Giúp giảm áp lực hệ thống y tế công

BỆNH VIỆN Tư ĐỂƯ TRỊ COVID THEO YÊU CẦU:

Giúp giảm áp lực hệ thống y tế công

Nguyền Ngọc Anh -Trần Nam Bình -Lê Văn Cường

Nếu cho phépngười có khả năng chitrả được tự chi trả khi sử dụng dịch vụ của các cơ sởy tê tư nhân,thì nguồn lực và ngân sách cồng mà họ không sử dụngsẽđược dùng để phục vụ người không có điều kiện chi trả?

T

rong hoàn cảnh số lượng ca nhiễm tại TP.

Hồ Chí Minh và các tỉnh miền Nam đặc biệt tăng cao, gây áp lực nghiêm trọng đến khả năng điều trị của các cơ sở y tế công, đe dọa đến tính mạng của nhiều người dân, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến nền kinh tế do phải tiếp tục kéo dài giãn cách xã hội, Bộ trưởng Bộ Y tế, thay mặt Đảng và Chính phủ, đã kêu gọi sự chung tay của các bệnh viện, cơ sở y tế tư nhân.1 Đáp lại lời kêu gọi trên, đã có một số bệnh viện tư tham gia vào công tác chống dịch và điều trị cho bệnh nhân COVID.2 Tuy nhiên, khi các cơ sở y tế tư nhân tham gia điều trị bệnh nhân COVID thì lại phải tuân thủ theo những quy

định về chi phí, định mức hoạt động như đơn vị công lập. Điều này đặt nhiều cơ sở y tế tư nhân vào hoàn cảnh khó khăn.3 Nêu như không có các giải pháp phù họp sẽ dẫn tới việc các cơ sở ý tế tư nhân rút lui, từ chối tiếp tục nhận điều trị bệnh nhân COVID, hoặc đóng cửa hoàn toàn. Điều này sẽ gây áp lực lớn hơn nữa đến hệ lụy hệ thống y tế nói chung, vòn đã quá tải.

Trong bối cảnh hệ thống ỵ tế quá tải và cân huy động nguôn lực hiệu quả hơn đê phục vụ điều

trị cho người dân,4 riêng TP. Hồ Chí Minh đã có đề xuất với Bộ Y tế và Tài chính (i) hướng dẫn mức chi trả cho các bệnh viện tư nhân khi điêu trị bệnh nhân COVID-19 trong trường hợp Nhà nước đảm bảo một phần hoặc toàn bộ chi phí điều trị (gọi là gói miễn phí)5và (ii) cho phép các cơ sơ y tế tư nhân có đủ điều kiện thu dịch vụ khi chữa COVID-19, điều trị bệnh nhân COVID-19 theo yêu cầu và thu giá dịch vụ tương ứng (gọi là gói dịch vụ - áp dụng với các bệnh nhân có điêu kiện chi trả và săn sàng thanh toán phí điêu trị COVID-19 đe được chừa trị theo yêu cầu).6

Chúng tôi cho rằng đề xuất cho phép có gói dịch

Kể cả trong

trường hợp

số

giường

điều trị

được

huy

động

thêm

từ khu vực

tư

nhân (ví dụ

là

1000)

chỉ

để dùng cho

người có khả năng chi trả (gói

dịch

vụ)

thì

toàn

bộ hệ thong vẫn

sẽ có thêm 1000 giường

để chữa

cho cả

người

có khả năng chi trả lẫn

người

không co khả năng chi trả.

vụ - cho phép các cơsơy tế tưnhân có đủ điều kiện thu dịchvụ khi chữa COVID-19, điều trị bệnhnhân COVID-19 theoyêu cầulà một đề xuất đúng hướng trong hoàn cành hiện nay.

Nêu như chính sách này được thực hiện thành công thì có thê được mở rộng áp dụng cho các tỉnh thành khác, qua đó đạt được những mục tiêu kinh tê xã hội sau:

1- Tăng cường, mở rộngnăng lực điều tri COVID của hệ thông y têvôn đã quá tải: Điêu rõ ràng là tại TP Hồ Chí Minh hệ thống y tế đã quá tải nguồn lực điều trị COVID-19, mặc dù đã được Trung

ương và các tinh khác chi viện.7 Theo sô liệu mới nhât tại TP Hồ Chí Minh hiện có 63 bệnh viện với số giường bệnh là 5.494. Trong số này mới có 10 bệnh viện chuyến đối công năng, tham gia điều trị COVID với 966 giường (17,6%), quá ít so với nhu cầu điều trị COVID.8Như vậy, có thể nói, nêu có các chính sách phù họp, năng lực điều trị của hệ thong y te có thể được cải thiện với sự tham gia nhiều hơn của các bệnh viện tư.

