TAP CHf KHOA HOC TlfiU HOA VlfeT NAM 2011 - T A P VI - SO 23 1577
Dao tao sau hoc
Btfm proton da day
Gastric H+/K+ATPase
BUIXUANTRUCING
B6nh vidn Da khoa Qud'c te VinMec, T^p doan Vingroup
Abstract
Physiology of gastric acid secretion had been interested since ancient time. The discovery of gastric proton pump (H+/K+ ATPase) and proton pump inhibitors (PPls) have already given a new concept and achievement in the treatment of acid peptic disorders. However, given its pharmacologic mechanism, it is still debatable why PPls can not yield anticipated effects clinically as it should. Recent studies have suggested that although gastric proton pump is important, there exists many alternative pathways and mechanisms of ion transportation and exchanger found in both apical and basolateral membrane of pari- etal cells that directly or indirectly contribute to the process of gastric acid secretion.
Tom tat
Sinh ly qua trinh bai tiet acid da day da du'dc de cap tdi tuf thdi co dai. Phat hien ra vai tro bdm proton da dky (H+/K+ ATPase) \k sin xua't thanh cong cac thuoc vie che bdm proton (PPls) da dtfa lai mot btfdc tid'n b6 trong dieu tri bdnh ly hen quan den rdi loai tang tiet acid da day. Tuy nhien, mot ck\x hoi dat ra:
tai sao cac thudc PPls khong dat dtfdc nhtfng mong mudn nhtf mong ddi trong thtfc ti§n lam sang dieu tri rdi loan tang tiet acid da day. Nhieu nghien ctfu g i n day cho tha'y, tuy bdm proton co vai tro quan trong trong bai tiet acid da day, nhtfng ben canh do con co nhieu cd che van chuyen ions khac cung tham gia trtfc tidp hoac gidn tiep vao qua trinh bai tiet acid da day. Cac cd che v^n chuyen ions do bao g6m ck d v l phia chop va phia day cua te bao thanh.
1. D?t va'n dl
Thtfdng ngay chung ta kha quen thuoc vdi cum ttf "duy y chi", trong y hoc v^ nghien ctfu khoa hoc stf duy y chi cung thtfcfng xuyen hien htfu, co thd' xua't phat ttf nguydn nhan chu quan hoac do khich quan tac ddng dtfa lai. Stf duy y chi trong chuyen mon y hoc la mot trong nhtfng nguyen nhan quan trong da v6 hinh bid'n ngtfdi thiy thudc trd thanh kinh nghidm chu nghia, kem coi ve ly thuyd't dSn dtfdng va kha md ho vdi nhtfng tie'n b6 trong y hoc do nhtfng nghien ctfu khoa hoc dtfa
lai. Hoac ngtfdc lai rdi vao mdt thai ctfc khac la ly thuyd't thuan tuy tach rdi khoi thtfc tidn sdng dong cua y hoc lam sang. Nhtfng y ttfdng nghidn ctfu khoa hoc va ly thuyd't khoa hoc bao gid cung xua't phat ttf quan sat thtfc tidn hay thtfc nghidm, sau do cdc luan thuye't khoa hoc do phai dtfdc kiem chtfng bdi thtfc tidn. Day la mot qua tnnh lap di lap lai trong hanh trinh van minh cua nhan loai, dd' ngay cang hoan thidn hdn cac ly thuyet khoa hpc, dd' phat minh va kham pha ra nhieu dieu mdi me va giiip Ich cho cuoc sdng con ngtfdi. Trong y hoc, nghidn ctfu cd che sinh bdnh hoc va tim
1578 TAP CHI KHOA HOC TIEU HOA VlfeT NAM 2011 - TAP VI- SO 23
ra phtfdng thtfc chtfa bdnh ddi vdi benh ly co hen quan dd'n rdi loan bai tid't acid da day cung khong thd dtfng ngoai qui luat chung do cua nghien ctfu khoa hoc.
