BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI LAO ĐỘNG TRONG MUA BÁN, SÁP NHẬP DOANH NGHIỆP
THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM
• MAIĐẴNG LƯU
TÓM TẮT:
ViệtNam hiện đangrất tích cựcthamgia các hiệp định,hiệpước quốc tế về bảovệquyền lợingười lao động, tuy nhiên vấn đề bảovệ quyền lợi người lao động tronghoạt động mua bán,sáp nhập doanh nghiệp theo pháp luật Việt Namvẫn còn nhiều hạn chế. Bài viết tập trung nghiên cứu2 nộidung: Nhữnghạnchếvềáp dụng quy định quyền của người laođộng trong mua bán, sáp nhậpdoanh nghiệpvà các giải pháp hoànthiện pháp luật về bảo vệ quyềnlợi ngườilaođộng trong mua bán, sáp nhập doanhnghiệp.
Từkhóa: bảo vệ quyềnlợingười laođộng,muabán, sáp nhậpdoanhnghiệp.
1. Đặt vấn đề
Ngày nay, mua bán, sápnhập doanhnghiệp là một hiện tượng phổbiếnvà tất yếutrong nền kinh tếthịtrường, các doanh nghiệp luôn mong muốn tăngcường năng lực cạnh tranh để chiếm lĩnh thị phần và củng cố quyền lực cạnh tranh trên thị trường. Đứng trước năng lựccạnh tranh lớn mạnh cácdoanhnghiệp lớn,để giảmbớt sức ép củađối thủcạnh tranh, một trong các cách thức đơn giản và hữuhiệu nhất của các doanh nghiệp nhỏlà thỏa thuận mua bán,sáp nhập doanh nghiệp. Tuynhiên, những quan ngại về lao động và nhân sự sau các thương vụmua bán, sápnhập còngây lo lắng cho các doanh nghiệp cả bên mua và bên bán. Trên thực tế, không ít các thương vụ mua bán,sáp nhập phải sớm đối mặt với thất bạido doanh nghiệp chủ quan với mộtsố vấn đềquản trịnội bộ. Nhữngtrở ngại trong việc xử lý nguồn nhân sự, giải quyết mâu thuẫn giữa nhân viên củacác doanh nghiệp
sau mua bán, sáp nhập về vị trí, quyền lợi,... là một trong những yếu tố cản trở thương vụ mua bán, sáp nhập thànhcông.
2. Hạnchế về ápdụng quy định quyềncủa ngưòi lao động trong mua bán, sáp nhập doanh nghiệp
Hiệnnay, pháp luật Việt Namchưa có quyđịnh cụthể nào về quyền củangười lao động trong mua bán,sáp nhậpdoanh nghiệp. Người laođộngchỉ có thể chờđợi quyết định cuối cùng từ ngườisửdụng lao động khidoanh nghiệp tiến hànhmua bán, sáp nhập. Đổ bảo vệ quyền lợi người lao động trong mua bán, sáp nhập doanh nghiệp cần một khung pháplý hoàn chỉnh.
Hoạt động mua bán và sáp nhập doanhnghiệp luôn mang đến những thay đổi trong công việc của người laođộng, họ khó cóthể kịp thời thayđổi để thích nghi với môi trường mới. Điều này dễ gây ra tìnhtrạng nhảyviệc, khiến doanh nghiệp mất đi một
LUẬT
nguồn lực lao động lành nghề. Khôngchỉ vậy, nếu nguồn lao động bị mấtđi nắm giữ bí quyết, bí mật kinh doanhcủacôngty sẽkhó có thể lường trước được những hậu quả sẽ xảy ra, bởi pháp luật hiện nay vẫnchưacó cơ chế chặt chẽđể bảo vệvấn đề nàymột cách tối ưunhất.
Chínhvì vậy, rất cần một khung pháp lýriêng điều chỉnh hoạt động mua bán, sáp nhập doanh nghiệp để bảo vệquyền lợi chongười lao độngđược hiệu quả hơn.
Thứ nhất, những hạn chế về áp dụng quy định nghĩa vụ của người sử dụng laođộng trong mua bản, sáp nhậpdoanh nghiệp.
