VAI TRO CUA KHA NANG HAP THU CONG NGHE DEN CHUYEN GIAO CONG NGHE
TRONG KHU VUC CHE TAC VIET NAM
Nguyin Thj Phirffng Khoa Kinh ti - Qudn ly. Bai hoc Thdng Long
Emad. [email protected] Ngay nhan: 03/3/2019
Ngay nhan ban sua: 25/4/2019 Ngay duyet dang 05/12/2019
Tom tat:
Nghien ciru ndy xem xil dnh Inrang cua khd ndng hdp thu cdng nghe vd mdt sd ddc diim cdp do doanh nghiep vd ngdnh cong nghiep tai gid tri chuyen giao cdng nghe trong khu vuc chi ldc giai doan 2012-2016 Cdc kit qud thuc nghiem chi ra ba diim quan trong. Thie nhdt, tdng gid tri chuyen giao cdng nghe ciia cdc doanh nghiep chi tdc co xu hudng ldng tir 5,03 nghin ty ddng ndm 2012 len 6,92 nghin ty ddng ndm 2016 Toe do tdng truong gid tri chuyin giao cdng nghi trong cd giai doan Id khodng 11.3%. Thir hai. gid tri chuyin giao cdng nghe lu khdch hdng cua doanh nghiep dieu tra (ha ngudn) gdp tu 2-3 ldn gtd tri chuyen giao cdng nghe tir phia cdc nhd cung cdp (thieang ngudn). Thu ba. nghien ciru tim thdy khd ndng hdp thu tdt cdng nghi ciia doanh nghiip ldm tdng gid tri tiep nhdn chuyen giao cdng nghe, trong khi dd rdng sd bdng sdng che tdng len thi hien ndng sudt nghien cuu vd phdt trien (R&D) noi bd cao se ldm gidm cdu ve chuyen giao cdng nghe khi cdc yeu to khde khdng ddi.
Tir khoa: Khu virc che tac, nghien cmr va phat trien, hap thu cong nghe, chuySn giao cong nghe.
Ma JEL: B41, 014, 015, 032, 043.
The role of technology absorption capacity to technology transfer in Vietnamese manufacturing sector
Ahstracl:
This study examines the effect of technology ah.sorplion capacity and some firm - and industry -level characteristics on the value oftechnology transfer in the manufacturing sector in the period 2012-2016. The empirical results indicate three important points.
Firstly, the total value of technology transfer of manufacturing enterprises tends to increase from 5.03 trillion in 2012 to 6.92 trillion in 2016. The growth rate of technology transfer value in the whole period is about 11 3% Secondly, the value of technology transfer from customers of the surveyed enterprises (downstream side) is two to three times higher than the value of technology transfer from suppliers (upstream side). Thirdly, the study also finds that absorption technology capacity has positive effect on the value oftechnology transfer Meanwhile, the greater the number of patents representing internal R&D productivity, the lower technology transfer demand is
Keywords. Manufacturing .sector. R&D. teclmolog)' absorption capacity technology transfer
JEL code: B4L 014, 015. 032. 043.
So 270 thdng 12/2019
I. Gioi thieu
Ti^n bo cong nghe hay nang suat nhan to tong hop (TFP) la y^u to chinh trong viec duy tri tang truong kinh td trong dai han. Theo qua trinh phat trien cong nghe giira cac quoc gia, chuyen giao cong nghe la ngu6n tien bo cong nghe chinh cr cac nuoc cliau A dang phat trign vi gop phan tang dang kg nang suat va giam sir chenh lech ve trinh dp cong nghe va mirc thu nhap giiia cac qu6c gia. Do nhu cau thuc te san xuat dat ra cung nhu han che trong nguon luc a moi ngn kinh tg nen viec chuygn giao cong nghe va hgp tac nghien cuu khoa hgc la dieu tat ygu. Ve kliia canh vi mo, chuygn giao cong nghe la con duong tat ygu de phat huy triet dg lgi thg so sanh ciia cac ngn kinh tg va dg cac quoc gia giai quyet t6t cac van de khoa hoc nam ngoai kha nang ciia minh. Ve khia canh Vi rao, chuygn giao cong nghe gitip cac cong ty tang nang luc canh tranh, dong thoi tranh hang rao bao hp ky thuat ngay cang tinh vi tren cac thj tnjang ban dia. Tai cac nuoc phat trien, cac cong ty va tap doan xac dinh khai thac thi truong tigm nang a nuoc ngoai va tien hanh san xuat ngay tai nuac nhan chuygn giao cong nghe vai muc chi phi nhan cong va nguyen vat lieu gia re va tao ra hang hoa CO chat lupng cao hon han so vai cac san pham npi dja. Digu nay vira giiip hp co the canh tranh voi hang npi dia, vira tranh dugc hang rao bao hp cua nirac ban dia.
Vai su phat trien ciia toan cau hoa kinh te nhtr hien nay, cac doanh nghiep va tap daan lon trgn the gioi CO xu huang ma rgng quy mo thi truang sang nhirng nen kinh tg mai noi co toe dp tang ttirong cao thong qua hinh thirc dau tu tmc tiep nuoc ngoai (FDI), va sau do chuyen giao cong nghe cho cac doanJi nghigp nuac ban dia. Doi voi cac nuoc dang phat trign, chuyen giao cong nghg duoc coi la mgt giiii phap quan trpng de doanh nghiep c6 thg cai tign cong nghe va tao ra san pham co gia tri gia tang cao ban, nho do nang cao nang luc canh tranh. Tuy nhign, hieu qua cua chuygn giao cong nghe con doi hoi doanh nghiep phai co kign thuc day dii dg tigp thu va kha nang thich nghi voi kign thirc cong nghe nuoc ngoai dg doi mdi cong nghg thanh cong. Kha nang hap thu cong nghe la mot trong cac nhan t6 quygt dinh sir thanh cong hay that bai trong hieu qua hoat dong cac doanh nghigp noi chung va trong d6i
moi cong nghe cua doanh nghiep noi neng.
