V KIGN NHfl KHOR HOC
BAN VE DAJSTH GIA KHOA HOC
TS PHAM TH! LY
Oanh gia khoa hgc la di nim bit diTcrc nhiTng ke't qui ma cac chiforng trinh, &i tai, dU an dat dg'n nhlm phuc vu cho viec cai thien hoat dang nghi@n cifu va hoat dong quan ly khoa hpc va cOng nghe (KH&CN). Trong qua trinh danh gia khoa hoc cin tuan thD mft s^
quy trinh va suT dgng cac c3ng cu phu htfp. Trong bai vig't, tac gid trao d£l mot sd'y kie'n v§ quy trinh cua danh gia khoa hoc va mot s^
phiftfng phap, ky thuat chmh d^ th^c hign danh gia khoa hgc.
VI sao phai Ihtfc hien danh gia hhoa hpc
Chung ta danh gia cac chfldng trinh, dd tai, dfl an nghien cflu vi 2 ly do chfnh: de tang efldng va c i i thien hoat ddng nghien cflu, hoac de nam bat dfldc nhflng ke't q u i ma nd dat den. Vdi ly do trfldc, ta CO danh gia trong tien trinh, nhdn manh viec c i i thien quy trinh thfle hien, hoac nham vao viec hieu rd hdn muc dfch va nhu cau cua nghien eflu. Vdi ly do sau, ta cd danh gia tong hdp va nham vao vide hilu rd nhOng gi hoat ddng nghien cflu da tao ra, cd che nhan qua va hidu qua cua viec dau tfl cho nhflng nghien cflu ay. Noi mpt each eu the hdn, hoat ddng danh gia khoa hpe nham:
1- Giai trinh trach nhiem va xem xet tfnh xac dang cua hoat dong nghiSn cUu: nham dip flng cae yeu cau ve bao c i o va xem xet xem mdt dfl an hay chfldng trinh nghien cflu da thfle hien dfldc den mfle dp nao muc tieu ma no dat ra; tao dieu kien d l cac to chflc, ddn vj, hay quy tai trd nghien cflu thay dfldc lieu quydt djnh cua hp dau tu cho dfl an hay chfldng trinh dd ed phai la mdt Ida chpn
dung dan nhat hay khdng; 2- Lap k§' hoach va xay dt/ng chien IUdc:
nham hieu dfldc cd ehe van hanh cua cae sang kien hay hoat dgng tai trd; tim kiem nhflng cd ehe tdt nhat de dat dfldc muc dfch; xac dinh nhflng ITnh vflc flu tien de tai trd va gdi y cho cac chidn luge tai trd; 3- Lam chinh sach va van ddng cho chi'nh sach: cung ci'p minh chflng hay nhflng tac ddng cua hoat ddng nghien cflu khoa hgc (NCKH) trong nhflng ITnh vUe ma cac quy, cac td chflc dang hd trd thfle hien. Nhflng minh chflng nay rat quan trpng de van ddng cho nhflng ehfnh sach lien quan;
4- Cai thIin each thi/c hoat dgng cua cac tochUc, ddn vi: nham xac
djnh nhflng thanh tflu cua hogt dpng NCKH d l biet rang vide tii trd cho NCKH da tao ra ke't qui khac biet ndi bat. Dieu nay se giup danh gia t i c ddng cija vide dau tfl cho NCKH tfl nhflng ngudn khac nhau va theo nhflng cd che khac nhau.
Quy trinh danh gia lihoa hoc Tuy viec danh g i i khoa hgc cd the dien ra sau khi dfl i n , cdng trinh da hoan tat, nhflng nd thdc ehat la mdt mat xfch trong cai vdng tron Idn hdn ve danh gia va ra quyet dinh, eho nen moi budc di cua nd deu cdn phuc vu cho muc tieu tdng the la c i i thidn c i qua trinh hoat ddng khoa hpc.