Bộ luật Lao động 2019 cũngnhư các văn bản liên quan không quy định về việc người sử dụng lao động có nghĩavụ nộp phương án sử dụng lao íộng cho các cơ quan quản lý nhà nước vềlaođộng.
Chính điềunày đã vàđangdẫn đến tình trạng người sử dụnglao động lợi dụngsơ hở của quy định pháp luậtmà chỉ lập phương án sử dụng lao động mang lính chất hìnhthức.
Tạikhoản 1,Điều43 Bộ luậtLao động quyđịnh:
‘ Trong trường hợp chia, tách, họp nhất, sápnhập;
tán, cho thuê, chuyển đổi loại hình doanh nghiệp;
chuyển nhượng quyền sở hữu, quyền sử dụng tài sản của doanh nghiệp, hợp tác xã mà ảnh hưởng Ĩn việc làm của nhiều người lao động thì người sử
ng lao động phải xây dựng phương án sử dụng ) động theo quyđịnh tại Điều 44 của Bộluật này.”
Vậy cóthể thấy, chỉ khi doanh nghiệp tiến hành mua bán, sáp nhập mà ảnh hưởngđến việc làm của nhiều người lao độngthì người sử dụng lao động mới phải xâydựngphương án sử dụng lao động.
Vậyđối vớitrường hợp doanhnghiệptiến hành mua bán, sáp nhập mà ảnh hưởngđến việc làmcủa ít người lao độngthì sao?Và thếnào là ảnhhưởng đennhiềulaođộngthì Bộ luật Lao động không quy định rõ. Nếuchỉ cho mộtlao độngnghỉ việc vì lý do này thì doanh nghiệp không cần phảilập phương án sự dụng lao động. Đây làmột vướngmắc phổ biến hiẹn nay, trongtrường hợp này người lao động chỉ cóthể khởi kiện ratòa để đòiquyền lợi.
Trên thực tế, 2 doanh nghiệp khác nhau sẽ có nh ỉng chế độ, chính sáchcho người laođộng khác
nhau. Saumuabán và sáp nhập doanh nghiệp, các doanh nghiệp sẽphảixác định lại cơ chế trả lương, thưởng cho người lao động. Neu các doanh nghiệp trước mua bán và sáp nhập doanh nghiệp có thỏa thuận tronghợp đồng laođộng về chế độ bổnhiệm lại hay tổ chức thực thi, đánh giá tay nghề để xét lương, thưởng sẽ có căn cứ để thực hiện dễ dàng.
Nhưng nếukhông có nội dung đó hoặc muốn thay đổingay sẽ rấtkhó, bởi không dễ xóa bỏhọp đồng cũ đểký lại hợpđồng mới bất lợi cho người lao động, chưa kể còn nhữngvấnđề liên quan đếncông đoàn, thỏa ước lao động,... Neungườilao động không đồng tinh sẽ rất khó giải quyết và dễphátsinhtranhchấp.
Thứ hai, những hạn chế về áp dụng quy định bào vệ quyển lợingười lao độngbangcác thiết chế của cơquan quản lý hành chinh nhà nước.
Ở ViệtNam,Thanhtra Laođộng đượctổ chức theo môhình chung, Thanh traLaođộngthực hiện tất cả những vấn đề liên quan đến LuậtLaođộng.
Chính vì thế, cơ quan thanh tra phải giải quyếtkhối lượngcông việc rấtlớn, tạo ra nhiều áp lựcđối lực lượngthanhtra viên. Cơ chế thanhtra lao động chưa được pháthuy, do số lượng thanh tra viên quá ít so với sốdoanh nghiệp cần thanh, kiểm tra. Bên cạnh đó, chấtlượng đội ngũthanh ưa chưa đáp ứng yêu cầu công việcvàthiểucánbộthanh tra cố kiến thức, amhiểu nhiều ngành nghề.
Thứ ba, những hạn chế về áp dụng quy định bảo vệquyền lợi người lao độngtrong mua bản, sápnhậpdoanhnghiệp thông qua tổchức đại diện người lao động.
vẫncònmột sốbấtcập về quy định của Bộ luật Lao độngnăm 2019 về tổ chức đại diện người lao động cần được làm rõvà khắc phụcđểđảmbảohiệu quả thực thi ưên thựctế:
Một là, Bộ luật Lao động năm 2019mới chỉ đề cập đếntổ chức đại diện của người lao động tại cơ sở(Chương 13) mà chưa đề cập đến tổ chức đại diệncủa ngườilaođộng ở các phạmvi lớn hơn, như phạm vi nhóm doanh nghiệp hay phạmvi ngành.