Viet Nam la mgt trong nhiJng ngn kinh te m0i noi a Dong Nam A. Trong b6i canh cai each kinh te Viet Nam tir sau nam 1987 dgn nay, s6 lugng cac cong ty nha nuac da giam manh cung vai su len ngoi cua kh6i kinh tg ta nhan. Chinh phti da ban hanh nhigu bg luat da thu hiit diu tir true tigp nuac ngoai vai muc dich tang dp ma ciia ngn kinh te. Viet Nam da tich cue su dung cac ca chg ciia mang Iwi san xuat duac ma rgng bai cac cong ty da quoc gia va bat dau qua trinh cong nghiep hoa dua trgn tien bp khoa hpc cong nghe nho dau tu true tiep nuac ngoai. Dieu nay khac voi mo hinh cong nghiep hoa o Nhat Ban, Dai Loan va Man Quoc trong nhirng nam 1950 dgn 1980 khi phat trign cong nghe cua cac cong ty va nganh cong nghigp ban dia la trung tam (Kimura & cpng su, 2015). Khi cac cong ty FDI mang lai khong chi v6n ma ca cong nghe cao vao trong nuac, qua trinh chuyen giao cong nghe giiip cac cong ty ngi dia tiep can dugc vai trinh dp cong nghe tign tign a nuac ngoai tir do thiic day tang tnrang nang suat. Ap lire canh tranh tir cac cong ty nuac ngoai ciing bugc cac cong ty trong nuac phai doi moi va co chien lugc tot dg duy tri thi phan. Chuyen giao cong nghe yeu cau trinh do nhat dinh vg kha nang hap thu cong nghe cua doanh nghiep tiep nhan va dieu nay doi hoi cac doanh nghiep muon tigp nhan thanh cong phai chii dgng phat tnen chat lirgng nguon nhan lire ciia chinh minh.
Tir cac ly do tren, chimg toi tien hanh mpt nghign ciiii thuc nghiem lugng hoa anh huong ciia kha nang hap thu cong nghe va cac bign cap dp doanh nghiep va nganh cong nghiep den gia trj chuyen giao cong nghe ciia cac khu vuc che tac tir nam 2012 den nam 2016. Dieu nay dugc xem la mpt yeu cau vo cung quan trpng khi Viet Nam van nam trong nhom qu6c gia phat tnen chu yeu dua vao tign bg khoa hgc cong nghg. Bai viet duac b6 cue thanh 5 phan. Phiin tigp theo se trinh bay vg tong quan nghien cim va ca so ly thuyet. Phuang phap nghien cuu dugc trinh bay trong ph5n 3. Ph§n 4 phan tich va thao luan cac kgt qua thu dugc tir nghien ciiru nay. Ph^n cu6i dua ra kgt luan va cac khuyen nghi giai phap.
2. Tong quan nghien ctiu
Theo "Luat chuyen giao Cong nghe". Chuygn
So 270 thdng 12/2019 32
l\intitiU'|iiitiii(.[|
"gjao cong nghe la chuyen giao quyen so hiru hoac quyen sir dung mgt phan hoac toan bg cong nghe tii' ben CO quyen chuyen giao cong nghe sang ben nhan cong nghe (Quoc hgi, 2006). Chuyen giao cong nghe CO thg thu dugc duai nhieu hinh thuc nhu thong qua chuygn giao kien thuc vg quy trinh san xuat tot ban hay thong qua mua sam may moc, thiet bi tien tiln han. Cong nglie c6 thg dugc chuyen giao qua kgnh true tiep nhu mua may moc, thiet bi dg dugc chuyen giao quy trinh san xuat hoac qua kenh gian tiep bang lien ket ngang, lien ket xuoi, lien ket ngugc va qua lan toa ky nang nha di chuygn lao dgng giira cac doanh nghiep. Cac lien ket san xuat la kenh quan trpng tao ra tac dpng lan toa va hap thu cong nghe tir doanh nghiep FDI sang doanh nghiep ngi dia.
Mpt trong cac chl tieu thuang dugc diing de da nang luc hap thu cong nghe la trinh dp hgc van hoac chuygn mon cua nguai lao dong trong cac doanh nghigp. Nghign cim ciia Arora & Gambardella (1990) tim thay bang chung cho thay cac cong ty Ion hem vai trinh do kign thiic chuyen mon cao hon ciia nguai lao dgng rat tich cue trong viec theo duoi cac moi Hgn ket vai bgn ngoai. Nicholls-Nixon &
Woo (2003) cho rang cac cong ty trong ngn kinh tg chuyen doi co nhu cau cao ve cong nghe co the tim ra cac nguon tigp nhan eong nghe ben ngoai dong thai xay dung sir hip thu cong nghe dg tao ra dau ra ky thuat mai. Kiem soat quy mo doanh nghiep, kha nang hap thu cong nghe cua nguai mua va luong thong tin tir cac doi thii canh tranh c6 lien quan tich circ vai viec mua cong nghe ben ngoai (Cassiman
& Veugelers, 2006). Chuah (2016) dieu tra sir hip thu cong nghe von nhan luc trong qua trinh chuygn giao cong nghe bang each xem xet khia canh giai tinh a cac muc giao due khac nhau tai cac nuac chau A dang phat tt-ien. Kgt qua cho thSy kha nang hap thu cao ban cua phu nia' vai giao due dai hpc trong chuyen giao cong nghe giiip tang cucrng nang suat.
