รองศาสตราจารย์ ดร. พิทักษ์ ศิริวงศ์)
ผู้ทรงคุณวุฒิภายนอก (ศาสตราจารย์ ดร. ไพโรจน์ วิไลนุช)
ง
บทคัดย่อ ภาษาไทย
631220002 : การจัดการภาครัฐและภาคเอกชน แผน ก แบบ ก 2 ระดับปริญญามหาบัณฑิต คําสําคัญ : แนวทางการประยุกต์, แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน, การสร้างมูลค่าเพิ่ม, ขยะชุมชน
นางสาว พัชรพร ศักดิ์ศรีวัน: แนวทางการประยุกต์ใช้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนเพื่อสร้าง มูลค่าเพิ่มจากขยะชุมชนบ้านหนองหมู หมู่ที่ 5 อําเภอกําแพงแสน จังหวัดนครปฐม ประเทศไทย อาจารย์ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ์หลัก : รองศาสตราจารย์ ดร. พิทักษ์ ศิริวงศ์
การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนของชุมชนบ้านหนอง หมู หมู่ที่ 5 อําเภอกําแพงแสน จังหวัดนครปฐม 2) ศึกษาการประยุกต์ใช้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน เพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มจากขยะชุมชนบ้านหนองหมู หมู่ที่ 5 อําเภอกําแพงแสน จังหวัดนครปฐม โดย อาศัยวิธีการเก็บรวบรวมข้อมูลด้วยการสัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth interview) จากผู้ให้ข้อมูลหลัก ได้แก่ บุคลากรขององค์การบริหารส่วนตําบลสระพัฒนา คุณครูโรงเรียนบ้านสามัคคี และประชากรใน ชุมชน จํานวน 15 คน โดยตั้งคําถามเกี่ยวกับการมีส่วนร่วมในแนวทางการประยุกต์ใช้แนวคิด เศรษฐกิจหมุนเวียนเพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มจากขยะชุมชน รวมไปถึงปัญหาและอุปสรรคที่เกิดจากการ จัดการขยะเศษอาหาร และใช้การสังเกตการณ์แบบไม่มีส่วนร่วม (Non-Participant Observation) เพื่อเข้าไปสังเกตพฤติกรรมของประชากรในชุมชนและผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในชุมชน เพื่อรวบรวมข้อมูล นํามาวิเคราะห์และศึกษาเป็นลําดับขั้นต่อไป
ผลการศึกษาพบว่า ประชาชนในชุมชนมีการใช้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) อาจจะยังไม่จริงจังเท่าที่ควรจะใช้การนําจัดการขยะแบบตามเดิม โดยชุมชนใช้วิธีการ ประยุกต์แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนเพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มจากขยะ เช่น เปลือกไข่ที่แตกกับขี้ไก่มาทํา เป็นปุ๋ยให้ต้นไม้ เป็นต้น ส่วนเศษอาหารที่เหลือจากครัวเรือนจะนําไปเลี้ยงเป็ดและบางส่วนนําไปเท ทําเป็นปุ๋ยหมัก และนําขี้ไก่ที่แห้งบรรจุใส่กระสอบเพื่อนําไปขายเพิ่มรายได้ในครัวเรือน บางครัวเรือน ก็นําท่อนไม้ นํามาเผาเป็นถ่าน เพื่อใช้นําไปใช้ในครัวเรือน และลดค่าใช้จ่ายในครัวเรือนได้ ควรนํา นวัตกรรมด้านเศรษฐกิจมาปรับใช้ เพื่อนํามาประยุกต์ใช้ในการจัดการขยะชุมชน และพัฒนาการสร้าง มูลค่าเพิ่มขยะชุมชนให้มากขึ้นรวมทั้งการส่งเสริมการตลาด
จ
บทคัดย่อ ภาษาอังกฤษ
631220002 : Major PUBLIC AND PRIVATE MANAGEMENT
Keyword : Applied approach Circular economy concept Value-added Community waste
MISS PATCHARAPORN SAKSRIWAN : GUIDELINES FOR ADOPTION OF THE CIRCULAR ECONOMY TO INCREASE VALUE-ADDED FROM COMMUNITY WASTE BAN NONG MOO, MOO 5, AMPHOE KAMPHAENG SAEN, NAKHON PATHOM THAILAND THESIS ADVISOR : ASSOCIATE PROFESSOR PITAK SIRIWONG, Ph.D.
The purposes of this research were to 1) Learn about the circular economy concept of Ban Nong Moo, Moo 5, Amphoe Kamphaeng Saen, Nakhon Pathom Thailand. 2) Learn about the guidelines for adoption of the circular economy to increase value-added from community waste Ban Nong Moo, Moo 5, Amphoe Kamphaeng Saen, Nakhon Pathom Thailand by using the method of data collection through in-depth interviews from key informants, including personnel of the Sa phatthana Subdistrict Administrative organization, Teachers of the school Ban Samakkhi and 15 people from the community by asking questions about their participation in the guidelines for adoption of the circular economy to increase value-added from community waste. Including problems and obstacles arising from the food waste management and using non-participant observation to observe the behavior of the population in the community and those involved in the community and collect the data for further analysis and study.
The results showed that people in the community use the circular economy concept.
Standard waste management practices may not be as serious as they should be. The community applied the circular economy concept to create value-added from waste, such as broken egg shells and chicken manure to produce tree fertilizers. The leftover food for the household will be used to feed the ducks and some will be poured into compost. And put the dried chicken manure in sacks to sell to increase household income Some households use logs and bamboo to burn them as charcoal. For use in the household and reduces household expenses Economic innovations should be applied. To be applied in community waste management and develop more value-added community waste including marketing promotion.
ฉ
กิตติกรรมประกาศ
กิตติกรรมประกาศ
วิทยานิพนธ์เรื่อง “แนวทางการประยุกต์ใช้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนเพื่อสร้างมูลค่าเพิ่มจาก ขยะชุมชนบ้านหนองหมู หมู่ที่ 5 อําเภอกําแพงแสน จังหวัดนครปฐม ประเทศไทย” คงไม่อาจสําเร็จ ลุล่วงได้ หากปราศจากความเมตตากรุณาจากหลาย ๆ ฝ่ายที่เกี่ยวข้อง ตั้งแต่รองศาสตราจารย์ ดร.
