Nghien cihi - Trao doi T^p <hf C0>>9 sAn
DOI MOI DOANH NGHIEP NHA NU6C 6 NirOC TA HllN NAY
NG6 QUANG MINH*
Hifn nay moi quan hp vi chi dg sd hitu gi&a todn ddn vdi Nhd nudc vd quan hfgiita Nhd mrdc vdi cdc doanh nghipp nhd nudc chua ro rdng, nin cd Hnh trgng tai sdn cdng trd thdnh "vo chu ", hogt dpng kim hipu qua. De doi mdi, ndng cao hipu qud cua cdc doanh nghipp nhd nudc, can cd nhitng thay doi trong nhgn thuc vd th^ tiin.
Quan he giira Nh^ ninyc vd doanh nghiep nha nird^c
Nha nudc cd vai Ud rat to ldn, quyet djnh qud trinh phat triin kinh te - xa hpi eiia ede qude gia. Nha nude ta, mot mat. Id bp may hdnh ehinh, phdi qudn ly todn dipn tdt cd mpi mgt, mpi Itnh vyc eiia ddi sdng kinh ti, xa hpi, an ninh, qudc phdng, ddi ngogi...; mat khdc, cdn la dgi dien cho toan dan thyc hien quyin sd hiiu ddi vdi tai san edng, Uong dd cd doanh nghiep nhd nude (DNNN), Iiie nay Nhd nudc ddng vai trd nhu chu sd hiiu, ehu dautu,...
CJ nude ta Nhd nudc dupe todn dan uy quyin thye hien quyin chii sd hiiu doi vdi lai san cdng, khdng ed tdi sdn ndo thudn tiiy thupe sd huu rieng eua Nhd nudc, ma diu thupe sd huu eiia todn dan, nhung do Nhd nude dai dien qudn ly vd ciing khdng ed tai san ndo ciia toan dan ma khdng uy quyin eho Nha nude qudn ly. Nha nude ciia ta la mpt bp mdy dd so, nhiiu cdp, vdi rdt nhiiu can bd, edng ehlic, do vdy nen Nha nudc lai phdi tiep hic uy quyin cho eac td ehiic, cac ea nhdn dgi dipn eho Nha nude quan ly tdi san ciia toan dan, vi vdy khdng phai khdng cd nguy ca Nhd nude lianh ddng tach rdi khdi lpi ich todn dan.
Mdi quan hp giO'a hai mdt ndy rat phiic tgp, rdt de chdng cheo nhau, vdi ca che uy quyin nhiiu tang, nhiiu cdp nhu vgy cd the Ud thdnh nguyen nhdn sdu xa dan din tinh trang lang phi, "vd chii" tdi sdn cdng. Thye ti d mpt sd tap dodn kinh te nhd nudc ciing da cho thdy rd dieu do. Hipn nay mdi quan he ve chi dp sd hiiu giiia toan dan vdi Nha nudc va mdi quan hi giiia Nhd nude vdi DNNN diu ehua rd. Trach nhiim eua Nhd nudc trudc todn dan Uong vipc qudn ly, sir dyng tdi sdn edng khdng dupe thi chi hda Uong cdc vdn bdn phdp luat. Mdt khde, ldm sao di todn dan kiim Ua, kiim sodt vd diiu chinh dupe ngudi dgi dien minh la Nha nudc Uong vipc qudn ly, sir dung ldi sdn cdng eung chua ro, chua dupe thyc hien Uin thye te. Trong quan he vdi DNNN, liie ndo Nhd nudc ddng vai Ud Id CO quan hanh ehinh, liic ndo Id dgi dien chu sd hiiu, chii ddu tu diu ehua rd rdng.
Nha nudc can thiep vao nen kinh te bang nhiiu each. Ngoai viee ban hanh va td chiic Ihyc hipn he ihdng lugt phap, Nha nudc edn trye tiip sir dung edng cu, thyc lyc kinh te.