Điều đó đồng nghĩa với việc người lao động chỉ được quyền tựdothành lập tổ chức củangười lao động ở cấpcơsở màkhôngcó quyền liên kết lại với nhauđểmởrộng quy mô tổ chức củamình.
SỐ 12-Tháng 5/2021 33
Hailà, Bộluật Laođộngnăm2019 quy định tổ chức đại diện người lao động tại cơsở, bao gồm công đoàn cơ sở và tổ chức cùangười lao động tại doanh nghiệp (khoản 3 Điều3). Với quy định này, các tổ chức của ngườilao độngchỉ được phép thành lập trong phạm vi doanh nghiệp, bao gồm các loại hình doanh nghiệp sau: Doanhnghiệp tư nhân, công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên, công tytráchnhiệmhữuhạn hai thành viêntrở lên,công ty hợp danh (theoLuật Doanh nghiệp). Trong khi đó, quan hệ lao động được hình thành trên cơ sở họp đồng lao động được xác lập giữa người lao động với người sử dụng lao động. Người sửdụng lao độngở đây bao gồm doanh nghiệp, cơ quan, tổ chức, hợptác xã, hộ giađình, cánhân có thuê mướn,sử dụngngười lao động làmviệccho mìnhtheo thỏa thuận (theo khoản2 Điều 3 Bộ luật Lao động năm 2019).Như vậy,ngoài doanh nghiệp thì quan hệ laođộngcòn cóthể được xác lập trong các tổchứckinh tế khác, như: Hợp tác xã, hộ gia đình, nênviệc quy định người lao động chỉ được thành lập tổ chứcđạidiện ngoài công đoàn trong phạm vi doanh nghiệp là chưa phùhợp.
Thứ tư,hạn chế vềhiểu biết và trình độ.
Ngườilao động là yếu tố quan trọng nhấtđối với sự tồn tại vàphát triểncủabất cứ doanh nghiệp hay bất cứ tổ chức nào. Tuy nhiên rất nhiều người lao động lại chưa ý thức được quyền lợivà trách nhiệm của mình. Điều này một phần do người lao động còn bị hạnchế trong tiếpcận thông tin, và một phần là do nhiều lãnh đạo doanhnghiệp, tổ chức chưa biết cách truyền tảithông tin tới người laođộng một cách đúngđắn.
Nhiều doanh nghiệp chưa xem mua bánvà sáp nhập doanh nghiệp là công cụ để tái cấutrúc hay cạnhtranh nên không có sự chuẩnbị tốt, làmtăng tỷ lệ thất bại khi thực hiện. Theo First AsiaLimited, có hơn50%doanh nghiệp Việt Namphảiđóngcửa sau6nămhoạt động. Trong khi đó cũng hơn 50%
cácthương vụ mua bán và sáp nhập doanh nghiệp thất bại.1
Với cơ quanquản lý, hiểubiết về mua bán và sáp nhập doanhnghiệp chưa đầy đủ gây ra nhiều khoảng trổng pháp lý cho hoạt động này. Chẳng
hạn, vẫn chưa xác định cơ quan quản lý trựctiếpthị trườngmua bán và sápnhậpdoanhnghiệp, màchi có quyđịnh Cục Quản lý cạnh tranh quảnlý khía cạnhtậptrung kinh tế của các thương vụ.
Chínhvì hiểu biết về mua bán, sápnhậpdoanh nghiệp còn hạn chếnên nhiềudoanhnghiệp, nhiều người sử dụnglao động đã không đảm bảo được tốt những quyền lợichongười laođộng.
3. Giải pháp hoànthiện pháp luậtvề bảo vệ quyền lợi người lao động trong mua bán, sáp nhập doanh nghiệp
Thứ nhất, giải pháp hoàn thiện quy định về quyên cùangười lao động.
