KHOA HOC - CONG NGHE
CIAI PHAP BAO VE VA PHAT TRIEN RUING VEN BIEN NHAM GIAM THIEU TAG BONG CUA BIEN B O I KHI HAU
PGS.TS TRjNH VAN HANH, ThS PHAM MINH Cl/CfNG
Vi&n 5 r f i thai vh Qko v$ cfing tr'rti V\^n Khoa hpe Thuy Iqri Vigt Nati
IVIgt thori gian dai trirdc dSy, riTng ven bi^n (RVB) diTtfc coi nhu ngudn ldi do \U nhign ban t^ng, vi$c quin ly, bao ve da bj coi nhe hoae budng long, d i n dg'n gua trmh khai thac qua mi}c lam kilt que he sinti thai quy gia nay. Trifdc tac dong cua bien ddi khi hau (BDKH), nudc bien dSng (NBD), viSc bao ve va khoi phijc RVB la ygu c i u cap bach hien nay. Tuy nhign, Qi co thg khdi phuc va phat trig'n RVB trong dieu kign BDKH va NBD, ngoai giii phap yi chinh sach va quin ly, giai phap quy hoach, can phii chu trgng giii phap \ii khoa hgc va cOng nghg (KH&CN) thi mdi mang lai hieu q u i .
Mddau
Vifit Nam cd dQdng bd b i l n tQ Quang Nmh den Kien Giang dai hdn 3.200 km. Trong do, viJng ven b i l n Dong bang song Hong (DBSH) vd D i n g bang song CQu Long (DBSCL) CO cac bai boi rpng Idn, nhieu phij sa, thfch hpp cho rQng ngap man (RNIVI) va da sd viJng ven bien m i i n Trung Id cac con cat, giong cat va dat cat ven bien, phu hpp cho cac dai cdy rQng tren cat (RTC). Trai qua qud trinh tien hoa, thich nghi hang trieu nam cija trai da't, glQa b i l n vd dat lien da hinh thanh cac thdm RVB ra't da dgng va phong phii, chieu rpng tham rQng nhieu ndi len tdi hang ngan met. Cdc dai RNIvl va RTC tgo bQdc dem chuyen tiep tQ lyc dja ra dai difdng, hinh thdnh tQdng tac m I m ddo, ben vQng giQa hai dang vat chat long va ran.
Cac dai RVB cd the bj thay doi do tai bien dia chat hoae thien tai {ddng dat, bao lu, song than..J nhQng sau mpt chu ky Chung l^i tQ tai smh, phye hoi de trfi lai trang thai cdn bang ben vQng.
RNM (Mangrove) fi cae bai bdi cQa song, ven bien tao nen hfi sinh thdi da dgng, Id ndi cQ tru, bai de va cung cap nguon thQc dn cho cac lodi chim, ca vd rat nhieu loai sinh vat khac. RNM co nang suat sinh hpe cao nha't so vdi cac he sinh thdi khdc. RNM ed tac dyng tieu tan, gidm song, bdo ve dfi bien, bfi bien, giam luu toe dong ehay ven bfi, hgn c h l tfi'e dp truyin trieu, nhd do phij sa lang dpng, gay boi tij, nang bai eao dan, mfi rpng dong bdng ven bien.
RTC cfi tac dung hgn ehe cat bay, cat nhay va cat chdy. I n dinh cdn cat, giong cat, tao de bien tU nhien, on djnh yung dd't lien ke phia ndi dja; tao nfin Ifip mijn hQu cd be mat, edi tao dd't eat can cdi, tang dp am, giam nhiet
dfi be mat dat, dac biet la trong mua he; han c h l gio bao, day luong gid bao len cao nen cijng ed tde dyng giSm sdng vao bd, han che xdi Ifi bfi bien; gdp p h i n Idm phong phu he smh thai tren vung cat.
Tuy nhien, do chQa nhdn thQc dQdc het tam quan trpng cua RVB nen con ngQdi da khai thac, can thiep va tdn ptia qua mQc, Idm cho chung khdng kip hogc khdng the tai sinh nhQ kha nang tQ nhien von cfi. Mat khac, qua trinh BBKH va NBD lam cho nQfic t r i l u ngdp sdu hOn, s6ng bien vao bd manh hdn, thien tai ndng n l hdn cOng g6p phan gdy suy thoai cac thdm RVB nhanh hdn.