* PGS, TS, Vien tmong Vien Kinh t^, Hoc vi?n Chinh tri - H^nh chinh quoc gia Ho Chi Minh
So 839 (thang 9 nam 2012) 67
Nghidn cihi - Trao dd'i
trong dd sir dyng cdc DTMNN nhu cdng cy diiu tiit nin kinh ti thj hudng. Xung quanh vin di ndy, d nirdc ta hi$n nay cd cdc ^ kiin khde nhau, d ddy xin niu 2 nhdm f kiin chinh:
Nhdm y kien thu nhdt cho rdng, 6k diiu hdnh nin kinh (e thj trudng djnh hudng xfl hOi chil nghTa, ngodi cdc chinh sdch, ludt phdp,... Nhd nudc c4n thiit phdi sur dyng cdc DNNN nhu m^t cdng cy, mOt thyc lyc kinh ti mgnh, nhung Nhd nude lgi tiip tyc uy quyin cho cdc t6 chiie, cd nhdn thay mdt Nhd nudc qudn ly< su dyng cdc tdi sdn dd, trong dd ed DNNN, trong khi trdeh nhiim trudc nhdn ddn khdng rd. nhChig quy djnh phdp ly ve Udeh nhiim ndy lgi chua ed hodc chua rd, ca ehi kiim sodt khdng rd rdng,... d ^ den nhiiu tieu cyc.
Nhom y kien Ihu hai cho rdng, khdng nen n h ^ mgnh vai Ud Id cdng cy diiu tiit nin kinh ti thj trudng eua ede DNNN; rdng dd Id doanh nghipp thi phdi kinh doanh vi myc tieu lpi nhugn; nhiing hdng hda, djch vy phyc vy cdng ich thi Nha nudc phdi mua ciia cdc doanh nghipp theo gid cgnh Uanh tren thj Uudng. Nhdm y kiin ndy edn eho rdng, cdc nudc Uen thi gidi khdng sir dyng DNNN ldm edng cy diiu tiit vi md nen kinh ti thj trudng md van dieu tiet vd djnh hudng tdt nin kinh te theo myc tiiu cua hp vd sy yeu kem, hipu qud hogt dpng thap ciia DNNN a nudc ta nhiing ndm qua cd nguyen nhan ehinh tir Ipi dyng vai Ud nay.
Qua hon 25 ndm ddi mdi. den nay cd thi thdy rd nhung thdnh tyu ma nudc ta dd dgt dupe la rat ldn, tren hau hit eae m$t, cdc ITnh vyc ciia ddi sdng kinh ti vd xd hpi, nhung trong quan Iy nha nudc eung bpc ip nhiiu hgn ehe, bat cap. Ndi cpm nhat Uong quan ly nha nudc khdng phdi d khia cgnh Id bp may hanh chinh. cai tri (m$c dii khia egnh nay cung khdng it nhung hgn chi, thgm chi yeu kem) ma chii yeu d khia egnh ta dgi dipn sd hihi loan dan, ndi caeh khac la nha ddu tu.
qudn I^, sir dyng tdi sdn cdng chua hipu qud, Uong dd qudn 1^ DNNN b^c 10 qud nhiiu hgn chi, yiu kim, gdy thiit hgi Idn cho nin kinh ti.
Khi&i quit thyv; tr^ng doanh nghifp nh&nirdt
Qud trinh d6i mdi, phdt Uiin nin kmh ti tbj trudng djnh hudng xd h$i chu n^Ta 6 nudc ta cQng Id qud trinh dii mdi, sdp xip Igi DNNN, do dd cCing vdi nhiing thdnh tyu ehung eua nin kinh ti, DNTW cung cd nhQng thdnh cdng nh^t djnh, nhat Id sy gidm mgnh vi si lupng cdc doanh nghipp vd sy tdng mgnh vi quy md cua mdt sd tgp dodn, tdng cdng ty nhd nudc, diiu dd cd thi di ddng thdy dupe qua cdc bdo cdo thdng ke.
Cdc DNNN dd giam dang ki ve sd Iupng, niu ndm 1990 cd hom 12.000 DNNN. thi din ndm 2000 edn khoang 6.000 DNNN va ndm 2011 ehi cdn 1.309 DNNN. So vdi ndm 2000, tong so DNNN gidm tdi 77%. Uongdd tinh rieng cdc DNNN hogt dpng kinh doanh gidm tdi 83%. Mpt sd DNNN dd khdng djnh dupe vi tri tren thj hudng, thgm ehi ehiin thdng trong egnh Uanh, phdl huy dupe vai Ud, vj tri eua minh trong nen kinh ti.
