Cham soc sire khoe ngiroi cao tu6i va vai tro cua bao hiem y t§
Le Ngoc Lan*
Tom tSt: Cham soc siic khoe ngudi cao tuoi dugc hiiu la tdng the cac quy dinh, hoat dgng, hanh vi, bien phap ma Nha nudc, xa hpi va gia dinh thuc hien de dam bao cho ngudi cao tuoi it nhat ciing dugc thda man nhiing nhu cau vi vat chdt va tinh thSn toi thieu trong cuge song de hg sdng lau, khde manh ve the lire, minh man ve tri tue va thoai mai ve tinh than. O pham vi trong gia dinh, cham soc siic khde ngudi cao tuoi chi bao gom hoat dong quan tam, cham lo siic khoe cho ngudi cao tuoi ciia con chau.
Nha nudc, cong dong cflng c6 nhieu hinh thiic ho trg, nhieu chinh sach nh3m giam bdt kho khan, chia se ganh nang tai chinh vdi cac gia dinh trong cham sdc ngudi cao tudi hien nay. Bai viet nay khai quat chung ve tinh Uang siic khoe ngudi cao mdi; kha nang va nhu ciiu tiep can dich vu bao hiem y t i cung nhu viec su dung dich vu nay trong cham soc siic khoe cua ngudi cao tuoi dugc phan tich tir mlu khao sat bao gdm 307 ngudi cao tuoi tai hai xa Thach Chau (Ha Tinh) va xa Phd Cuang (Quang Ngai). Khao sat nay thugc Du an 'Tang cudng sir tham gia ciia xa hdi vao viec cham sdc ngudi cao tudi Uong bdi canh chuyin dii cdu tnic kinh ti va gia dinh a Chau A: chinh sach va dii thoai thuc tiin giiia cac cgng ddng dia phucmg a Viet Nam va Nhat Ban" do Quy TOYOTA tai trg, Vien Nghien ciiu Gia dinh va Gidi thuc hien nam 2017.
Tii khoa: Ngudi cao tudi; Sue khde ngudi cao tudi; Bao hiim y ti.
Ngay nhSn bai: 10/9/2019; ngay chinh sua: 4/2/2020; ngay duyet dang: 2/3/2020
1. Tinh hinh sire khoe ngiroi cao tuoi
Nhu quy luat ciia tu nhien, tudi tac cang cao thi sue khde cang yiu. Tuy vay ngudi cao tudi ciing cd su khac nhau d cac nhdm tudi, giiia nam va nii, giiia cac nhdrn xa hdi khac nhau. Vi thi, md ta va danh gia ve siic khde ciia ngudi cao tudi trong cac gia dinh va cham sdc siic khde ngudi cao tudi d khu vuc ndng thdn hien nay la met trong nhiing yeu td quan trpng h-ong nhin nhan danh gia ve ITnh vuc cham sdc sue khde ngudi cao tudi.
vi tinh hinh sice khde ngu&i cao tudi ndi chung, ket qua Tdng diiu tra dan sd, nh'
* TS.,Vien Nghien ciiu Gia dinh va Giai, Vien Han lam Khoa hoc xa hoi Viet Nam.
LSNgocLSn 17 d 2009 (mlu) cho thiy, niu nghien ciiu nhung ngudi cd it nhdt mdt trong bon loai khuyit tat nghe, hoac nhin, hoac van ddng, hoac ghi nhd thi ca nudc cd 6,1 trieu ngudi tu 5 tudi trd len mac phai (chiim 7,8% dan sd tu 5 tudi trd len). Ty le khuyit tat cua nam la 7,1%, nu: la 8,5%; thanh thi la 6,5% va ndng thdn la 8,4%. Ty le cua loai khuyit tat nay tang dkn theo dp tudi, tii 1,1% ciia nhdm 5-9 tudi din 72,3% cua nhdm 80 tudi
\xa Xen (Ban chi dao tdng dieu tra ddn sd vd nhd d Trung uong, 2010).
Diiu tra qudc gia ve nguoi cao tudi Viet Nam 2011 cung cho th4y, sd ngudi cao tudi trong mau nhan thay siic khde yeu va rat yeu chiem 56,1% va ty le nay tang theo chiiu tang ciia nhdm tudi, nhdm nii cao hem nhdm nam tren 10%, ngudi cao tudi ndng thdn cd siie khde kem cao han d thanh thi.
Bang 1. TijF danh gia tinh trang sire khde cua ngirM cao tuoi (NCT)
rinh tr^ng sire khoe RSt yeu Yeu Binli thudng Tit Rat tit
Chung
6,7 49,4 36,3 7,1 0,5
50-59 2,9 42,5 43,8 10,3 0,5
Nhdm tuoi 60-
69 5,0 53,4 35,3 5,9 0,4
70- 79 13,0 55,4 27,9 3,1 0,6
80+
15,9 58,9 21,5 3,3 0,4
Gioi tinh Nam
5,0 43,3 41,5 9,8 0,3
Nii 8,0 53,8 35,5 5,1 0,6
Khu Thanh thi
5,7 42,7 43,5 7,4 0,7
vuc Nong
thon 7,3 52,8 32,7 6,9 0,3 Ngudn: Hgi Lien hiep phu nii Viet Nam, 2012.
Cd Ichdng qua 10,0% ngudi cao tudi ca nam va nii, d cae nhdm tudi hay khu vuc song khac nhau danh gia siic khde cua minh d miic rat tdt hoac tdt. Tuy nhien, ngudi cao tudi la nir va nhdm sdng d do thi tu danh gia siic khde miic rat tdt cao hon vdi ngudi cao tudi nam va nhdm sdng d ndng thdn.
