การรับรู้ในงานสถาปัตยกรรมและการบิดเบือนที่ส่งผลต่อการรับรู้
โดย
นายรชานนท์ มีเอี่ยม
วิทยานิพนธ์นี้เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตรปริญญาสถาปัตยกรรมศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาสถาปัตยกรรม
ภาควิชาสถาปัตยกรรม บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร
ปีการศึกษา 2557
ลิขสิทธิ์ของบัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
การรับรู้ในงานสถาปัตยกรรมและการบิดเบือนที่ส่งผลต่อการรับรู้
โดย
นายรชานนท์ มีเอี่ยม
วิทยานิพนธ์นี้เป็นส่วนหนึ่งของการศึกษาตามหลักสูตรปริญญาสถาปัตยกรรมศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาสถาปัตยกรรม
ภาควิชาสถาปัตยกรรม บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร
ปีการศึกษา 2557
ลิขสิทธิ์ของบัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
PERCEPTION IN ARCHITECTURE AND DISTORTION THAT AFFECT PERCEPTION
By
Mr. Rachanon Meeiam
A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree Master of Architecture Program in Architecture
Department of Architecture Graduate School, Silpakorn University
Academic Year 2014
Copyright of Graduate School, Silpakorn University
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร อนุมัติใหวิทยานิพนธเรื่อง “การรับรูในงาน สถาปตยกรรมและการบิดเบือนที่สงผลตอการรับรู” เสนอโดย นายรชานนท มีเอี่ยม เปนสวนหนึ่ง ของการศึกษาตามหลักสูตรปริญญาสถาปตยกรรมศาสตรมหาบันฑิต สาขาสถาปตยกรรม
……...
(รองศาสตราจารย ดร.ปานใจ ธารทัศนวงศ) คณบดีบัณฑิตวิทยาลัย
วันที่...เดือน... พ.ศ...
อาจารยที่ปรึกษาวิทยานิพนธ
รองศาสตราจารย ดร.ตนขาว ปาณินท
คณะกรรมการตรวจสอบวิทยานิพนธ
... ประธานกรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.วีระ อินทรพันทัง)
.../.../...
... กรรมการ (ศาสตราจารยเกียรติคุณอรศิริ ปาณินท) .../.../...
... กรรมการ (รองศาสตราจารย ดร.ตนขาว ปาณินท) .../.../...
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ง 54054210: สาขาวิชาสถาปตยกรรม
คําสําคัญ: การรับรู / การบิดเบือน
รชานนท มีเอี่ยม: การรับรูในงานสถาปตยกรรมและการบิดเบือนที่สงผลตอการรับรู.
อาจารยที่ปรึกษาวิทยานิพนธ: รศ.ดร.ตนขาว ปาณินท. 110 หนา.
วิทยานิพนธนี้มุงเนนที่จะศึกษาทฤษฎีการรับรูในงานสถาปตยกรรม ทั้งทางดาน กายภาพของพื้นที่และความรูสึก ตลอดจนการพยายามที่บิดเบือนการรับรูเหลานั้น เปนการทดลอง การสรางงานสถาปตยกรรมในกรณีที่มีขอจํากัดตาง ๆ เพื่อเปนการตอบสนองการรับรูถึงที่วางใน งานสถาปตยกรรม หนาที่การใชงาน ลําดับการเขาถึง และความสัมพันธตางๆที่เกิดขึ้น โดยที่มนุษย
เองเปนผูใชรางกาย และ ประสาทสัมผัสทั้ง 5 ในการสัมผัสและจดจําประสบการณเหลานั้นเมื่อเขา ไปในพื้นที่ดังกลาว
อีกเหตุผลของงานวิจัยตองเริ่มทําความเขาใจเกี่ยวกับคําสําคัญในงานชิ้นนี้คือ การ บิดเบือน หมายถึง การทําใหผิดแผกไปจากความเปนจริง ในงานวิจัยชิ้นนี้ตองการสรางงาน สถาปตยกรรมที่บิดเบือนการรับรูปรกติทั่วไปของมนุษย จากความหลากหลายในการรับรูของ มนุษยจึงไดมีการกําหนดกรอบของการทดลองใหชัดเจนขึ้น โดยมุงเนนการทดลองเกี่ยวกับการ บิดเบือนเรื่องของน้ําหนักที่มีผลตอการรับรูของมนุษยในงานสถาปตยกรรม องคประกอบของ น้ําหนักที่มีนัยยะทางสถาปตยกรรมจะประกอบไปดวย วัสดุ สีของวัสดุ ความทึบตันของมวล พื้นผิว ระยะ ตําแหนง ที่มีความสัมพันธกันกับพื้นที่และมนุษย ตัวอยางเชน มนุษยการสามารถรับรูไดทันที
วาคอนกรีตมีน้ําหนักที่หนักกวาไมในมวลที่เทากัน จากพื้นฐานการรับรูเรื่องของวัสดุเหลานี้ จึงเริ่ม ออกแบบชุดการทดลองโดยการสรางการบิดเบือน เพื่อใหเกิดความหลากหลายของชุดเครื่องมือทาง ความคิด เพื่อนําไปใชในการกอรูปทางสถาปตยกรรม ซึ่งชุดเครื่องมือทางความคิดไดกอใหเกิด ปรากฏการณการรับรูในงานสถาปตยกรรมรูปแบบใหมที่ถูกบิดเบือนจากความเปนจริง
ภาควิชาสถาปตยกรรม บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร
ลายมือชื่อนักศึกษา... ปการศึกษา 2557 ลายมือชื่ออาจารยที่ปรึกษาวิทยานิพนธ...
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
จ
54054210: MAJOR: ARCHITECTURE KEY WORD: PERCEPTION/ DISTORTION
RACHANON MEEIAM: PERCEPTION IN ARCHITECTURE AND
DISTORTION THAT AFFECT PERCEPTION. THESIS ADVISOR: ASSOC. PROF. TONKAO
PANIN, Ph.D. 110 pp.