NhQng nam gan day, nhgn thQc dQde vai tro to ldn cOa RVB trong viec giam hieu Qng nhd kfnh, ndng cao bai b6i ven b i l n nham thfch Qng vdi BDKH va NBD, Chinh phii va Bd Nong nghiep va Phdt t r i i n nong thon (NN&PTNT) da CO mpt sd giai phdp q u y l t liet trong viec qudn ly, bdo ve va phat tnen RVB.
Thtfc trang RVB Viel Nam Thtfc tr^ng RNM ven biin
Thdm RNM cilia Viet Nam trong khodng vdi chijc nam trfi lai day lifin tuc bi suy giam vdi tfi'c dp rat nhanh, chu ye'u la do hoat dpng cua con ngudi gay ra. GiQa the ky XX, Viet Nam van con gan nfia trieu ha RNM, tap trung h vung DBSCL va DBSH, vdi ehieu rfing dai rQng Ifin d i n vdi km. NhQng cho d i n nay, dien ticii RNM ven bien trong cd nQfic chlcdn khoang 88 nghin ha. NhQng nguyen nhan lam suy giam manh RNM fi nQfic ta trong nhQng nam qua cd the ke de'n nhQ: vific rdi chat dpe gdy chet cay rQng trong chie'n tranh; chuyen dat rQng sang muc dich khac,
38 KHOAHOC
K\ & N G NGHE Viet INam
S6'2 nam 2015KHOA HOC - CONG NGHE VA DOI MOI
nhat la giai dogn tQ cuoi nhQng nam 70 de'n d l u nhQng ndm 90 cCia the ky XX; khai thdc vd chat phd RNM qua mQc; dap bd bao tgo cdc dam ho nudi tdm; danh bat vd khai thdc hdi sdn gay hgi cho RNM, dac biet viec danh bat hdi sdn fi cac dai tdi sinh vao mua sinh sdn cQa cac lodi edy ngdp man; quai de, lan bien; xdy dQng edng trinh cQng tren cac bdi bdi dang co RNM; xay dQng cdc dap ngdn sdng fi thQdng nguon lam giam ddng ke IQdng phu sa va iQu IQpng nQdc ngpt v l cac cQa sdng; thay doi che dp ddng iQc ven bd.
Bing 1: diin tich RNM Vi$t Nam tinh den nSm 2012 TT
1 2
3 Khu v^c Miln Bic (Quing Nmh agri Nmh Binh) MiSn Trung (Thanh Hfla, Ngh^ An, Hk TTnh)
DBSCL
Dl$n tfch (ha) 20.219
1 816
50.829
Loai cay thii yeu Bcin chua, trang, su. mam biln, dJdc.
Bin chua, trang, su B^n chua, b£n trSng, mam tring, mdm den, dudc, v@t du, VQt khang, da quanh, da uoi
I
Hinh 1: sa suy giim RNM vung DBSCL td nim 1973 din 2012
NhQng nam g i n ddy, do cdng tac quan ly RNM tot hdn nen hien tQpng mat rQng do khai thdc, chat pha da dQde ngan ehan. Tuy nhifin, hien nay do dieu kien BDKH va NBD, do viec xay dQng cong trinh cQng ven bien va qua trinh thay ddi c h l dd dong ipc ven bfi gay ra hifin tUdng xdi id bai boi nghiem trpng fi n h i l u khu vQc da tiep tue lam suy gidm RNM. Kfi't qua dieu tra, khao sat trong nhOng nam gan day cho tha'y, tfi'e dfi xdi Id lam mat RNM tQ nhien van dien ra r i t nhanh va pho bien fi cdc tinh ven bien DBSCL. Cdch day 5-7 nam, dai RNM 6 Tien Giang, Sfie Trang, Bae Lifiu vd Cd Mau con rpng tdi vdi tram met thi nay da bj bien mat hodn todn hodc chT cdn lgi tQ vai ehue met den hdn mfit trdm met, cfi nhOng ndi toe dp xdi 15 idm mat RNM trung binh dat tdi 15-20 m/nam. Xfii Ifi dQfing bd khu vQe ndy tgo nfin cac bgc sat Ifi nham nhd cao tdi 1-2 m.