Khi noi dd'n acid da day nhieu khi chung ta thtfdng lidn ttfdng dd'n ngay nhtfng bdnh ly lidn quan dd'n rdi loan bai tiet acid da day (HCL:
hydrochloric acid), dac bidt la loet da day - ta trang, ma qudn di ma't vai tro sinh ly quan trong cua HCL. Nd'u nhtf nam 1910, K. Schwartz co cau noi ndi tid'ng "no acid, no ulcer - khong co acid, khong co loet", thi chung ta can hieu rang
"khong CO acid thi cung khong co tidu hoa thtfc an binh thtfdng" Chinh acid HCL giff mot vai trd quan trong lam thoai giang protein trong thtfc an va hoat hoa pepsinogen thanh dang hoat dong pepsin de co dtfdc qua trinh tidu hoa thtfc an binh thtfdng. Bdn canh vai trd bai tid't acid HCL, cac td' bao thanh (parietal cells) cdn bai tid't ra yd'u to' intrinsic factor giup cho qua trinh ha'p thu Vitamin B12. Mot vai trd sinh ly quan trong khac cua HCL da day la hang rao sinh ly ngan ckn stf xam nhap cua cac vi sinh vat gay bdnh xam nhap qua dtfdng midng va thtfc an, nd'u khong co HCL da day se din dd'n roi loan he vi khuIn chi cua ruot non va dai trang. Hien nay, tuy cdn co nhtfng quan diem chtfa thdng nhat nhtfng vai trd cua stf giam tid't acid da day dd^i vdi chuyen hoa va bdnh ly dang dtfdc di sau tim hieu nghidn ctfu nhieu hdn, trong do CO de cap dd'n sinh bdnh hoc ung thtf da day.
Tim hieu nhtfng bl an cua dich vi da dtfdc de cap ttf thdi cd dai, Hippocrates la ngtfdi dau tidn di tim cau tra Idi ly giai vai trd tidu hoa thtfc an cua dich vi va ong cho rang da day co vai trd nhtf mot cai may na'u thtfc an. Sau do nha sinh ly hpc ngtfdi Italia cho rang dich vi cd vai trd hda tan thiJc an chtf khong phai na'u thtfc an. Nam 1543, A. Vesa- lius phat hien ra stf phan bd cua day than kinh X (vagal nerves) trong khoang d bung chi phd^i cac cd quan khac nhau va dtfa ra cau hoi: phai chang day thin kinh nay cd vai trd dieu hda bai tid't dich vi trong qua trinh tidu hda thtJc an. Nam 1823 W Prout chiJng minh dtfdc stf hidn dien cua
acid HCL trong da day, sau do IP. Pavlov dtfa ra ly thuyd't than kinh ddi vdi kich thich bai tid't dich vi vao nam 1825 va nam 1905 JS. Edkins dtfa ra vai trd cua Gastrin trong dieu hda bai tid't acid da day.
Nam 1910, K. Schwartz co cau ndi nd tie'ng "no acid, no ulcer - khong cd acid, khong cd loet"
Nam 1916, L. Pielski chtfng minh vai trd cua his- tamine trong dieu hda bai tid't acid da day va nam
1972 JW. Black chtfng minh dtfdc vai trd tfc chd bai tid't acid HCL cua thudc tfc che H2 (H2-block- er). Nhtfng phat kien ve bdm proton trong cd the con ngtfdi da dtfdc de cap ttf thap nidn 1950, nam 1980 tac gik G. Sachs chtfng minh dtfdc nd'u tfc chd' bdm proton da day se lam giam tid't acid da day mot each hieu qua. Dd'n nam 1982, BJ. Mar- shall va RJ Warren dtfa ra minh chtfng khoa hpc ve stf hidn dien cua vi khuin Helicobacter pylori (H. pylori) trong da day va vai trd cua H. pylori do'i vdi vidm da day man tinh.