Ciing vdi su suy gidm ve sue khde, ty le nguoi cao tudi mdc benh khd cao, theo sd lieu cdng bd cua cudc Dieu tra quoc gia ve ngudi cao tudi (2011), cac trieu chiing ngudi cao tudi gap phai trong vdng 30 ngay trudc cudc dieu tra cd ty le eao nhat la dau lung (68,3%); dau dku (66,5%); dau khdp (64,3%); chdng mat (63,5%). Sau dd la nhdm trieu chiing cam th4y yiu di (52,9%); ho (46,7%); khd thd (31,0%); dau nguc (30,9%); dau da day (27,5%)... Ci nhdm cac cu tren 80 tudi, h4u hit nhiing trieu chung dugc ke deu cd ty le cao han, nhat la dau khdp, dau diu, chdng mat, ho, khd thd, run tay; nii cao tudi va nhdm d ndng thdn cd ty le gap cac trieu chiing benh tat cao hon nhdm ngudi cao tudi nam va nhdm sdng d thanh thi. Ngudi cao tudi duac chan doan la cd benh tap trung nhiiu d cac benh nhu cao huyit ap (38,4%), viem khdp (31,9%), benh tim (14,1%), cac
18 Nghien ciru Gia dinh va GIOT. Quyln 30, so 1, tr. 16-28
b$nh vS ho hdp (13,7%)... Mot ty le I6n ngucri cao tu8i dang gap kho Idnan vS van 'Jpng, ve sinh hoat hang ngay va ve nghe, nhin. Tinh chung, co (t6n 62,9% s6 ngucii 4i"7'= '^°' cho la gap it nhit mpt Idio Idian vk van dong, ty le nay ciing tang'dan theo nhoffl h"^' ^^
cao nhat a nhom teen 80 tu6i (89,7%); trong do nil cao tu6i gap kho khan nhi^u hen ngiroi cao tu6i la nam (72,9 so voi 49,3%) (Biiu tra qudc gia vi ngudi cao tudi Viet Nam, 2011).
Sire khoe tinh thdn cua NCT Id linh vuc con it du^c nghien ciru. Tri nhcr va Idia nang hoi tircfng cua ngiroi cao tuoi la mgt trong nhijng bi6n s6 phan anh v8 siic khoe tinh thiin ciia nguoi cao tuoi. Vol nhirng nguoi cao tu6i c6 trang thai tinh thSn khoe manh hem dong nghia voi viec ho co tri nho tot vii khii nang h6i tuong t6t hon. Voi 228 nguoi cao tuoi ducfc khao sat 6 Khanh Mau (Ninh Binh, 2010) cho thay, tri nha va kha nang hoi tuong ciia nguoi cao tuoi kha tot doi voi cac su kien don le, c6 tinh true tiep.
Cac trang thai tinh than nhu hang hai, lo lang, hoi hop, suy sup/ khong gugng day duoc, yen binh, tran day sinh lire, xuong tinh than va rau ri, hanh phijc hay met moi h-ong thang qua ciing dugc cuoc khao sat nay chii y. Phin Ion nguoi cao tu6i cho biit hg cam thay hanh phiic va yen binh trong cuoc s6ng voi ty le tuong ling la 64,2% va 72,6%. Dieu dang noi la ty le ngucri cao tu6i cho bijt hg khong c6 cam giac hanh phuc hay yen binh trong mpt thang g i i day rjt thap (voi ty le Urong iing la 2,8% va 1,1%).
Trong khi do, chi co 9,1% nguoi cao tu6i cho biSt hp khong co cam giac mSt moi va c6 toi 32,6% cho biet phan 1cm thai gian va 59,8% cho hik thinh thoang trong thang qua, hg CO cam giac nay (Le Nggc Lan, 2012).
KSt qua nghien ciiu tai Ninh Binh va Tik Giang nam 2015 cung cho thiy, ylu t6 sinh hpc lien quan dSn tu6i va gioi tinh c6 tac dgng dSn do minh min hay khong cua ngucri cao ni6i. Siie khoe tinh than ciia nam gioi t6t hon nil giai. Theo cac ylu t6 xa hoi, khu vuc nong thon, nhom co hgc vin thip va ngheo co siic khoe tinh thin thuong kem hon (Trinh Duy Luan va Trin Thi Minh Thi, 2017).
Co thi thiy, tinh trang sue khoe cua nguoi cao tu6i vi thg chit va tinh thin da co sit suy giam va ty le nguai cao tu6i mSc benh kha cao. Nguai cao tu6i Men nay thucmg mlc eac benh khong lay nhiem nhu benh ve huyit ap, tim mach, xuong khon d'' th' ducmg. Tai Viet Nam, benh khong lay nhiem con nghiem h-gng hon do bSnh h"
thudng din vien kham va dieu tri a giai doan muon. Vi vay, vin dl cham soc siic kh' cho ngucd cao tuoi, dac biet cham soc siic khoe ban dau va ngay tai gia dinh ca ^ phai dugc chii y hem.
Tren ca sa kit qua phan tich thong tin dinh luong va dinh tinh tir cupc khao s 't • hai tinh Ha Tinh va Quang Ngai, phin trinh bay duoi day se giup tra Icri cac can h•'.
Tinh trang site khoe nguoi cao tuli tai cac dia ban nghien ciru hien nay nhu thi • 9 Miic dp tham gia bao hiem y tl ciia hg va vai tro cua Bao hiem y tl trong cham soc ' khoe nguoi cao tuoi hien nay ra sao?