พิทักษ์ ศิริวงศ์ ซึ่งเมตตาและสละเวลามาเป็นอาจารย์ที่ปรึกษา โดยให้คําแนะนํา ช่วยเหลือ และให้
กําลังใจตลอดการทําวิทยานิพนธ์ นอกจากนี้ยังต้องขอกราบขอบพระคุณดร. ปริญญา หรุ่นโพธิ์ และ ศาสตราจารย์ ดร. ไพโรจน์ วิไลนุช ที่ได้กรุณารับเป็นประธานกรรมการและกรรมการสอบวิทยานิพนธ์
ทําให้ผู้วิจัยได้รับคําแนะนําและข้อคิดเห็นที่เป็นประโยชน์เพื่อเพิ่มเติมให้วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีความ สมบูรณ์ถูกต้องมากยิ่งขึ้น รวมไปถึงคณาจารย์สาขาการจัดการภาครัฐและเอกชน ที่ได้สั่งสอนความรู้
และคอยช่วยเหลือในทุกเรื่อง ทั้งเรื่องงาน เรื่องเรียน และเรื่องส่วนตัว
ผู้วิจัยขอขอบคุณ องค์การบริหารส่วนตําบลสระพัฒนา โรงเรียนบ้านสามัคคี และประชาชนใน ชุมชนทุกท่าน ที่ได้สละเวลาอันมีค่าให้ความร่วมมือในการตอบคําถามในครั้งนี้ อีกทั้งยังให้ความร่วมมือ ช่วยเหลือและเอื้อเฟื้อข้อมูลต่าง ๆ ที่เป็นประโยชน์ในการจัดทําวิทยานิพนธ์นี้
ท้ายที่สุด ขอกราบขอบพระคุณบิดามารดา พี่น้อง และญาติของผู้วิจัย ที่คอยเป็นกําลังทรัพย์
และกําลังใจช่วยเหลือในทุก ๆ ด้าน หากวิทยานิพนธ์ฉบับนี้จะมีประโยจน์ในด้านใดด้านหนึ่ง ผู้วิจัยขอ มอบตอบแทนพระคุณบุคคลทั้งหลายที่ได้กล่าวไปก่อนหน้านี้ ตลอดจนผู้แต่งตํารา บทความ และ งานวิจัยต่าง ๆ ซึ่งผู้วิจัยได้อาศัยค้นคว้าและใช้ข้อมูลประกอบการศึกษาวิจัย แต่หากวิทยานิพนธ์ฉบับนี้มี
ข้อผิดพลาดประการใด ผู้วิจัยขอรับไว้แต่เพียงผู้เดียว และขออภัยมา ณ โอกาสนี้ด้วย
นางสาว พัชรพร ศักดิ์ศรีวัน
สารบัญ
หน้า บทคัดย่อภาษาไทย ... ง บทคัดย่อภาษาอังกฤษ ... จ กิตติกรรมประกาศ... ฉ สารบัญ ... ช สารบัญตาราง ... ญ สารบัญภาพ ... ฎ
บทที่ 1 บทน ำ ... 1
1.1 ควำมเป็นมำและควำมส ำคัญ ... 1
1.2 วัตถุประสงค์ของกำรศึกษำ ... 3
1.3 ขอบเขตของงำนวิจัย ... 3
1.4 ประโยชน์ที่ได้รับ ... 4
1.5 นิยำมศัพท์ ... 4
บทที่ 2 แนวคิด ทฤษฎี และงำนวิจัยที่เกี่ยวข้อง ... 5
2.1 แนวควำมคิดเกี่ยวกับกำรจัดกำรขยะมูลฝอย ... 5
2.1.1 ประเภทของขยะมูลฝอย ... 5
2.1.2 ผลกระทบของขยะมูลฝอย ... 6
2.1.3 มำตรกำรกำรจัดกำรขยะมูลฝอย ... 7
2.2 แผนแม่บทกำรบริหำรจัดกำรขยะมูลฝอยของประเทศไทย (พ.ศ.2559-2564)... 8
2.3 แนวคิดระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน ... 9
2.3.1 ระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) ... 10
2.3.2 หลักแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน ... 11
ซ
2.4 เป้ำหมำยกำรพัฒนำที่ยั่งยืน บรรลุเป้ำหมำยของ SDGs ... 16
2.5 แนวทำงกำรจัดกำรขยะสู่สังคมขยะหรือของเสียเหลือศูนย์ (Zero Waste) ... 23
2.6 กำรน ำแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนมำประยุกต์ใช้กับชุมชน ... 25
2.7 พื้นที่ของต ำบลสระพัฒนำ อ ำเภอก ำแพงแสน จังหวัดนครปฐม ... 26
2.8 ผลงำนวิจัยที่เกี่ยวข้อง ... 26
บทที่ 3 วิธีกำรด ำเนินกำรวิจัย ... 30
3.1 ระเบียบวิธีวิจัย ... 30
3.2 กำรเลือกพื้นที่ในกำรวิจัย ... 31
3.3 คัดเลือกผู้ให้ข้อมูลหลัก (Key informant) ... 31
3.4 วิธีกำรที่ใช้ในกำรวิจัย ... 31
3.5 เครื่องมือที่ใช้ในกำรเก็บข้อมูล ... 32
3.6 กำรเก็บรวบรวมข้อมูล ... 33
3.6.1 ข้อมูลปฐมภูมิ (Primary Source) ... 33
3.6.2 ข้อมูลทุติยภูมิ (Secondary Source) ... 33
3.7 กำรตรวจสอบควำมถูกต้องของข้อมูล... 33
3.8 กำรรักษำสิทธิผู้ให้ข้อมูลและจริยธรรมในกำรวิจัย ... 34
3.9 กำรวิเครำะห์ข้อมูล ... 34
บทที่ 4 ผลกำรศึกษำ ... 35
4.2 สถำนกำรณ์/ปัญหำด้ำนกำรจัดกำรขยะเศษอำหำร ... 36
4.2 กำรจัดกำรขยะเศษอำหำรของชุมชนต ำบลสระพัฒนำ ... 41
4.3 กำรน ำแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนมำประยุกต์ใช้กับกำรจัดกำรขยะเศษอำหำร ... 52
บทที่ 5 สรุปและข้อเสนอแนะ ... 63
5.1 สรุปผลกำรวิจัย ... 63
5.1.1 สถำนกำรณ์/ปัญหำด้ำนกำรจัดกำรขยะเศษอำหำรของต ำบลสระพัฒนำ ... 63
ฌ
5.1.2 กำรจัดกำรขยะเศษอำหำรของต ำบลสระพัฒนำ ... 66