Ngoai kha nang hap thu cong nghe, doi mai thong qua nghien cuu va phat trign dugc coi la su thay d6i cong nghe dang ke trong ngi bp doanh nghiep gop phan lam giam su phu thugc vao chuygn giao cong nghe tti bgn ngoai. Bai bao cuaZanello & cpng su (2015) tim thSy ngoai kha nang cua chinh doanh nghigp thi boi canh thg chg cua cac nuac dang phat trign nhu cac he thong kinh tS xa hgi, chinh tri va
phap Iy CO anh huong nhat dinh tai chuyen giao cong nghe ciia doanh nghiep. Nghign cuu cua Kimura &
cpng su (2015) cho thay thay tam quan trgng ciia cac kenh chuyen giao theo dia ly o cac nuac Dong Nam A trong viec tigp can voi cong nghe mcri. Khoang each dia Iy cang gan co y nghia quan trpng vcri nuac tiep nhan chuyen giao va kha nang nhan chuyen giao cao ban. Ket qua con nhan manh vao kenh lien kgt ngugc vi cac cong ty dia phuang a cac nucrc Dong Nam A deu duac dao tao bai chinh ngucn mua cua hg. Newman & cgng su (2015) cung cap bang cbiing ve viee tang nang suat tii' chuyen giao cong nghe thong qua sir lan toa FDI gian tigp va Iam ro moi lien kgt xuoi giira cac doanli nghiep trong nuoc nhan dau vao tir cac doanh nghiep nuae ngoai trong ITnh vuc san xuat cua Viet Nam.
3. Phutrng phap nghien ciru 3.1. Mo hinh nghien cicu
De xem xet anh huang ciia kha nang hap thu cong nghe den gia dich cong nghe, mo hinh dg xuat 2 bign trinh do chuyen mon, kinh nghiem cua nguai lao dgng va mii'c trang bi von cho lao dgng ciia daanh nghiep. Trinh do chuygn mon va kinh nghiem kigm soat chat lugng Iao dgng, trong khi do mirc trang bi von cho lao dpng chi ra miic diu tu cua doanh nghiep danli cho lao dgng cua minh dg co thg phat huy nang lire t6t nhit ciia hg. Ngoai ra, gia tri chuygn giao cong nghe con anh huong bai cac bign khac dai dien cha dac tru'ng doanh nghiep, nganh cong nghigp va cac rao can bgn ngoai trong tiep can cong nghe. Mo hinh trong nghien ciin nay dugc dc xuat nhu sau:
Y^^, - /(X„„,X,,^,,Xj,^,,X,„,X,,^,,X,,^,,X,„,.
X.,,,X,„„X„^„X„„//u,) (1)
Trong do:
Y : logarit ciia gia tri chuygn giao cong nghe cua doanh nghiep i nganh j nam I.
X : trinh dp chuyen mon va kinh nghiem ciia ngirai lao dpng theo thang do tir 1-10.
X, : logarit mirc trang hi von trgn iao dpng ciia m6i doanh nghiep.
Cac bi6n X va X, phan anh kha nang hap thu
So 270 thdng 12/2019
kinli liU'liaUrii'n
cong nghe ciia doanh nghiep thong qua chat lugng lao dgng va miic trang bi von ciia doanh nghiep cho nguoi lao dpng.
X,^ • logarit nang suat lao dpng ciia doanh nghiep X^^^: logant moi ciia doanh nghiep.
X- . quy mo doanh nghiep dugc tinh bang logarit gia tt"! gia tang ciia doanh nghiep.
X^^,: bign gia nhan gia tn bang 1 ngu chuygn giao cong nghe tii cac nha cung cap trong nudc/nuac ngoai cho cac cong ty tai Viet Nam da dugc ngu ro trong hgp dong, va bang 0 ngu viec chuyen giao nay khong dugc neu trong hgp dong. Digu nay giiip cong ty tranh dugc nhirng nii ro tiem an khi tigp nhan chuygn giao cong nghe tir phia nha cung cap.
X,^ ^•. bien gia nhan gia tri bang I neu chuygn giao cong nghe khach hang trong nuoc/nuac ngoai cho cac cong ty tai Viet Nam da dugc neu ro trong hgp dong va bang 0 neu viec chuyen giao nay khong duac neu trong hap dong. Dieu nay giiip cong ty tranh dugc nhirng rin ro tiem an khi tiep nhan chuyen giao cong nghe tir phia khach hang.
X^^^i tong so bang sang chg ma doanh nghiep dugc cap, phan anh nang suat nghign cim va phat trign (R&D) npi bp ciia cac cong ty.
X^^^^: ty le trong san pham dau ra dugc xuat khau, phan anh dinh huang xuat khau sang thi truang nuoc ngoai.
X^^^: chi so tap trung Herfindahl thg hien mirc tap trung ciia nganh cong nghiep j , nam t
Xij^: mirc dp kho khan trung binh vg ha ting ca ban, giao thong, truygn thong, may moc cong nghe va tigp can tai chinh (tin dung, vay v6n) can tro
doanh nghiep trong viec tigp nhan chuyen g'"^ ^ ~ nghe.
fr^ji sai so.