Khoang hai thap ky trd lai day tai Viet Nam, chung ta dtfdc tid'p can kha nhieu thong tin lidn quan dd'n vai trd cua ckc thuo'c tfc chd' bdm pro- ton (PPls: proton pump inhibitors) trong dieu tri vidm loet da day - ta trang, trao ngtfdc da day thtfc quan (GERD). Stf phat minh ra cac thudc PPls va vai trd cua H. pylori trong sinh bdnh hpc da day ta trang da tao ndn mot thay ddi Idn trong nhin nhan va dieu tri bdnh ly da day ta trang. Tuy nhidn cd mot dieu phai Itfu y, stf phd bid'n kid'n thtfc ve PPls cin phii song hanh cung phd bid'n va cap nhat kid'n thtfc cd ban ve cac nghidn ctfu chiJc nang sinh ly, bdnh hpc ndi chung va v l bdm pro- ton ndi ridng. Cd nhtf vay chung ta mdi cd dtfdc each nhin tdng thd' tdt hdn, khach quan hdn, khong thu dong va danh gia cu thd' trdn ti]fng bdnh nhan chinh xac hdn, de dat dtfdc hidu quk dieu tri tdt, tranh tinh trang dap khuon may mdc hay dieu tri theo tam ly dam dong.
Nghien ctfu ve bdm proton la Knh vtfc ttfdng ddi rong va cdn nhieu dilu chung ta chtfa tie'p can dtfdc, chtfa hieu biet va chtfa danh gia dtfdc. Trong khuon khd bai vie't nay, tac gia mong mudn chia se cung cac ban dong nghidp mot sd khia canh kid'n thitc
-TAPVI-S0 23 1579
Cd bin vl bdm proton da day (gastric hydrogen potassium ATPase hay Gastric H+/K+^ATPase), va vai trd cua cac qua trinh van chuyen va trao ddi ions qua mang td bao thanh dd' chung ta cung CO dtfdc nhtfng kid'n thtfc giup cho thtfc hanh lam sang tdt hdn.
2. Dac tmh va cS'u true cof ban cua bcfm proton da day
Bdm proton da day la ddn vi van chuyd'n tich ctfc (ban cha't la enzyme protein) ion qua mang te' bao thuoc loai P-type ATPase, can dd'n nang Itfdng t^ phan tu" ATP va btfdc trung gian phos- phoryl hda - khuf phosphotyl hda trong chu trinh hoat ddng. Bdm proton loai P-type ATPase cd thd' van chuyd'n chu dong ion theo mot htfdng nhtf ddi vdi Ca2+ ATPase, hoac van chuyd'n xong ion nay theo htfdng ttf trong te bao ra ngoai mang te bao r6i lai van chuyen mot ion khac ttf ngoai mang te b^o vao trong mang te bao nhtf Na-i-/K-i- ATPase hay H+/K+ ATPase, qua trinh van chuyd'n nay c6 the' la mot ddi mot nhtf H-I-/K+ ATPase hoac khdng phii la mot ddi mot nhtf Na-i-/K-i- ATPase (ba ddi hai). Cac nghidn ctfu gan day nhan tha'y cd it nha't 16 loai phan tuT protein cd chtfc nang van chuyen tich ctfc thudc nhdm P-type ATPase. Cac bdm nay khong nhtfng cd kha nang van chuyen tich ctfc ion qua mang td' bao ma cdn cd kha nang v|n chuyd'n cac phan tuf vat cha't khac nhtf lipids, loai bdm nay cd tdn gpi ridng la: flippases. Tuy nhien can phai hieu rang, bdm proton chi la mot trong cdc hinh thtfc van chuyen ions qua mang te bao, cd nghia la ngoai bdm proton ra cdn cd cdc hinh thiJc van chuyen khac (tuy nhidn trong khuon khd bai vid't nay khdng di sau phan tich ck ddn vi ca'u true van chuyen ions qua mang td' b^o, vai trd va md'i tac ddng gitfa cac hinh thtfc van chuyen dd).
Bdm proton da day la mot heterodimer en- zyme (ca'u true gom mot cap hai phan tuf protein vdi suf khdc bidt vl trinh ttf cdc amino acid trong cSu true) bao gom hai ddn vi alpha (a - subunit) vk beta (p - subunit). Ddn vi alpha gitf vai trd xuc tk va cd khoang 1000 amino acid, vi tri tin hidu
cua qua trinh phosphoryl hda va khuf phosphoryl hda nam trong ddn vi alpha va trinh ttf amino acid nhtf sau: DKTGTLT. Ddn vi beta cd khoang 300 amino acid va cd vai trd tao lien kd't glycosylation (tao lien ke't vdi gdc glycosyl cua phan tu" dtfdng).