5.1.3 กำรน ำแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนมำประยุกต์ใช้กับกำรจัดกำรขยะเศษอำหำร ... 69
5.2 อภิปรำยผล ... 69
5.3 ข้อเสนอแนะ ... 71
รายการอ้างอิง ... 72
ประวัติผู้เขียน ... 77
สารบัญตาราง
หน้า ตารางที่ 1 แนวทำงกำรสร้ำงมูลค่ำ (Value creation) ... 15 ตำรำงที่ 2 แสดงกำรแบ่งเป้ำหมำย SDGs ออกเป็นด้ำนต่ำง ๆ ... 21
ตารางที่ 3 กลยุทธ์ในกำรน ำแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนมำประยุกต์ใช้ในกำรจัดกำรขยะเศษอำหำร ในชุมชน ... 61
สารบัญภาพ
หน้า
ภาพที่ 1 ระบบเศรษฐกิจเส้นตรง (Linear Economy) ... 10
ภาพที่ 2 เศรษฐกิจเส้นตรงสู่เศรษฐกิจหมุนเวียน ... 10
ภำพที่ 3 ระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน ... 11
ภาพที่ 4 วัฏจักรหลักแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน... 12
ภาพที่ 5 นโยบำยเศรษฐกิจชีวภำพ เศรษฐกิจหมุนเวียนและเศรษฐกิจสีเขียว (BCG) ... 17
ภาพที่ 6 เป้ำหมำยกำรพัฒนำที่ยั่งยืน 17 เป้ำหมำย ... 19
ภาพที่ 7 กำรจัดกำรขยะประชำชนในชุมชนต ำบลสระพัฒนำ ... 38
ภาพที่ 8 รถขยะองค์กำรบริหำรส่วนต ำบลสระพัฒนำ ... 39
ภาพที่ 9 ผลกระทบที่เกิดจำกปัญหำกำรจัดกำรขยะมูลในชุมชน ... 40
ภาพที่ 10 ปัญหำและแนวทำงกำรจัดกำรขยะในชุมชนต ำบลสระพัฒนำ ... 44
ภาพที่ 11 กำรน ำขยะไปเทกองกลำงแจ้ง ... 45
ภาพที่ 12 กำรน ำขยะเป็นอำหำรสัตว์ ... 47
ภาพที่ 13 กำรน ำขยะไปใช้ประโยชน์ใหม่ ... 48
ภาพที่ 14 ระบบกำรมีส่วนร่วมกำรจัดกำรขยะในชุมชนเชิงบูรณำกำร ... 51
ภาพที่ 15 ลงพื้นที่สัมภำษณ์ประชำชนในต ำบลสระพัฒนำ อ ำเภอก ำแพงแสน จังหวัดนครปฐม ... 52
ภาพที่ 16 กำรน ำแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนไปปรับใช้ในกระบวนกำรจัดกำรขยะของชุมชน ... 54
ภาพที่ 17 กำรน ำขี้ไก่ไปตำกแห้ง เพื่อเป็นปุ๋ยและบรรจุใส่ถุงสร้ำงรำยได้ ... 58
ภาพที่ 18 กำรน ำท่อนไม้ เศษไม้ไผ่ น ำมำเผำ เพื่อท ำเป็นถ่ำน ... 60
บทที่ 1 บทน ำ
1.1 ควำมเป็นมำและควำมส ำคัญ
ขยะมูลฝอยเป็นปัญหำสิ่งแวดล้อมที่ส ำคัญปัญหำหนึ่งในชุมชนต่ำง ๆ ปัจจุบันประเทศไทย ได้จัดท ำแผนแม่บทกำรบริหำรกำรจัดกำรขยะมูลฝอยของประเทศ (พ.ศ. 2559 -2564) โดยกรอบแนวคิดมุ่งเน้นกำรลดกำรเกิดขยะมูลฝอยหรือของเสียอันตรำยที่แหล่งก ำเนิด กำรน ำ ของเสียกลับมำใช้ซ้ ำและใช้ประโยชน์ใหม่ตำมหลักกำร 3Rs (Reduce, Reuse, Recycle) เพื่อให้เกิด กำรใช้น้อย กำรใช้ซ้ ำ และกำรน ำกลับมำใช้ใหม่ กำรก ำจัดขยะมูลฝอยแบบศูนย์รวม และกำรแปรรูป ผลิตพลังงำน เช่น ระบบหมักปุ๋ยเพื่อแปรรูปเป็นก๊ำซชีวภำพ (Biogas) เป็นต้น และควำมรับผิดชอบ ในกำรมีส่วนร่วมของทุกภำคส่วนของกำรจัดกำรขยะมูลฝอย ซึ่งจะช่วยลดปริมำณกำรเกิดขยะมูลฝอย เพื่อให้เกิดกำรจัดกำรอย่ำงยั่งยืน (กรมควบคุมมลพิษ, 2563) ซึ่งสอดคล้องกับหลักแนวคิดเศรษฐกิจ หมุนเวียนที่มุ่งเน้นกำรลดกำรใช้ทรัพยำกรธรรมชำติใหม่ หมนุเวียนกำรใช้ทรัพยำกรให้เกิดประโยชน์
สูงสุด และปลดปล่อยขยะหรือของเสียให้น้อยที่สุด ลดกำรเกิดปัญหำมลพิษต่อสิ่งแวดล้อม และลดปัญหำด้ำนสังคม (กรมอุตสำหกรรมพื้นฐำนและกำรเหมืองแร่, 2564)
แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) เป็นกลไกกำรขับเคลื่อนสู่ควำมยั่งยืน จำกกำรใช้ทรัพยำกรธรรมชำติอย่ำงมีประสิทธิภำพ เป็นกำรพัฒนำให้เกิดกำรสมดุลระหว่ำงมนุษย์
กับธรรมชำติให้มีกำรใช้ทรัพยำกรธรรมชำติอย่ำงฉลำด มุ่งเน้นกำรน ำทรัพยำกรกลับมำใช้ประโยชน์
อย่ำงสูงสุด เพื่อไม่ให้เกิดปัญหำกำรขำดแคลนและสร้ำงมูลค่ำเพิ่มจำกกำรน ำทรัพยำกรกลับมำใช้
ประโยชน์ตลอดจนกระบวนกำรที่ท ำให้ลดขยะหรือของเสียเหลือศูนย์ (Zero Waste) ด้วยกำรน ำขยะ หรือของเสียที่ถูกใช้แล้ว มำผลิตซ้ ำหรือใช้ประโยชน์ใหม่ เกิดกำรหมุนเวียนในกำรใช้ทรัพยำกรที่มีอยู่
อย่ำงก ำจัด ก้ำวสู่ระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน (กองสหภำพยุโรปกรมยุโรป, 2561) กำรด ำเนินภำยใต้
แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนมีควำมสอดคล้องกับเป้ำหมำยกำรพัฒนำที่ยั่งยืนสำมำรถส่งเสริม ให้เกิดกำรหยุดเวียนทรัพยำกรในระบบอย่ำงมีประสิทธิภำพจะช่วยให้บรรลุเป้ำหมำยของแนวคิด เศรษฐกิจหมุนเวียนที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goals: SDGs) ในหลำยด้ำนทั้งใน ทำงตรง เช่น กำรหมุนวนวัสดุกลับมำใช้ใหม่ กำรลดของเสีย กำรลดขยะอำหำร จะช่วยให้บรรลุ
เป้ำประสงค์ภำยใต้เป้ำหมำยที่ 12 (สร้ำงหลักประกันให้มีแบบแผนกำรผลิตและกำรบริโภคที่ยั่งยืน)
และเป้ำหมำยที่ 11 (ท ำให้เมืองและกำรตั้งถิ่นฐำนของมนุษย์มีควำมปลอดภัย ทั่วถึง พร้อมรับกำร เปลี่ยนแปลงและยั่งยืน) เป็นต้น (ส ำนักงำนสภำนโยบำยกำรอุดมศึกษำวิทยำศำสตร์วิจัยและ นวัตกรรมแห่งชำติ, 2564)
ส ำหรับกำรน ำแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนมำประยุกต์ใช้กับชุมชน เริ่มต้นจำกกำรออกแบบสินค้ำ และผลิตภัณฑ์ที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม โดยกำรน ำวัตถุดิบในท้องถิ่น (ธรรมชำติ) หรือวัตถุดิบ ที่เกิดจำกกำรน ำของเสียเหลือใช้ (ขยะ) มำเป็นวัตถุดิบเพื่อกำรผลิต ท ำให้เกิดกำรลดต้นทุนกำรผลิต และช่วยแก้ปัญหำกำรจัดกำรขยะในชุมชน และน ำไปสู่กำรเพิ่มมูลค่ำผลิตภัณฑ์เป็นกำรน ำของใช้แล้ว กลับมำเป็นวัตถุดิบเพื่อเพิ่มมูลค่ำของสินค้ำและกลับมำเป็นรำยได้อีกครั้งหนึ่ง (กรุงเทพธุรกิจ, 2561)
กำรขับเคลื่อนเศรษฐกิจหมุนเวียนเพื่อแก้ปัญหำขยะมูลฝอยที่ส่งผลเสียต่อสิ่งแวดล้อมและปัญหำ ประสิทธิภำพกำรใช้ทรัพยำกรต่ ำ แนวทำงนี้ แม้จะช่วยเพิ่มมูลค่ำทำงเศรษฐกิจไม่สูงมำกแต่จะมี
บทบำทส ำคัญในกำรแก้วิกฤตด้ำนกำรใช้ทรัพยำกรของประเทศ รวมทั้งปรับแนวคิดและพฤติกรรม ของส่วนต่ำงๆ ให้เอื้อต่อกำรท ำระบบเศรษฐกิจหมุนเวียนที่จะสร้ำงมูลคค่ำเพิ่มสูงได้อย่ำงเต็มรูปแบบ (ส ำนักงำนสภำนโยบำยกำรอุดมศึกษำวิทยำศำสตร์วิจัยและนวัตกรรมแห่งชำติ, 2564)
กำรจัดกำรขยะหรือของเสียเป็นส่วนหนึ่งในกำรขับเคลื่อนแนวคิดเศษฐกิจหมุนเวียน เนื่องจำก ขยะเป็นที่รวมของปัญหำต่ำงๆ เช่น เป็นแหล่งพำหะน ำโรค เกิดกำรแพร่กระจำยของเชื้อโรค เกิดมลพิษทำงน้ ำ ดิน และอำกำศ โดยเฉพำะปัญหำกลิ่นเหม็นรบกวน กำรลุกติดไฟ ส่งผลต่อกำรเกิด ภำวะโลกร้อน จึงเป็นสำเหตุหลักในกำรลักลอบทิ้งขยะและของเสียอย่ำงต่อเนื่อง ส่งผลเสีย ต่อประชำชนที่อยู่โดยรอบ กำรน ำนวัตกรรมทำงวิทยำศำสตร์มำประยุกต์ใช้ในกำรสร้ำงมูลค่ำเพิ่มจำก ขยะหรือของเสียให้น ำกลับำใช้ใหม่ ซึ่งขยะอินทรีย์เป็นขยะประเภทหนึ่งที่มีปริมำณมำกที่สุดในชุมชน แหล่งก ำเนิดขยะอินทรีย์มักได้รับจำกร้ำนอำหำร และตลำดสด ขยะประเภทนี้มีองค์ประกอบของธำตุ
คำร์บอนและไฮโดรเจน จึงย่อยสลำยได้ทำงชีวภำพ แนวทำงกำรจัดกำรขยะอินทรีย์นี้เพื่อน ำกลับมำใช้
ให้เกิดประโยชน์ใหม่หรือสร้ำงมูลค่ำเพิ่ม (สถำบันวิจัยวิทยำศำสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย, 2562) มุ่งเน้นกำรจัดกำรขยะตำมหลักเศรษฐกิจหมุนเวียน เน้นกำรใช้ทรัพยำกรให้เกิดประโยชน์
กำรใช้วัตถุดิบรอบสอง กำรใช้พลังงำนทดแทนอย่ำงมีประสิทธิภำพ กำรลดขยะหรือของเสียเหลือศูนย์
และกำรลดผลกระทบทำงสิ่งแวดล้อม จำกตัวอย่ำงนวัตกรรมต้นแบบผลิตภัณฑ์ชุมชนสร้ำงสรรค์
ของสถำบันวิจัยวิทยำศำสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย ผลิตภัณฑ์ชอล์กไล่มดแดงสำมำรถสร้ำง มูลค่ำเพิ่มให้กับชุมชน จำกเปลือกไข่ที่จัดเป็นขยะอินทรีย์ที่ไม่มีมูลค่ำ พัฒนำเป็นชอล์กที่สำมำรถสร้ำง รำยได้ ชิ้นละ 15-20 บำทต่อแท่ง เมื่อหมดควำมจ ำเป็นจำกกำรใช้งำน สำมำรถน ำมำใช้เป็นสำร
ปรับปรุงดินที่เป็นกรด โดยไม่ต้องพึ่งพำกำรใช้สำรเคมีเพื่อปรับสภำพดินที่เป็นแหล่งอำหำรให้กับ มนุษย์และสัตว์ นวัตกรรมนี้เป็นตัวอย่ำงในกำรขับเคลื่อนนโยบำยเศรษฐกิจหมุนเวียน โดยกำรสร้ำง มูลค่ำเพิ่มและลดขยะหรือของเสียเหลือ (Zero Waste) ได้อย่ำงเป็นรูปธรรม
จำกกำรส ำรวจบริเวณพื้นที่ทั่วไปของต ำสระพัฒนำ พบว่ำมีถังขยะจ ำนวนมำก เป็นถังขยะของ ครัวเรือน และถังขยะของ อบต.สระพัฒนำ น ำไปจัดตั้งไว้ตำมหมู่บ้ำนต่ำงๆ ประกอบกับพื้นที่ต ำบล สระพัฒนำมีร้ำนอำหำรเกิดขึ้นจ ำนวนมำก ท ำให้ปริมำณขยะมูลฝอยของครัวเรือนมีมำกด้วย และไม่มี