This thesis aims to study the perception theory in architecture through the physical of area, the emotion, and the effect of distortion on the perception. The experiment is to create architecture under several of limitations. This is to response the perception of spaces in architecture, for example functions, hierarchy of levels and relationships. The experiences of sensation and recognition from accessing the architecture area are sensed by human’s body and his five senses.
Thus, the distortion in this aspect is defined as the way to make things away from their actuality. This research aims to create architecture that is distorted from human visualization.
The distortion of weight is interested as the scope of the study. The compositions of weight which has significance in architecture including materials, colours of materials, rigid of mass, surface, distance, location that relate to space and human. For example, human can immediately recognize that the concrete made thing has more weight than the thing of the same mass but made of wood.
however still can be sensed for the compression. The experiment is done with several materials aspect to the thinking tools used. The results from this experiment can be applied for the architecture design. The thinking tool provides the perception in modern architecture based on distortion.
______________________________________________________________________________
Department of Architecture Graduate School, Silpakorn University Student’s signature……… Academic Year 2014 Thesis Advisor’s signature………
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ฉ
กิตติกรรมประกาศ
หลังจากที่สําเร็จการศึกษาปริญญาตรีจากคณะสถาปตยกรรมศาสตร ในตอนนั้นตัว ขาพเจาเองไดรูสึกกับตัวเองวาตนยังไมพรอมที่จะเปนสถาปนิก เนื่องจากตองการที่พัฒนาระบบ วิธีการคิด ตรรกะในการสรางสรรคแนวคิดที่นําไปสูการสรางงานสถาปตยกรรมที่ดีกวาเปนอยูใน ตอนนั้น จึงตัดสินใจที่จะศึกษาตอในระดับปริญญามหาบัณฑิต ในคณะสถาปตยกรรมศาสตร
ภาควิชาสถาปตยกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยศิลปากร ตามคําแนะนําของเพื่อนและรุนพี่หลาย ๆ ทาน ที่สําเร็จการศึกษาออกมา
ตลอดระยะเวลาที่ไดศึกษาอยูในคณะแหงนี้ สําหรับขาพเจาถือวาเปนชวงเวลาที่ดีผสม กับชวงเวลาที่ตองตอสูกับตันเอง เนื่องจากวิธีการเรียนการสอนในการใหโจทการบานเพื่อที่เปนการ ฝกฝน วิธีการคิด การสรางตรรกะ กระบวนการออกแบบ ถือเปนเรื่องที่แปลกใหมมาก ๆ สําหรับตัว ขาพเจา แมแตกระทั้งการใชคําศัพทในการนําเสนอผลงาน แตเนื่องดวยบรรยากาศของเพื่อนรวมรุน และเหลาคณะอาจารยที่คอยสอน คอยใหคําแนะนํา ชี้แนะวิธีการคิด จากการบานที่นํามาสงทุก สัปดาห ทําใหขาพเจารูสึกมีความสุขกับการไดเริ่มหัดสรางระบบความคิดใหม ๆ ในการสราง
กระบวนการคิดงานทางสถาปตยกรรม จนกระทั้งถึงชวงการทําวิทยานิพนธฉบับนี้ซึ่งถือวาเปนชวงเวลาที่ยากลําบากที่สุด แต
กลับทําใหขาพเจาเขาใจถึงเนื้อหาทั้งหมดตลอด ระยะเวลาการศึกษาที่ผานมา จากคําแนะนําและ คําปรึกษาที่ดีของอาจารยทานตาง ๆ ในหองตรวจวิทยานิพนธ วิทยานิพนธเลมจะสําเร็จไมหาก ไมไดคําแนะนําจากอาจารย อดิศร (อ.ตอม) ตองขอขอบคุณอาจารยมา ณ โอกาสนี้ และตอง ขอขอบพระคุณครู ตนขาว ปาณินท ที่ปรึกษาวิทยานิพนธ ที่คอยแนะนํา ผลักดันใหวิทยานิพนธเลม นี้สําเร็จได รวมถึงขอบพระคุณอาจารยในคณะสถาปตยกรรมทุกทานที่ไมไดเอยนาม สําหรับ ชวงเวลาที่ดีในหองเรียน และขอขอบคุณครอบครัวมีเอี่ยม ที่คอยสนับสนุน และกําลังใจจากหลาย ดานที่คอยชวยผลักดัน หลังจากชวงเวลานี้ไปขาพเจารูสึกมีความมั่นใจในการสําเร็จการศึกษาไป พัฒนาตนเองและทําในสิ่งที่ขาพเจารัก “สถาปนิก”
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ช สารบัญ
หนา บทคัดยอไทย...ง บทคัดยอภาษาอังกฤษ...จ กิตติกรรมประกาศ...ฉ สารบัญภาพ...ฐ