Ddn vi alpha cd 10 ca'u true dam xuydn qua m^ng te bao ky hidu ttf Ml dd'n M10, ttf Ml dd'n M6 la ca'u true Idi cua ddn vi alpha va cap M5-M6 cd stf lidn kd't ridng vdi cap M7-M8, trong khi dd ddn vi beta chi cd 01 ca'u true dam xuydn qua mang td'bao. Hidn nay qua trinh ttfdng tac gitfa ddn vi alpha va beta cua bdm proton da day vSn dang dtfdc tid'p tuc nghidn ctfu, ciing nhtf vai trd tac ddng cua ttfng cum ca'u true dam xuydn qua mang td' bao thudc vl ddn vi alpha cung cdn nhilu va'n de cin tid'p tuc lam rd hdn.
De hieu dtfdc dac tinh cua bdm proton da day, trtfdc hd't chung ta cin hieu vl khai nidm El va E2 cua bdm proton. Ta lay vl du dd'i vdi bdm calci (Ca-i~i- ATPase) cho dd hinh dung, d trang thai binh thtfdng va chuan bi hoat ddng la trang thai El, trang thai nay duy tri cho dd'n khi cd stf gan kd't cua 02 ions Ca++ va mot phan tu" ATP Tid'p tuc sau dd xay ra hien ttfdng ly giai (thuy phan) phan tiJ ATP thanh ADP giai phdng ra nang Itfdng va xay ra hidn ttfdng phosphoryl hda. Sau khi qua trinh phosphoryl hda hoan thanh enzyme se chuyen thanh trang thai E2, d trang thai nay enzyme vln tid'p tuc van chuyen ion Ca++ nhtfng vdi mtfc dp lien kd't yd'u chtf khdng manh gidng nhtf d trang thai El. Sau khi giai phdng ra 02 ions Ca+H- ve phia ben kia cua mang te bao, se xay ra hidn ttfdng khxi phosphoryl hda (giai phdng gdc phosphate da gan vao) va enzyme trd vl trang thai E l . Dd'i vdi bdm proton da day, khi nam dtfdc khai nidm trdn, ta cd the' ddn gian hda va'n de cho dd hid'u hdn la qua trinh van chuyd'n ion H-i- ttf trong te bao vao Idng da day chinh la van chuyd'n H30+, gan vdi qua trinh phosphoryl hda va enzyme H+/K-F ATPase chuyen tuf trang thai El sang E2. Qua trinh van chuyen ion K+ tuf Idng da day va trong te bao gan vdi qua trinh khuf phos- phoryl hda va enzyme H-H/K+ ATPase chuydn tii:
trang thai E2 ve El (hinh 1).
1580 TAP CHI KHOA HOC TlfeU HdA VIET NAM 2011 - T A P VI- SO 23
p, ©
\ /
^.©
{©
M g . E 2 - P ( K + )
I
4©
Trong te bao ^ +
1
Mg.E^-PvJ^
Mang te bao Mg-E^-R [H3O+J
M g . E 2 - P ( ^
Ngoai t§ bao (H^
Hinh 1: Mo phong stf vSn chuyd'n ion H"^ tii trong tdbao ra ngoai tdbao va ion K"^
ttf ngoai te'bao vao trong td'bao di liln vdi qua trinh phosphoryl hoa, khuf phosphoryl hoa va trang thai El, E2 cua H'^/K"^ATPase
Ngoai te bao
Cau true loi cua don vj alpha
f-W^
Mang t§ bao
Trong t i bao
101
Den vi beta
Hinh 2: Mo ta cac cau true xuydn mang t§' bao ciia dtfn vi alpha va drfn vi beta bcfm proton da day, vi tri lien kdt ttfdng tac giufa ddn vi beta va ddn vi alpha, cS'u true loi cua dcfn vi alpha Qua trinh phosphoryl hda va khuf phosphoryl
hda xay ra trdn ddn vi alpha, tuy nhidn sif ttfdng tac gitfa hai ddn vi alpha va beta cd vai trd quan trong dd'i vdi sif binh on ca'u true va chiJc nang cua bdm proton da day. Moi lidn kd't ttfdng tac gitfa ddn vi alpha va beta cd vi tri nam ngoai te' bao (trong Idng da day - gastric lumen), vi tri nay tren