กำรจัดกำรที่ถูกวิธี จำกสภำพปัญหำขยะมูลชุมชนดังกล่ำวนี้ ผู้วิจัยจึงเห็นควำมส ำคัญที่จะต้องศึกษำ แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนและกำรประยุกต์ใช้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนเพื่อสร้ำงมูลค่ำเพิ่มจำก ขยะชุมชนของครัวเรือน ชุมชนบ้ำนหนองหมู หมู่ที่ 5 อ ำเภอก ำแพงแสน จังหวัดนครปฐม เพื่อยกระดับรำยได้ของชุมชนสู่ “ควำมมั่นคง มั่นคั่ง ยั่งยืน”
1.2 วัตถุประสงค์ของกำรศึกษำ
1. เพื่อศึกษำแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนของชุมชนบ้ำนหนองหมู หมู่ที่ 5 อ ำเภอก ำแพงแสน จังหวัดนครปฐม
2. เพื่อศึกษำกำรประยุกต์ใช้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนเพื่อสร้ำงมูลค่ำเพิ่มจำกขยะชุมชน บ้ำนหนองหมู หมู่ที่ 5 อ ำเภอก ำแพงแสน จังหวัดนครปฐม
1.3 ขอบเขตของงำนวิจัย
กำรศึกษำวิจัยครั้งนี้เป็นกำรศึกษำวิจัยเชิงคุณภำพ (Qualitative Research) มุ่งศึกษำ แนวทำงกำรประยุกต์ใช้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนเพื่อสร้ำงมูลค่ำเพิ่มจำกขยะชุมชนบ้ำนหนองหมู
หมู่ที่ 5 อ ำเภอก ำแพงแสน จังหวัดนครปฐม ประเทศไทย
1. ด้ำนพื้นที่ ชุมชนบ้ำนหนองหมู หมู่ที่ 5 อ ำเภอก ำแพงแสน จังหวัดนครปฐม
2. ด้ำนประชำกร นำยกองค์กำรบริหำรส่วนต ำบล รองนำยกองค์กำรบริหำรส่วนต ำบล ก ำนันต ำบลสระพัฒนำ สมำชิกสภำองค์กำรบริหำรส่วนต ำบล ครูโรงเรียนบ้ำนสำมัคคี
ประชำกรในชุมชน บ้ำนหนองหมู หมู่ที่ 5 อ ำเภอก ำแพงแสน จังหวัดนครปฐม
1.4 ประโยชน์ที่ได้รับ
งำนวิจัยเรื่อง “แนวทำงกำรประยุกต์ใช้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนเพื่อสร้ำงมูลค่ำเพิ่มจำก ขยะชุมชนบ้ำนหนองหมู หมู่ที่ 5 อ ำเภอก ำแพงแสน จังหวัดนครปฐม ประเทศไทย”
1. หมู่บ้ำนหนองหมู หมู่ที่ 5 อ ำเภอก ำแพงแสน จังหวัดนครปฐมน ำแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน มำใช้จะได้เป็นต้นแบบผลิตภัณฑ์ชุมชนสร้ำงสรรค์ สำมำรถน ำไปเผยแพร่ในพื้นที่อื่นๆ ได้อย่ำง มีประสิทธิภำพ
2. ประชำกรในหมู่บ้ำนหนองหมู หมู่ที่ 5 อ ำเภอก ำแพงแสน น ำแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนมำ ประยุกต์ใช้เพื่อสร้ำงมูลค่ำเพิ่มจำกขยะชุมชน สำมำรถสร้ำงรำยได้ให้แก่ชุมชน ตลอดจนกำรพัฒนำ เทคโนโลยีเพื่อลดผลกระทบเชิงลบที่เกิดจำกขยะหรือของเสียจำกครัวเรือน
1.5 นิยำมศัพท์
แนวทำงกำรประยุกต์ หมำยถึง กำรน ำทฤษฎี แนวคิด หลักกำร และควำมรู้อย่ำงใดอย่ำงหนึ่ง มำใช้ประโยชน์ โดยปรับใช้อย่ำงเหมำะสมกับสภำวะที่เจำะจง
แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียน หมำยถึง แนวคิดกำรน ำทรัพยำกรที่ถูกใช้แล้วกลับมำแปรรูปและ น ำกลับมำใช้ใหม่ เน้นกำรใช้ทรัพยำกรให้เกิดประสิทธิภำพสูงสุด เพื่อแก้ปัญหำกำรจัดกำรขยะ และเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม
กำรสร้ำงมูลค่ำเพิ่ม หมำยถึง กำรน ำทรัพยำกรไปใช้งำนได้อย่ำงมีประสิทธิภำพและ สร้ำงมูลค่ำได้สูงสุด
ขยะชุมชน หมำยถึง ขยะทุกชนิดที่ถูกทิ้งออกมำ ได้แก่ ขยะชีวภำพ วัสดุที่สำมำรถน ำมำใช้
ใหม่ได้ เศษวัสดุก่อสร้ำงที่ถูกท ำลำย เศษผง ปูน ทรำย อิฐ เครื่องใช้ไฟฟ้ำ สำรอันตรำย สำรพิษ แต่ไม่รวมขยะจำกอุตสำหกรรม, กำรแพทย์หรือกำรพยำบำลและขยะนิวเคลียร์
บทที่ 2
แนวคิด ทฤษฎี และงำนวิจัยที่เกี่ยวข้อง
ในกำรศึกษำวิจัย “แนวทำงกำรประยุกต์ใช้แนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนเพื่อสร้ำงมูลค่ำเพิ่ม จำกขยะชุมชนบ้ำนหนองหมู หมู่ที่ 5 อ ำเภอก ำแพงแสน จังหวัดนครปฐม ประเทศไทย” ซึ่งผู้วิจัย ได้ท ำกำรศึกษำจำกกำรทบทวนวรรณกรรม กำรรวบรวมแนวคิดต่ำง ๆ และงำนวิจัยที่เกี่ยวข้อง ดังรำยละเอียดต่อไปนี้
1. แนวควำมคิดเกี่ยวกับกำรจัดกำรขยะมูลฝอย
2. แผนแม่บทกำรบริหำรจัดกำรขยะมูลฝอยของประเทศไทย (พ.ศ.2559-2564) 3. แนวคิดระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน
4. เป้ำหมำยกำรพัฒนำที่ยั่งยืน บรรลุเป้ำหมำยของ SDGs
5. แนวทำงกำรจัดกำรขยะสู่สังคมขยะหรือของเสียเหลือศูนย์ (Zero Waste) 6. กำรน ำแนวคิดเศรษฐกิจหมุนเวียนมำประยุกต์ใช้กับชุมชน
7. พื้นที่ของต ำบลสระพัฒนำ อ ำเภอก ำแพงแสน จังหวัดนครปฐม 8. ผลงำนวิจัยที่เกี่ยวข้อง
2.1 แนวควำมคิดเกี่ยวกับกำรจัดกำรขยะมูลฝอย
พระรำชบัญญัติสำธำรณะสุข พ.ศ. 2535 ได้ให้ควำมหมำยของค ำว่ำ ขยะมูลฝอย หมำยถึง เศษกระดำษ เศษผ้ำ เศษอำหำร เศษสินค้ำ ถุงพลำสติก ภำชนะที่ใส่อำหำร เถ้ำ มูลสัตว์ หรือซำกสัตว์
รวมถึงสิ่งอื่นใดที่เก็บกวำดบนถนน ตลำด ที่เลี้ยงสัตว์ หรือที่อื่น (กรมควบคุมมลพิษ, 2552) ได้ให้หมำยควำมของขยะมูลฝอยไว้ดังนี้ ขยะมูลฝอย หมำยควำมถึงมูลฝอยติดเชื้อ มูลฝอยที่เป็นพิษ หรืออันตรำยจำกชุมชนหรือครัวเรือน ยกเว้นวัสดุที่ไม่ใช้แล้วของโรงงำนซึ่งมีลักษณะและคุณสมบัติที่
ก ำหนดไว้ตำมกฎหมำยว่ำด้วยโรงงำน 2.1.1 ประเภทของขยะมูลฝอย
ขยะมูลฝอยสำมำรถแบ่งออกได้ 4 ประเภท ดังนี้ (กรมส่งเสริมกำรปกครองท้องถิ่น, 2561)
(1) ขยะมูลฝอยทั่วไป (General Waste) คือ เศษกระดำษ เศษผ้ำ เศษอำหำร เศษสินค้ำเศษวัตถุ ถุงพลำสติก ภำชนะที่ใส่อำหำร เถ้ำ มูลสัตว์ ซำกสัตว์ หรือสิ่งอื่นใดที่เก็บกวำด จำกถนน ตลำด ที่เลี้ยงสัตว์หรือที่อื่น ซึ่งมูลฝอยเหล่ำนี้อำจน ำกลับมำใช้ใหม่ได้แต่ย่อยสลำยยำก ไม่คุ้มค่ำในกำรแปรรูปกลับมำใช้ใหม่
(2) ขยะมูลฝอยน ำกลับมำใช้ใหม่ (Recycle Waste) คือ ของเสียบรรจุภัณฑ์หรือวัสดุ
เหลือใช้ เช่น แก้ว กระดำษ เศษพลำสติก กล่องเครื่องดื่มแบบยูเอชที กระป๋องเครื่องดื่ม เศษโลหะ อะลูมิเนียม ยำงรถยนต์ เป็นต้น ขยะมูลฝอยประเภทนี้เมื่อคัดแยกออกมำจะไม่เกิดปัญหำปนเปื้อน กับขยะอินทรีย์ ไม่เกิดกลิ่นเหม็น ท ำให้ง่ำยต่อกำรน ำไปรีไซเคิล โดยขำยให้ร้ำนรับซื้อของเก่ำ และเข้ำสู่อุตสำหกรรมรีไซเคิล เพื่อแปรรูปเป็นวัตถุดิบหรือผลิตภัณฑ์ใช้ใหม่
(3) ขยะมูลฝอยอินทรีย์หรือขยะมูลฝอยย่อยสลำย (Organic Wastes) คือ ขยะมูลฝอยย่อยสลำยที่สำมำรถย่อยสลำยเองได้ตำมธรรมชำติ และ/หรือสำมำรถน ำมำหมักท ำปุ๋ยได้
เช่น เศษอำหำร มูลสัตว์ ซำกหรือเศษวัชพืช ผัก ผลไม้ หรือสัตว์ ขยะมูลฝอยประเภทนี้สำมำรถ รวบรวมน ำไปท ำปุ๋ยหมัก ปุ๋ยน้ ำชีวภำพ ถ้ำหำกน ำไปทิ้งรวมกับขยะประเภทอื่น จะท ำให้เกิดกำร เน่ำเหม็น เกิดสภำพอันเป็นที่น่ำรังเกียจ
(4) ขยะมูลฝอยที่เป็นพิษหรืออันตรำยจำกชุมชน (Hazardous Wastes) คือ ขยะมูลฝอยที่เป็นพิษหรืออันตรำยจำกกิจกรรมต่ำงๆ ในชุมชน ซึ่งเป็นวัตถุที่ปนเปื้อนสำร ที่มีคุณสมบัติเป็นสำรพิษ สำรไวไฟ สำรออกซิไดซ์ สำรเปอร์ออกไซด์ สำรระคำยเคือง สำรกัดกร่อน สำรที่เกิดปฏิกิริยำได้ง่ำย สำรที่เกิดระเบิดได้ สำรที่ท ำให้เกิดกำรเปลี่ยนแปลงทำงพันธุกรรม สำรหรือ สิ่งอื่นใดที่เกิดหรือมีแนวโน้มที่จะท ำให้เกิดอันตรำยแก่บุคคล สัตว์ พืช ทรัพย์สินหรือสิ่งแวดล้อม ขยะมูลฝอยประเภทนี้ต้องแยกและทิ้งตำมวันที่องค์กำรปกครองส่วนท้องถำนก ำหนดให้เอำมำทิ้ง ในภำชนะรองรับขยะอันตรำย ณ จุดหรือสถำนที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นก ำหนดเพื่อรวบรวม เก็บขนไปเข้ำสู่กระบวนกำรรีไซเคิลหรือน ำไปก ำจัดอย่ำงถูกวิธี
2.1.2 ผลกระทบของขยะมูลฝอย
จำกกำรขยำยตัวทำงด้ำนประชำกรแบะเศรษฐกิจ ท ำให้ปริมำณขยะมูลฝอยที่
เพิ่มขึ้น โดยเฉพำะในพื้นที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นไม่สำมำรถบริหำรจัดกำรขยะมูลฝอยได้ ส่งผล ให้ประชำชนต้องแบกรับภำระในกำรก ำจัดขยะมูลฝอยด้วยตนเอง ซึ่งส่วนใหญ่เป็นกำรจัดกำรขยะมูล ฝอยที่ไม่ถูกต้อง (กรมควบคุมมลพิษ, 2561ก) และอำจเป็นสำเหตุท ำให้เกิดผลกระทบในด้ำนสุขภำพ ด้ำนสิ่งแวดล้อม และด้ำนเศรษฐกิจ ดังนี้ (ขุนพิทักษ์, 2551)
(1) ด้ำนสุขภำพ
เป็นแหล่งเพำะพันธุ์ของแมลงและพำหะน ำโรค เนื่องจำกเชื้อจุลินทรีย์
ที่ปนเปื้อนมำกับขยะมูลฝอย โดยเฉพำะขยะมูลฝอยที่มีควำมชื้นและสำรอินทรีย์ซึ่งจุลินทรีย์สำมำรถ ใช้เป็นอำหำรได้ ซึ่งโรคที่อำจเกิดขึ้นจำกกำรจัดกำรขยะมูลฝอยที่ไม่ถูกสุขลักษณะ (กรมอนำมัย, 2556)