บทที่
1 บทนํา...1
ความเปนมา...1
ความมุงหมายและวัตถุประสงคของการศึกษา...2
สมมุติฐานของการศึกษา...3
ขอบเขตการศึกษา...3
ขั้นตอนและวิธีการศึกษา...3
แหลงขอมูล...3
2 การรับรูของมนุษย และการนําไปใชในงานสถาปตยกรรม...4
การรับรูคืออะไร...5
อวัยวะรับสัมผัสการรับรู...5
ธรรมชาติของการรับรู...6
การแปลความหมายการสัมผัสการรับรู...8
ประสบการณเดิมกับการรับรู...9
การเรียนรูกับการรับรู...9
การรับรูเปนการเรียนรูอยางหนึ่ง...10
การรับรูกับความคิดรวบยอด...10
อาการสัมผัส...11
การแปลความหมายจากอาการสัมผัส...11
ทัศนภาพ (Vision)...12
การจัดหมวดหมูของสิ่งที่จะรับรู...13
ภาพ (Figure)...14
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ซ
บทที่ หนา
พื้น (Ground)...14
หลักการจัดหมวดหมูหรือแบบแผนในการรับรู (Organization in Perception)...15
Proximity or Nearest (หลักความใกลชิด)...15
Similarity(หลักความคลายคลึงกัน)...15
Continuity or Common fate (หลักความตอเนื่อง)...16
Closure (หลักการประสานกันสนิท)...16
มายา (Illusion)...18
ทัศนมายาหรือภาพลวงตา (Optical Illusion or Geometric Illusion or Visual Illusion)...18
ทัศนามายาที่เกิดจากการตอเติมหรือเพิ่มเติมสิ่งใดลงไป (Illusions based on embeddedness of lines)...18
ทัศนมายาที่เกิดจากการมีขนาดที่สัมพันธกัน (Illusions based on relative size)...19
ทัศนมายาที่เกิดจากการตัดกันของเสนตรง หรือการเกิดมุมตาง ๆ กันของ เสนที่นํามาประกอบกัน(Illusion based on intersecting lines)...19
ทัศนมายาจากรูปตางๆ...20
การับรูวัตถุและความคงที่ของการรับรู (Objective Perception and Perceptual Constancies)...21
ความคงที่ในการรับรูของวัตถุ (Objective Constancy)...21
ความคงที่ของความสวางหรือความคงที่ของแสง (Brightness constancy)...21
ความคงที่ของสี (Color constancy)...22
ความคงที่ของรูปรางวัตถุ (Shape constancy)...22
ความคงที่ของขนาดของวัตถุ (Size constancy)...22
Object size...22
Perspective size...22
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ฌ
บทที่ หนา
การรวมกันระหวาง Object sizeและ Perspective size...23
ความคงที่ของตําแหนงของวัตถุ (Location constancy)...23
การรับรูระยะทางหรือความลึก (Distance or Depth Perception)...23
Monocular cues...24
Binocular cues...24
Monocular cues กับระยะทางหรือความลึก...24
Super-position of objects...24
Perspective...25
Light and Shadow (แสงและเงา)...26
การนําทฤษฎีการรับรูมาใชในงานสถาปตยกรรม...27
พื้นฐานการรับรูในงานสถาปตยกรรม...28
สิ่งเราหรือสภาพแวดลอม...28
ตัวกลางในการสื่อสาร...28
ประสาทสัมผัสกับการรับรู...29
การอานและการรับรูภาพขององคประกอบ...29
การเปรียบเทียบงานสถาปตยกรรมกับสิ่งที่เรารูจัก...29
การนําทฤษีฎีการรับรูเกี่ยวกับภาพมาใชในงานสถาปตยกรรม...30
ความเปนภาพและพื้นในงานสถาปตยกรรม (Figure and Ground)...30
การจัดรวมกลุม (Proximity)...32
การหาความเหมือนและความแตกตาง (Similarity and Difference)...32
ความเหมือนเพื่อสรางความมีเอกภาพ (Unity) และความกลมกลืน (Harmony) ใน องคประกอบ...33
การใชความแตกตางเพื่อสรางเอกภาพ หรือจุดสนใจ (Focal Point) ใน องคประกอบ...34
การปดลอมและการสรางความตอเนื่อง (Closure and Continuation)...35
แนวแกน (Axis)...36
ดุลยภาพ (Balance and Symmetry)...37
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ญ
บทที่ หนา
ดุลยภาพที่องคประกอบทั้งสองขางมีความเหมือนกัน (Symmetrical
Balance)...37
องคประกอบที่ดุลยภาพทั้งสองขางของแนวแกนไมเหมือนกัน (Asymmetrical Balance)...37
การจัดวาง (Orientation)...38
สัณฐานหรือรูปลักษณะ (Configuration)...39
การสรางภาพซ้ํา (Form Reproduction)...40
3 การออกแบบสรางสถาปตยกรรมจากนิยามการบิดเบือน และการรับรูน้ําหนัก...41
การบิดเบือนในการรับรูคือ...41
นิยามของน้ําหนัก...42
การรับรูน้ําหนักในงานสถาปตยกรรม...43
รูปทรงกับการรับรูน้ําหนักในงานสถาปตยกรรม (Mass)...44