Cần bổ sung quy định về “quyền của người lao động trong mua bán, sáp nhập doanh nghiệp”
trong Bộ luật Lao động năm 2019 và các văn bản hướng dẫnthihành. Cụ thể làquy định quyền tiếp cận thông tin,quyền đượcthểhiệný chí, ý kiến khi doanh nghiệp lập phương án sử dụng lao động,., trong quy định về quyền của người lao động trong muabán,sáp nhập doanh nghiệp.Tácgiả nhậnthấy, hiện nay chưacó quy định nào quy địnhvề quyền củangườilao động trong muabán, sáp nhập. Chính vi vậy, việc bổ sung thêm quy định này làđiều rất cầnthiết.
Thứ hai, giải pháp hoànthiện quy định về nghĩa vụcủa doanh nghiệp, ngườisử dụnglao động trong mua bán, sáp nhập.
Bộ luật Lao động 2019 cũng như các văn bản liên quan cần quy định thêm về việc người sử dụnglao động cónghĩa vụ nộp phươngán sử dụng lao động cho các cơ quan quản lý nhà nước về lao động. Điều này giúp cơ quan có thẩm quyền quản lý, kiểm soát tốt hơn hoạt động mua bán, sáp nhập doanh nghiệp. Đồng thời, giúpbảo vệ người lao động khỏi rủi ropháp lý, từ đó giúp quyđịnh pháp luật đi vàothực tiễn.Người sửdụnglaođộng không còn lợi dụng sơ hở của quyđịnh pháp luật màlập phương án sử dụng lao động chi mang tính chấthình thức.
Cần sửađổi, bổ sung Bộ luật Lao động 2019, cụthể là khoản 2 Điều 44 Bộ luật Laođộng2019 quyđịnh về thông báocho người lao độngphương
LUẬT
án sửdụng lao động khi mua bán, sáp nhập doanh nghiệp theo hướng, rút ngắn thời gian thông báo từ 15 ngày xuống thành trong vòng 5 ngày kể từ ngày phương án sử dụng lao động được thông qua.
Điềunày giúp giảm bớt tâm lýhoang mang từ phía người lao động. Họ cần có thời gian để tìm kiếm công việc mới, ổn định cuộc sốngnênrútngắn thời gian thông báo công khai khi phương án sử dụng lao động này được thông qua sẽ tốt hơn, từđó giúp người lao động chuẩn bị tinh thần và trí lực thực hiện lao động sản xuất. Vì vậy, khoản 2 Điều44Bộ luật Lao động 2019 cầnđược sửa đổi như sau:“Khi xây dựng phương án sử dụng lao động, người sử dụng lao động phải trao đổi ý kiến với tổ chức đại diện người lao động tại cơ sở đối vớinơicó tổ chức Ỉại diện người lao động tại cơ sở. Phương án sử ụng lao động phải đượcthông báo công khai cho gườilao độngbiếttrong thời hạn5ngày kểtừ ngày ược thông qua.”2
Các văn bản hướng dẫn quy định chi tiết Bộ luật Lao động 2019 sắp tới cầnxâydựng trêncơ sở người sử dụnglao động phảilấyýkiến rộng rãi về phương án sử dụng lao động khi mua bán, sáp nhập c oanh nghiệp. Điềunày giúp các bêncó những thỏa tiuậncụ thể, thốngnhấtvề laođộng.
Thứba, giảipháp hoànthiệnquy định về phía cơ quanquản lý hành chính nhà nước.
2
Cần thiết phải sửađổi, bổ sung Nghị định số 1/2020/NĐ-CP ngày 01 tháng 3 nàm 2020 quy đínhxửphạtvi phạm hành chính lĩnh vực lao động, bảo hiểm xã hội, đưa người lao động ViệtNam đi làmviệc ở nước ngoài theo hợp đồng. Cụ thểlà tăng mức phạt tiền đối với các hành vi vi phạm quy định về lĩnh vựcbảovệ quyền lợi người lao động trong mua bán, sáp nhập doanhnghiệp, đồng thời ápdụng cá: biện pháp bổ sung. Việc này nhằm kịpthời đưa những quy định mới của pháp luật vào cuộc sống, nâ Ig cao ý thức tuân thủpháp luật và kịp thời xửlý ng tiiêmminh các hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực laođộng.