24 TapcH KHOA HCM s d i C 6 N G NGHE VIET N M T
V KI^N N H A KHOR HQC
Sd do 1 giup chung ta hinh dung ve mgt quy trinh danh gia khoa hgc. Trong do, eo 3 phan dogn chfnh la trfldc tai trg, trong qua trinh va sau khi hoan thanh tai tn?.
Ddnh gid trudc khi tai trd (giai do$n 1 vk 2): Ifla chpn dfl an nao d l t i i tr0 la v^n dd danh gia ehat lugng eCla cli dfl an l§n ca nhan hay tap the dflng ra thfle hien dfl an bang cich sfl dung nhflng tieu chf thd'ng nhi't. Trong giai doan nay, phuong phap phd bien nhi't la ket hdp binh duyet dong nghiep (peer review - danh gia qua y kidn eCia cac chuyen gia trong eijng ITnh vflc) va phkn tich trac IUdng thumtjc (bibliometries - dinh g i i qua phan tfch thd'ng kd edng bd khoa hgc va chi sd trfeh dan). Ddi khi ed the cd quy trinh didu chinh dfl an sau binh duyet d l cac nha khoa hpe can nhic y kie'n cua ddng nghiep, cua eac bdn lidn quan va sfla lai dfl an ft nhidu neu can.
Ddnh gik trong qua trinh tai trp (giai do^n 3, 4, 5): khi dfl an nghien cflu da dfldc chap thuan t i i trfl v i tidn hanh thfle hien, cdn ed mdt he thd'ng quin ly giam sat nham ghi nhan tien trinh dgt dfldc so vdi mye tieu dat ra. Nhieu cd quan tai trg nghien cflu ed quy djnh b i o c i o hang nam hoac nfla nim mpt ldn trong qua trinh thfle hidn dfl an. Day cung la cd hdi de nhflng ngfldi quin ly hoac thfle hien dfl an Xhko luan vdi nha tai trg ve nhflng dieu chinh ngi dung dfl i n so vdi ke hogeh ban dau.
Didu nay rat quan trong, nhim d i m b i o cho viec nghien cflu d i p flng mgc tieu ma nd dat ra hoSe trong trfldng hpp can thiet xem xdt lgi mgc tidu ban dau do nhflng phit hidn hay minh chflng mdi xudt hidn trong q u i trinh
nghien cflu. Vi vay, dfla tren vide rut kinh nghiem va lanh dgo phu hdp, dinh g i i trong q u i trinh tai trd ed vai trd tfch cflc ddi vdi hoat dgng NCKH.
Mpt van de thudng nay sinh trong hoat ddng danh gia 6 giai doan nay, la xem xet lai nhflng dieu kidn eua ddu vao: ngudn Iflc tai ehfnh hay vat chat, nhan sfl (ke c i cdng tac vien) va nhflng yeu td cd t h i anh hfldng den qua trinh nghien cflu {vf du: tfnh thfeh hpp cua thiet ke' nghien cflu v i phfldng phap di tim cau t r i ldi eho cau hoi nghien eflu; nhflng khd khan nay sinh trong qua trinh nghien cflu;
hieu qua cua nghien cflu, tfldng tie vdi nhflng ngfldi ed the sfl dung ket qua eua nghien cflu). C i nhflng ke't qua ban dau cung ed t h i la van de can thao luan trong viec dinh gia d giai doan nay: vd bai bao khoa hpc, ve nhflng kha nang phd bien hay ap dung mpt kdt qua nao dd da dat dupe trong qua trinh thdc hien dU an mac du dfl an ehua kdt thuc.