LeNg^cLSn 19 2. Tinh trang sire khoe va viec su* dung bao hiem y tl trong cham soc sire khoe cua ngirM cao tuoi tai hai dia ban nghien ciru
2.1. Tinh trang sire khoe ngirM cao tuoi
Tra ldi cau hdi "Ong bd tu ddnh gid ve tinh trang sice khde ndi chung hien nay", sd li^u thu dugc cho thay: nhdm nam cao tudi cd ty le siic khde tu danh gia d miic tdt va binh thudng cao han nhdm nii; nhdm tre tudi han, cd siic khde tdt hon va nhiing ngudi cd vg/chdng (tinh trang hdn nhan), sdng chung vdi vp chdng (md hinh sdng) cd ty le khde manh cao hon (Bang 2).
Bang 2. NCT tu danh gia ve tinh trang sire khoe
Dac diem nhSn khau G i ^ tinh Site khoe tot Binh thuang Yeu/rat yen Nhom tuoi Sire khoe tot Binh thucmg Yeuyrat y6u Mo hinh song
Sure khoe tit Binh thircmg Yeu/rat yeu Tinh trang hon nhan Sire khoe tot Binh thuang Yeu/rat yeu
60-69 12,8 72,5 14,8
Nam 12,8 74,4 12,8
Song mot minh
6,3 65,1 28,6 Khdng ; C6 Vff
5,7 64,2 30,2
Ty le (N=3(I7)
70-79 10,9 68,2 20,9 s i n g vol vff
ch6ng 14,8 71,0 14,2 chong
Nir 10,3 65,5 24,1
80+
8,3 62,5 29,2 s i n g vol con/chau 9,0 69,7 21,3 Co vff chong
14,5 72,0 13,5 Ngudn: Khao sat NCT tai Ha Tinh va Quang Ngamam 2017.
v i tinh trang benh tat, niu gdp cac biin sd danh gia ve 2 nhdm khdng cd benh man tinh va cd benh man tinh /tan tat, sd lieu thu dupe cho thdy: ty le NCT co benh man tinli/tan tat chiim ty le cao hon d nhdm nii cao tudi (74,3 so vdi 71,3%), nhdm tudi cang cao, ty le mac cac benh man tinh cung cao hon; dieu nay ciing xay ra vdi nhdm ngudi cao tudi sdng ddc than hoac sdng chung vdi con chau (Bang 3).
20 Nghien cieu Gia dinh va Giai. Q u y l n 30, so 1, tr. 16-28
Nhu vay, phan tich tmh trang siic khde, benh tat ciia ngudi cao tudi theo cac y i u td nhan khau xa hgi nhu nhdm tuoi, md hinh sdng va tinh trang hdn nhan ciing cho thay nhiing khac biet n h i t dinh. Ching han, ngudi d nhdm tudi cang cao thi ty le khdng mac benh man tinh cang giam, nhdm sdng vdi v p chdng hoac con chau cd ty le khdng mac benh man tmh cao hon nhdm sdng ddc than; nhiing ngudi cd v p chdng thi tinh trang mac benh man tinh thap hon nhdm khdng cd vg/chdng.
B a n g 3 . N C T d a n h gia ve tinh t r a n g benh tat ndi chung (%) Dac diim nhSn khau
Gioi tinh
IChong CO benh man tmh C6 benh man tinh/tan tat Nhom tuoi Khong c6 benh man tinh Co benh man tinh/tan tat
60-69 31,9 68,1
Nam 28,7 71,3
Ty le (N=307)
70-79 22,9 77,1
Nu- 25,7 74,3 80-1- 21,3 78,7 MH h i n h s i n g S o n g m o t S o n g viri v^ S o n g v o l
m i n h c h o n g c o n / c h a u K h o n g CO b e n h m a n tinh 18,0 30,7 2 6 , 7 C o b e n h m a n tinh/tan tat 82,0 69,3 73,3 T m h t r a n g h o n n h a n K h o n g co vff c h i n g C o vtf c h i n g
K h o n g CO b e n h m a n tinh 19,4 30,6 Co b e n h m a n tinh/tan tat 8 0 , 6 69,4
N g u o n : K h a o sat N C T tai H a Tinh va Quang Ngai nam 2017.
N g o a i c a c c h i b a o v l t u d a n h g i a t i n h t r a n g sire k h o e n o i c h u n g v a k h a i b a o v l t i n h t i a n g m l c b e n h m a n t i n h , n g h i e n c i l u n a y c i i n g d a d u a r a n h i i n g c h i b a p c u t h i h o n d l N C T d a n h g i a v l sire k h o e t h e c h a t v a t i n h t h a n c u a m i n h . B a n g e a c h h o i v l t r a n g t h a i sire k h o e t h i c h i t , c 6 t h i tit l a m d u o c m g i v i e c / k h o e m a n h h o a c t u l a m d u p e p h i n I o n c a c v i e c h a y c i n n g u a i h i t r g / s i i c k h o e k e m t r o n g s o n h i i n g v i e c t u c h a m s o c h a y s i n h h o a t h I n g n g a y , k i t q u a d u a c t h e h i e n q u a B a n g 4 .
T u a n g t u n h u k h i p h a n t i c h v l t m h t r a n g siic k h o e n o i c h u n g , v o i siic k h o e t h i c h i t , n a m g i o i c o t y l e k h o e m a n h c a o h o n N C T la nir. C a c n h o m c 6 t y le k h o e m a n h / t u l a m m p i v i e c g i a m d i n t h e p c h i e u t a n g n h o m t u o i ; n h i m g n g u o i c o v p / c h o n g h o a c s i n g C h u n g v o i v g / c h 6 n g t h i t i n h t r a n g s u e k h o e t o t h o n s o v a i c a c n h o m d o i c h i i n g k h a c .