ddn vi alpha ttfdng ufng d doan ndi vdng gitfa ddn vi xuydn mang M7 va MS (TM7/loop/TM8) trdn mot doan polypeptide cd 22 phan tuf amino acid tijf Arg898 de'n Arg922. Trong khi do ddn vi beta cd hai doan lien ke't (tuf phan tuf amino acid Gln64 de'n Asnl30 va tu: Alal56 de'n ArglSS) vdi doan polypeptide tren cua ddn vi alpha (hinh 2). Ca'u
NAM 2011-TAP V I - s o 23 1581
true xuyen mang M5-M6 cua ddn vi alpha cd vai trd quan trpng ddi vdi van chuyln ion K-n. Ddn vi beta cd vai trd duy tri chu trinh van chuyln cua bdm proton da day khdng bi dao Idn ttf giai doan E2 quay vl giai doan El khi ma qua trinh van chuydn chtfa ke't thuc, dong thdi mot sd nghien ciJu dtfa ra nhan dinh ddn vi beta cdn cd chtfc nang bio vd bdm proton trtfdc nhtfng tac ddng cua mdi trtfdng trong Idng da day.
3. Dilu hoa bai tid't acid da day
Da day la mdt td hdp da chtfc nang, cd the trong Cling mdt thdi diem didn ra nhilu hoat ddng ddng sinh ly hpc nhtf bai tid't acid, bai tid't bicar- bonate, bai tid't dich nhay, bai tid't hormone va stf hoat ddng cua enzyme tieu hda. De tidu hda thtfc an, thi pH da day phii la acid va dp pH ttf 1-2 la tdt nha't. Tuy nhidn, khdng phdi luc nao chung ta ciing an va sd' Itfdng thiJc an dtfa vao mdi btfa cung khdng gidng nhau, do vay da day phai cd cd che'huy ddng lam sao trong mdt khoang thdi gian ngan cd the' tid't ra mdt Itfdng acid ttfdng tfng dii Idn dd tieu hda thtfc an. Te bao thanh cd Itfdng ty lap the (mitochondria) Idn nha't trong cd the, ty Id ty lap thd chid'm tdi 40% tdng khd'i Itfdng td' bao.
trong khi dd nhilu loai td' bao khac ty Id nay chi vao khang 5%. Dtfdi tac dung kich thich ciia cac con dtfdng gay tang tid't acid da day, phin chdp (dinh) ciia td' bao thanh se thay ddi hinh thai va cac d'ng chd' tid't se md ra, dong thdi cac bdm pro- ton ttf trang thai nghi se trd thanh trang thai hoat ddng va di chuyen vl cac d'ng che tid't d phia phin dinh te bao. Dilu hda bai tid't acid da day bao gom ca cd che thin kinh (vai trd cua day thin kinh lang thang - day X) va cd che the dich (vai trd ciia cac te bao ndi tid't). Cho dd'n nay da cd It nha't 6 loai te bao ndi tid't da day da dtfdc phat hidn, dd la te bao G (G cells), te bao D (D cells - Delta cells), te bao ECL (enterochromaffin-like cells), td' bao A (A-like cells), te bao Dl/P (Dl/P cells) va te bao EC (enterochromaffin cells). Trong dd te'bao G chi tim tha'y d hang vi, te bao ECL va A tin tha'y d than vi va phinh vi. Te bao D va Dl/P tin tha'y ca d hang vi, than vi va phinh vi.
Vai trd cua day than kinh X:
Day thin kinh X dieu hda bai tid't acis da day thdng qua bdn cd che sau: (1) Tac ddng trtfc tid'p len thu the (receptor M3-R) cua Achetylcholine trdn bl mat te bao thanh, (2) Tac ddng Idn te bao ECL giai phdng ra histamine, (3) Tac ddng Idn te bao D gay tfc che giai phdng ra Somatostatin, va (4) Tac ddng len te bao G giai phdng ra Gastrin (hinh 3).