Chính phủ cần ban hành một văn bản hướng dẫnthốngnhấtchohoạtđộng mua bánvà sáp nhập doânh nghiệp thay vì đề cập rải rácở nhiều văn bản như hiện nay. Đócó thể là một Nghị định như một bộ <hungkết nối với các vănbản pháp lý khác. Văn
bản nàynên có những nội dung như: Phân công cơ quanquản lý mua bán và sáp nhập doanh nghiệp kèmvới quy định trách nhiệm, quyền hạn; Các hình thứcthực hiện muabán vàsápnhập doanh nghiệp;
Thủtục và trìnhtự thực hiện; Quy định việc bảo vệ quyền lợi cho người laođộng; Quy định về công bố thông tin liên quan đếnmuabánvà sáp nhập doanh nghiệp; Cáchình thức muabánvà sáp nhập doanh nghiệp bịcấm,..
Thứ tư, giải pháp hoànthiệnquỵđịnh về phía tổ chứcđạidiện người lao động.
Các quy định trong Bộ luật Lao độngnăm 2019 vẫn mang tính nguyên tắc, quy định chung về tổ chức của người lao động; điều kiện chungđốivới việc thànhlập tổ chức của người laođộng tại cơ sở.
Vì vậy,các quy định nàyvẫncần được quy định chi tiết, cụ thể hơntrong các vănbảnpháp luật có liên quan,cụthểvề các vấnđề sau:
Cần quy định tỷlệthànhviên tối thiểu khi thành lậptổ chức đại diện của người lao động trong một đơn vị sử dụnglao động. Thành lập tổ chứcđại diện của người lao động làquyền của người lao động, nhưng nếu không hạnchếsố lượng tổ chứcđại diện sẽ có thể dẫn đến tình trạng có nhiều tổ chức đại diện của người lao động trongcùng một đơn vị sử dụng laođộng, nhưng số lượng thành viên củacác tổ chức này lại quá ít, từđó ảnhhưởngđến quyền vàlợiích hợp pháp của người lao động như: Quyền thương lượng tập thể của người lao động, đặcbiệt khi các tổ chức nàycómâu thuẫn, tranhchấp không thểliênkếtvớinhau. Đồng thời, việc có càng nhiều tổ chức đạidiệncủa người lao động trong cùng một đơn vị sử dụnglaođộngcàng tiềm ẩn nguy cơtranh chấptrong quan hệlao động mà người bị ảnh hưởng lại chínhlà người lao động. Vì vậy, cần giới hạn tỷ lệ thành viên tối thiểu để thành lập tổchức đại diện người lao động. Tuy nhiên, tỷ lệ này cũng không được quá cao vì sẽ làm hạn chế quyền của người lao động.
Cần quy định rõ về vấn đề tài chính của tổ chức cùa người lao động. Theo điểm g khoản 1 Điều 174 Bộ luật Lao động năm 2019, tổ chức của người lao độngđược tự chủtrong vấnđề tài chính của tổchức mình, vấnđềtài chính chỉ cần được theo dõi, lưu trữ và công khai cho thành
SỐ 12-Tháng 5/2021 35
viên của tổ chức theo định kỳ hàng năm. Tuy nhiên, việc theo dõi vàlưu trừ sẽ được tiến hành như thế nào? Cơ chế quản lý của Nhà nước đối với vấnđề tài chính của các tố chức này ra sao?
Việc công khai cho các thành viên của tổ chức được thực hiện nhưthế nào?Đây cũng là những vấn đề cần được giải quyết trong các văn bản hướng dẫn thi hành để tạo điều kiện cho việc triểnkhai hoạt độngcủa các tổ chức này.