"Bay gid cang co tuoi, stic khoe cang kem di Chdn tay gid gia len con kho chit noi gi lam viec nang. Con ngudi no cUng nhu mdy mdc vgy, chgy mai roi cUng din luc hong hoc. Con cdi thi tit tdn di lam an xa, cdn ong bd chdm nhau lgi con chdm lU nho a nhd, cuoc song con vat vd lam" ( B a V . 7 8 t u o i . H a T i n h ) .
Le Ngflc LSn 21 Bang 4. NCT danh gia ve tinh trang sire khoe thi ch4t
DSc diem nhSn khSu Ty If (N=307)
Gioi tinh Nam Khoi manh/tir lam dugc mgi viec 20,3
Tu lam dugc phan Idn cac viec can thiit 63,2 can ngudi hd trg/siic khoe kem 16,5
Nir 18,5 60,7 20,8 Nhdm tuoi 60-69 70-79 Khoe manh/tu lam dugc mgi vi6c 23,0 18,2 Tu lam dugc phin Idn cac viSc cin thiet 64,2 62,7 Can ngudi hd trg/siic khoe kem 12^8 19,1
80+
10,4 52,1 37,5 Mo hinh song
Khoe manh/tu lam dugc mgi viec Tu lam dugc phan Idn cac vi?c can thiit Can ngudi ho trg/siic khoe kem
Song mdt minh
19,0 54,0 27,0
S6ng vdi Vff chong
22,6 63,2 14,2
Song voi con/chau 13,6 64,8 21,6 Tmh trang hdn nhan
Khoe manh/tu lam dugc mgi viec Tu lam dugc phin Idn cac vi$c can thiet Can nguai hd trg/siic khoe kem
Khong CO Vff chong 15,1 57,5 27,4
) Vff chdng 21,1 64,3 14,6 Ngudn: Khao sat NCT tai Ha TTnh va Quang Ngai nam 2017.
Bang 5. NCT danh gia ve sire khoe tinh than theo cac dac diem ca nhan Dac diim nhan khiu
Gidi tinh Khoe manh, minh man Liic nho liic quen Nhom tuoi Khoe manh, minh man Luc nho luc quen M6 hinh sing
Khoe manh, minh man Luc nho luc quen Tinh trang hon nhan Khoe manh, minh miin Luc nha liic quen
Nam 65,2 34,8 60-69
52,0 48,0 s i n g mdt
minh 48,4 51,6
Ty 16 (N=307)
70-79 52,3 47,7 Song vdi vgf
chong 58,8 41,2 Khong CO vff chong
43,8 56,2
Nir 43,0 57,0
80+
55,3 44,7 s i n g vdi con/ch^u 44,9 55,1 Cd vy chong
57,1 42,9 Nguin: Khao sat NCT tai Ha Tinh va Quang Ngai nam 2017.
22 Nghien CLPU Gia dinh va Gio-i. Quyen 30, so 1, tr. 16-28
Voi sire khoe tinh thin, khi dua ra cac chi bao vl sue khoe tinh than, ri tue bao gom: khoe manh minh min, nhin chung la tit, hay quen, liic nho liic quen, bi lan nhilu, hay thay met moi, hay c6 cam giac lo ISng... Va dl tin suit cau tra loi da phan tan, chiing toi gop vao thanh hai nhom chi bao dl danh gia: hoan toan khoe manh/minh rA vk luc nha luc quen, ket qua the hien a Bang 5.
Vai nguoi cao tuoi Viet Nam, nhin chung tir goc dp danh gia nao, nam gicn co ty le sue khoe tot hon deu cao hem nir giai. Khi phan tich theo cac biln sl dpc lap khac nhu nhom tuoi, tinh trang hpn nhan hay mp hinh song, nhirng nguai eo vo ching, song chung vol vg chgng thi ty le minh man ve tinh than, khoe manh ve thi chit cao han cac nhom khac.
2.2. Tinh hinh tham gia bao hiem y te ciia ngitdi cao tuoi
Sire khoe cua nguoi cao tuoi cp tpt hay khong, phu thupc rat nhieu vap tinh trang cham soc ve dinh duang, ve tinh than cua gia dinh va xa hpi. Trong do, sit dung bao hiem y te trong kham va dieu tri benh tat la mgt ylu tl gop phin quan trgng. De tim hilu vl y nghia cua sit dung the bap hiem y tl hrpng cham sge sue khge NCT, phin vilt nay se phan tich tit cae goc do: ty le c6 the bao hiem y tl noi chung va phan tich theo tinh hinh benh tat; cac ly do co BHYT ciia NCT; sit dung the trong cac truong hpp nao (sir dung dich vu nao), tin suit ra sao va eo y nghia trong viec giam bat ehi tieu kham chii-a benh cua hp nhu the nao.