Tuy nhien. ngoai thdnh cdng dd thi ve chat Iupng, hipu qua, siic cgnh tranh,... eua DNNN hdu nhu rat it thdnh cdng. Do gidm mgnh ve sd lupng cac DNNN ed quy mo nhd nin d Vipt Nam hipn nay ede DNNN tdp trung chil yeu vdo cdc tgp doan. tdng edng ty Idn. Sy yeu kem ciia cac tgp dodn, tdng cong ty ldn thupc sd hiiu nhd nudc da vd dang trd thdnh van di thdi sy, thu hut sy quan tdm cda Idnh dgo Dang, Nhd nudc va toan xd hpi.
Nhin ehung ndng suat, hieu qua kinh doanh eiia DNNN cdn thap, thgm ehi rat thdp, ehdng hgn:
- De sdn xuat 1 tan.thep doanh nghipp Viit Nam edn 800 - 1.000 kWh dien, Uong khi thi gidi ehi cdn 300 - 500 kWh;
68 - 839f{haii<>9nfmi ? n i n
Nghien cuu - Trao dd'i Tpp chf C^ng s d n - Phi phim ngdnh ea khi n^i dja d Viit
Nam Id 20% - 30%, ta^n thi gidi ty Ip dd Id 5%;
- Di sdn xudt 1 kWh di$n (chgy than) Viit Nam tiiu hao 2.700 kCal, vdi ede nude khdc eon s6dd Id 1.900 kCal;
- Trong cong nghipp nhp, tiiu hao v§t ehat eiia doanh nghipp Vipt Nam cao hon eiia the gidi 20% - 30%. Nhiiu sdn phim nhu thip, phan bdn, xi-mdng, kinh xdy dyng eiia Viit Nam cd gid cao han sdn phim ciing logi nhdp khdu 20% - 40%;
- Chi phi ddi mdi edng nghp ciia doanh nghipp Vipt Nam chiim 0,2% - 0,3% doanh thu, Uong khi chi phi dd ciia thi gidi Id 5%-10% doanh thu.
Cac tap dodn, tdng cdng ty nha nudc sir dung phdn ldn ngudn lyc ciia dat nude, nhung ndng suat lao dpng thdp, ldm cho ndng sudt lao dpng ciia lodn bd nen kinh te d miie thdp vd rat thap.
Nhimg ndm qua, cdc tap dodn, tdng cdng ty nha nudc deu cd tinh Ugng ddu tu ngoai ngdnh vdi sd lupng ldn, thua Io nang, lam eho hiiu qua dau tu ciia todn bd nen kinh ti thdp vd cd xu hudng tiip hic xau di. Ngay ca Ihdi ky tang trudng nhanh, thi chi sd ICOR cua Viet Nam van cao han nhieu so vdi ehi s6 ICOR cua cdc nudc Uong khu vyc.
Dinh hirdng sap xep, doi mdi doanh nghiep nha niro'c va mot so khuyen nghi
Theo de an tai co eau DNNN, Upng tam la tap doan kinh te, tdng cdng ty nhd nudc md Bp Tai ehinh trinh Chinh phii, dy kien den ndm 2015 sd Iupng DNNN se tiep tuc giam mgnh, eu the nhu sau:
+ Tir 1.309 DNNN hien nay (Nha nudc giii 100% vdn) giam cdn 692 doanh nghipp.
Trong dd, ITnh vyc an ninh, qudc phdng, cdng ieh: 284 doanh nghiip; ITnh vye hoai dpng kinh doanh cdn 408 doanh nghiep.
+ C6 phin hda 573 doanh nghipp. Trong dd, Nhd nudc giit 75% von d 30 doanh nghipp; 65% von d 44 doanh nghiip; gi& tren 51% von d 88 doanh nghiip vd dudi 50%
vin d 391 doanh nghipp.
+ Sdp xip 31 doanh nghiip, bao gim bdn, chuyin nhupng, chuyin thdnh cdng ty trdeh nhipm hihi hgn (TNHH); bdn eho tdp thi ngudi laod0ng...
+ Gidi the, pha san 13 doanh nghipp.