(2) ด้ำนสิ่งแวดล้อม
ก่อให้เกิดควำมร ำครำญท ำให้ขำดควำมสง่ำงำม กำรเก็บรวบรวมขยะมูลฝอย ได้ไม่หมด มีกำรสะสม ตกค้ำง เกิดกลิ่นรบกวน ก่อให้เกิดควำมร ำครำญ และขยะมูลฝอยที่ถูกทิ้ง เกลื่อนกลำด และอำจถูกลมพัดกระจำยอยู่ตำมพื้นที่ต่ำงๆ ท ำให้บริเวณนั้นดูสกปรก และอำจส่งผล กระทบต่ออุตสำหกรรมกำรท่องเที่ยว รวมถึงก่อให้เกิดมลพิษต่อสิ่งแวดล้อม กำรจัดกำรขยะมูลฝอย ที่ไม่ถูกต้อง เป็นสำเหตุท ำให้เกิดมลพิษของน้ ำ มลพิษของดิน และมลพิษของอำกำศ เช่น ขยะมูลฝอย ที่ถูกทิ้งลงแหล่งน้ ำส่งผลให้แหล่งน้ ำสกปรกหรือเกิดกำรเน่ำเสียได้ รวมถึงขยะมูลฝอยที่เป็นพิษ หรืออันตรำยจำกชุมชน ซึ่งส่วนประกอบส ำคัญของสำรโลหะหนัก เกิดผลเสียต่อระบบนิเวศในดิน กำรเผำขยะมูลฝอยกลำงแจ้งท ำให้เกิดควันที่มีสำรพิษท ำให้คุณภำพของอำกำศเสีย
(3) ด้ำนเศรษฐกิจ
เนื่องจำกขยะมูลฝอยที่เกิดขึ้นและมีปริมำณเพิ่มขึ้น ย่อมต้องสิ้นเปลือง งบประมำณเพื่อจัดกำรกับขยะมูลฝอยดังกล่ำวให้มีประสิทธิภำพ รวมถึงผลกระทบจำกขยะมูลฝอย ไม่ว่ำจะเป็นน้ ำเสีย อำกำศเสีย ดินปนเปื้อนเหล่ำนี้ย่อมส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจของประเทศ
ดังนั้น ผลกระทบของขยะมูลฝอยที่เกิดจำกกำรจัดกำรขยะมูลฝอย ที่ไม่ถูกต้องส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและสุขภำพของประชำชน เพื่อเป็นกำรลดผลกระทบที่เกิด จำกขยะมูลฝอยอย่ำงมีประสิทธิภำพจึงต้องมีมำตรกำรกำรจัดกำรขยะมูลฝอย เพื่อให้ขยะมูลฝอย ที่เกิดขึ้นได้รับกำรจัดกำรอย่ำงถูกต้องตำมหลักวิชำกำร
2.1.3 มำตรกำรกำรจัดกำรขยะมูลฝอย
เพื่อให้กำรด ำเนินกำรจัดกำรขยะมูลฝอยมีประสิทธิภำพ และเกิดผลสัมฤทธิ์
กำรด ำเนินกำรจึงครอบคลุมกำรจัดกำรตั้งแต่ต้นทำง กลำงทำง ปลำยทำง โดยแนวทำงมำตรกำร (กรมควบคุมมลพิษ, 2559ข) ส่งเสริมกำรบริหำรจัดกำรขยะมูลฝอย โดยกำรสร้ำงจิตสมนึก
ให้กับประชำชนตั้งแต่ระดับเยำวชนเข้ำมำมีส่วนร่วมในกำรจัดกำรขยะมูลฝอย ตั้งแต่กำรลดกำรเกิด ขยะมูลฝอยจำกบ้ำนเรือน สถำนศึกษำ สถำนประกอบกำร รวมทั้งสถำนบริกำรต่ำงๆ กำรคัดแยก ขยะมูลฝอยจนถึงกำรก ำจัดขั้นสุดท้ำยพัฒนำองค์ควำมรู้ รูปแบบเทคโนโลยีกำรบ ำบัดหรือ จัดขยะมูลฝอย รวมถึงวัสดุแทนที่ใช้ในและนอกระบบโรงเรียน พัฒนำและเชื่อมโยงระบบฐำนข้อมูล เพื่อกำรจัดกำรอย่ำงมีประสิทธิภำพและสร้ำงแรงจูงใจในกำรจัดกำรขยะมูลฝอยและใช้กลไก ทำงเศรษฐศำสตร์ และกลไกทำงสังคมรวมั้งสร้ำงตัวชี้วัดร่วม (Joint KPI) เพื่อให้หน่วยงำนที่เกี่ยวข้อง ได้ปฏิบัติหน้ำที่ให้เกิดผลสัมฤทธิ์ร่วมกัน
กำรจัดกำรขยะมูลฝอยตั้งแต่ต้นทำง กลำงทำง ปลำยทำง ไม่สำมรถด ำเนินกำรในทุก พื้นที่เนื่องจำกข้อจ ำกัดหลำยประกำรของหน่วยงำนภำครัฐ ท ำให้ขยะมูลฝอยยังคงเป็นปัญหำ โดยรัฐบำลได้ร่วมมือหน่วยงำนภำครัฐ ด ำเนินกำรแก้ไขปัญหำขยะมูลฝอย โดยจัดท ำแปนแม่บท กำรบริหำรจัดกำรขยะมูลฝอยของประเทศไทย (พ.ศ.2559-2564) เพื่อให้บรรลุเป้ำหมำยกำรบริหำร จัดกำรขยะมูลฝอยที่มีประสิทธิผลและประสิทธิภำพ
2.2 แผนแม่บทกำรบริหำรจัดกำรขยะมูลฝอยของประเทศไทย (พ.ศ.2559-2564)
คณะรักษำควำมสงบแห่งชำติ (คสช.) เห็นควำมส ำคัญของปัญหำขยะมูลฝอยที่ทุกภำคส่วน ต้องร่วมกันแก้ไขปัญหำ จึงได้ก ำหนดให้กำรแก้ไขปัญหำขยะมูลฝอยเป็นวำระเห็นชำติ แบะเมื่อวันที่
26 สิงหำคม พ.ศ. 2557 ได้มีมติเห็นชอบ Roadmap กำรจัดกำรขยะมูลฝอยและของเสียอันตรำย ตำมที่กระทรวงทรัพยำกรธรรมชำติและสิ่งแวดล้อมได้น ำเสนอ ดังนั้น เพื่อให้สำมำรถด ำเนินกำรใน กำรขับเคลื่อนกำรด ำเนินกำรแก้ไขปัญหำขยะมูลฝอยของประเทศ กระทรวงทรัพยำกรธรรมชำติและ สิ่งแวดล้อมจึงได้บูรณำกำรแผนบริหำรจัดกำรขยะมูลฝอยของทั้ง 77 จังหวัด รวมถึงกรุเทพมหำนคร และจัดท ำแผ่นแม่บทกำรบริหำรจัดกำรขยะมูลฝอยของประเทศ (พ.ศ. 2560-2564) เพื่อให้สอดคล้อง กับทิศทำงแผนพัฒนำเศรษฐกิจและสังคมแห่งชำติ ฉบับที่ 12 (พ.ศ. 2560-2564) โดยแนวคิดในกำร จัดกำรขยะมูลฝอยและของเสียอันตรำย ประกอบด้วย ลดกำรเกิดขยะมูลฝอยหรือของเสียอันตรำยที่