Điểm cần lưu ý, đó là kể cả trong trường họp số giường điều trị được huy động thêm từ khu vực tư nhân (ví dụ là 1000) chì để dùng cho người có khả năng chi trả (gói dịch vụ) thi toàn bộ hệ thống vẫn sẽ có thêm 1000 giường để chữa cho cả người có khả năng chi trả lẫn người không có khả năng chi trả!

Việc những người có khả năng chi trả chuyến sang sử dụng dịch vụ y tê tư nhân sẽ giải phóng chồ, giường bệnh trong khu vực y tê công, qua đó người không có khả năng chi trả sẽ được tiếp cận nhiều hơn đến các dịch vụ của khu vực công!

2- Tập trung nguồn lực, ngân sách chonhững đôi tượng cân thiêt, người nghèo:Việc nhà nước cung cấp dịch vụ chữa trị COVID miễn phí cho toàn xã hội là hết sức nhân văn. Tuy nhiên, ngân sách của nhà

12 TiaSóng www.tiasang.com.vn SỐ 17. NGÀY 05.9.2021

DIỄN ĐÀN

nước luôn là hữu hạn, đặc biệt trong tình hình dịch bệnh, nên việc “bao cấp” hoàn toàn như hiện nay cho cả người có điều kiện chi trả và người không có điều kiện chi trả sẽ có tính

“cào bằng”. Và việc hạn chế không cho người có khả năng chi trả tự trả tiền đe tiếp cận các dịch vụ của khu vực tư mà lại sử dụng ngân sách có hạn đê chi trả cho cả người nghèo lẫn người giàu sẽ tạo ra sự “không công băng” không cân thiêt trong xã hội!

Báo Tiền phong phàn ánh, ờ các bệnh việnđiếutrị COVID, tìnhtrạngquá tải diễnra ở tất cả các tầngtừ bệnh nhẹđến bệnhnạngvànguy kịch.

Nếu cho phép người có khả năng chi trả được tự chi trả khi sử dụng dịch vụ của các cơ sở y tê tư nhân, thì nguồn lực và ngân sách công mà họ không sử dụng sẽ được dùng đê phục vụ người không có điều kiện chi trả! Việc này tôt cho cả xã hội nói chung, và đặc biệt tốt cho người không có khả năng chi trả, giờ đây họ có thể tiếp cận tốt hơn, nhiều hơn tới dịch vụ y tê công!

Điểm phải lưu ý là không phải ai có khả năng chi trả cũng muôn chi trả, muốn chuyến sang sử dụng dịch vụ y tế tư! Việc những người có khả năng chi trả tự chi trả cho bản thân cần được khuyến khích trong bối cảnh ngân sách hạn chế, bởi họ làm như vậy là gián tiêp giúp cho người không có điêu kiện chi trả, qua đó làm cho xã hội công băng hơn!

3- Tăngthungân sách: Việc các bệnh viện, cơ sở y tế tư nhân có thê thu tiền theo đúng với mức dịch vụ y tê mà họ cung câp cho những người có khả năng chi trả, ngoài việc đảm bảo họ tiếp tục có thể hoạt động theo lời kêu gọi của Đảng và chính phủ còn tạo ra nguôn thu ngân sách, số tiền thuế thu được từ các dịch vụ này có thể được nhà nước sừ dụng đê chỉ trả cho dịch vụ y tế công, phục vụ người nghèo!

Tóm lại, chúng tôi cho răng việc

động viên, khuyến khích các bệnh viện, cơ sở y tê tư nhân tham gia điều trị COVID là hết sức cần thiết.

Nếu mô hình tại TP HCM có thể thành công, Việt Nam có thế cân nhắc nhân rộng ra toàn quốc, khi đó năng lực điều trị của toàn hệ thống y tế sẽ tăng lên đáng kể, giúp cho Việt Nam chống chọi tốt hơn với đại dịch COVID.

4. Tiếp tục duytrì gói miễn phí tại bệnhviện,cơ sở y tê tưnhân:

Điểm cuối cùng trong bài viết này chúng tôi muốn đề cập là việc thiết kế chính sách. Đó là khi cho phép các bệnh viện, cơ sở y tế tư nhân thu phí khi họ cung cấp Gói dịch vụ thì Gói miền phí mà hiện nay họ đang cung cấp không bị triệt tiêu, teo tóp đi. Cụ thê như sau:

4.1 Khi đươc phép cung cấp Gói

dịch vụ cho những người sẵn lòng chi trả, các bệnh viện, cơ sở y tê tư nhân vẫn phải cam kết và duy trì một tỷ lệ (ví dụ 20-30%) giường bệnh để cung cấp Gói miễn phí cho người không có điều kiện chi trả.