3.2. Md td dd- lieu
Nghien ciiu nay sir dung sir dung dif lieu tich hgp tir bp s6 iieu cip do doanh nghiep khao sat doanh nghiep hang nam va bg so lieu dieu tra sir dung cong nghe tir nam 2012-2016 nganh chg tac cua Tong cue Th6ng Kg Viet Nam dg cung cip cho cac nha nghign CIJU va cac nha hoach dinh chinh sach vai toan dien thong tin vg cac doanh nghiep cting nhu thong tin vg viec su dung cong nghe trong san xuat ciia cac doanh nghiep nay. Nhirng dif Heu ca ban bao gom cac doanli nghiep nha nuac, doanh nghiep tu nhan va doanh nghiep nude ngoai trgn cac ITnh vu'c che tac. Cac cugc khao sal bao gom tat ca cac doanh nghiep nha nudc, doanh nghiep tu nhan va doarih nghiep sd hiru nudc ngoai ma khong can bat ky nguong quy mo nao. Cac bien chinh dugc sir dung la ma nganh cong nghiep dugc phan loai tieu chuan Viet Nam 2 chir so (VSIC); Ioai hinh sd huu; gia tn gia tang; doanh thu; chi phi mua cong nghe, may mdc, thigt bi; tong chi phi lao dgng va von; nam thanh lap; tong so bang sang che; chuyen giao cong nghe; miic dp khd khan ciia doanh nghiep vg co sd ha tang theo thang do; trinh do chuyen mon va kinh nghiem eiia ngudi lao dgng, ty le dau ra dugc xuat khau... Von la tong tai san duge ghi d cuoi moi nam.
Ca tien luang va vdn, gia tri gia lang, gia tri chuygn giao cong nghe da dugc giam phat.
4. Phan tich va thao luan kgt qua nghien ciru 4.1. Thirc trgng gid tri chuyen giao cdng nghe tit doanh nghiep dip nhdn tren thi tru&ng khoa hoc
Bang 1: Gia tri tiep nhan chuygn giao cong nghe cua doanh nghiep nganh chg tac Dan vi: tniu ddng
2012 2013 2014 2015 2016
So liroTig doanh nghigp
Tiep nhan chuyen giao
tunha cung cap Nhan chuyen giao cong nghe til khach hang 7864
7414 4785 5028 4540
Nguon. Tdng cue Thong ke (2012-2016) 1.338.149 1.500.530 1.308.707 1.784.630 1.460.189
3.690.578 2.078.850 3.231.510 3.586.196 5 463.905
Tong gia tri chuygn giao cong nghe 5.028.727 3 579.380 4.540.217 5.370.826
^^924.094
So 270 thdng 12/2019
iiiililiU'iliitiiiiii
Bang 2: Chuygn giao cong nghe vdi nha cung cip, khach hang trong nudc va nudc ngoai Dem vi. trieu dong Nam Chuyen giao cdng nghe Chuygn giao cong nghe T6ng gia tri chuygn giao
Vffi nha cung cap, khach vdi nha eung cap, cong nghe hang trong nuoc khach hang nudc ngoai
2012 2013 2014 2015 2016
3.097.498 1.569.165 2.274.669 3.431 200 4.253.408
1.931229 2 010.215 2.265.548 1.939.626 2.670.686
5.028.727 3.579.380 4.540.217 5.370.826 6.924 094 Nguon: Tong cue Thdng ke (2012-2016).
va cong nghe Viet Nam
Trong dieu kien Viet Nam dang day manh hgi nhap kinh tg the gidi, anh hudng cua khoa hgc va cong nghe trong phat trien co vai trd quan trpng. Ben canh do, toan cau hda eiing dang tae dpng manh me dgn san xuat, chat lugng san pham ciia mdi qudc gia ngn bupc cac daanh nghiep phai thay ddi, cai tien, thiic day chuyen giao cong nghe de ton lai va phat trien. Tuy nhien, kgt qua dieu tra thuc trang chuygn giao cong nghe tai Viet Nam van cdn d mirc "cham", chua dugc nhu ky vgng de gdp phan thiic day phat trign kinh tg - xa hgi trong ca nudc. Theo each tigp can phia cau, gia tri chuyen giao cdng nghe bao gdm dau tu vao cong nghe mdi dugc the hien qua tiep nhan chuygn giao may mdc thigt bi tit nha cung cap vanhan chuyen giao cong nghg tir khach hang.
Theo each tiep can phia eau, kgt qua tir Bang I chi ra rang long gia tri chuyen giao cdng nghg tir tigp nhan chuyen giao cdng nghe ciia nha cung cap va nhan chuygn giao cong nghe tir khach hang ciia nganh chg tac cd xu hudng tang tir 5,03 nghin ty d6ng nam 2012 Ien 6,92 nghin ty dong nam 2016.
Trong do, gia tn chuygn giao cong nghe Idn nhat vao nam 2016 (6,92 nghin ty ddng) va thap nhat vao
nam 2013 (3,58 nghin ty ddng). Tdc do tang trudng gia tri chuyen giao cdng nghe trong ca giai doan 2012 dgn 2016 la khoang 11,3%. Digu dang chu y la doanh nghiep duac dieu tra nhan chuygn giao cong nghe tti khach hang cua minh (ha nguon) vdi gia tri gap 2-3 Ian gia tri chuygn giao cong nghe ghi nhan truygn thdng tir phia cac nha cung cap (thugng nguon) cho giai doan 2012-2016. Dieu nay cd the giai thich bdi khach hang ciia cac doanh nghiep nganh chg bign, che tao chu yeu la doanh nghiep trong nudc va nudc ngoai, hg deu la nhijng doanh nghigp Idn va c6 nhCmg yeu cau, tigu chi nhat dinh trong chuyen giao va mua ban cong nghe. Nhirng khach hang co kinh nghiem cd the ngugc lai chuygn giao cdng nghe cho chinh nha cung cap la doanh nghiep dang digu tra de dam bao ygu cau cung cip diu vao chat lugng cho hp. Chuyen giaa cdng nghe Ihong qua lien kit ngugc luon dugc cac nudc dang phat trign rat quan tam. Day la mgt muc tigu quan Irgng ciia chinh sach thu hiit von dau tu true tiep nudc ngoai va Viet Nam khdng phai la ngoai le. Qua lien kgt nguac, doanh nghiep trong nuac ky vgng se dugc chuygn giao kien thirc, quy trinh va cong nghe mdi dg nang cao tigu chuan chat lugng dau vao, hang hda trung gian cung cap cho khach hang
Bang 3: Thdng kg so lugng bang sang che ciia nganh ehe tac tu 2012-2016 Nam
So lugng bang sang chg qudc gia So lugng bang sang chg qudc tg Tong so lugng bang sang chg dugc cap Ty lg cong nghe tu nghign ciru va phat hien trong doanh nghiep (%)
Ngudn: Tdng cue thdng ke (2012-2016).