Cần sớm ban hành Luật Côngđoànsứađối. Tô chứccông đoànhiệnnay đang là tổ chức duy nhất đại diện cho người lao động tại Việt Nam trong quan hệ lao động. Tổ chức công đoàn hoạt động theo Luật Công đoàn năm 2012. Tuy nhiên, thực tiễn hoạt động của tổ chức công đoàn trong thời gian qua bộc lộ nhiều hạn chế, đồng thời Bộ luật Lao động nàm 2019 đã được Quốc hội thông qua có tác động rất lớn đến tổ chức công đoàn, từ đó đòi hỏi phải sửa đổi Luật Công đoàn để phù hợp với Bộ luật Lao động năm 2019 và các văn bản pháp luậtcó liênquan. Bêncạnh các thay đổi liên quan đến cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, cơ chế tài chính,... Luật Công đoàn sửađổi cũng
cần làm rõ một số vấn đề liên quan đến tố chức của người laođộng như: Mối quan hệ giữa tổ chức công đoàn và các tổ chức của ngườilao động; điều kiện để tổ chức cùa người lao động gia nhập, rút khỏi tổ chức công đoànViệt Nam; cơ chế hỗ trợ cũa tổ chức công đoàn đối với các tổ chức của người laođộng trong việcbảo vệ quyền và lợi ích họp pháp của người lao động; cơ chế đóng góp tài chính cùa tổ chức củangườilao động khi gianhập tồ chứccông đoàn.
4. Kết luận
Bảo vệngười laođộng, đặcbiệtlàbảovệ quyền lợi người lao động trong mua bán, sáp nhập doanh nghiệp là việc làm cần thiếttrongchiến lược phát triển nguồn nhân lực của mỗi quốc gia. Đây là vấn đề được thực hiện không chỉ trên bình diện kinh tế - xã hội, mà còn được thực hiện trên cảbình diện chính trị - pháp lý. Đây không chỉ là vấn đề trước mắtmà còn là vấn đềchiến lược lâu dài, đặc biệt đối với Việt Nam đang pháttriển kinh tế,vận hành theo cơchếthị trường địnhhướng xã hội chúnghĩa còn nhiều khókhăn«
TÀI LIỆU TRÍCH DẪN:
1 Nguyễn Hồng Hiệp (2018). Thực trạng hoạt động mua bán, sáp nhập doanh nghiệp tại Việt Nam. ( .html).
https://tapchi- taichinh.vn/nghien-cuu—trao-doi/trao-doi-binh-luan/thuc-trang-hoat-dong-mua-ban-sap-nhap-doanh-nghiep-tai- viet-nam-143068
2 Sửa đổi, bổ sung trên cơ sở khoăn 2 Điều 44 Bộ luật Lao động 2019.
TÀI LIỆUTHAM KHẢO:
1. Quốc hội (2019), Bộ luật Lao động 2019.
2. Quốc hội (2020), Luật Doanh nghiệp 2020.
3. Quốc hội (2012), Luật Công đoàn 2012.
4. Quốc hội (2012), Bộ luật Lao động 2012.
5. Chính Phủ (2020). Nghị định số 28/2020/NĐ-CP ngày 01/Ì/2020 quy định xử phạt vi phạm hành chinh lĩnh vực lao động, bảo hiêm xã hội, đưa người ỉao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo họp đổng.
6. Nguyễn Hồng Hiệp (2018). Thực trạng hoạt động mua bán, sáp nhập doanh nghiệp tại Việt Nam. (https ://tapchi- taichinh.vn/nghien-cuu—trao-doi/trao-doi-binh-luan/thuc-trang-hoat-dong-mua-ban-sap-nhap-doanh-nghiep-tai- viet-nam-143068.html).
LUẬT
Ngàynhậnbài: 2/4/2021
Ngày phảnbiện đánh giá và sửachữa: 20/4/2021 Ngày chấp nhận đăng bài: 5/5/2021
Thôngtin tác giả:
ThS. MAI ĐANG LƯU
TrườngĐạihọc Luật,Đạihọc Huế
PROTECTING THE INTERESTS OF EMPLOYEES IN MERGERS AND ACQUISITIONS IN ACCORDANCE WITH
VIETNAM’S REGULATIONS
• Master. MÀI DANG LUU University of Law, Hue University
ABSTRACT:
Vietnam is actively participating in international agreements and treaties on the protection ofemployees' interests. However, there are some shortcomings in Vietnam’s regulations on the protection ofemployees' interests in mergers and acquisitions. This study focuses on two contents: (1) Shortcomings in the enforcement of regulations on the protection ofemployees' interests theprotection of employees' interestsand (2)Solutions to strengthen theeffectiveness of theseregulations inorder to better protect employees' interests.
Keywords:protecttheinterests of employees, purchase,merger of enterprises.
SỐ12-Tháng 5/2021 37