Chi phí điều trị sẽ được ngân sách nhà nước hoàn trả lại cho các bệnh viện tư theo quy định của Bộ Tài chính và Bộ Y tế.

4.2 Những bệnh nhân được chữa trị ở các bệnh viện tư nhân, nếu được xác nhận là thành phần nghèo, sẽ được nhà nước hỗ trợ về tài chính theo nghĩa nhà nước sẽ bù lại số tiền chị trả ở bệnh viện tư nhân nếu cao hơn mức chi trả ở bệnh viện công.

4.3 Những ca trầm trọng cần có máy thở, những phương tiện tinh vi hơn... thì sẽ được chữa trị ở bệnh viện công. Những thiết bị này rất đắt tiền, theo nguyên tắc chỉ có ở các bệnh viện công.n

về các tác giả:(i)TS Nguyễn NgọcAnh (DEPOCEN);(it) GS Tran Nam Binh (UNSW Sydney); (iii) GSLêVăn Cường (Paris SchoolofEconomics)

Chú thích 1

.

https://dangcongsan.vn/cung-ban-luan/rat- can-su-chung-tay-cua-benh-vien-co-so-y-te- tu-nhan-587191.html

2

. https://tuoitre.vn/4-benh-vien-tu-nhan- se-tiep-nhan-va-dieu-tri-benh-nhan- covid-19-20210727080739955.htm

3 https://vnexpress.net/benh-vien-tu-duoi-vi- chi-phi-dieu-tri-covid-19-4348345.html 4

huy-dong-va-dieu-phoi-nguon-luc-hieu- qua-hon-de-phuc-vu-dieu-tri-cho-nguoi- dan-1491882592

https://www.hcmcpv.org.vn/tin-tuc/

5 Theoquy địnhhiện hành cùạ Việt Nam (LuậtPhòng,chống bệnh truyền nhiễm và Nghị định số 101/2010/NĐ-CPngày 30/9/2010 củaChính phủ)trong thời gian đang có,dịchdiễn ra như hiệnnaythì bệnh nhân mắc bênh dịch Covid-19 sẽđược khám và điềutrị miễn phí.

Benh-nhan-mac-CO VID19-duoc-dieu-tri- mien-phi/29445.vgp Xem thêm Vặn bản số 505/BYT-BH cuaBộ Ytế đểbiếthướng dẫn chi tiết.

https://chin- hsachonline.chinhphu.vn/Chi-tiet-cau-hoi/

6

và https://

vietnamnet.vn/vn/suc-khoe/tp-hcm-kien- nghi-de-y-te-tu-nhan-thu-dich-vu-kham-va- dieu-tri-covid-19-769070.html

https://vnexpress.net/kien-nghi-cho- co-so-y-te-tu-nhan-thu-dich-vu-dieu- tri-covid-19-4345775.html

7

. htm.

https://tuoitre.vn/tp-hcm-qua-tai-nguon- luc-dieu-tri-covid-19-20210714091416909 8

.htm https://nld.com.vn/thoi-su/tp-hcm-kien- nghi-cho-co-so-tu-nhan-thu-phi-dieu-tri- covid-19-20210825232140815

SỔ 17.NGÀY 05.9.2021 www.tiasang.com.vn Tia Sang 13

Tưởng như những nỗ lực thiện nguyện từ cộng đồng là mạnh mẽ và rộng lớn nhưngthực chất chúngvẫn luôn nằm ở

"bênlể" chính sách.

HllỌ NGUYỆN VILA com 19:

KHÓI THỐNG CÁC NGUỔN LỤC ?

Nguyễn Phương Anh*

1

^{XJii lòng trắc ẩn dẫn lối}

Làn sóng COVID thứ tư ỏ Việt Nam dẫn đến những thách thức chưa từng có cho cả chính quyền lẫn người dân trong việc ứng phó.

Tinh thần thiện nguyện và những hoạt động cứu trợ trong tình huống này càng trở nên cần thiết. Trong cơn bĩ cực chung, người ta dễ thấu cảm và để cho lòng trắc ẩn của mình dẫn lối.