การจัดองคประกอบ (Organization)...45
ชองเปดหรือชองเจาะ (Void)...46
ตําแหนงของการรับรู (Position)...47
การรับรูแบบมวลรวมและการรับรูแบบแยกสวน...49
การรับรูแบบแยกสวน...49
การรับรูแบบมวลนวม...50
การรับรูแสงและสีกับการรับรูน้ําหนักในงานสถาปตยกรรม...50
การรับรูสีกับน้ําหนัก...50
การรับรูแสงสวางกับน้ําหนัก...52
ออกแบบการทดลองการบิดเบือนการรับรูในงานสถาปตยกรรม...53
การรับรูน้ําหนักดวยทั่วไปของมนุษยกับงานสถาปตยกรรม...54
การออกแบบเครื่องมือ (Tool)...56
เครื่องมือที่ 1...56
เครื่องมือที่ 2...58
เครื่องมือที่ 3...60
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ฎ
บทที่ หนา
เครื่องมือที่ 4...62
เครื่องมือที่ 5...64
เครื่องมือที่ 6...65
เครื่องมือที่ 7...66
เครื่องมือที่ 8...67
เครื่องมือที่ 9...69
เครื่องมือที่ 10...70
เครื่องมือที่ 11...71
เครื่องมือที่ 12...73
เครื่องมือที่ 13...74
เครื่องมือที่ 14...75
เครื่องมือที่ 15...76
4 การวิเคราะหโครงการ และการวิเคราะหพื้นที่ตั้งโครงการ...79
การวิเคราะหโครงการ...79
ที่ตั้งโครงการ...80
วิเคราะหบริบทรอบที่ตั้งโครงการ...80
สภาพบริบททางดานหนาอาคารหอศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...80
สภาพบริบททางดานซายของอาคารหอศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...82
สภาพบริบทดานหลังอาคารหอศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...83
สภาพบริบทดานขวาอาคารหอศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...84
วิเคราะหที่ตั้งโครงการ...85
ประวัติอาคารหิศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...85
รูปแบบสถาปตยกรรม...85
สภาพปจจุบันของอาคารหอศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...88
5 การออกแบบสถาปตยกรรม...90
แนวความคิดในการออกแบบโครงการ...90
การรับรูภาพ (Figure) แบบ 2 มิติ...91
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ฏ
บทที่ หนา
การรับรูภาพ (Figure)แบบ 3 มิติ...91
กระบวนการออกแบบสถาปตยกรรม...92
กระบวนการออกแบบสถาปตยกรรมครั้งที่1...92
กระบวนการออกแบบสถาปตยกรรมครั้งที่2...95
กระบวนการออกแบบสถาปตยกรรมครั้งที่3...99
6 สรุปผลการออกแบบและขอเสนอแนะ...108
รายการอางอิง...109
ประวัติผูวิจัย...110
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ฐ สารบัญภาพ
ภาพที่ หนา
1 รูปแสดงการมองเห็นในลักษณะลวงตา...5
2 The Rubin Vaseจุดสนใจในการดูภาพของมนุษย...7
3 รูปแสดงตัวอยางการรับรูภาพและพื้นหลังอยางงาย ๆ...13
4 ถาสนใจสีขาวเปนพื้นจะเห็นหนาคนสองคน แตถาสนใจสีดําเปนพื้นจะเห็นเปนพาน...14
5 สวนที่เปนสีขาวและสีดําอาจจะรับรูสลับกันได...14
6 Proximity or Nearness (หลักความใกลชิด)...15
7 Similarity (หลักความคลายคลึงกัน)...15
8 Continuity or Common fate (หลักความตอเนื่อง)...16
9 Closure (หลักการประสานกันสนิท) กับรูปทรงเลขาคณิต...17
10 Closure (หลักการประสานกันสนิท) กับการประดิษฐตัวอักษร...17
11 Closure (หลักการประสานกันสนิท) กับการประดิษฐตัวการตูน...17
12 ภาพของ Muller Lyer Illusionทัศนามายาที่เกิดจากการตอเติมหรือเพิ่มเติมสิ่งใดลงไป (Illusions based on embeddedness of lines)...18
13 ทัศนมายาที่เกิดจากการมีขนาดที่สัมพันธกัน (Illusions based on relative size)...19
14 ทัศนมายาที่เกิดจากการตัดกันของเสนตรง หรือการเกิดมุมตาง ๆ กันของเสนที่นํามา ประกอบกัน (Illusion based on intersecting lines)...19
15 Ponzo...20
16 Poggendorf illusion...20
17 Super-position of objects การวางตําแหนงที่เหลื่อมกันของวงกลมสีแดง และ สีน้ําเงินทํา ใหวงกลมสีน้ําเงินดูใกลกวาวงกลมสีแดง...24
18 Linear perspective...25
19 ขนาดสัมพันธ (Relative size)วงกลมขนาดตางกันจะมองเห็นใกลไกลตางกัน...25
20 ระดับที่ตางกันของวัตถุแนวระนาบ ในที่ราบวัตถุอยูไกลจะอยูสูงกวาวัตถุอยูใกล...26
21 ความหนาแนนของพื้นผิว Gradient of texture วัตถุที่ไกลออกไปจะดูละเอียดสวนวัตถุที่ อยูใกลจะดูหยาบ...26
