ÖÙNG DUÏNG HAØM LAÄP NHOÙM TRONG PHAÂN LOAÏI TRAÏNG THAÙI RÖØNG PGS. TS. Nguyeãn Vaên Theâm
Boä moân laâm sinh ÑAËT VAÁN ÑEÀ
Theo heä thoáng phaân loaïi traïng thaùi röøng cuûa Loschau (1963; 1973), caùc traïng thaùi röøng thuoäc kieåu röøng kín thöôøng xanh möa aåm nhieät ñôùi vaø kieåu röøng kín nöûa ruïng laù aåm nhieät ñôùi ôû Vieät Nam ñöôïc phaân bieät döïa treân nhöõng nhaân toá bieåu thò ngoaïi maïo (ñoä taøn che, soá taàng röøng, daïng soáng) vaø caáu truùc laâm phaàn nhö ñöôøng kính bình quaân (D1.3, cm), chieàu cao bình quaân (H, m), tieát dieän ngang bình quaân (G, m2/ha), tröõ löôïng bình quaân (M, m3/ha) vaø soá caây bình quaân (N, caây/ha). Söû duïng nhöõng bieán ñònh löôïng naøy ñeå phaân loaïi caùc traïng thaùi röøng coù öu ñieåm laø ñôn giaûn, deã ño ñaïc vaø tính toaùn, deã öùng duïng ñeå thieát keá caùc bieän phaùp laâm sinh. Maët khaùc, chuùng cuõng laø nhöõng nhaân toá phaûn aùnh roõ reät tình traïng, naêng suaát vaø khaû naêng cung caáp goã cuûa caùc laâm phaàn. Maëc duø vaäy, vieäc phaân loaïi caùc traïng thaùi röøng döïa treân nhieàu bieán phaân loaïi khoâng phaûi luùc naøo cuõng deã daøng. Trong moät soá tröôøng hôïp ñieàu tra vieân coù theå nhaän bieát nhaàm giöõa traïng thaùi röøng naøy vôùi traïng thaùi röøng khaùc. Nguyeân nhaân daãn ñeán hieän töôïng aáy laø do cuøng moät traïng thaùi röøng nhöng caùc ñaëc tröng laâm phaàn coù bieán ñoäng khaù lôùn, Maët khaùc, moät soá traïng thaùi röøng khoâng coù söï sai khaùc roõ reät veà moät soá nhaân toá ñieàu tra. Vôùi mong muoán goùp phaàn tìm kieám phöông phaùp nhaän bieát nhanh vaø chính xaùc caùc traïng thaùi röøng, baøi baùo naøy giôùi thieäu keát quaû nghieân cöùu öùng duïng caùc haøm laäp nhoùm (Discriminant Functions) ñeå nhaän bieát caùc traïng thaùi röøng vôùi ñoä tin caäy cao.
ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU
Ñoái töôïng nghieân cöùu laø caùc traïng thaùi röøng IIA, IIB, IIIA1, IIIA2, IIIA3, IIIB vaø IV theo heä thoáng phaân loaïi traïng thaùi röøng cuûa Loschau (1963, 1973). Nhöõng traïng thaùi röøng naøy thuoäc kieåu röøng kín thöôøng xanh möa aåm nhieät ñôùi vaø kieåu röøng kín nöûa ruïng laù aåm nhieät ñôùi ôû mieàn Ñoâng Nam Boä. Ñaëc tröng laâm phaàn cuûa 7 traïng thaùi röøng daãn ra ôû baûng 1. Muïc tieâu cuûa nghieân cöùu naøy laø xaây döïng caùc haøm tuyeán tính Fisher döïa treân nhieàu bieán ñònh löôïng deã ño ñaïc ñeå nhaän bieát nhanh vaø chính xaùc caùc traïng thaùi röøng treân thöïc ñòa.
Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu ñaët ra, ñaõ söû duïng 103 oâ tieâu chuaån; trong ñoù moãi traïng thaùi röøng IIA, IIB, IIIA1, IIIA2, IIIA3, IIIB vaø IV töông öùng coù 11, 18, 29, 17, 17, 7 vaø 4 oâ. Nhöõng soá lieäu naøy ñöôïc thu thaäp töø taøi lieäu cuûa Phaân vieän ñieàu tra quy hoaïch röøng Nam Boä [3]. Ñeå xaây döïng caùc haøm laäp nhoùm cho moãi traïng thaùi röøng ñaõ söû duïng 4 nhaân toá ñieàu tra laâm phaàn – ñoù laø ñöôøng kính bình quaân laâm phaàn (D1.3, cm), maät ñoä 1
laâm phaàn (N, caây/ha), tieát dieän ngang laâm phaàn (G, m2/ha) vaø tröõ löôïng laâm phaàn (M, m3/ha).
Baûng 1. Nhöõng ñaëc tröng bình quaân laâm phaàn cuûa caùc traïng thaùi röøng
Traïng thaùi röøng Chæ tieâu
IIA IIB IIIA1 IIIA2 IIIA3 IIIB IV
D1.3, cm 14,2± 2,4 17,1± 2,0 21,8±3,9 23,0±5,1 31,3±9,8 31,1±11,7 38,6±12,1 N, caây/ha 368± 140 433± 157 203±94 308±119 271±119 390±173 300±83
G, m2/ha 6,4± 1,4 13,1±3,3 10,0±2,5 16,3±1,7 25,5±4,8 35,0±1,7 46,4±7,8 M, m3/ha 38,0± 8,1 80,8±33,4 75,7±25,1 133,2±28,6 236,2±71,5 345,2±22,8 459,2±30,4
Nguoàn: Ngoâ UÙt (1977)
Tröôùc khi xaây döïng caùc haøm phaân loaïi, ñaõ thöïc hieän kieåm ñònh thuaàn nhaát caùc nhaân toá ñieàu tra trong moãi traïng thaùi röøng. Nhöõng oâ tieâu chuaån maø caùc nhaân toá ñieàu tra khoâng coù söï khaùc bieät roõ reät veà maët thoáng keâ ñaõ ñöôïc gheùp laïi thaønh moät nhoùm. Töø 4 nhaân toá ñieàu tra laâm phaàn töông öùng vôùi 7 traïng thaùi röøng, ñaõ xaây döïng 7 haøm phaân loaïi tuyeán tính Fisher theo daïng: F(k) = a*D(k) + b*N(k) + c*G(k) + d*M; trong ñoù D(k), N(k), G(k) vaø M(k) töông öùng laø caùc bieán cuûa haøm phaân loaïi thöù k hay traïng thaùi röøng thöù k (k = 1, 2…7), coøn caùc tham soá a, b, c vaø d laø caùc heä soá cuûa haøm phaân loaïi. Caùc heä soá cuûa haøm phaân loaïi ñöôïc xaùc ñònh theo thuû tuïc laäp nhoùm trong phaàn meàm thoáng keâ SPSS 10.0.
KEÁT QUAÛ VAØ THAÛO LUAÄN
Keát quaû kieåm ñònh thuaàn nhaát caùc bieán soá trong noäi boä moãi traïng thaùi röøng cho thaáy, trong soá 11 oâ maãu thuoäc traïng thaùi röøng IIA coù 10 oâ maãu ñöôïc phaân loaïi ñuùng, coøn 1 oâ maãu bò phaân loaïi nhaàm sang traïng thaùi IIIA1. ÔÛ traïng thaùi röøng IIB coù 18 o maãu, trong ñoù 11 oâ maãu ñöôïc phaân loaïi ñuùng, coøn 7 oâ maãu bò phaân loaïi nhaàm sang caùc traïng thaùi IIA, IIIA1 vaø IIIA2. Töông töï nhö theá, caùc traïng thaùi röøng IIIA1 (29 oâ maãu), IIIA2 (17 oâ maãu) vaø IIIA3 (17 oâ maãu) chæ ñöôïc phaân loaïi chính xaùc töông öùng laø 26, 15 vaø 13 oâ maãu. Sôû dó coù hieän töôïng phaân loaïi nhaàm laø do moät soá nhaân toá ñieàu tra khoâng coù söï sai khaùc roõ reät giöõa caùc traïng thaùi röøng. Phaân tích treân ñaây cho thaáy söï caàn thieát phaûi ñieàu chænh laïi caùc traïng thaùi röøng tröôùc khi xaây döïng haøm laäp nhoùm truyeán tính Fisher. Sau khi ñieàu chænh laïi soá lieäu, baèng thuû tuïc phaân tích taùch bieät caùc traïng thaùi röøng theo 4 nhaân toá ñònh löôïng (D, N, G vaø M), ñaõ nhaän ñöôïc caùc keát quaû phaân loaïi nhö ôû baûng 2. Töø soá lieäu ôû baûng 2 coù theå thaáy, 100% soá tröôøng hôïp cuûa traïng thaùi röøng IIA, IIIA1, IIIA2, IIIB vaø IV ñaõ ñöôïc phaân loaïi ñuùng, coøn traïng thaùi röøng IIB chæ ñöôïc phaân loaïi chính xaùc 92,9%; trung bình coù 97,1% soá tröôøng hôïp ñaõ ñöôïc phaân loaïi ñuùng vaøo 7 traïng thaùi röøng khaùc nhau, chæ coøn 2,9% soá tröôøng hôïp bò phaân loaïi nhaàm.