Born proton a trang thai hoat dgng
CCK2
..c
H+
Proteinkinase / « \
Ca cAMP
ong che tiit (canalicuius)
Bam proton a trang thai nghi
Histamine
M 3 - R H2 R
fflnh 3: M6 ta co chd'tac dong cua Gastrin, Achetylcholine (ACh) va Histamine len cac thu thd ttfdng u-ng trdn td' bao thanh trong dilu hoa bai tid't acid da day
1582 TAP CHI KHOA HOC TEU HdA V I 6 T NAM 2011 - TAP VI- SO 23
Tuy nhien, nd'u hieu day thin kinh X chi cd vai trd kich thich tang tid't acid da day la hoan toan sai lim. Day thin kinh X cdn cd vai trd dilu hda gay tfc chd' bai tid't acid da day, day la mot cd che ttfdng dd'i phtfc tap cdn nhieu dieu chiing ta chtfa hidu hd't, cung nhtf md'i lidn quan gitfa kich thich va tfc chd'.
Vai trd cua ion Ca-H- va cAMP hoat hoa bdm proton ttf trang thai nghi sang trang thai hoat ddng.
Vai tro cua cac tebdo noi tiet:
Phin Idn cac bai giang hidn nay chii yd'u nha'n manh dd'n khia canh td'bao G tid't ra Gastrin va Gas- trin cd the kich thich trtfc tid'p Idn thu the CCK2-R trdn b l mat td' bao thanh, hoac gian tid'p thdng qua kich thich Idn td' bao ECL gay giai phdng ra Histamine (Gastrin - Histamine pathway) tid'p sau dd Histamine tac ddng Idn thu the H2-R gay kich thich tang tid't acid (hinh 3). Cac nghien ctfu gin day cho tha'y con dtfdng kich thich tang tid't acid da day cua Gastrin va Gastrin-Histamine dtfdc can bang bdi con dtfdng tac ddng cua Somatostatin Idn cac thu the sst2-receptor. Chung ta bid't rang cac td' bao D (D cells) tid't ra Somatostatin va thu the sst2-receptor cd d trdn b l mat td' bao G, td' bao ECL va te' bao thanh va Somatostatin cd khi nang tfc chd' bai tid't acid da day thdng qua tac ddng len cac thu the sst2-receptor nay. Dd'n day chiing ta nhan tha'y, trdn b l mat td' bao thanh cd It nha't 04 thu the tham gia vao qua trinh trinh dilu hda bai tid't acid da day. Trong dd cd 03 thu the tham gia vao qua trinh tang tid't acid la CCK2-R, M3-R, H2-R va 01 thu the tham gia vao qua trinh tfc chd' bai tid't acid la sst2-R. Trong cac thu the gay tang tid't acid da day thi vai trd cua thu the H2-R la quan trong nha't, hay ndi each khac trong ba con dtfdng kich thich Idn td' bao thanh gay tang tid't acid thi vai trd cd ban nha't la thdng qua con dtfdng tac ddng cua Histamine Idn thu the H2-R. Tai sao lai nhtf vay, va'n dl nay dtfdc ly giai lidn quan dd'n ddn vi thdng tin tin hidu thtf ca'p ben trong td' bao thanh ion Ca-i-H- va AMP vdng (cAMP). Con dtfdng tac ddng qua thu the CCK2-R va M3-R cua Gastrin va Achetylcholine chi lam tang nong dp ion Ca-i-+ trong td' bao thanh, nhtfng dd'i vdi con dtfdng tac ddng qua H2-R cua Histamine lam tang
nong dp cua ca ion Ca++ va cAMP
4. Trong bai tiet acid da day: khong chi ridng bdm proton lam nhiem vu v$n chuyd'n ions qua mang td' bao thanh
Su van chuyen ions qua mdng tebdo thanh d phia phan chop (dinh) tebdo:
De tao ndn stf thanh cdng ciia bai tie't acid da day (HCL) cin It nha't 03 cd che (hay con dtfdng) van chuyen ions, dd la vai trd ciia bdm proton da day (Gastric H-h/K-H ATPase), vai trd bai tie't chloride (CL- secretion) va chu trinh tuin hoan ciia ion K+ (Potassium recycling) (hinh 4). Tuy rang, trong 03 cd che trdn thi vai trd cua bdm^
proton la quan trpng, nhtfng nd'u cd stf iJc che hay ba't thtfdng ddi vdi 02 cd che kia thi cung din dd'n tinh trang tfc che bai tie't acid da day.