22 Light and Shadow (แสงและเงา) อิทธิพลของแสงและเงาที่มีผลตอความลึกของวัตถุ...27
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ฑ
ภาพที่ หนา
23 ภาพวาดเปรียบเทียบงานสถาปตยกรรมกับประสบการณเดิม...30
24 การแยกความเปนภาพและพื้นในงานสถาปตยกรรม (Figure and Ground)...31
25 ความแบบภาพและพื้นในการออกแบบชองเปดอาคาร...31
26 การจัดรวมกลุม (Proximity) โดยแสดงออกทางลักษณะองคประกอบที่คลายกัน...32
27 ตัวอยางการหาความเหมือนและความแตกตาง (Similarity and Difference)...33
28 การสรางความกลมกลืน (Harmony)ระหวางงานสถาปตยกรรมกับบริบท (Context)....34
29 การสรางจุดสนใจ (Focal)ระหวางอาคารกับบริบท (Context)...34
30 ความสัมพันธระหวางการปดลอม (Closure)กับพื้นที่...35
31 การสรางปดลอมที่ไมสมบูรณ (Incomplete)กับความสัมพันธระหวางอาคาร...36
32 แนวแกน (Axis) ในงานสถาปตยกรรม...36
33 ความสมดุลในองคประกอบอาคาร (Symmetry)...37
34 ความไมสมดุลในองคประกอบอาคาร ( Asymmetrical Balance)...38
35 การจัดวางอาคารโดยทํางานรวมกับโครงสรางหลักทําใหรูสึกเหมือนเบาลอย...39
36 อาคารที่ออกโดยใชรูปทรงเลขาคณิตงายตอการรับรู...40
37 การสรางอาคารรูปทรงที่แตกตางไปจากบริบทเพื่อสรางจุดเดนของยาน...40
38 การลวงตา (Illusion) ทําใหเกิดการแปลสิ่งเราผิด...41
39 การคาดคะเนน้ําหนักของวัสดุผานการรับรูทางสายตา...43
40 รูปทรงสี่เหลี่ยมของอาคารจะสงผลใหรูสึกถึงความหนักแนนมั่นคง...44
41 รูปทรงสามเหลี่ยมจะใหความรูสึกที่เบากวา เพราะสัดสวนของยอดที่เล็กลง...44
42 รูปทรงกระบอกที่คอย ๆ สอบลงไปยังฐาน จะใหความรูสึกที่เบาลอยในการรับรู...45
43 การใชองคประกอบที่เหมือนกันจะสงผลใหรับรูถึงความมีน้ําหนัก...45
44 การใชองคประกอบที่แตกตางกันจะสงผลใหรับรูถึงความเบาลอย...46
45 รูปดานอาคารที่ไรชองเปดจะสงผลใหรูสึกถึงความหนัก...46
46 รูปดานอาคารที่มีชองเปดเยอะจะสงผลใหอาคารดูเบา...47
47 สวนยื่นของอาคารโดยไรโครงสรางสงใหรูสึกวาเบา...48
48 ลักษณะของการรับรูตําแหนงที่สงผลใหรูสึกถึงน้ําหนักมหาศาล...48
49 การใชองคประกอบที่แตกตางกัน สงผลใหรูสึกเหมือนทั้งสองเบาลอยแยกจากกัน...49
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ฒ
ภาพที่ หนา
50 การใชองคประกอบเดียวกันทั้งรูปทรงจะสงผลใหเกิดความรูสึกถึงความหนัก...50
51 อาคารที่มีโทนสวางจะใหความรูสึกที่เบาลอย...51
52 อาคารที่มีสีโทนมืดจะใหความรูสึกที่ดูหนัก...51
53 การใหแสงสวางที่มากพอกับการทํางานรวมกันกับองคประกอบอื่นจะทําใหรูสึกเบา....52
54 การใหแสงสวางที่นอยกับการทํางานรวมกันกับองคประกอบอื่นจะทําใหรูสึกหนัก...53
55 แสดงตัวอยางความเคยชินของมนุษยและน้ําหนัก...54
56 แสดงตัวอยางถึงการรับรูและคาดคะเนน้ําหนักกับวัตถุ...54
57 แสดงตัวอยางการรับรูถึงน้ําหนักของมวลที่เบากวาอากาศ...55
58 แสดงตัวอยางการรับรูถึงน้ําหนักของมวลที่จมอยูวาหนัก...55
59 ตัวอยางนิทรรศการที่ใชวัสดุที่ดูหนักแตทําใหเบาลอยเหมือนบอลลูน...56
60 การจัดวางหนวยยอยใหดูเหมือนจมลงไปในหนวยใหญ...57
61 หนวยยอยที่แรกเห็นเหมือนมีน้ําหนัก แตกลับลอยตัวอยู...57
62 ภาพขยายหนวยยอยที่ลอยตัวอยู...58
63 ภาพรวมที่ดูปรกติของหุนจําลอง...59
64 เมื่อเปดดานในจะเผยใหเห็นหนวยยอย...59
65 ภาพขยายหองโปรงแสงที่คอย ๆ จมลงตามลําดับ...60
66 เครื่องมือที่ 3...61
67 การจัดองคประกอบสลับกันระหวางกอนมวลกับวาง...61
68 ระนาบที่อยูเหนือศีรษะใหการรับรูน้ําหนักที่ตางกัน...62
69 หุนจําลองการเปรียบเทียบองคประกอบในแนวนอนและแนวตั้ง...63
70 การรับรู ภาพรวมที่ใกลที่เคียงกันไมอาจสงอิทธิพลตอการรับรูที่บิดเบือนน้ําหนัก...63
71 เครื่องมือที่ 5...64
72 กอนมวลที่ใหความรูสึกเหมือนมวนตัวขึ้นไปในอากาศ...65
73 เครื่องมือที่ 6การจัดวางที่ไมสมมาตร (Asymmetrical Balance)...65
74 การจัดองคประกอบแบบไมสมดุล (Asymmetrical Balance) กอนมวลใหญดูเบาลอย…66 75 เครื่องมือที่ 7...67
76 กอนมวลของปูนปลาสเตอรใหความรูสึกเหมือนเบาลอย...67
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ณ
ภาพที่ หนา
77 ลูกบาศกปูนปลาสเตอรจะลอยอยูเหนือพื้นเล็กนอย...68