Danh gia khi dU an nghien cUu ket thuc (giai doan 6-9): khi dfl an nghien eflu da hoan tat, nhflng kidn thfle dupe tao ra thfldng dfldc chia se trong cgng ddng hpe thuat dfldi hinh thfle bai bao khoa hgc hay nhflng an pham khoa hpc khac. Them vao dd, da ed sfl chia se kien thfle rat quan trpng va mgnh me didn ra khi ngudi nghien eflu thie't lap quan he hdp t i c vdi ddng nghiep, vdi nhflng nhdm nghien eflu khac trong va ngoai nude, eung nhfl khi hp trinh bay ket qua nghien eflu trong cac eudc hdi thio, sinh hoat hpc thuat. Ddng thdi, ket qua nghien cflu nay cung se dflde trinh biy vdi nhflng ddi tfldng rong hdn, nhflng ngfldi se sfl dyng hay lidn quan den vide sfl dyng nhflng ket
q u i nghien cflu ay, chang han nhu nha nfldc, c i c doanh nghidp, cac n h i chuydn mdn, hay cgng ddng xa hgi. Cac kenh de pho bien k h i da dang: qua d i o tao, qua mang Ifldi chuyen gia va giao tidp ea nhan, qua truyen thdng dgi chflng, ke c i qua website hay blogs cua ngudi nghien cflu la nhflng hinh thfle ngiy cang phd bien. D l ed t h i danh gia day du vd viec nhflng kien thfle dflde tgo ra qua nghidn eflu da dflgc van dung nhfl the nao va bdi nhflng ai, ra't can tim hieu vd nhflng kenh truyen thdng nay va each thfle van hanh cua nd. Nhflng cd che ay sd cd i n h hfldng rat quan trgng tdi ket q u i cud'i cung cua dfl an va tie ddng den gidi han lam va cpng dong xa hpi l i didu ma chung ta quan t i m nhat khi dinh gia ket q u i cudi cung vd higu quk tai trg cho mdt dfl i n , hay mdt ChUdng trinh nghien cflu.
Mpt so phiTPng phap, liy thuat chinh do thtfc hipn danh gia lihoa hpc
Nhin ehung, cic phfldng phip danh gia khoa hgc co t h i rdi vao 2 loai sau: (1) rpng va ndng, v i (2) hep va sau. Nhflng each tiep can rdng va nong nham nim bit nhflng i n h hfldng tren quy mo Idn hay chat Iflpng cua nghidn cflu va thfldng dfla tren khio sat cd miu ldn de lay thdng tin. Danh gia h^p va sau thi nhan manh viec tim hieu sau hdn q u i trinh nghien cflu, tip trung vao nhflng eau hdi nhfl: lam the nao de c i i thien chat Ifldng eua quyet djnh tai trd, hay lim the nao thuc dly viee dfla ket q u i nghien cflu thanh sin phim, cdng nghe, djch vu va thfle te. Nhflng ky thuat chu yeu dflpc dung trong dinh g i i khoa hge gdm:
S6 18 nam 2014 . TapcHKHOAHQC 25 CONG NGHI VIET NAM
V KIGN NHn KHOR HOC
Trac lupng thU mye (bibliometries): cdng eu nay cho phep do ludng thanh q u i va ket qua cua NCKH, rut ra thdng tin ve sd Ifldng an pham va chT sd trfch d i n bang cic phfldng phap thdng kd.
Nghien ci/u trifdng hQp dien hinh (case studies): dfla tren nhidu ngudn minh chflng m i tat ea deu cung cap thdng tin cho ket luan dinh gia va dfldc dung d l kiem nghiem mfle do tin c i y eOa kdt luan. Ngudn minh chflng ehu yeu la tfl lieu thinh van da qua binh duyet ddng nghiep va nhflng thfl dfldc gpi la "tfl lieu xim", tflc la nhflng an pham do nha nfldc, cic to chflc, doanh nghiep va gidi han lam thfle hidn va pho bien qua nhflng kdnh ben ngoai he thdng xuat bin hpc thuat thdng thfldng. Ngoai ra, cdn cd tfl lieu Iflu trfl, phdng van bin cau true, vdn CO the bo sung bang khao sat va ed khi la cd sd dfl lieu trie Ifldng thfl muc.