Bắt nguồn từ sáng kiến ATM gạo từ làn sóng COVID thứ nhất đầu năm 2020, đến nay hàng loạt mô hình ATM khác được nhân rộng bởi các nhà hảo tâm trong cộng đồng lẫn khu vực nhà nước khi các nhu cầu mới nổi lên: ATM khâu trang, ATM oxy, ATM phòng trọ, ATM việc làm cộng đồng. Các siêu thị, tú lạnh “0 đồng” với các mặt hàng thiết yếu, các bếp ăn cung cấp thực phẩm cho tuyến đầu, người nghèo, người khuyết tật là các hoạt động phổ biển do các cá nhân, tổ chức và đội nhóm trong cộng đồng được triển khai nhanh chóng khắp nơi, thêm vào những sáng kiến đã có từ trước như Quán cơm 2000 và bánh mì miễn phí v.v. Các khóa học ‘bán kiến thức gây quỹ’, các chương trình thiền, yoga, các dịch vụ tư vấn tâm lý miễn phí cho bệnh nhân COVID, y bác sĩ và cộng đồng giúp nhau qua mùa dịch. Hàng nghìn người tình nguyện trong nhiều vai trò khác nhau, từ đi chợ cho khu phong tỏa, đến lấy mẫu xét nghiệm, cắt tóc, hát tại các bệnh viện dã chiến, lái xe, cho mượn phương tiện cá nhân

đế vận chuyến hàng cứu trợ, v.v.

Người ta đóng góp tiền bạc, thời gian, công sức, thông tin, kết nối và cả hiến máu, bất cứ điều gì họ có thể làm được, nhiều lần trong khả năng của mình. Theo thống kê sơ bộ của Trung tâm LIN, có hơn

100 tổ chức phi lợi nhuận tham gia vào hoạt động thiện nguyện chống dịch tại TPHCM và Bình Dương.

Không phải ngẫu nhiên Việt Nam được xếp hàng đầu khu vực châu Á - Thái Bình Dương về đóng góp từ thiện với 78,5% người dân cho biết họ có quyên góp, theo khảo sát Chi tiêu có trách nhiệm và đóng góp từ thiện của công ty Mastercard công bố cuối năm 2017.'

Hơn nữa những nỗ lực thiện nguyện của cộng đồng giờ đây còn được công nghệ “chắp cánh”. Từ các ngân hàng miễn phí chuyển tiền đóng góp cứu trợ COVID hay ví điện tử cung cấp các lựa chọn quyên góp có nhà tài trợ đối ứng đều được thực hiện dễ dàng đến những ứng dụng kết nối các nguồn lực hữu hình lẫn vô hình

Tiếp cậndựa trên sự thiếu hụt Tiếpcận dựa vào tàinguyên Trọng tâm Tập trung vào vấn đề vànhucầu Tập trung vào thế mạnh & cơ hội Mụcđich Thay đổi cộng đồng thông qua các dịch

vụ tăng lên

Thay đồi cộng đồng thông qua sựtham gia của ngườidân

Phương pháp

Thu thậpthông tin

Thúcđấy vai trò cùa các cơ quanvà tổ chức

Xác địnhnhững điểm mạnhcósẵnvàcơ hội bên trong các cộng đồng; trao quyền chocác cánhân đe cùng sáng tạo Giải pháp Các chươngtrình chính sách là giải pháp Xem cư dân cộng đồng là giải pháp Sự năng

động của hệ thong

Có thể dẫnđến tình trạng kiệt sứctheo thời gian

Có thểtạo được‘đàVđộng lực theo thời gian, dânđênnhữngsáng kiến mới, kết quà đáp ứng nhữngmong muôn cùa cộngđồng Thách thức Làm thế nào để thu hút người dân tham

gia?

Làmcách nào đểkhơi thông vàxây dựng dựa trên sựtham gia củangười dân?

Đánh giá Thànhcônglà kết quảcủa dịch vụ, được

đolường chù yếu bởinhững tổchức Thành công là năng lực,đượcđolườngchu yêu bởinhũng môi quan hệ

như giao tiếp giữa những người dân trong khu phố thông qua các nhóm chat, vốn thúc đây nguồn vốn xã hội trong cộng đồng. SOS map và Zalo Connect là những nền tảng kết nối người nhận và người cho được nhanh chóng ra mắt trong mùa dịch do các cá nhân và doanh nghiệp phát triển. Với tính năng thân thiện với người sử dụng, những nên tảng này mau chóng được sự quan tâm và kết nối nhu cầu hiệu quả và minh bạch hơn.