HIU hit nguoi cao taoi trong mlu dilu tra diu co the bao hilm tir cac nguIn khac nhau. Tai 2 dia ban ngliien ciiu, ngoai nhom huu tri, evm chiln binh dugc d p the bao hiem y te mac dinh theo chi dp bao hiem thi mpt sl nhom NCT khac ciing dupe huong cac chinh sach xa hgi vl y tl: nguoi tir 80 mli tro len khong co luang him/ trg d p xa hpi khac; nguoi cao tuoi thupc hp ngheo (60 tuli tro len), nguoi cao tali la cha me quan nhan; nguoi cao tali co cong voi nuac... Ty le chung cho thiy co 90,2% nguoi cao tali trong mlu khao sat c6 bao hilm y te (92,0% o nam va 88,5% o nir cao tali). Phan tich theo tinh trang benh tat, khong co su chenh lech nhilu giira 2 nhom c6 benh man tinh va khong CO benh man tinh va ty le nguai cao tali trong mlu dilu tra khong co bap hilm v tl vi cac ly do khac nhau chiem 9,8%. Dilu nay cho thiy, ben canh cac chinh sach xa hgi da quan tam den cham soc sire khoe nguai cao taoi, thi h:ong cac gia dinh ban th^
NCT va con chau hp da co y thiic cao ban trong ITnh vuc nay, va do ciing la each S~
giam hot chi tieu cham soc site khoe khi nguoi gia 6m dau, phai dilu tn y tl.
Phan tich trong man khao sat thay ring, ty le nguoi dupe d p the theo chi So h ri va chinh sach klra cao (53,2% trong mlu) va 35% nguai mua the mong cho vao v"' dupe huong cac dich vu y tl va ho frp tai chinh. De bit dip nhirng kho khan vl kinh t' eho nguai cao taoi, cac dia phuang ciing da can doi nguIn thu, hi trp blng cac ci h khac nhau. Tai Ha Tmh, nhimg NCT ta 70 taoi dugc chinh quyln tinh d p the bao hil y tl, nhcr thi, tai xa Thach Chau co them 37 NCT dugc huang lgi ta chinh sach nay
Le Ng^c LSn 23 Theo Luat Bao hiim y ti cua Viet Nam, ngoai nhiing trudng hgp dugc cip theo chinh sach xa hgi, nhiing ngudi mua bao hiem y te tu nguyen phai mua theo ca hd gia dinh va dugc giam tni luy tiin khi cd nhieu ngudi trong gia dmh tham gia. Viec thuc diy ty le dan sd tham gia bao hiem y te mang y nghia nhan dao, nham chia se ganh nang xa hdi, ngudi khde hd trg ngucri yeu, tuy nliien, tam ly cua mpt bd phan dan cu chi mudn mua bao hiim y ti cho ngudi cao tuoi hoac ngudi cd siic khde yeu trong gia dinh nhu chinh sach mua bao hiem ca nhSn tu nguyen trudc day.
"Tdi khdng cd bdo hiem, vi mua cd nhd thi khdng cd tien. Neu cd cung chi dupe gidm tien giu&ng benh, thudc cua bdo hiem khdng tdt" (Nii, 64 tudi, xa Phd Cudng).
"Tdi tieng bi tai bien ndo, co mua bdo hiem tu nguyen, nhung thudc cua bdo hiem khdng hieu qud, thu tuc kham lai ru&m rd " (Nam, 70 tudi, xa Phd Cudng).
Ve ly do mgt ty le NCT khdng cd bao hiem y te: Trong sd 31 ngudi tra ldi hg khdng cd bao hiem, 2 ngudi (6,5%) cho rang siic khde tdt, khdng can mua; khdng phai la uu tien ciia hg chiem 6,7% (2 ngudi); khdng dugc phd bien thdng tin ve bao hiem y te (3,3%); khdng quan tam den viec mua loai bao hiem nay (6,7%); 58,1% cho rang hg khdng cd kha nang mua bao hiem (18 ngudi); 6,7% mudn dugc ty do lira chgn cac dich vu kham chiia benh; 1 ngudi cho rang hg khdng cd thdi gian kham va chiia benh bang bao hiem (vi thu tuc rudm ra hon la su dung dich vu tu nhan).
Tren thuc te, ngudi dan cd thoi quen tu mua thudc chiia cac benh thdng thudng cdn kha phd biin, it kiem tra siic khde dinh ky va cdn trdng chd vao nhung dgt kham chiia benh thien nguyen, mien phi, nhat la vdi nhdm dan cu ngheo. Mdt phan, do thu tuc kham chiia benh theo dien bao hiim cdn rudm ra, mat thdi gian ciing nhu ca sd va chat lugng thudc theo quy dinh vdi y te tuyen ca sd cdn chua dam bao, nen ciing chua hoan toan thu hiit ngudi dan tham gia bao hiem y te, trong dd cd ngudi cao tudi. Cd the thay, yeu td chinh sach cd tac ddng Idn den viec cham sdc y te cho ngudi dan ben canh yeu td kinh te va viec truyen thdng ve bao hiem xa hgi ndi chung va bao hiem y te ndi rieng.
2.3. Muc dp si^ dung cdc dich vu vd bdo hiem y te trong kham chua benh Vay vdi khoang thdi gian mdt nam tinh tii thdi diem khao sat (hdi ve 12 thang lien ki di NCT di nhd lai cac su kien) NCT da sii dung cae dich vu d cac ca sd y te nao trong kham, chiia benh? Kit qua phan tich sd lieu cho thiy: Viec sii dung hieu thudc (tu mua hoac theo don) chiim 84,7% y kiin ngudi tra ldi. Trong dd, ngudi cao tudi nu sii dung nhieu hem nam; ngudi khde manh su dung nhieu hon ngudi dm yeu. Sit dung dich vu tu bac sT tu nhan/bac sT gia dinh va phdng kham tu nhan chiem ty le thap (hon 10%).