Baûng 3 ghi laïi ñaëc tröng laâm phaàn cuûa 7 traïng thaùi röøng ñöôïc phaân nhoùm theo haøm laäp nhoùm. So saùnh soá lieäu cuûa baûng 3 vôùi soá lieäu cuûa baûng 1 coù theå thaáy, tröø maät ñoä röøng ôû traïng thaùi IIB vaø IIIA3, coøn caùc chæ tieâu khaùc cheânh leäch so vôùi soá lieäu ban ñaàu khoâng quaù ± 7%. Keát quaû naøy cho pheùp söû duïng taøi lieäu sau khi loïc ñeå xaây döïng haøm phaân loaïi caùc traïng thaùi röøng.
2
Baûng 2. Keát quaû phaân chia traïng thaùi röøng theo haøm laäp nhoùm(*)
Caùc tröôøng hôïp cuûa nhoùm döï ñoaùn Traïng thaùi röøng
IIA IIB IIIA1 IIIA2 IIIA3 IIIB IV Toång soá
IIA 11 11
IIB 13 1 14
IIIA1 30 30
IIIA2 22 22
IIIA3 1 11 1 13
IIIB 9 9
Taàn soá
IV 4 4
IIa 100,0 100,0
IIb 92,9 7,1 100,0
IIIA1 100,0 100,0 IIIA2 100,0 100,0 IIIA3 7,7 84,6 7,7 100,0
IIIB 100,0 100,0
%
IV 100,0 100,0 (*) Trung bình coù 97,1% soá oâ tieâu chuaån ñöôïc phaân loaïi ñuùng
Baûng 3. Nhöõng ñaëc tröng bình quaân cuûa caùc traïng thaùi röøng
Traïng thaùi röøng
Chæ tieâu IIA IIB IIIA1 IIIA2 IIIA3 IIIB IV
D1.3, cm 13,8± 1,5 17,0± 1,8 21,7±4,0 22,3±4,8 32,6±10,6 31,1±10,1 38,6±12,1 N, caây/ha 390± 117 486± 117 189±82 319±124 241±87 376±163 300±83
G, m2/ha 6,8± 1,6 13,6±3,0 9,5±2,3 16,6±2,7 24,6±2,8 35,0±2,6 46,4±7,8 M, m3/ha 38,6± 8,0 74,7±20,7 71,6±23,8 135,8±27,5 237,1±58,8 341,6±21,1 459,2±30,4
Baèng thuaät toaùn thoáng keâ, ñaõ xaây döïng ñöôïc 7 haøm phaân loaïi tuyeán tính Fisher ñeå phaân chia 7 traïng thaùi röøng nhö sau:
IIA = 1,710*D1,3 + 0,106*N - 1,779*G + 0,050*M - 29,326 (1) IIB = 1,650*D1,3 + 0,105*N - 0,953*G + 0,071*M - 37,699 (2) IIIA1 = 1,401*D1,3 + 0,071*N - 0,855*G + 0,067*M - 22,220 (3) IIIA2 = 1,241*D1,3 + 0,071*N - 0,024*G + 0,122*M - 35,139 (4) IIIA3 = 1,062*D1,3 + 0,050*N + 1,072*G + 0,208*M - 63,146 (5) IIIB = 0,742*D1,3 + 0,029*N + 2,759*G + 0,297*M - 113,635 (6) IV = - 0,227*D1,3 - 0,018*N + 4,958*G + 0,385*M - 198,329 (7)
Caùc haøm 1 - 7 ñöôïc söû duïng ñeå tính khoaûng caùch khaùc nhau cöïc ñaïi giöõa 7 traïng thaùi röøng. Khi söû duïng caùc haøm 1 - 7 ñeå phaân loaïi caùc traïng thaùi röøng, thì trung bình coù 97,1% soá oâ tieâu chuaån ñöôïc phaân loaïi chính xaùc vaøo 7 traïng thaùi röøng (Baûng 2).