Trong bdn di dn edn de cgp din nhiiu npi dung vd gidi phdp cy the di thyc hipn, tuy nhien cd thi thay, vi eo bdn, di dn vin chua Idm rd vd chua gidi quyit dupe nhQug vdn 6k eot Idi nhdt, nhu:
- Vai Ud dich thye eiia DNNN hipn nay Id gi? Nhd nude ed nen sir dyng DNNN ldm edng ey diiu tiet nin kinh ti thi trudng khdng?
- Dgi dipn ehu sd hiiu nha nudc tgi cdc tgp dodn, tdng edng ty nhd nude va tgi cae DNNN Id ai?
- Ca ehi kiim sodt hoat dpng eua ede DNNN nhu thi ndo? Ca ehi chdng dpe quyen ra sao?
- Vai Ud vd traeh nhiem cua cac ca quan quan ly nhd nudc ddi vdi cac DNNN nhu thi nao?
- Co che cdng khai, minh bgch thdng tin vd sy gidm sat eiia cae ca quan dgi dipn eho dan va ciia chinh nhan dan ddi vdi hogt dpng eiia DNNN vdi tu each chii sd huu dich Ihyc la the ndo?
Hipn nay thyc chdl hoat ddng cua cac DNNN tap trung vao hoat dpng eiia eae tap dodn va cac tdng cdng ly nha nudc, cac DNNN cdn lai rat it va quy md nhd khdng dang ke. Neu ehiing ta giai quyet dupe sy yeu kem eiia cac lap doan va long cdng ty nhd nudc, Ihi ve ca ban van de DNNN se dupe giai quyet. Mudn nang cao hieu qua hoat dpng, nang cao nang luc canh Uanh cua So 839 fthans 9 nam 2012) 69
Nghi&n cthi - Trao dd'i T « p chf C^nfli^An cdc t^p dodn, ting cdng ty nhd nudc cin t$p
ttung vdo m^t si vin di sau:
Mpt Id. khdng nin gpi Id DNNN md nin gpi Id doanh nghiip cd vin nhd nudc (vdi cdc ty li vin nhd nudc khdc nhau). (i dfty khdng chl Id cdu ehCi, cdch gpi, md Id di xda hdn sy phdn biit DNNN vdi cdc logi doanh nghiip khftc, nghTa Id tit cft diu Id doanh nghipp. hogt ddng blnh ddng nhu nhau theo Ludi Doanh nghiip. Trude ddy, chiing ta ed 2 lu^t khdc nhau: tu$t Doanh nghiip nhd nudc vd Luftt Doanh nghiip. Ndm 2006 ra ddi Ludt Doanh nghiip chung, trong dd cd cdc chuang vc doanh nghiip tu nhan, cdng ty ci phin, cdng ty TNHH,... nhunc khdng ed mpt chuong ning vi DNNN. Dieu dd dd cho thiy sy ddi mdi uong ludt phdp vi vin de ndy.
Hai Id, cdn nhgn thirc lgi vai Ud dich thye cua DNNN theo diing tinh than ciia cdc vdn kiin cua Ddng. Trong Vdn kipn Dgi hpi X, XI ciia Ddng va ede nghj quyit eiia Trung uang deu khdng djnh kinh te nhd nudc giii vai Ud chii dgo, kinh ti nhd nudc cimg vdi kinh ti tap the n^dy cdng ud thdnh nen tdng viing ehdc eiia nin kinh ti, nhung khdng cd eho nao ndi DNNN giit vai Ud ehu dgo vd ciing khdng eho ndo ndi DNNN Id cdng cy dieu tiet vT md nen kinh ti. Can sdm tdch bgch vai Ud Id siic mgnh vgt ehat de Nha nudc dieu tiit vT md nen kinh ti thj trudng vdi vai Ud kinh doanh ciia doanh nghipp. Tgp trung ra sodt vd phdn logi, neu doanh nghipp nao phyc vu cho cdc nhipm vy ddc bipt quan trpng ve an ninh, qudc phdng, thi ed co chi ddc bipt di qudn Iy va kiim sodt (sd doanh nghipp nay Uen thyc te rat it), nhiing doanh nghipp con Igi hogt dpng kinh doanh theo nguyen ldc eiia thj trudng, cgnh tranh. Khdng ndi chung chung ve vai Ud DNNN Id cdng cy dieu liii vT md nin kinh ti thi trudng nhu trude day.