แหล่งก ำเนิด กำรน ำของเสียกลับมำใช้ซ้ ำและใช้ประโยชน์ใหม่ ซึ่งจะช่วยลดต้นทุนกำรผลิตภำคกำร ผลิตรวมทั้งลดปริมำณกำรเกิดขยะมูลฝอยเพื่อให้เกิดกำรจัดกำรขยะมูลฝอยอย่ำงยั่งยืนต่อไป ขยะที่ได้
จำกกำรคัดแยกจะถูกน ำไปใช้ประโยชน์ใหม่ ส่วนที่เหลือจะน ำไปก ำจัดโดยวิธีกำรที่ถูกหลักวิชำกำร เพื่อป้องกันและลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม ส่วนกำรน ำไปผลิตเป็นพลังงำนถือเป็นผลพลอยได้ โดย ส่งเสริมเอกชนหรือรัฐวิสำหกิจมำลงทุน หรือร่วมลงทุนตำมควำมเหมำะสม และแผ่นแม่ทฉบับนี้ได้รับ ควำมเห็นชอบจำกคณรัฐมนตรีแล้ว ในกำรประชุมคณะรัฐมนตรี เมื่อวันที่ 3 พฤษภำคม พ.ศ. 2559
ซึ่งองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นมีอ ำนำจและหน้ำที่โดยตรงตำมกฎหมำยที่เกี่ยวข้องในกำรจัดกำรขยะ มูลฝอยแลของเสียอันตรำย มีส่วนส ำคัญในกำรขับเคลื่อนกำรจัดกำรขยะมูลฝอยและของเสียอันตรำย ที่เป็นรูปธรรมและมีประสิทธิภำพอย่ำงยั่งยืน (กรมควบคุมมลพิษ, 2559ข) โดยมีเป้ำหมำย กำรด ำเนินงำนที่ส ำคัญ เช่น ขยะมูลฝอยได้รับกำรจัดกำรอย่ำงถูกต้องตำมหลักวิชำกำร ไม่น้อยกว่ำ ร้อยละ 75.00 ของปริมำณขยะมูลฝอยที่เกิดขึ้น ภำยในปี พ.ศ. 2564 และขยะมูลฝอยตกค้ำงได้รับ กำรจัดกำรอย่ำงถูกต้องตำมหลักวิชำกำร ร้อยละ 100.00 ของปริมำณขยะมูลฝอยตกค้ำงของปี
พ.ศ. 2558 ภำยในปี พ.ศ. 2562 เป็นต้น
เมื่อพิจำรณำแนวทำงกำรจัดกำรขยะมูลฝอยอย่ำงครบวงจรร่วมกับแผนแม่บทกำรบริหำร จัดกำรขยะมูลฝอยของประเทศไทย (พ.ศ. 2559-2564) ซึ่งถูกก ำหนดขึ้นเพื่อเป็นกรอบ และทิศทำงกำรด ำเนินกำรแก้ไขปัญหำกำรจัดกำรขยะมูลฝอยของประเทศ ได้ให้ควำมส ำคัญ กับกำรลดปริมำณกำรเกิดขยะมูลฝอย ณ แหล่งก ำเนิด ส่งผลให้กำรจัดกำรขยะมูลฝอยได้อย่ำง มีประสิทธิภำพและยั่งยืน ซึ่งสำมำรถด ำเนินกำรได้ตั้งแต่ระดับครัวเรือน
2.3 แนวคิดระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน
ระบบเศรษฐกิจตั้งแต่กำรปฏิวัติอุตสำหกรรมเมื่อประมำณ 150 ปีก่อน จนถึงปัจจุบัน เศรษฐกิจของโลก เติบโตแบบเท่ำทวีคูณ กำรบริโภคเป็นหัวใจหลักในกำรขับเคลื่อนเศรษฐกิจ ลักษณะของระบบเศรษฐกิจเป็น เส้นตรง ที่เรียกว่ำ Linear Economy คือ Take (ดึงทรัพยำกรมำใช้) - Make (ผ ลิ ต ) - Dispose (ทิ้ ง) ก ำ ร ‘ดึ งท รั พ ย ำ ก ร ม ำ ใช้ ’ (Take) ห ม ำ ย ถึ ง ก ำ ร ดึ ง ทรัพยำกรธรรมชำติมำใช้จ ำนวนมหำศำลในต้นทุนที่ถูก ที่สุดเท่ำที่จะเป็นไปได้ ก่อนจะน ำทรัพยำกร เหล่ำนั้นมำผ่ำนกระบวนกำร ‘ผลิต’ (Make) จ ำหน่ำยให้ลูกค้ำน ำไป ใช้งำน เมื่อผลิตภัณฑ์หมด ประโยชน์แล้วก็ ‘ทิ้ง’ (Dispose) กลำยเป็นขยะ สำมขั้นตอนนี้เป็นกระบวนกำร ที่เกิดขึ้นซ้ ำ ๆ เป็น เส้นตรง โดยของที่ทิ้งไปมีส่วนน้อยมำกที่จะถูกน ำกลับไปเป็นวัตถุดิบตั้งต้น จึงเกิดขยะจ ำนวน มหำศำลที่ปลำยทำง ในขณะที่ต้องดึงทรัพยำกรธรรมชำติที่มีอยู่อย่ำงจ ำกัดมำใช้อย่ำงไม่สิ้นสุด ดังภำพที่ 1
ภาพที่ 1 ระบบเศรษฐกิจเส้นตรง (Linear Economy) (EllenMacArthurFoundation, 2015)
ดังนั้น แรงขับเคลื่อนที่ท ำให้ต้องเปลี่ยนแปลงจำกระบบเศรษฐกิจเส้นตรง เป็นระบบ เศรษฐกิจหมุนเวียน จึงแบ่งออกได้เป็น 2 เหตุผลใหญ่ ๆ คือ 1) ปริมำณควำมต้องกำรทรัพยำกรที่เพิ่ม สูงขึ้นเรื่อย ๆ ในขณะที่ทรัพยำกรโลกเริ่มจะหมดลง 2) ระบบเศรษฐกิจเส้นตรงก่อให้เกิดขยะของเสีย ที่ปลำยทำง และมีแนวโน้มสร้ำงผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมเพิ่มขึ้น ดังภำพที่ 2
ภาพที่ 2 เศรษฐกิจเส้นตรงสู่เศรษฐกิจหมุนเวียน (UNIDO, 2015)
2.3.1 ระบบเศรษฐกิจหมุนเวียน (Circular Economy) หรือ CE เป็นระบบเศรษฐกิจที่มี
กำรออกแบบให้น ำทรัพยำกรธรรมชำติที่มีอยู่อย่ำงจ ำกัดมำใช้ให้น้อยที่สุด รักษำและสร้ำงคุณค่ำ จำกทรัพยำกรที่มีอยู่ในระบบให้ได้มำกที่สุด โดยกำรใช้งำนของวัสดุ ชิ้นส่วน และผลิตภัณฑ์ ให้ได้นำน ที่สุด ผ่ำนกำรหมุนเวียนเป็นวงจรต่อเนื่องใน ระบบปิดโดยไม่มีกำรส่งของเสียออกนอกระบบ ดังภำพที่ 3