Binh duy$t dong nghi$p va hgi dong chuyen gia: la qua trinh dinh gia lien quan den nhflng ngfldi ed trinh dp eao trong ITnh vflc chuyen nganh hoac ITnh vflc lien quan nhSm phan anh ke't q u i hay t i c ddng cua nghien cflu.
Binh duyet ddng nghiep dupe thfle hien e i trfldc va sau khi dfl an dflpc tai trd, muc dfch l i nhim duy tri cac tieu chuan chat lugng cua hoat ddng NCKH cung nhfl mang lai sfl k h i tfn cho cac quyet djnh cua gidi quin ly khoa hge.
Khao skt va tu van: dung de thu thap thdng tin djnh Iflpng va djnh tfnh trong mpt quan t h i ; cd t h i nhan mgnh vao y kie'n hay thdng tin thfle td tuy theo muc dich danh g i i .
Phan tich kinh te: la nhflng
phan tfeh dfla tren cac chi b i o ve mat kinh te de do Ifldng s i n pham, ket qua va t i c ddng cua nghien cflu, trong dd: Phan tfch kinh te IUdng vi mo va mo hinh hda cho phep fldc Ifldng s i n pham, kd't q u i va t i c ddng cua nghien eflu d cap dp ca nhan hay bg phan;
Phkn tfch kinh te vTmo va mo hinh hda cho phep fldc Ifldng tac ddng kinh te - xa hdi rpng hdn cua viec can thiep chfnh sich 6 cap do qud'c gia.
Ben canh dd, can quan tam mgt sd ky thuat danh gia khoa hpc khac la: Do'i sanh (Benchmarking): eho phep ta so sanh chat Ifldng hoat ddng dfla tren mdt bd tieu chf;
Phan tfch chi phf va lai fch: giup thie't lap eac chfnh sich, chfldng trinh hay du an cd hieu qua ve mat kinh te bgng eich danh gia nhij'ng i n h hfldng xa hgi va kinh te cua no; Danh gia gia tn cua nghien ci/u qua y kien cong chung: xem xet nhan thfle cua cdng chung, hay cac ben khae nhau ve gia trj cua nhflng kie'n thfle ma nghien cflu tao ra; Phan tfch mang lUdl cac nhom xa hpi lien quan: cd cau cua eac mdi quan he hop t i c ddi khi la mgt thfldc do cho ket qua mpt dfl an nghien cflu tao ra va
la mdt hien tfldng thu vj can nam bat; Mo hinh hda logic, dung de n i m bat mdi lien he logic gifla nhflng yeu td ddu vao (ngudn Iflc, ha tang, con ngfldi) vdi qua trinh thfle hien, s i n pham, kdt qua va t i e dgng cua hoat ddng nghien eflu.
De di tdi kdt luan vd phan phfldng phip sfl dung khi dinh gia khoa hpc, cd the lay mgt sd y kien cua Griffiths va King (1991) ve nhflng nguyen tae tao ra hidu q u i cua danh gia de ap dung cho danh gia khoa hgc la: 1. Viec d i n h gia khoa hgc can phai co muc dfch ro rang va cu the; bin than viec danh gia khdng phai la mue dfch cud'i cung. Neu khdng cd tiem nang hanh dpng sau khi d i n h gia, thi chang can phii dinh gia lam gi. 2. Viec danh gia khdng ndn chi dflng igi d mieu t i ma phii xem xet dfldc mdi quan he gifla cac nhan td tham gia vao hogt dgng nghien cflu, cung nhu mdi quan he gifla edng trinh nghien cflu ay vdi ngfldi sfl dyng, vdi trfldng/vien, vdi cac ben lidn quan khac va vdi xa hgi ^
26 . T a p c h i K H p A H W s d 1 8 n a m 2 0 1 4
CONGNGHEVIETNAMr