Xu hudng thich su dung cac dich vu y ti cdng, nhit la vdi ngudi cao tudi chiem kha rd, khi cd ty le cao sii dung dich vu tai cac fram y ti xa (58,0%), benh vien huyen la cao nhit (64,8%) va benh vien tinh chiim 19,2%, dii hien nay cac ca sd y ti tu nhan cung da dugc phep thanh toan bao hiem y te.
24 Nghien ciFu Gia dinh va Gid'i. Quyen 30, so 1, tr. 16-28
Phan tich mdt sd loai dich vu dugc sii dung theo cac dac diem nhan khiu hoac tinh trang siic khde cho thiy: ty le cao nhit la di mua thudc tai cac hieu thudc (88,2%);
d i n cac co sd y t i lam xet nghiem (42,0%); kham sang Igc phat hien benh sdm chua h-d thanh thdi quen cua NCT khi ty le tham gia rit thip (9,2 % ) . Viec phai di chiia cac benh truyen nhilm, khdng cd su khac biet giiia nhdm nam hay nii cao tudi va chiem ty le thap (1,6%). Ty le di kham, chiia cac benh thdng thudng tai cac ca sd y te chiem ty le kha cao (66,8%), trong dd, khdng ed su chenh lech nhiiu giua nhdm cd miic sdng trung binh trd len va nhdm thu nhap khdng dii chi tieu thudng ngay (68,3 va 64,5%) nhung lai chiu anh hudng nhiiu hon tir tinh trang siic khde t h i chit, theo do, nhdm siic khde cang yeu ed ty le tham gia dich vu cang cao (78,8% so vdi 24,5% d nhdm siic khde tdt). Hoac viec den cac ca sd y t i truyin dich tuy chiim ty le khdng eao (19,7%) nhung nhdm nu cao tudi cd ty le tham gia cao hon nhdm nam (23,5 so vdi 14,5%).
"Nhin chung chung tdi d ndng thdn thi khi 6m dau thdng thu&ng nhu cdm cum chi ra hieu thudc mua ve tu chira chu it di khdm. Luc dm dau nang m&i nh& con chdu dua di vien. Gia dinh ndo con chdu sdt sao v&i sue khde cua dng bd thi thinh thoang dua cdc cu di kiem tra sice khde chic binh thu&ng nghe ngdng trong ngu&i thdy dn thi mdy ai di benh vien lam gi. Chdc chi cd mdy dng bd nghi huu moi hay di thdi" (Nam, 72 tudi, Ha Tinh).
Vdi nhiing ngudi cd the bao hiem y te, tan suat sii dung the trong cham sdc siic khde phan nao cho thay tinh trang cham sdc siic khde ciia hg trong dieu kien hien nay nhu the nao. Dieu quan trgng ban la viec hg da sii dung the bao hiem y t i ra sao, khia canh hd trg ciia loai bao hiem nay trong cham sdc siic khde nhu the nao vdi ngudi cao tudi? K i t qua khao sat tai cac di^ban cho thay, cdn 19,3% NCT khdng sii dung the lin nao/khdng cd the. Nhdm sii duflg 1-10 lan trong nam chiem ty le cao nhit (60,0%) va 11-15 lin/nam (9,8%) va cd d i n 10,8% sd ngudi cao tudi sir dung tren 15 lin/nam.
"O ndng thdn cung cdn khd khan ve dich vu y te, cd khi cdn lai khdng co. Cd mdy gpi y rdt hay la cdc trung tdm dich vu chdm sdc. Rdt nhiiu NCT ndng thdn hien nay song xa con chdu, neu cd cdc dich vu chdm sdc ban ngdy hay trung tdm chdm sdc sue khoe se rdt tdt, d day cd cdc bdc .si, y td, dieu du&ng chdm soc hang ngdy lai cd ban be trd chuyen " (Nam 76 tudi, xa Phd Cudng, Quang Ngai).
Cd t h i thiy, do chinh sach cham sdc ngudi cao tudi d mdi qudc gia cd su khac nhau, y thiic tham gia bao hiim y te va thdi quen kham chua benh khac nhau nen ty le tham gia bao hiem, nhit la bao hiem tu nguyen (mua) cdn thip. Tam ly trong chd vao su hd trg cua nha nudc trong cham sdc siic khde cua ngudi cao tudi nong thdn Viet nam cdn nang n i do anh hudng ciia thdi ky bao cip. Vdi miic chi tra, co sd va chiing loai thudc cho kham chiia cac benh thdng thudng cung nhu thu tuc cdn chua thuan lgi ciina la mdt rao can, chua hap d i n ngudi dan ndi chung, ngudi cao tudi ndi rieng tham gia va su dung bao hiim y t i trong cham sdc siic khde. Hien nay, tuy cd nhiiu thuan lgi hon
Le NgQC L a n 25
trong tidp can cac dich vu, ca sd y te (mang ludi y te tu nhan, hieu thuoc phat trien rdng khip) va vdi nhiing bien ddi ve kinh te xa hgi, khi con cai xuat cu tham gia luc lugng lao dgng d dd thi, cac khu cong nghiep ngay cang nhieu thi viec bao ve, cham sdc siic khde cho ngudi cao tudi d lai khu vuc ndng thdn dang la van de dat ra. Dich vu y te tu nhan phat trien, cd nhieu cai thien ve thai do cham sdc, ca sd vat chat nhung gia ca dich vu cdn cao so vdi thu nhap trung binh d ndng thdn nen van hinh thanh xu hudng tap trung vao khu vuc dich vu cdng ve y te hoac niu giii thdi quen tu mua thudc chiia benh khdng theo chi dinh.