Ba Id, can ddc bipt chii y den ca che kiem soat hogt dpng cua cdc tap doan va eac tdng
cdng ty nhd nudc, cung nhu Udcb nhipm cua t i chiic vd cd nhdn vi ITnh vyc ndy. Thyrc chit khdng thi tlm dupe mOt to chirc hay mpt cd nhdn ndo cd thi duy nhit dgi diin cho chii sd hflu tgi cdc DNNN, vi dieu dd khong cd vd cQng khdng thi tim dupe, han niia diiu cin dfte biit quan tam luc ndy chinh Id co chi kiim sodt dii vdi DNNN.
Bon la. Nhd nudc kiin quyit khdng uu ddi, hd Up cdc tftp dodn, tong cdng ty nhd nudc dudi dgng bao cap hoftc bdo hO- Cdn tftp trung xdy dyng chinh sdch tgo thuftn Ipi cho sdn xuit, kinh doanh, tgo mdi trudng phu hpp, ty chii, minh bgch cho hogt dpng ciia doanh nghiip. Thyc te chiing minh Uong qud trinh dii mdi, nhiing chinh sach thdnh cdng nhit khdng phdi Id chinh sdch uu tien, im ddi md Id chinh sdch tgo mdi truang thuftn Ipi.
Nhiing can thipp phi kinh ti anh hudng tryc tiip den hipu qua hogt dpng cua cae DNT*n4.
De ddi phd vdi tinh hinh dd cdc doanh nghi^
thudng ludn Idch. udn trdnh. khai bdo thiiu trung thye di trang trai nhiiu ehi phi pbdt sinh. Doanh nghipp "chiin thing" chua chdc la doanh nghipp kinh doanh gidi, tudn thu lugt phdp. De Ididc phyc tinh trgng ndy cdn tiep tyc edi cdch hdnh chinh tript di, mgnh mi, dupe tiin hdnh mpt cdch ddng bp, kien quyit, khde phyc tinh trgng thiiu nhdt qudn, khdng ddng bp. chong chio, mdu thuan trong cdc chinh sdch vd vipc thyc hipn chinh sdch.
Ndm la, tiep tye ehuyen ddi sd huu, tdi CO cdu bdng nhiiu bipn phap, nhu ed phin hda, bdn. khodn, eho thue hoftc giai the. Can xdc dinh phgm vi vd tiiu chi ey the ddi vdi cdc DNNN 100% vdn nha nude, Nha nudc chiim ed phdn chi phdi,... Cd mpt nghich ly hipn nay la de co cdu Igi ede tap dodn, tong edng ty nha nudc phdi can din tiin, de thoai von ddu nr ra ngoai nganh kinh doanh chinh cung can tien, tham chi nhieu tien di hoan thdnh ede dy dn dang dd,... Uong khi Chinh phii vdn tiep tyc phai ca cau Igi dau tu edng, chftt che hon Uong chi ngan sdch nhd nudc.
70 .So 839 ((hang 9 ndm 2012)
Nghien ctru - Trao doi Tqp chf C^ng mAn Do dd can phdi tinh todn cy thi, cd Id trinh cy
thi vd kiin quyit vi ITnh vyc ndy.
Sdu Id, xdy dyng cdc liin kit kinh ti, ky thugt giiia cdc DNNN vdi cdc doanh nghiip thupc mpi thdnh phin kinh ti nhdm phdt huy sure mgnh, khai thdc lpi thi, khde phye yiu kim trong hpi nhgp kinh ti quoe te, nang eao sire egnh Uanh. Cac doanh nghipp Vipt Nam cdn phdi hpp tdc vdi nhau de ehiin thdng trong cgnh tranh, thay vi "mgnh ai nay lam"
nhu hipn nay.