78 ที่วางที่อยูดานลางของลูกบาศก...69
79 เครื่องมือที่ 9...69
80 กอนมวลที่ดูเบาลอยเปนผลจากโครงสรางไมที่ดูเบาอยูแลว...70
81 เครื่องมือที่ 10...71
82 กอนมวลที่แกวงไปมาไดเสมือนบอลลูน...71
83 เครื่องมือที่ 11...72
84 การจัดองคประกอบที่ไมสมดุลสงผลตอการรับรูที่บิดเบือนมากกวา...73
85 เครื่องมือที่ 12...73
86 กอนมวลที่ดูเบาแตใหความรูสึกหนักหนักกวาปรกติ...74
87 เครื่องมือที่ 13...74
88 ความโปรงแสงของกอนมวลไมอาจสงอิทธิพลตอการรับรูน้ําหนัก...75
89 เครื่องมือที่ 14...75
90 ระดับที่กดต่ําลงไปมากกวา 1ระดับ...76
91 เครื่องมือที่ 15...77
92 ที่วาง (Space)ที่ใหความการรับรูที่หนัก และกดทับ...77
93 เมื่อเผยออกที่วากลับใหการรับรูที่เบากวาความเปนจริง...78
94 ภาพถายทางอากาศของที่ตั้งโครงการปจจุบัน...80
95 สภาพดานหนาปจจุบันของหอศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...81
96 สภาพบาทวิถีดานหนาหอศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...81
97 สภาพการจารจรที่คับคลั่งตลอดทั้งวันดานหนาหอศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...81
98 ซอยระหวางหอศิลปรวมสมัยราชดําเนินกับนิทรรศการรัตนโกสินทร...82
99 ทางสัญจรทางดานซายของอาคารหอศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...82
100 ทางสัญจรระหวางดานหลังอาคารและชุมชน...83
101 สภาพปจจุบันของชุมชนที่อยูหลังอาคารหอศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...83
102 ทางสัญจรที่ทะลุไปสูบริเวณวงเวียนอนุสาวรียประชาธิปไตย...84
103 ทางสัญจรในซอยเชื่อมตอไปยังทางออกบริเวณวงเวียนอนุสาวรียประชาธิปไตย...84
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ด
ภาพที่ หนา
104 ลักษณะของโครงสรางคสล. (คอนกรีตเสริมเหล็ก)...85
105 รูปแบบโมเดิรนของอาคารหอศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...86
106 การใชสีบนผนังที่ไดรับอิทธิพลแบบมองเดรียน (Mondrian)...87
107 สวนหนาของอาคารที่เนนความสมดุล...87
108 สวนโคงที่ปลายอาคาร...87
109 พื้นที่ใชงานปจจุบันที่เปนสวนจัดแสดงงานนิทรรศการตาง ๆ...88
110 การจัดผังแบบเปดทําใหสะดวกตอการจัดรูปแบบของการแสดงงาน...88
111 โครงสรางคสล. ที่ขยายที่วาง (Space) ในทางตั้ง...89
112 หองจัดแสดงงานที่ชั้น 2...89
113 การเชื่อมตอของที่วางในปจจุบันของการจัดแสดงงาน...89
114 รูปดานอาคารที่ตองการใหรับรูถึงน้ําหนัก...93
115 ลําดับการเขาถึงพื้นที่ภายใน...93
116 พื้นที่ภายใน 1...94
117 พื้นที่ภายใน 2...95
118 พื้นที่ภายใน 3...95
119 กรอบของอาคารหอศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...96
120 พื้นที่ภายในแบงออกเปน 6หนวย...96
121 การมีปฏิสัมพันธของมวลระหวางชั้นที่ 1 และ ชั้นที่ 2...98
122 บริเวณโถงที่มีวัตถุที่มีน้ําหนักลอยตัว...98
123 กอนมวลขนาดใหญลอยตัว ในขณะที่กอนมวลขนาดเล็กสงบนิ่ง...98
124 ภาพรวมของพื้นที่ภายในที่มีปฏิสัมพันธกัน...99
125 ชองเปดดานหนาอาคารหอศิลปรวมสมัยราชดําเนิน...100
126 การจัดสรรพื้นที่ใชสรอยภายใน...101
127 การจัดองคประกอบของพื้นจัดแสดงงานชั้นที่ 1...101
128 หารจัดวางองคประกอบในพื้นที่หองสมุด...102
129 หนวยของพื้นที่จัดแสดงงานระดับชั้นที่ 2...103
130 ดานในของพื้นที่จัดแสดงงานศิลปะประเภทการรับรูแบบ 3มิติ...103
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
ต
ภาพที่ หนา
131 ขนาดของกอนมวล (Mass)ในสวนจัดแสดง...104
132 ทางสัญจรภายใน...104
133 แปลนทางสัญจรภายใน...105
134 ภาพรวมของทางสัญจร...105
135 การจัดวางองคประกอบใหลอยตัว...106
136 ภาพรวมของพื้นที่ใชงานภายใน...106
137 องคประกอบที่ใหความรูสึกลอยตัว...106
138 การเปรียบเทียบน้ําหนักของกอนมวล...107
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
1 บทที่ 1
บทนํา
1. ความเป็นมา การรับรูของมนุษยเกิดขึ้นมาพรอมกับประสาทสัมผัสทั้ง 5 เรามีตาไวสําหรับการมอง จมูกไวสําหรับรับรูกลิ่น หูสําหรับรับฟง ลิ้นไวสําหรับการลิ้มรสชาติ และผิวหนังไวสําหรับสัมผัส ตลอดการเจริญเติบโตของชวงชีวิตมนุษยเราใชการทํางานรวมกันของระบบประสาททั้ง 5 มาตลอด ทําใหใหมนุษยสามารถเรียนรูโลก จากประสบการณที่ผานเขามาทั้งการ ไดเห็น ไดฟง ไดกลิ่น ได