De tao ndn dtfdc aicd HCL thi chac chan phai cd du ca hai thanh phan la ion H+ va CL-. tfc che kenh van chuyd'n CL- ttf trong long td' bao vao trong Idng long da day se gay tao ra stf tfc chd' bai tid't acid da day. CFTR (Cystic fibrosis trans- membrance regulator) dtfdc danh gia gitf vao trd quan trpng trong dilu hda van chuyen ion chlo- ride qua mang te' bao thanh d phia phin chdp ciia td' bao. Trong cd chd' van chuyen ion chlo- ride, thdi gian gin day vai trd ciia CIC-2 (Chlo- ride channel type 2) va SLC26a6 (thanh vidn cua SLC26: Multifuntional anion exchange fam- ily) ngay cang dtfdc d l cap va nghidn ctfu nhilu hdn. Ttf nhtfng phan tich d phin trdn chiing ta dd dang nhan tha'y, stf boat ddng binh thtfdng cua bdm proton cdn phu thudc vao nong dp ion K+ d ngoai mang td'bao (trong long da day), dam bao cho stf hang dinh nong dp ion K+ gitfa trong va ngoai td' bao thanh d phia phin chdp cua te bao chinh la vai trd cua kdnk K-i- (potassium chanel).
Chinh vi vay, mot sd tac gik dtfa ra nhan dinh, khdng cd kdnk K-i- khdng cd stf bai tid't acid da day (No potassium channel - No gastric acid secretion). Kdnh KCNQl (potassium voltage- gated channel, KQT-like subfamily, member 1 dtfdc ma hda bdi gene KCNQl gene) giff vai trd quan trpng trong chu trinh tuin hoan K-t-, thtfc nghidm nghidn ctfu dtfa ra bang chtfng khi Ikm
TAP CHl KHOA HOC TifeU HdA V I 6 T NAM 2011 - TAP VI - SO 23 1583
dot bien m^t cap allel KCNQl (-/-) cd kha nang gay tfc che bai tid't acid da day dd'n 90%. Tuy nhidn, 6.iy \k kd't qua thtfc nghidm trong nghien ctfu, trdn thtfc te cdn cd ra't nhilu ye'u td khac cd tac ddng dd'n chu trinh kdnh K+ nhtf KCNE2 (Potassium voltage-gated channel subfamily E member 2, dtfdc ma hda bdi gene KCNE2 gene), protein Kir4.1 va protein Kir2.1, day la cac loai protein tac ddng ttfdng hd cung bdm proton va cd kha nang htfdng tfng ddng van chuyen ion K-i-.
Su van chuyen ions qua mdng tebdo thanh d phia day tebdo:
Qua trinh sinh ly td' bao cung nhtf cac cd quan trong cd the la mdt stf thd'ng nha't, chung ta cd the
nha'n manh tim quan trpng ciia mdt cd che nao dd gitf vai trd chii dao hdn trong sinh bdnh hpc, nhtfng ngtfdi thiy thudc cin ludn cd each nhin tdng the. Nd'u chi ddn thuin cd stf van chuydn ions qua mang td' bao thanh d phia chdp te bao ma khdng cd stf van chuyen ions qua mang td'bao d phia day td' bao, thi cung khdng cd bai tid't acid da day (hinh 4). Stf van chuyen ions qua mang td' bao thanh d phia day td' bao hd trd cho cd chd' van chuyen ions d phia chdp td' bao, dam bao stf can bang pH ndi td' bao va gitf cho the tich td' bao thanh dn dinh trong qua trinh bai tid't acid da day.