Hifin tQdng bdi xfii xen ke fi tQng khu vQc trddc kia fi vung bai id qud trinh bien doi tu nhien cdn bang. NhQng dieu khde thufing hifin nay la khu vQe xoi Ifi lai rat pho b i l n , con khu vQc boi tu thi gidm di rd ret, dac biet rat ft gap cdc dai cay ngap man tai smh tQ nhifin nhQ trQdc
ddy, do vdy RNM tQ nhifin vdn tiep tgc suy giam nghifim trpng.
Trong 20 nam trfi lai day, chti y l u la trong khodng 5 nam gan day, dQpc sQ hfi trp cua cac to chQe qude t l vd nfi IQc ejja cdc cd quan trung Qdng vd dja phQdng nen viec trdng va khfii phyc RNM da dUdc quan tam ddng ke, nliieu dQ an trong RNM da dQdc t r i i n khai. Tuy nhien, ty le cay song vd ty lfi dQ an thanh cdng chQa eao, difin tich RNM dQde khfii phuc cdn kha khifim tdn, ma nguyen nhan la do dieu kien trdng RNM rat khd khan (sdng to, mQc nudc ngdp trieu sdu va the nen ngheo dinh dQdng...}.
Thtfc tr^ng RTC d mien Trung
6 cae tinh ven b i l n m i i n Trung trQdc day cung cd mpt so tham RNM vdi quy mfi nhfi 6 ede cQa sdng va bai boi dpc theo vung dong bang ven b i l n , nhQng pho bie'n va dang ke nhat la RTC, dd la ede tham thQc vdt tren cac con cat, giong cat. Do nhieu nguyen nhdn ma chii yeu la cac hoat dpng khai thac tai nguyen qua mQc, chdt pha de canh tac rau mau, cay an trai, ehan thd gia sijc..., dac biet la viec xay dung cac khu Resort doc theo dQdng bd, da lam cho RTC tQ nhien, ke ca cac con cat vd g i i n g cat gan nhQ bie'n ma't. Ke't qua la, tham rQng va cdn cat (co vai trd nhQ de bao ve tu nhien) cdn lai khong dang ke, toan bp vung ven bien va eac cong trinh du Ijch, dan sinh, kinh te' phai chju tac dpng trQc dien vdi sdng bao, trieu cQdng tQ bien va cac tai bien khac
Giai phap bao ve va pliat trien RVB Viet Nam De bdo ve va phat tnen RVB, cfi nhieu giai phap nhQ:
giai phap ve chinh sach va quan ly, giai phap quy liogch, gidi phap ve KH&CN. Trong phan nay, chung toi tap trung gidi thifiu ve mot sd giai phap KH&CN trong vific khfii phuc va phat trien RVB.
Cac giai phap ve chinh sach vi quan /y Mdt thdi gian dai trddc day RVB noi ehung va RNM nfii neng duoe coi la cua tQ nhifin ban tang va sdn cd, viec quan iy, bao ve da bj coi nhe hoae buong long, ddn de'n qua trinh khai tliac qud mQc, lam kiet que cac he sinh thai quy gia nay. Trong nhQng nam gan day, nhdn thQc dQpc vai trd to ifin eua RVB, Qud'c hpi, Chinh phij vd Bp NN&PTNT da ban hanh nhieu Bp luat, Nghj dinh, chinh sach nham bao ve va khoi phyc RVB, dac bifit la RNM nham thich Qng vdi dieu kien BDKH va NBD. Trong so dd noi bat la cdc van ban nhu: Luat Bdo vfi va phat trien rQng nam 2004; Luat De dieu nam 2006; Quye't dinh so 100/2007/QD-TTg ngay 6.7.2007 cua ThiJ tQdng Chinh phij ve viec trong rQng phong hp ven bien la nhiem vu Qu tien phai dQpc thQc hien do'i vfii ta't ca cac khu vQc ven bien co dieu kien trong cay; Quye't dmh so 73/2010/QD- TTg ngay 16.11.2010 cija Thu tudng Chinh phu ve viec
S6 2 nam 2015 KHOAHOC \L\.\
& N G NGHE Viet INam
39
KHOA HOC - CONG NGHE VA DOI MOl
ban hdnh Quy che qudn ly dau tQ xay dQng cfing trinh lam sinh_. Nhieu ehinh sdeh dd di vao cudc sdng, dae bifit la chfnh sdch giao rQng cho cac to chQc vd ed nhan quan ly nfin hau he't RVB da cd chCi va dupc phan cap qudn ly rd rang, cu the. Ngn khai thdc vd chat phd RVB da dQde ngan chgn, RVB dQdc bao vfi tdt hdn.