ลิ้มชิมรส และไดสัมผัส จนเกิดเปนขอมูลสะสมขึ้นในสมองทําใหถึงชวงเวลาหนึ่งมนุษยสามารถ แยกแยะสิ่งตางๆโดยไมตองใชการเขาไปเรียนรูผานประสาทสัมผัสเหลานี้ซ้ําอีกครั้งก็ตาม ยกตัวอยางเชน มนุษยเราสามารถรับรสรูรสเปรี้ยวของมะนาวไดทันทีแมถึงจะยังไมไดรสชาติ
สมองจะกระตุนในเกิดการรับรูรสชาติของมะนาวไดในทันที เพราะเกิดขึ้นจากครั้งหนึ่งที่
ประสบการณการไดชิมรสเปรี้ยวในอดีตมาแลวนั้นเอง มนุษยเราสามารถรับรูระยะ ขนาด ระนาบ ความกวาง ความแคบ ในมิติที่3 จากการนํา รางกายของตนเองผานเขาไปเพื่อไปใชงานในพื้นที่ตางๆ อาคาร หรือสิ่งปลูกสรางรูปแบบอื่น รวมถึงความทรงจําการไดไปเยือนสถานที่ทางธรรมชาติที่มนุษยไมไดเปนผูสรางขึ้น การรับรูจาก การเขาไปใชงานทําใหเกิดการสรางความทรงจําผานบริบททั้งในและนอกพื้นที่ใชงานนั้นๆ บอยครั้งที่มนุษยจะนิยามหรือใหความหมายของงานสถาปตยกรรมผานประสบการณที่ตนเองได
เคยเรียนรูมากอน ผานรูปทรง พื้นผิว วัสดุ ขนาด ความทึบตัน หรือปริมาณของแสงสวาง เปนตน จากการรับรูผานประสบการณเหลานี้เอง เราจึงสามารถพบเห็นการกอรูปทางสถาปตยกรรมโดยมี
พื้นฐานจากความรู ความเขาใจในทฤษฏีการรับรูของมนุษยเพื่อสรางสรรคงานออกแบบ ผาน ประสบการณของตัวผูออกแบบเพื่อสื่อสารไปยังตัวผูใชงาน ยกตัวอยางเชน การเลือกใชวัสดุ
ประเภทหิน กระเบื้อง เพื่ออางอิงถึงความรูสึกหนักแนน มั่นคง การเปรียบเทียบตัวองค
สถาปตยกรรมวาเปนสวนหนึ่งกับธรรมชาติในแถบภูเขา หรือ การเลือกใชวัสดุประเภทโปรงแสง ที่
ใหความรูสึกถึงความเบาลอย ทั้งที่ในความเปนจริงแลวอาจจะไมมีการชั่งน้ําหนักทางกายภาพ เกิดขึ้นจริง แตเปนเพียงการใหความหมายธรรมชาติในแถบภูเขา หรือ การเลือกใชวัสดุประเภท โปรงแสง ที่ใหความรูสึกถึงความเบาลอย ทั้งที่ในความเปนจริงแลวอาจจะไมมีการชั่งน้ําหนักทาง
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
2 กายภาพเกิดขึ้นจริง แตเปนเพียงการใหความหมาย ทางความรูสึกจากประสบการณการรับรูที่ผาน มาในอดีตที่เกี่ยวของกับวัสดุประเภทตางๆที่มนุษยเคยสัมผัสและเรียนรูการใหนิยามมาแลวนั้นเอง จากการศึกษาทฤษฎีพื้นฐานการรับรูของมนุษย เราสามารถคนพบชุดการทอลองทาง วิทยาศาสตรเพื่อหาขอบกพรองในการรับรู และการทํางานรวมกันของประสาทสัมผัสทั้ง 5 ของ มนุษย ชุดเครื่องมือการทดลองทางวิทยาศาสตรจะถูกออกแบบใหมีลักษณะการบิดเบือนไป เพื่อให
สงผลตอการรับรูปรกติ จะคนพบวาธรรมชาติของการรับรูของมนุษยเองจะมีขอบกพรองเกิดขึ้น เปนปรกติ แตไมใชความพิการแตอยางใดจากความสนใจในทฤษฎีการรับรูของมนุษย และการ บิดเบือนของชุดทดลองทางวิทยาศาสตร จึงเกิดเปนการตั้งคําถามถึงถาการรับรูของมนุษยในงาน สถาปตยกรรม หากมีการบิดเบือนไปในการเขาใจโลกตามปรกติที่มนุษยเรียนรูมา จะสงใหเกิดผล หรือสรางใหเกิดปรากฎการณอยางไรกับมนุษยและงานสถาปตยกรรม หรือการสรางการบิดเบือน ในการเริ่มตนการออกแบบการกอรูปของงานสถาปตยกรรมจะสงผลใหเกิดพื้นที่การใชงานอยางไร ไดบาง
2. ความมุ่งหมายและวัตถุประสงค์ของการศึกษา วิทยานิพนธเลมนี้มีวัตถุประสงคเพื่อการศึกษาทฤษฎีการรับรูของมนุษย ซึ่งเปน พื้นฐานการเขาใจโลกและสภาพแวดลอมรอบกายของมนุษย ศึกษาชุดการทดลองทางวิทยาศาสตร
ที่เกี่ยวของกับการรับรูของมนุษย และสรางการทดลองในการบิดเบือนการรับรูของมนุษยผาน ประเด็นหลักคือเรื่อง น้ําหนัก โดยการสรางการเปรียบเทียบ ความหนัก และ เบา ผานทางการรับรู
และความรูสึกที่ปรกติที่สุด ซึ่งจะมุงเนนไปในการสรางความบิดเบือนการรับรูผานตัววัสดุ และ องคประกอบพื้นฐาน กอนการกอรูปทางสถาปตยกรรม
3. สมมุติฐานของการศึกษา มนุษยสามารถเขาใจและใหความรูสึกถึงน้ําหนักที่หนัก หรือ เบา ผานการประมาณ การดวยตา ขนาดของมวล สี การสัมผัสพื้นผิว การยกเพื่อเขาใจน้ําหนักตอมวลของวัสดุ หรือการ นิยามวัสดุผานธรรมชาติและสภาพแวดลอม การเปรียบเทียบกันถึงความทึบตันของวัสดุสองชนิด กอนนําไปเลือกใชในการกอสรางงานสถาปตยกรรม หากแตวัสดุที่มนุษยเขาใจถึงความหนัก สามารถติดตั้งอยูในลักษณะที่ลอยอยูกลางอากาศ หรือวัสดุที่มนุษยเขาใจถึงความเบา ลอย แตติดตั้ง