pH ndi bao dtfdc duy tri cd ban do qua trinh van chuydn trao ddi CL-, HC03-, Na-i- va H+.
tH+ K+ CL" K+ CL"
KCNQ1 Kir4.1
CFTR CIC-2 HC03-
CL" Na+
SLC4A2 B NHE1,2,4 B Na+/K+ATPase
K+ Na+ K+ 2CL" CL"
H+
NKCC1
Na+
SLC26A7
Hinh 4: M6 ta cac cd chd'vSn chuydn ions qua mang td'bao thanh dr phia chdp td'bao (A) va phia day te'bao (B)
Nhdm protein van chuydn SLC4 dtfdc ma hda bdi khoing 10 gene, trong nhdm SLC4 cd It nha't 8 protein tham gia van chuydn trao ddi HC03- qua mang td' bao. Trong cac protein thudc nhdm SLC4, d te bao thanh thi SLC4A2 (AE2) gitf vai trd chu dao van chuyen trao ddi CL-/HC03- qua mang td bao thanh, khac vdi phia chdp te bao la SLC26A9 thudc nhdm SLC26 (hmh 4). Trong
nhdm SLC26, d phia day td bao thanh thdi gian gin day mot sd tac gia dtfa ra minh chffng protein SLC26A7 cd vai trd lam dn dinh vai trd pH trung tinh cua te bao thanh trong giai doan khdng hoat dOng va tham gia van chuyen CL- vao trong long te bao thanh. Stf van chuyen CL- cdn thdng qua cd chd dong van chuydn ciing vdi ion K+, Na-i- bdi protein NKCCl, vdi ty Id van chuydn la 1 ion Na+, 1 ion K+ va 2 ions CL-.
1584 TAP CHf KHOA HOC TIEU HOA VIET NAM 2011
NHE la cd cha't van chuyen cd mat d hiu hd't cac td' bao kd ca prokatyotic hay eukaryotic cells, d phia day td' bao thanh NHE 1-4 tham gia van chuydn trao ddi Na-i- va H+ Trong dd NHE3 bi tfc chd' khi bdm proton hoat ddng va khi td' bao thanh d trang thai nghi thi NHE3 d trang thai kich hoat.
Tai viing day cua te' bao thanh cdn cd mot bdm proton khac, nhtfng khdng phai la H-I-/K+ ATPase ma la Na-t-/K-i- ATPase lam nhiem vu van chuyen trao ddi Na+ va K-i-.
5. Kd't luan
Bai tid't acid da day da, dang va se la mot chii dl dtfdc nhilu nha nghien ctfu y hpc quan tam.
Cho dd'n nay, mac dii y hpc va nghidn ctfu y hpc da dat dtfdc nhilu thanh ttfu nhtfng cdn nhilu va'n dl lien quan de'n cd chd' bai tid't acid da day chiing ta chtfa bid't dd'n. Cho dd'n thdi didm hidn tai, bdm proton H+/K-I- ATPase dtfdc danh gia gitf
vai trd cd ban trong bai tid't acid '^^v, < u^g cac nghien ctfu y hpc cung chi ra ^- o 4*^^ ^^^J^^
bai tid't acid da day la da cd che v ddi hdi tdng hdp cua nhilu qua trinh trao ddi iont qua mang te bao thanh, trong dd qua trinh ttfdng tac gh^a cac con dtfdng van chuydn ions la hd't stfc phiJc tap.
Bai vid't nay cd' gang chat Ipc nhtfng kien thtfc chu dao nham dtfa ra mot each nhin ttfdng dd'i ding bd lidn quan dd'n va'n d l bai tie't acid da day, tuf nhtfng kid'n thtfc cd ban da dtfdc chtfng minh cho dd'n nhtfng kid'n thtfc cap nhat cdn cd nhtfng va'n dl cin dtfdc lam rd hdn. Tac gia mong mudn chia se kid'n thtfc de cung mpi ngtfdi cd dtfdc cai nhin khach quan hdn ddi vdi thtfc tidn kham chtfa bdnh trdn lam sang, tranh rdi vao tinh trang bi ddng khi nghe thuye't trinh va dilu tri tran Ian theo kidu tam ly dam ddng •