29 12 41 1,21
35 7 42 1,06
35 23 58 1,23
39 36 75 1,27
36 34 70 1,19
Sd 270 Ihdng 12/2019 kiniiK'ihiillrifii
Bang 4: Nhirng kho khan ciia doanh nghiep trong % iec tiep can cong nghe
Kho khan Ca giai
doan
2015 Ha tang co ban
Ha tang giao thdng Ha ting ttiiygn thong Tai chinh
Chuyen mon kmh nghiem ngudi lao dgng
May moc cdng nghe
5,17 4,75 4,29 5,78 5,94
5,08 3,46 3,33 5,81 5,80
5,18 3,42 3,26 5,87 5,98
5,10 3,38 3,26 5,75 5,95
5,20 3,45 3,31 5,76 5,99 6,21
2016
3,40 3,29 5,69 6,01 6,29 Ngudn- Tdng ciic Thing ke (2012-2016)
nudc ngoai.
Bang 2 cho thiy gia tri chuyen giao tir viec mua sim, nang cap cong nghe, may moe thiet hi ciia cac doanh nghiep duac digu tra den ca tir doanh nghiep trong nudc va nudc ngoai. Mac dii sd lugng cac doanh nghiep la nha cung cap vit khach hang trong nudc chuygn giao cong nghe cho nganh chg tae chigm uu the so vdi so lugng doanh nghiep nude ngoai, nhung gia tn chuygn giao cdng nghe den tir nudc ngoai lai khdng ihap han nhigu so vdi d trong nudc. Dieu nay chi ra rang gia tn trung binli cua hgp dong chuyen giao cdng nghe vdi ddi tac nudc ngoai thudng cd gia tri ldn.
Hoat dong chuygn giao cong nghe d Viet Nam chua dat dugc ket qua nhu mong mudn, digu nay the hien d ti le "han che" cac kgt qua nghign ciru nhu so lugng bang sang chg dugc cap va miic diu tu cho hoat ddng nghien ciru va phat ttign cdng nghe trong ngi bo doanh nghiep con thap
Tong so lugng bang sang che cap quoc gia va quoc te cua doanh nghiep tir nam 2012 dgn 2016 rat khigm ton, mac dii c6 xu hudng tang trudng iheo thdi gian tir 41 bing sang che nam 2012 len 59 bing sang chg 2016. Mac dii s6 lugng bing sang che qudc gia chigm uu thg hon, song sd bing sang chg qudc te dugc cap dang chigm ty trgng tang din trong tong so bing sang chg dugc cip. Hien nay, cac doanh nghiep nganh chg tac d nudc ta chua that chu trgng vao nghien cuu va phat tngn (R&D) trong ngi bp doanh nghiep Bing chung la ty le cong nghe duge doanh nghiep lu nghien ciiu va phat trign chi o mifc rat nho, tmng binh khoang 1,2%. Dac biet, chi CO khoang 2.3% sd doanh nghiep cd thgc hien hoat dpng phjil trien cdng nghe va san phim san xuit
ra duac khach hang quan tam. Nhin chung, boat ddng nghign ciru trign khai cua doanh nghiep 6 mifc rit thip do cdn gap nhieu kho khan trong tiep can cac ngudn tai chinh, Doanh nghiep nganh che tac cd miic kinh phi nghien ciru trign khai chu yeu lay tir vdn tu cd cua doanh nghiep, chigm tren 70% sd lugng doanh nghigp dugc khao sat.
Khd khan ciia cac doanh nghiep trong viec tigp can cdng nghe dugc do theo thang digm tir 0 dgn 10. Muc do khd ldi da la 10 va thap nhat la 0. Trong sd cac khd klian ma cac cong ty can phai ddi mat, klid khan trong may mdc cdng nghe dugc coi la cao nhat (trung binh 6,1 diem) va cd xu hudng tang tir 6,12 digm nam 2012 len 6,29 diem trong nam 2016.
Tiep theo la khd khan vg trinh dp chuyen mdn, kinh nghiem ciia ngudi lao ddng vdi miic trung binh la 5,9 diem. Cac kho khan nay dugc coi la nliiing ly do ehinh anh hudng dgn kha nang hap thu cdng nghe va tiep nhan chuyen giao cdng nghe eua nganh che bien, che lao. Miic do khd khan ve ca sd ha lang truygn thdng, giao thdng va lai chinh (tin dung, vay von) dang cd xu hudng giam dan lir nam 2012 dgn nam 2016. Nhiing nam gan day chimg kign bg mat ha tang giao thong d nudc ta dugc eai thign mpt each dang kg. Bang chung la nhigu san bay va dudng xa dirac xay mdi va md rong gdp phin tang trao ddi ihuong mai hang hda va cong nghe trong nudc va khu vuc. LTnh vuc truygn thdng dugc diu tu dang ke ve ngudn lyc dg trang bi, nang cip ha ting viin thong va cdng nghe thdng tm nhim bao dam chat lugng dich vu cho khach hang doanh nghigp va ca nhan. Ben canh d6, cac ngan hang thuang mai hien nay cd nhieu chinh sach ndi long tin dung giup cac doanh nghigp vira va nhd ciing nhu khoi nghiep dl
So 270 thdng 12/2019 36
(ililiAllmi
Bang 5: Anh hu'dng cua hap thu cong nghe va cac bign cap do doanh nghiep va nganh cong nghiep den chuygn giao cong nghe tai khu vuc che tac Viet Nam
Cac bien doc lap
Xl X2 Xj X4 Xs
x.