Vdi nhdm ngudi cao tudi, khi tra ldi cau hdi viec ehi tra dich vu kham chiia benh hi^n nay the nao, trong 261 ngudi timg sir dung the bao hiem y te trong nhiing lan kham chiia benh (trong nam qua), thi viec chi tra tien vien phi, thudc men khac nhau ve miic do tuy thugc vao viec hg sir dung the d6 kham va mua thudc hay phai dieu tri tai benh vien hoac diiu tri ngoai tni. Cd 3,8% trong sd nay cho ring hg phai chi tra toan bg (Bang 6).
Bang 6. Mu-c d6 chi tr^ dich vu y t i cua nguoi su dyng bao hiem (%) Mijc chi tra
Khong phai chi tra vi c6 bao hiem/quy dinh ciia chinh sach
Chi phai tra mgt khoan nhd Chi Ua phan Idn du da cd bao hiim
Chi tra toan bg
Gidi tinh Nam
26,6
53,1 16,8 3,5
Nu
16,8
55,7 23,5 4,0
Tinh trang sue Tdt, tu
lam dugc mgi viec
19,1
61,7 19,1
-
Tulam duac phan lira
cac viec can thiet 22,4
50,6 21,2 5,6
khoe Can nguoi
giup do/sirc khoe kem
18,6
61,1 18,5 1,9
Chung (n=261)
21,0
54,8 20,3 3,8
NguIn: Khao sat NCT tai Ha TTnh va Quang Ngai nam 2017.
Theo do, co 21,0% khong phai thanh toan bat cii khoan nao khi sit dung the bao hilm y tl (nhom dii taong dugc uu dai cao nhu thuang binh, cuu chiln binh ching My...), phin Ion phai chi tra mpt ty le nho (54,8%) va co khoang 20% cho rang hp phai chi tra phin Idn. Khac biet nay mgt phin dugc quy djnh theo nhom dii tupng hucmg bag hilm lien quan din ty le phai chi tra trong kham chira benh ciing nhu danh muc cac loai benh, cac loai thuoc, vat tu y tl dugc thanh toan qua bao hilm hay khong. So sanh theo dac diim giai tinh va tinh trang siic khoe ciia nguai cao tali cho thiy, nhom nam CO ty le dugc uru dai hoan taan vl chi phi cao hon nhom nQ; cac muc phai chi tra kem
26 Nghien ctru Gia dinh v^ Gio-i. Quyen 30, so 1, tr. 16-28
theo bao hiim khac thi khdng cd su khac biet nhiiu. Cd thi do nhdm nam eao tudi cd ty le cao nhiing ngudi hudng bao hiim y ti theo chi do huu tri, cuu chiin binh.
v i cac chinh sach xa hdi, trong dd cd bao hiim y ti, da sd NCT cho ring dg wdi theo luat dinh (80 tudi) de ngudi cao tudi khdng cd luong huu dugc hudng trg cap xa hdi la cdn cao (79,7% y kien); mire trg cap cho ngudi cao tudi thugc dien nay cdn thap (miic 270.000d/thang) chiem 50,7% y kien - mire nay cdn thip han chuan ngheo qudc gia ve thu nhap. 6,9% y kien cho rang thii tuc cap bao hiem y ti miln phi cdn nhieu khd khan (trinh tu, thdi gian, cac budc xac nhan, trien khai...); hoac miic hd trg bao hiem miin phi cho NCT cdn thap (5,6% y kien) va chua cd dich vu cdng rieng cho ngudi cao tudi (19,0%). Ciing tir nhung khd khan, bat cap trong cham sdc, cung cap dich vu siic khde cho ngudi cao tudi ndng thdn hien nay, mdt sd nhu cau da dugc de dat nham cai thien kha nang tiep can va sir dung dich vu cham sdc tdt han (Bang 7).
Bang 7. Mdt si nhu ciu vl dich vu cham soc ngirM cao tuii n6ng thon (%) Loai dich vu
Benh vi?n danh cho NCT Tmng tam dieu dudng Tmng tam duong lao Tnmg tam tu van cho NCT Djch vu cham soc ban ngay Bac siA' ta gia dinh
Giofi tinh Nam (130) 76,2 61,5 30,8 28,5 23,1 13,1
Nir (174)
70,1 62,6 38,5 29,9 23,6 12,6 Nguon: Khao sat NCT tai Ha Tinh
Ngheo (50)
70,0 68,0 36,0 28,0 30,0 2,0
Muc sing Trung
binh (329) 73,6 61,5 34,3 28,9 22,2 14,6
Kha (15) 66,7 53,3 46,7 40,0 20,0 20,0 va Quang Ngai nam 2017.
Chung
72,7 62,2 35,2 29,3 23,4 12,8
Nhom nhu can cao nhat la muon co benh vien danh cho nguoi cao tali (benh vien Lao khpa hoac cac khoa Lao khoa trong cac benh vien tayin tinh/huyen) va trung tam dilu duong cho nguai cao tali (72,7 va 62,2% y kiln); mang luoi bac sT/y ta gia di h con it dugc quan tam. Sl lieu khong cho thiy su khac biet giOa nhom cao tali la n hay nil. Tuy nhien, phan tich theo nhom miic sing lai cho thiy cac nhom nhu clu kh' nhau. Ching ban, nhom ngheo mong muon c6 cac trung tam dilu duong, djch vu ch' soc ban ngay cao hon nhom co miic sing trung binh va kha. Ngugc lai, nhom co m' sing kha lai co nhu d u cao hon ve cac loai dich vu nhu bac si gia dinh, trung tam n vin va trung tam duong lao (cac loai dich vu cung cap kiln thirc hoac phai tra tiln ca i
Le Ng9c Lan 27
3. Kit luan
Nhu vay, qua cac kit qua nghien ciiu ve cham sdc siic khde cua ngudi cao tudi cd thi thiy tinh trang stic khde cua ngudi cao tudi ndi chung suy giam so vdi thdi gian. Ty le ngudi cao tudi mac cac loai benh ve he vSn dgng, tim mach, suy giam tri nhd... can dugc diiu tri la kha cao. Hg khdng dan gian chi mac mgt loai benh ma mdi ngudi trung binh cung tir 2 loai benh trd len. Vi the, chi phi xa hgi cho cham sdc siic khde ngudi cao tudi la rit Idn va dat ra nhung van de xa hgi can phai giai quyet.