Cic giai phip vS quy ho^ch
Gan day Chinh phu da giao eho cdc tinh/thanh phd true thupc trung Qdng quy hoaeh difin tieh trong RNM nham thich Qng vdi BDKH va NBD. Den nay, hdu h i t cdc dja phQPng ven b i l n da phfi duyet quy hoach nay. Do Id cd sfi phap ly rat quan trpng de cdc dja phQdng, cae to chQe va ca nhan tudn thij quy hoaeh trong viee bdo ve va phdt trien rQng (bdng 2).
Bing 2: diin tich quy hoach trSng RNM bio v$ de bien nSm 2013
Cic giai phip ve KH&CN
Giii phap KH&CN trong RNM trong cac diSu kiin kho khan:
Tao tQdng m I m oiam sdng. gdy bfii: thQe tien trong cay ngdp man eho thay, vdi sdng Ifin hdn 0,4 m cdy ehan sdng mdi dem trong se bj rung lac, Idm dOt ede rfi non mdi hinh thanh va co t h i gay nghieng, d l cdy... De gidm song, bdo vfi cay nggp man can t h i l t phdi bd trf cdng trinh gidm sdng (tQdng mem ddn hodc tQdng m I m kep) de dai cay mdi dem trong khfing bj dnh hQfing cua sfing tren 0,4 m trong khoang 2 nam d l u khi cdy ng^p man chQa co kha ndng chdng chju sfing (hinh 2 vd 3).
n
1 2 3
Khuv^
Milr Bic (OuIng Hinh din Ni[)h 3iDh) Miin Tmng (Thanh Hoa, Ngh^An,HaTinh) DBSCL
Diin tich bii boi co the trong ngay (ha)
180,4 93,5 2.522,6
Di^n tfch bai boi can phli 9lJnis^gvan3ngbai(ha)
5211,4 500,5 8,056,6
Nam 2011, Chinh phQ giao cho Bd NN&PTNT ra soat Igi quy hoach de b i l n tQ Quang l^inh dfi'n Qudng Nam, trong do cd quy hogch dien tich trlng RNM de bdo vfi dfi bien. Nam 2014, Chinh phij tifi'p tuc giao cho Bp NN&PTNT ra sodt lai quy hogch dfi bien tQ Qudng Ngai d i n Kien Giang va cho den nay dQ an vdn dang dQpc thQc hien. Kfi't qua ra soat quy hoach trong RNM bao vfi de cho t h i y , hau het difin tfch quy hoach deu cd dieu kien tu nhifin khd trdng, can thiet phdi co cac gidi phap KH&CN ho trp tht mdi thQc hien dupc (xem bang 3).