X, Xg X, Xio X,i So quan sat Hausman Test
Mo hinh tac dong co (FE) He so 0,002*"
(0,003) 0,255*"
(0.076) 0,016**
(0,072) 0,186*
(0,256) 0.399**
(0.046) 0,074*
(0,202) 0,437**
(0,194) -0,125*
(0,531) 0,004*
(0,002) -0,162***
(0,016) -0,007*
(0,046) 15993 P-value = 0,00 < 0 =
(chon FE) dinh
= 0,05
Mo hinh tac dong ngau nhien (RE) He so 0,005***
(0,001) 0,243***
(0,061) 0,132***
(1,484) 0,998*
(1,172) 0.152*
(0 035) 0,080*
(0,325) 0,343***
(0,132) -0,089 (0,127) 0,010 (0,061) -0,268**
(0,152) -0,004*
(0,036) 15993
5a/ 50 tieu chuan dd duac hieu chinh Irong ngodc dan
***: micey nghta 1%. **: mucy nghia 5%. ^t mucy nghta 10%
NguSn: Uac luang cua tdc gid.
iimg tigp can nguon v6n de ma rong quy mo san xuJt, tang kha nang canh tranh diroc tren thi trucmg.
Nhijng di^u nay th6 hien no lire rat Icm cua Chinh phil trong vice nang cao chdt lucmg CO so ha tjng, cai each thii tuc hanh chinh, tang kha nang tiep can tin dung d6ng thdi x6a bo nhirng rao can CO the anh hirong true tiSp tcti hoat dong san xuat kmh doanh cua doanh nghiep. V4n d6 ve ha tang co ban (dien, nang luong, dat dai) duoc doanh nghiep danh gia xgp a mirc kh6 khan trung binh la 5,2 diem va c6 xu huong tang nhe theo thai gian. Trong boi canh nguon nang luong hoa thach ngay cang can kiet, nhieu du an nang luong tai tao hien viin dang mac ket do nhiSu tro ngai cung nhu quy dat cho san xuat han hep, thi nhirng kho khan v8 dau vao san xuat nay ro rang dang lam tri hoan va can tro hoat dong ciia doanh nghep, ben canh viec thao ga kho khan buoc
dki dugc doanh nghiep ghi nhan.
4.2. Bdnh gid tdc Mng aia kha nang hdp thu cong nghe den chuyin giao cong nghi trong doanh nghiep ngdnh che tdc
Truoc hSt ta xem xet kSt qua uoc lucmg cua biSn X va X, dai dien cho kha nang hip thu cong nghe ciia doanh nghiep. DSu ciia 2 bien nay mang dau duong va co y nghTa th6ng ke cao. Dieu nay cho bi6t, doanh nghiep co chat lugng lao dgng di kera vol mirc trang bj, dju tu ciia doanh nghiep tot thi se tang gia tn chuyen giao cong nghe. Do boi canh nen kinh te dang chuyta dai, nang luc cong nghe a Viet Nam con each kha xa cac nuoc phat trien. Chuyen giao cong nghe la co hoi tSt gulp cho cac doanh nghiep ngi dia co dugc cong nghe cin thiet ma tiet kiem ehi phi va thoi gian. Cac cong ty san sang dau tu v6n cho chat lugng ngu6n lao dong de dimg tiep
Si 270 thdng 12/2019
kiiilitfilial Irien
nhan va ap dung hieu qua cdng nghe nudc ngoai vao trong qua trinh san xuit, tir dd tang hieu qua dau ra.
Bign X-. X_, va X, do nang suit lao dgng, tudi ddi va quy mo ciia doanh nghiep mang dau ducmg va cd y nghTa th6ng ke. Phat hien nay cho thay nang suit lao dgng, quy md doanh nghiep va tuoi doanh nghiep cang Idn thi gia trj chuygn giao cong nghe cang ldn. Cac cdng ty lau ddi trong nganh chg bien, chg tao thudng cac cong ty co quy md ldn, nang suat cao va chigm ITnh thi trudng trong nudc nhigu hon so vdi cac doi thu canh tranh. Do do, gia tn cong nghe dugc chuygn giao thucmg cao han so vdi cac cdng ty cdn non trg. Tigp nhan cong nghe chuygn giao ciing la each cac doanh nghiep ldn duy tri lgi thg canh tranh vdi chi phi san xuit thip va giu vung vi thg cua iig tren thj trudng.
Cac bign X^ va X, do ludng chuygn giao cdng nghe tir cac nha cung cip va khach hang trong nudc cung nhu nudc ngoai cho cac cdng ty tai Viet Nam da dugc neu ro trong hgp dong. He sd ciia cac bign nay duong va va co y nghia thong kg. Day la mpt kgt qua quan trpng cho bgn tiep nhan cdng nghe duac chuyen giao. Hgp dong ro rang va minh bach giiip cong ty tranh dugc riii ro tiem an khi nhan chuygn giao cdng nghe tir ca phia nha cung cap va khach hang. Digu nay gnip tang dp tin cay giira hai bgn va tang gia tn chuyin giao cdng nghe trong dai han.
Cac hudng din vg chuygn giao cong nghg ma khong dugc chi dinh trong hop d6ng cd thg tao ra riii ro cao cho doanh nghiep tiep nhan nhu nhirng tranh chap vg mat phap ly quyen lgi hai ben neu bgn chuygn giao thay doi cac digu khoan, digu kien, tham chi hiiy bo khdng chuygn giao.