Gia dinh vin la chd dua dang tin cay trong cham sdc ngudi cao tudi khi khd khan, dm dau. Su cham sdc cua gia dinh gdp phan lam giam bdt ganh nang cho he thdng y t6, bao trg va phiic lgi xa hgi. Trong dieu kien kinh te thi trudng hien nay, nhieu gia dinh ciing dang gap phai nhiing khd khan hang ngay ve dieu kien sdng. Su thu hep quy mo gia dinh vdi sir suy giam dang ke ty le phu thugc tre em mot mat giam ganh nang tai chinh cho gia dinh song nd lai dat viec cham sdc ngudi gia trudc mdt nguy ca mdi. Qua trinh cdng nghiep hda, dd thi hda ciing gdp phan day manh ludng di cu ndi chung, di cu ndng thdn - do thi ndi rieng. Con cai trudng thanh rdi gia dinh di tim viec lam, lap nghiep d cac thanh phd Idn khien khdng it ngudi cao tudi phai sdng trong canh khdng CO su cham sdc h ^ g ngay cua eon cai. Trong bdi canh dd, sir dung bao hiem y te ciing la mdt hinh thiic gdp phan cham sdc siic khde ngudi cao tudi thudng xuyen hon va giam ganh nang chi phi cho cac gia dinh.
Tren thuc te, 96% ngudi cao tudi tren ca nudc da cd the bao hiem y te, nhiing ngudi chua cd bao hiem nay chil yeu la ddi tugng can ngheo, mdi thoat ngheo hoac chua den tudi duge ho trg (Tap chi Bao hiim xa hdi, 2019). Ngudi cao tudi trong mau khao sat cd BHYT chiem ty le cao (tren 90%o). Tuy ddi sdng kinh te ndng thdn cdn nhieu khd khan va chinh sach tham gia tu nguyen bao hiSm y te cdn cd nhung vudng mac, nhung ty le tham gia bao hiem tu nguyen cua ngudi cao tudi dang ngay cang tang.
Nhan thiic dugc nhiing lgi ich tir viec sii dung bao hiem y te trong kham, chua benh, nen ty le NCT su dung the BHYT khi kham chiia benh chiim ty le kha cao. Mac du ed nhung khac biet ve chinh sach, thdi quen hay tinh thuan tidn trong tiep can dich vu, nhung van thay nhiing net tuong ddng trong sii dung cac ca sd y te, cac loai dich vu trong cham sdc sire khde cua ngudi cao tudi d cac dia phucmg khac nhau.
Cd khoang 1/5 sd ngudi cao tudi trong miu khao sat khdng phai chi tra cac chi phi cham sdc siic khde khi sir dung bao hiem va gan 50% chi phai chi tra mgt phan nhd.
Tuy vay, ngudi cao tudi khu vuc ndng thdn vin cdn cd nhiing khd khan, nhat la ve kinh te, ngudi cham sdc nen hg mong muon cd them nhung dich vu CSSK, nhat la benh vien danh eho NCT, Trung tam diiu dudng va Trung tam duong lao. Mong muon, ky vgng va nhung khd khan hg dang g§p phai trong ITnh vuc cham sdc siic khde ciing dat ra viec lam thi nao de tac ddng cua bao hiim y ti dugc thuan lgi hon (thii tuc kham chua, ca sd va chat lugng thudc, ty le phai ddng phi cho mdi lin kham chiia benh...) ben canh viec khuyin khich dau tu tu nhan vao cac dich vu y ti cd chit lugng. Canh dd, ciing can cd
28 Nghien c i i u Gia dinh va Gioi. Quyen 30, so 1, tr. 16-28
them nhung bien phap lien kit, huy ddng cac nguon luc tai cdng ddng d i hd trg cho nhdm ngudi cao tudi ngheo, cd dcm cd diiu kien tdt ban trong cham sdc siic khde, trong bdi canh ngudn lire nha nudc cdn han che va phan tan.
Tai lieu trich d i n
Ban chi dao Tdng dieu tra dan sd va nha d Trung ucmg. 2010. Bdo cdo kit qud suy rpng mdu tdng dieu tra ddn sd vd nhd d 1/4/2009.
Hdi Lien hiep Phu nii Viet Nam. 2012. Bieu tra ve ngu&i cao tuoi Viet Nam ndm 2011- Cdc ket qud ehu yeu. Nxb. Phu nii.
Le Nggc Lan. 2012. Moi quan he giua ngu&i eao tudi vd con chdu trong gia dinh hien nay:
Thuc trang vd nhicng vdn de cdn quan tdm. Bao cao de tai cap Bg.
Trinh Duy Luan, Tran Thi Minh Thi. 2017. Cham sdc ngudi cao tudi trong xahdi Viet Nam dang chuyen ddi-Nhiing chieu canh chinh sach va cau true. Nxb. Khoa hgc Xa hgi.