Bing 3: di$n tich quy ho$ch trdng ciy chin song theo tuyen de biin DBSCL
rr
1
z
3 4 5 6 7
Tinh
Ti9n Giang BSnTre TrSVinti S o c T i ^ Bf C IJ^U C^Maij Kien Giang T^g
Di^n tfch trdng nga/{rta)
177,1 214,3 5M,5 564,3 98,7 421,1 S4fi,6 2.S22,6
Dif n tich can gial phap h i Ir^ (ha)
CJitgo th^nan
136,4 81,5 48,1
135,3 63,3 65,0 SBD,1
Giy bdi, ning bai
162,5 345,3 327,8 485,4 79,0 385,6 331,5 2.117,6
Cong ttlnli gl^m sdng
243,0 535,6 285,6 1.623,6 381,2 1268,5 971,4 6.358,9
Tong
541,9 1,012,9 661,5 2109,0 645,5 1 717,9 1367,9 6.0666
Tdng (ha)
719,0 1,227,2 1,162,0 2.673,3 744,2 2.139,0 1914,5 16.579,a
Hinh 2: kdt cau (Udng mem dan Hinh 3: kit cSu tadng mim kep
SQ dung dai cay tien phong tang tan t h i p cd bau chiu song: trQdng hpp sdng Ifin, tQdng mem gidm sdng dd dQdc thiet k l vdi hfi sd giam sfing (R) toi da, nhQng chieu cao song sau tQdng rnem (Hst) vdn Idn hdn 0,4 m thi phdi thiet ke dai cay cd bau chju sdng, vdi k i t eau la be tdng cdt xenlulo hoae bfi tong vo mfing hoae bau nhua polyetylen tijy theo mQc dfi chju sdng (xem hinh 4).
Hinh 4: hinh dang vi kit ciu bau bi tdng c6t xenlulo
SQ dung coc nhua oiQ cay: trong giai doan dau trong cay ngap man, de bao ve eay khdi bi song va ddng chay ven bd tac dpng lam do hoae nghifing eay, viec sQ dung coc giQ cay trong giai dogn dau la rd't quan trpng (hinh 5).
Cai tao the nen: bang th&
nghiem thQc te vfii nhieu kfch thQde hd dao cdi tgo t h i nen ngheo dinh dQfing cd tjf lfi cat khdc nhau, sau do ddnh gia tinh hinh sinh trQfing cita eac loai cdy ngap man da xac djnh dQpc cae krcli thufic h i Hinh 5: hinh dang vi kit cau ^3°, ^^j ^^p Phu hdp vfii mfit cua coc nhda gid cay SO loai eay ngap mdn tren
40 KHOAHOC
G6NGNGH£
VietN, lam
S6 2 nam 2015KHOA HOC - CONG NGHE VA DOI MCil
cac bai cd t^ le cdt khde nhau (bdng 4).
Bing 4. yiu du kich thUdc hi cii t90 (m) vdi tdng loii cay
Lodi cay Ban chua, bdn IrSng Mim tring. mSm den, mIm biln DthJc, dang Tra, tra biln Trang Vet Ok DCta nudc
Tl l« cdt (%) 70-80
0.7 X 0,5 X 0,5 0.5 X 0.5 X 0.4 0,6 X 0,5 X 0,4 0,5 K 0,4x0,4 0,6 X 0,5 X 0,4 0,5 X 0,4 X 0.4 0,5 xO.4 X 0,4 0,5 X 0,4 X 0,4
SO-90 0,e X 0,6 X 0,6 0,6x0,5x0,4 0,7 X 0,6 K 0,5 0.6 X 0,5 X 0,4 0.7 X 0.6 X 0,5 0,6 X 0,5 X 0,4 0,6 X 0,5 X 0.4 0,6 X 0,5 X 0,4
>90 0.9 X 0,8 X 0.7 0.7 X 0,6 X 0.5 0,8 X 0,7 X 0.5 0,7 X 0,6 X 0.5 0,6 X 0,7 X 0,5 0,7 X 0,6 X 0,5 0,7x0,6x0,5 0,7 X 0,6 X 0,5 Ngodi ra, can phdi xdc djnh thdi gian hd hap vd quang hdp eua cay ngap mdn Qng vdi che' dp trieu va eao dp bai.
Che dp trieu k i t hdp vdi cao dp bai ngap man dnh hQfing trQc tiep d i n hai qud trinh sinh hpe quan trpng eua cay ngdp mdn Id hfi h i p va quang hpp.