Bdy la, xdy dyng chien lupc kinh doanh, chien lupe san phdm, thuang hipu,... timg budc nang cao ndng lye qudn tri Uong cdc DNNN, Uong dd bao gdm cdc chiin lupe sau:
- Xay dyng chiin lupe san pham diing ddn, ehpn lya nhthig sdn pham ma doanh nghipp ed the mgnh, khdng ngimg edi tien nang eao chdt Iupng, da dgng hda sdn phdm theo nhu cdu tieu dung ngay edng eao cua thj trudng xa hpi. Khai thac ed hipu qua ede Ipi thi so sanh eua qudc gia Uong vipe lya chpn san phdm, chii Upng nghien ciiu, phdl trien vd hien dai hda sdn phdm mdi. Tim each de san phdm ciia doanh nghipp cd tinh khac biel, doe ddo so vdi sdn pham cimg logi ciiadoanh nghiip khde, nhu gid tri sii dyng, mau md, bao bi,... di thu hut dupe nhieu khdch hang.
Xdy dyng vd thyc hien chiin lupc marketing, lam tdt cdng tde nghien ciru thi tmdng, tgo duoc mpt dpi ngu nhung ngudi tiip thi gidi. Tdng cudng hogt ddng quang cao, gidi thieu hang hda cua doanh nghipp minh vdi ngudi tieu diing Uong nudc va ngodi nudc, Uong dd chii Upng den thj trudng hong nude.
- Xay dyng chiin lupc ddi mdi cdng nghp diing dan, cd ldm nhm, hing budc thay the ddn edng nghe cu bang edng nghe mdi hien dai. Trong khi cdng nghe cdn lac hgu, cac DNNN trudc mdt khdng nen dai muc tieu tdi da hda lpi nhuan len hang diu nham tiep can va chiim vi thi nhdt dinh Uen thi trudng the gidi.
- Xdy dyng chien lupc ddo tgo, bdi dudng, ndng eao trinh dp, ndng lye diiu hdnh, qudn h-j doanh nghiip. Oi ^^^ 6\xgc diiu ndy cin cd Id trinh ddo tgo, thu hiit, sii dyng nhdn tdi trong kinh doanh. Dpi ngu cdn bp qudn Iy, kinh doanh h-ong cdc DNNN, ede tgp dodn kinh ti phdi thye sy nhd nghe, vira bdo ddm yeu ciu dgo dire, vdn hda truyin thong cua eon ngudi Vipt Nam, viia cd dii ky ndng, trinh dO hpi nhgp vdi thj Uudng thi gidi. Hp khdng chi Idm gidu cho bdn than, cho dan vj, md cdn biit ehdm lo lpi ieh epng ding. Sdm thyc hipn vipc thui gidm doe diiu hdnh la ngudi cd tdi quan ly doanh nghipp Id ngudi trong nudc vd nudc ngodi theo tinh thdn eiia Nghj quyit Hpi nghj Trung uang 3 khda XI cua Dang.
- Xay dyng vd thye hien chiin lupc vdn.
Tren ca sd ehien lupe kinh doanh ddi hgn vd eac myc lieu trudc mat, doanh nghiep can xdy dyng chiin lupc huy dpng vdn bdo dam cd du von kinh doanh. Ben canh ngudn vdn vay tir ngan hang, cac doanh nghipp Viet Nam cd thi huy ddng vdn tir cdc ngudn khdc de tdng ngudn vdn eho minh vd cd gdng Igo the dn dinh ve ngudn vdn.
Trong diiu kien cu the ciia nudc la hien nay, ddi mdi DNNN cdn dupe ddt Uong mdi quan he tdng thi vdi cdc dieu kien kinh te - xa hpi khac. Doanh nghiep nha nude chi cd thi phdt huy dupe vai Ud eiia minh khi cd he thing quan ly nhd nude phii hop va cd siic ma.nh that su eiia ehinh bdn than kinh ti nhd nude. Xet din eiing sy yiu kem cua ede lap doan va cac tdng edng ty nhd nudc cua ehiing ta cd nguyen nhdn tir phia Nha nudc nhiiu han tir phia cae DNNN. Tim ro nguyen nhan eua nhiing yeu kem trong qua Uinh boat dpng, lim toi nhiing gidi phap phu hop, nang cao hieu qua hogi ddng, phat huy han niia vai Ud ciia DNNN dang la mpt Uong nhiing vdn di ldn, vira cd y nghia cap bach trudc mdi, vira co y nghta chien lupe lau dai cua Dang, Nha nude ta hien nay.Q
S6 839 (thdng 9 nfim 2012) 71