Veà yù nghóa thöïc tieãn, khi öùng duïng caùc haøm 1 - 7 ñeå phaân chia traïng thaùi röøng treân thöïc ñòa, tröôùc heát ñieàu tra vieân caàn ño ñaïc 4 bieán phaân loaïi (D, N, G vaø M) cuûa laâm phaàn treân oâ tieâu chuaån. Tieáp theo theá 4 bieán soá aáy vaøo 7 haøm phaân loaïi vaø tính giaù trò khoaûng caùch khaùc nhau cöïc ñaïi giöõa caùc haøm. Haøm töông öùng vôùi traïng thaùi röøng naøo nhaän giaù trò khoaûng caùch lôùn nhaát cho bieát oâ tieâu chuaån aáy thuoäc veà traïng thaùi röøng 3
ñoù. Caùch thöùc tính toaùn ñeå nhaän bieát traïng thaùi röøng cuûa moät oâ tieâu chuaån cuï theå ñöôïc daãn ra ôû baûng 4.
Baûng 4. Keát quaû nhaän bieát traïng thaùi röøng treân oâ tieâu chuaån
Ñaëc tröng laâm phaàn Haøm phaân loaïi
TT D1.3 N G M 1 2 3 4 5 6 7
TT.
röøng 1 14,3 190 3,41 19,67 10,2 4,0 9,7 -1,6 -30,7 -82,3 -180,5 IIA 2 25,6 124 10,9 108,22 13,6 14,9 20,4 18,4 4,4 -28,8 -110,7 IIIA1 3 18,6 310 14,45 127,44 16,0 20,8 22,0 25,2 14,1 -13,1 -87,4 IIIA2
KEÁT LUAÄN
Caùc traïng thaùi röøng theo heä thoáng phaân loaïi cuûa Loschau coù theå ñöôïc nhaän bieát chính xaùc thoâng qua caùc haøm phaân loaïi tuyeán tính Fisher vôùi 4 nhaân toá ñieàu tra laâm phaàn laø ñöôøng kính bình quaân, chieàu cao bình quaân, tieát dieän ngang vaø theå tích laâm phaàn. Söû duïng caùc haøm phaân loaïi traïng thaùi röøng coù theå haïn cheá ñaùng keå nhöõng thieáu soùt trong luùc nhaän daïng caùc traïng thaùi röøng treân thöïc ñòa baèng muïc traéc. Taùc giaû khuyeán nghò caùc ñôn vò laâm nghieäp ôû khu vöïc mieàn Ñoâng Nam Boä coù theå söû duïng keát quaû nghieân cöùu naøy ñeå phaân chia caùc traïng thaùi röøng thuoäc kieåu röøng kín thöôøng xanh möa aåm nhieät ñôùi vaø kieåu röøng kín nöûa ruïng laù aåm nhieät ñôùi.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÍNH
1. Boä laâm nghieäp (1984), Quy phaïm thieát keá kinh doanh röøng. Boä laâm nghieäp, Haø Noäi.
2. Loschau M (1966), Phaân chia caùc kieåu traïng thaùi röøng hoãn giao laù roäng thöôøng xanh nhieät ñôùi. Vieän ñieàu tra quy hoaïch röøng.
3. Ngoâ UÙt (1997), Böôùc ñaàu ñònh löôïng hoaù phaân chia caùc traïng thaùi röøng thuoäc kieåu röøng kín thöôøng xanh vaø nöûa ruïng laù vuøng Ñoâng Nam Boä. Luaän vaên Thaïc só, Ñaïi Hoïc Noâng Laâm TP. Hoà Chí Minh.
4