Bien X^^ cho biet tdng so bang sang che ma doanh nghiep dupc cap, phan anh nang suat R&D noi bp ciia doanh nghiep. Khi long sang che lang len lire la kha nang nghign cuu va phat tnen cong nghe trong ndi doanh nghiep cao ban, thi doanh nghiep thudng it quan tam den cac nguon ben ngoai ve cong nghe Ndi each khac, long sd bang sang che tang se lam giam cau vg chuygn giao cong nghe Digu nay giai thich tai sao he so ciia bign X^ am va cd y nghTa chong kg d mirc y nghTa 10%. He so cua bien ly le san pham dau ra dugc xuat khau cua doanh nghigp X^ duong phan anh dinh hudng xuat khau sang thi tnrdng nudc ngoai. Cac cdng ty mudn cd cho dirng
trong thi truong nuoc ngoai • ^ ' ^ S P^a « J ^,^
nhung tieu chuin khat khe hon ve * ^ ^ , * , , , , pham ban ra so vol thi tmong " P " " ' - ' ^ J „ , , „ hang la doanh nghiep nuoc ngoai '^° "'""J^^.^,^
CO thS chuyta giao cong nghe nguoc lai ^ ^ ^ nha cung cip la doanh nghiep dang dieu tra
bao yeu ciu cung cip diu vao chat ""^^.f""^^^
Chuyta giao cong nghe thong qua lien ket ngugc luon dugc cac nugc dang phat trita rat quan tam va la mgt muc tieu quan h-gng cua chinh sach thu hut van diu nr inrc liSp nugc ngoai. Qua lien ki-t ngugc, doanh nghiep trong nude ky vgng se dugc chuyen giao kita thitc, quy trinh va cong nghe mm de nang cao ticu chuin chit lugng diu vao, hang hoa frung gian cung cip cho khach hang nuoc ngoai.
Biin chi s6 Herfindahl thS hien mirc tap trung cua nganh cang nghiep X„mang diu am va co y nghia thong ke o mirc 1 %. KSt qua nay chi ra khi co miic do tap trung cao, thi truong co xu huong dgc quySn, do do, chuyin giao eong nghe co the tro nen dat do so vol thi tnrong eanh tranh nen co the lam giiim gia trj chuyen giao cang nghe. Biin X,, am thS hien mirc do kho khan vi ha ting CO ban, giao thong, truyin thang, tiip can tai chinh din den viec tri hoan hoac can tro doanh nghiep trong viec tiip nhan chuyta giao cang nghe. Dieu nay la de hieu vi eg so ha tang CO ban nhu dit dai, dien, nang lugng, may moc cang nghe va tin dung dong vai tro la dau vao vo cung quan trgng di cc thi tiip nhan va ung dung dugc cang nghe chuyta giao dimg trong san xuat. Trong khi do, kho khan ve ha tiing giao thong, bao gom duong xa, san bay ciing nhu kho khan ve ha tang vien thang va cang nghe thong tin ciing lam cho mai trudng dSu tu khong thuan lgi cho ciiu cang nghe noi chung va dac biet cau chuyen giao cong nghe noi ritag St; giam khi cac kho khiin nay tang len.
5. Ket luan
C;ic ket qua uoc lugng tren cho thay ba diem quan trgng. Thir nhiit, thong qua dir lieu tich hgp tir so heu dieu tra doanh nghiep hang nam va so lieu dieu tra sir dung cang nghe hr 2012-2016 ciia Tong cue Thang ke Viet Nam, long gia tri chuyin giao cang nghe eo xu huong tang tii 5,03 nghin ty dong nam 2012 len 6,92 nghin ty dong niim 2016.
Trong dd, gia tn chuyen giao cong nghe lon nhit vao nam 2016 (6,92 nghin ty ding) va thip nhit vao
So 270 thdng 12/2019 l^inliWIiiil I'll'll
'nam20l3 (3,58 nghin ty dong). Tdc dp tang trudng gia tn chuygn giao cong nghe trong ca giai doan 2012-2016 la khoang 11,3%. Thu hai, gia tri chuygn giao cong nghe tir khach hang ciia doanh nghiep (ha nguon) vugl trgi so vdi chuygn giao cong nghe ghi nhan truygn Ihong tir phia cac nha cung cap (thugng nguon). Khach hang ciia cac doanh nghiep nganh chg bign, chg lao cd nhung yeu eiu, tigu chi nhil dinh trong viec hang hda mua vao tir nganh chg tac.
Nhimg khach hang nay cd thg ngugc lai chuygn giao cong nghe cho chinh nha cung cap la doanh nghiep dang digu tra de dam bao yeu cau cung cap dau vao chat lugng cho hp. Thir ba, nghign ciiu eiing xem xet anh hudng cua kha nang hap thu cong nghe va mdt so dac diem cap do doanh nghiep va cap dp nganh cong nghiep tdi gia tri chuyen giao cdng nghe trong giai doan 2012-2016 bang each su dung dir lieu mang. Kgt qua ehi ra kha nang hap thu tdt cdng nghe ciia doanh nghiep gop phan tang gia tri tigp nhan chuyen giao cdng nghe. Cac bien dai dien dac digm cap do doanh nghiep nhu tudi ddi doanh nghiep, quy mo doanh nghiep, nang suat iao ddng, chuygn giao cong nghe lit eac nha cung cap va khach hang dugc ngu ro trong hgp ddng va ty le san pham dau ra dugc xuat kliau co anh hudng tich cue tdi cau vc chuyen giao cdng nghe. R6 rang, cac cdng ty cd nang iuc tot trgn thl trudng ndi dia va cd dinh hudng xuat khau sang thi trudng nudc ngoai se dg dang tiep can vdl hinh thirc chuygn giao cdng nghe. Dau tu vao nghien cuu va phat tnen cdng nghe trong ndi doanh nghiep Ihong qua chi tieu vg sd bang sang chg dugc cap la thay the cho cau vg chuyen giao cong nghe.