Bing 5: tiiu chuin dy dem trdng dng vdi cic cao do bai tai DBSCL
Khu VI/C
VQng T^u - Ck Mau Cao a$ bai
> (+0,37) (-0,40) T (+0,37)
Thdi gian phoi bgi
> 10,5 h 5TlO,5h
Tigu chuin cay dem trdng Giong cSy binh thilctng 06 b5 t i truSng Ihanh trorg baj
Hinh 6: tadng mem bang go tao ca trong ciy tren cdn cit
GUI phip KH&CN cho viec trong cay tren cat:
6 cac c6n cat ven bien khi cay tang cao da bj chat pha, thdm phO thQc vdt tren cat da bj suy thodi, ddn tdi hien tupng edt bay, cat chdy, viec trong cdy, khoi phuc RTC d cdc d i l u kifin nhu vay se gap nhieu kho khan do:
cat chdy trfin ede edn cat cd do ddc Ifin hdn 30"se vui lap cdy mdi t r l n g ; d i t edt khdng con mun ba hQu cd nen rat ngheo dinh dQdnp; nQdc bdc hPi va tham nhanh, d i n de'ri t h i l u ndde gay gat cho nhu cau cCia cay t r l n g ; nhiet dp be mdt cat r i t cao, cd t h i Ifin tdi hdn 70°C vdo nhQng ngay ndng he, cay mdi trong chQa cd tan che nang se khdng the ehju dQng dQdc; gid mgnh tren cac con cdt ven bien de lam eay mdi trong vd b l u , dOt rfi. Do vdy, ky thuat trong cay tren cac con cat ehinh Id cac gidi phdp khdc phuc cac dieu kien khd khan trfin. Cdc gidi phap cd the ap dgng Id:
- Dung cac cpe tre hoae cpe gfi ddng sau xudng dat, tao hang rao cpe, sau do dung phfin tre hogc van go ehan dpc theo hang cpe roi dung ngp g i n ehdt phfin hogc van
vdi hdng cpe, san cat tren dde mdi xudng tQdng rao neu trfin tgo thdnh ede ed dang bae thang tren eon cat d l trong eay (hinh 6).
- Dao cac hd trong cay sdu vd rfing hdn binh thQdng tren mat cd. Khai thac dat cd ham IQdng mun eao thich hpp vfii loai cay trong tQ ndi khde vdn ehyen den eon edt de bo sung vao ho ddo nham cdi tgo cgc bd hd trdng cdy.
- Xay dQng b l n g l m vfi mong bang be tdng set d l trQ nQdc mat vao mua mua dQdi ehan con cat hoae khoan g i i n g ndi cfi sdn nQfic ngam de tQfii cho cay mdi trong va tudi eho cay vao mua kho han. L/ng dyng ky thuat tQfii tiet kiem nQfic de tQfii cho cay tren con cat.
- TIJ rdm ra hoae cfi, la khd tren be mat hd trong cay d l giam nhiet dp be mat va han che bdc hdi nQdc cho hd trdng cay.
- Cam coc bupe cay mdi trong vao coc bang day m I m de cay khdng bi gio lay lam v9 b l u , ddt r l .
Ke'l l u a n v a k i e n n g h i
RNM va RTC la cac he sinh thai chuyen tiep quan trpng, tao nen cac tQdng tac hai hda, mem deo va ben vQng giQa dai dQdng va dat lien, do do can han che' viec thay the chung bang cac ket ea'u cQng nhan tao.
RNIVl 6 vung DBSH va vijng DBSCL cung nhQ thdm RTC 6 ven bien mien Trung da va dang bi suy thodi r i t nghiem trpng. Viec bao ve va khdi phuc chung Id yfiu c l u cap bach hien nay. Viec trong cay ngdp man vd t r l n g cay tren cat trong dieu kien khd khan do dnh hufing cilia BDKH va NBD can phai Qng dung cac tien bd ky thudt thi mdi mang lai hieu qua thiet thUc.
Bao ve va phat t r i i n RVB la giai phap hieu qua nha't ve kinh te va moi trQdng, gop phan phuc hoi cae he sinh thai tu nhien va bao ve da dang sinh hoc, tao nguon sinh ke va thu nhap cho ngudi dan fi cac vung ven bien Viet Nam; la giai phap hieu qua nhat de thfch Qng vfii BDKH v a N B D .
K i l n nghj Qudc hoi, Chfnh phu va cae to chQc qudc te' Qu tifin dau tQ khoi phuc va phat t r i i n RVB Viet Nam de gdp phan thfch Qng vdi BDKH vd NBD ei
roNGNGHE