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
3 อยูในลักษณะที่จมลึกลงไป โดยใชระนาบเดียวกันกับที่มนุษยเปนหลัก ในการรับรูของน้ําหนักที่ถูก บิดเบือนไป จะสงผลอยางไรตอการรับรูของมนุษยในงานสถาปตยกรรม
4. ขอบเขตการศึกษา ศึกษาทฤษฎีที่เกี่ยวกับการรับรูของมนุษย ศึกษากรณีศึกษาในงานสถาปตยกรรมที่
เกี่ยวของกับการรับรูของมนุษยในการออกแบบ และศึกษาทฤษฎีที่เกี่ยวของหรือใกลเคียง เพื่อ นําไปสูการออกแบบการทดลอง
5. ขั้นตอนและวิธีการศึกษา 1. ศึกษาเชิงทฤษฎีเกี่ยวกับพื้นฐานการรับรูของมนุษย เพื่อเขาใจถึงการรับรูของมนุษย
โดยปรกติทั่วไป และขอบกพรองทางธรรมชาติที่เกิดขึ้นกับการรับรูของมนุษย เพื่อนําไปวิเคราะห
ลักษณะทางกายภาพของกรณีศึกษา และปรับใชในการออกแบบลักษณะทางสถาปตยกรรมที่มีผล ตอการรับรูของมนุษย
2. ศึกษานิยามของการบิดเบือน ในทางความหมายของคํา นัยยะที่สื่อถึง กอนนําไป ออกแบบการทดลอง
3. ศึกษาทฤษฎีที่เกี่ยวของกับน้ําหนัก ความหมายของน้ําหนัก นิยามในแงมุมตางๆ 4. ศึกษาลักษณะทางกายภาพ การนําทฤษฎีการรับรูมาใชในการออกแบบ
สถาปตยกรรมผานกรณีศึกษา โดย เนนไปที่การเลือกใชวัสดุ และการบิดเบือนการรับรูของมนุษย
6. แหล่งข้อมูล แหลงขอมูลจากหนังสือ, วารสาร, งานวิจัย แหลงขอมูลจาก wedsite ตางๆ
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
4 บทที่ 2
การรับรู้ของมนุษย์ และการนําไปใช้ในงานสถาปัตยกรรม
การรับรู้คืออะไร การรับรู คือ การสัมผัส ที่มีความหมาย (Sensation) การรับรูเปนการแปลหรือตีความ แหงความสัมผัสที่ไดรับ ออกเปนสิ่งหนึ่งสิ่งใดที่มีความหมาย หรือที่รูจักเขาใจซึ่งในการแปลหรือ ตีความนี้ จําเปนที่อินทรียจะตองใชประสบการณเดิมหรือความรูเดิม หรือความจัดเจนที่เคยมีมาแต
หนหลัง ถาไมมีความรูเดิมก็ดี หรือลืมเรื่องนั้นๆ เสียแลวก็ดี ก็จะไมมีการรับรูกับสิ่งนั้นๆ จะมีเพียง
การสัมผัสกับเราเทานั้น กระบวนการของการรับรูจะเกิดขึ้นตองประกอบดวย
1. การสัมผัสหรืออาการสัมผัส
2. ชนิดและธรรมชาติขงสิ่งเราที่มาเรา 3. การแปลความหมายจากอาการสัมผัส
4. การใชความรูเดิม หรือประสบการณเดิมเพื่อแปลความหมาย
อวัยวะรับสัมผัสกับการรับรู้
นักจิตวิทยาเชื่อวาบุคคลสามารถเขาติดตอกับธรรมชาติแวดลอมดังกลาวได ก็ โดยผาน กระบวนการอันหนึ่ง ซึ่งเรียกวา การรับรู (Perception)01 นั้นก็คือ คนเรารับรูสิ่งตางๆรอบกายผาน อวัยวะรับสัมผัส (Sensory organ)ไดแก ตา หู จมูก ลิ้น ผิวกาย เปนตน ทําหนาที่ในการรับสัมผัส รูป รส กลิ่น เสียง สัมผัส สงเปนประสบการณทางสมอง เพื่อใหเกิดเปนการรับรูตอไปดังนั้นจึง กลาวไดวาอวัยวะรับสัมผัสมีความสําคัญอยางยิ่งในการเรียนรูโลกรอบกายของมนุษย หากเกิดความ บกพรองกับอวัยวะ อยางหนึ่งอยางไดก็จะทําใหการเรียนรูโลกของมนุษย ไมสมบูรณ คนที่จะ
1 จําเนียร ชวงโชติ และคณะ, จิตวิทยาการรับรู้และเรียนรู้ (กรุงเทพฯ: การศาสนา, 2516), 2.
สำ น ั ก หอส มุ ดกล า ง
5 เรียนรูโลกรอบกายไดอยางครบถวน จะตองพรอมไปอวัยวะที่ครบถวนสมบูรณดวย อวัยวะรับ สัมผัสจึงเปนสิ่งสําคัญมากสําหรับมนุษย
อวัยวะรับสัมผัส ทําหนาที่สัมผัสกับสิ่งเราเพื่อใหมนุษยสามารถเรียนรูสิ่งแวดลอม รอบตัวเขา มนุษยดวยทั่วไปเชื่อวา อวัยวะสามารถทํางานไดอยางถูกตอง ครบถวนสมบูรณ การ สัมผัสจึงมักเปนสิ่งที่จริงแทเสมอไป เรารับรูในสิ่งที่เราเห็นวาอะไรเปนอะไร แตก็มีอีกหลายกรณี
ที่อวัยวะรับสัมผัสทําหนาที่บกพรอง และผิดพลาดไมเปนจริง เชนการรับรูภาพในลักษณะที่ลวงตา ในกรณีเชนนี้ทําใหการรับรูของของเราคลาดเคลื่อนไปดวย
ภาพที่ 1 รูปแสดงการมองเห็นในลักษณะลวงตา ที่มา: Illusions based on embeddedness of lines, accessed January 6, 2015, available from http://brisray.com/optill/oeyes1.htm
จากภาพที่ 1 เมื่อมองจากรูปภาพแลวจะเห็นวา การรับรูของเรานั้นแตกตางจากความ เปนจริงมาก
ในภาพที่ 1 จะเห็นวาเสนลางยาวกวาเสนบน ทั้งที่ในความเปนจริงแลวทั้งสองเสนยาว เทากัน
ในภาพที่ 2 จะเห็นวาเสนตั้งจะยาวกวาเสนนอน ทั้งที่ในความเปนจริงแลวทั้งสอง เสนยาวเทากัน