Noi each khac, tdng sd bang sang che tang lgn thg hien nang suat R&D ngi bd cao se lam giam cau vg chuygn giao cdng nghe khi cac ygu id khac khdng doi. Cac bign dai dien cho dac diem nganh cdng nghiep nhu chi sd Herfindahl the hien mirc tap trung ciia nganh cdng nghiep va mirc do khd khan ve ha tang CO ban, giao thdng, Iruyen thdng, tiep can tai chinh mang dau am cha bigt mirc dp tap trung nganh cong nghigp cao, cimg vdi khd khan ve ha lang ca ban, giao thdng, truyen thdng va tigp can tai chinh dan dgn viec tri hoan hoac can Ird ket qua doanh nghiep trong viec tiep nhan chuyen giao cdng nghe.
Khdng thg phu nhan rang trong mgt nen kinh te chuygn ddi nhu Viet Nam, trinh do nghign cuu va
phat trign cong nghe cua cac doanh nghiep van cdn ban che. Do do, ve phia doanh nghigp, tigp nhan chuygn giao cong nghe dg thiic diy lang iruong nang suat va hieu qua hoat dpng la giai phap phii hgp hien nay trong bdi canh mdt ngn kinh tg dua tren tign bd khoa hgc cdng nghe la chii ygu nhu d nudc ta. Chuygn giao cdng nghg khdng chi cai thien nang suat lao dgng ciia doanh nghiep ma cdn tang kha nang ton tai cua doanh nghiep tren thi tnrdng. Cac nha quan tri ciing can phat trien cac chuong trinh dao tao va giao due dg giiip luc lugng laa dgng eai thien ky nang va kien thirc chuyen mon, din dgn chat lugng lao ddng cao hon. Dau tu vao chit lugng con ngudi ddng vai tro quan trpng Irong kha nang hap thu cdng nghe ciia cac doanh nghiep, tir dd tang cudng su dung hieu qua cdng nghe dugc cbuyen giao tir ben ngoai.
Chign luac phat trign kinh te xa hgi ciia Viet Nam giai doan 2011-2020 cho thay phat trign khoa hoc va cdng nghe la chinh sach hang dau ciia quoc gia, ddng vai trd then chdt trong phat trign kha nang canh tranh cua mgt nen kinh te ndi chung va nang cao nang suat iao ddng ciia doanh nghiep ndi neng. De phat tnen thi trudng cong nghe, dau tu true ligp nudc ngoai can dugc khuygn khich mot each cd chgn bdi cac nha hoach dinh chinh sach vi cac doanh nghiep FDI cd lai thg vg cdng nghe cd san lir cac cdng ty me d nudc ngoai, cd the chuyen giao cdng nghe cho cac doanh nghiep npi dia. Chinh phii cijng can tap trung vao viec cai thien moi tnrdng kinh doanh ddng thdi giai quygt khd khan vg co sd ha tang co sd, giao thdng, tmyen thdng, tiep can tai chinh vi mdi trudng canli tranh cao hon cho phep nhigu doanh nghiep mdi cd thg gia nhap thi trucmg, tir dd tang hieu qua chuygn giao ciing nhu quy md ciia thi trudng khoa hgc cdng nghe. Cuoc each mang cdng nghe lan thu 4 da c6 nhung tac ddng ngay cang rd rang ddi vdi ngn kinh tg xa hdi ciia Viet Nam thdng qua viec thiic day cac hoat ddng nghign cim va phai trien ciing nhu cac hoat ddng chuygn giao cdng nghe. Tan dung cudc each mang cdng nghiep nay cimg vdi ngudn nhan luc chit lugng cao, ITnh vuc san xuat dl dang tiep can cdng nghe cao, ho trg cdng nghe trong nudc va doi mdi thanh cong.
Sd 270 thdng 12/2019
iiliteAllrii
Loi thira nhan/ Cam on: Bai nghien ciru dugc lai trg bdi nguin dir an D?!5i \gliien cuu khoa Hoc c^y- Ma so: TTKHC\.DT.04-2017
Tai lieu tham khao:
Arora, A . & Gambardella. A (1990). 'Complementarity and external linkages' the strategies o( the arge biotechnology', Joumal of Industrial Economics, 38(4), 361-379.
Cassiman. B & Veugelers. R. (2006), Mn search of complementanty in innovation strategy: Internal R&D an knowledge acquisinon'. Management Science. 52(1), 68-82.
Chuah, S.C. (2016), 'Total factor productivity, technology transfer and absorptive capacity m developing countries', PhD- thesis, Umversiti Utara Malaysia.
Kimura, \-'. Machikita, T & Ueki, Y. (2016), 'Technology transfer m ASEAN countnes: some evidence fmm buyer- provided iiaining network data'. Economic Change and Restructuring, 49(2), 195-219.
Newman, C . Rand J . Talbot, T & Tarp. R (2015), 'Technology transfers, foreign mvestmenl and productivity spillovers'. European Economic Review. 76, 168-187
NichoMs-Nixon, C & Woo, C. (2003), 'Technology sourcing and output of cstahlished firms m a regime of encompassing technological change". Strategic Management Joumal, 24(7), 651-666
Quoc hoi (2006), Luat chuyin giao cong nghe, ban hanh ngay 29 thang ! I nam 2006.
T6ng cue Th6ng ke (2012. 2013, 2014, 2015, 2016), Dilu tra doanh nghiep, tmy cap lin cuoi ngay 01 thang 09 nam 2018, tir <httpsV/www.gso gov vn/default.aspx''tabid=76l<emID=l3614>.
Zanello, G., Fu, X., Mohnen. P & Ventresca, M. (2015), 'The creation and diffusion of innovation in developing countries: A systematic literature review', Joumal of Economic Surveys, 30(5), 884-912.
So 270 thdng 12/2019