vẫn chỉ là nhùngnỗlực rời rạc

Các nỗ lực thiện nguyện trên chủ yếu do cá nhân, doanh nghiệp, tổ chức và hội nhóm tự phát khởi xướng và huy động nguồn lực trong những vòng tròn quen biết, bạn bè, các mạng lưới, câu lạc bộ, hội nhóm, nơi sự tin cậy và mối thân quen giúp lời kêu gọi được để tâm hơn và quyết định đóng góp được thực hiện nhanh chóng, giữa các thông tin kêu gọi rải rác nhiều nơi. Khả nàng phản ứng nhanh

14 IjaSgng www.tiasang.com.vn SỐ 17. NGÀY 05.9.2021

DIỄN ĐÀN

và trao tận tay những nơi cần thiết cũng là điều khiến nhà hảo tâm ‘an tâm’ khi đóng góp. Với những tổ chức phi lợi nhuận hay các cơ sở thường xuyên làm việc với những nhóm khó khăn vốn đễ bị tổn thương trong đại dịch, hoạt động hỗ trợ được thích nghi theo nhu cầu trước mắt và dài hạn của người thụ hưởng. Lợi thế của các tồ chức này là thấu hiểu hoàn cảnh và đặc điểm của nhóm thụ hưởng.

Những hoạt động thiện nguyện từ khối cộng đồng không phải không gặp thách thức. Mô hình ATM đến nay đã được chính quyền ở một số tĩnh học hỏi nhưng nhưng số lượng các ATM này vẫn rất hạn chế, chi đáp ứng được “muối bỏ biên” nhu cầu của các nhóm yếu thế. Nhiều nhóm tự phát ‘nguội dần’

khi nguồn lực cạn kiệt sau những đợt giãn cách dài 2-3 tháng. Với những nhóm còn trụ được, khá năng đi được đến đâu còn nằm ở phía trước, chủ yếu là tự thân vận động.

Tướng như những nồ lực thiện nguyện từ cộng đồng là mạnh mẽ và rộng lớn nhưng thực chất vẫn luôn nằm ở “bên lề” chính sách. Khi những quy định về phòng chống dịch và giãn cách được triển khai ở TP.HCM đầu tháng bảy, chính quyền địa phương một số nơi lúng túng trong khâu quản lý và đã giải tán những điểm cứu trợ thực phẩm.

Thành phố sau đó đã điều chỉnh và tạo điều kiện các hoạt động thiện nguyện diễn ra nhưng một lần nữa phải dừng lại khi thành phố siết chặt giãn cách vì tính chất nhỏ lẻ của họ.

Khi chính quyền chủ trương lấy ý kiến của chuyên gia, bộ, ngành đế chuẩn bị cho tình huống siết chặt hơn Chỉ thị 16 hồi tháng bảy, thiếu vắng tiếng nói của lĩnh vực thiện nguyện. Điều này cho thấy lĩnh vực này vẫn thiếu chỗ đứng vững chắc trong quỵ định pháp luật và đóng vai trò bố trợ hơn là một bên liên quan trong những giải pháp về cộng đồng.

ATM CẠO Tự ĐỘNG

MIEN PHÍ CHO NCỨỜI NGHÈO

Theo một nghiên cứu về vai trò của chính sách xã hội trong ứng phó với đại dịch COVID-19 với bốn trường hợp điển hình là Brazil, Đức, Ẩn Độ và Hoa Kỳ năm 2020, biện pháp y tế cộng đồng cứng rắn tuy là bước quan trọng và cần thiết nhất trong việc giải quyết mối đe dọa truyền nhiễm khẩn cấp nhưng không đù đe đáp ứng những hậu quả ngắn hạn và tác động lâu dài hơn mà các biện pháp kiểm soát dịch bệnh có thê gây ra. Việc lưu tâm đến các phản ứng của chính sách xã hội cho phép chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về các yếu tố xã hội quyết định sức khỏe. Bất binh đẳng xã hội và kinh tế tiềm ẩn làm trầm trọng thêm các nguy cơ sức khỏe liên quan đến virus và có nguy cơ mở rộng nếu các chính sách xã hội không được thực hiện.

Các chính sách xã hội quan trọng trong ngắn hạn và dài hạn, và định hình những hậu quả lâu dài của đại dịch. Việc tách biệt chính sách xã hội và sức khỏe cộng đồng, về lý thuyết hay thực tế, đều làm suy yếu cả hai và làm tăng nguy cơ cả hai đều thất bại.

Thiệnnguyện vì cộng dồng:

nửa ly nước day hay vơi Cựu chu tịch UBND TPHCM phát

động “mỗi người dân là một chiến sĩ; mồi gia đình, tổ dân phố, khu phố là một pháo đài chống dịch”, thừa nhận vai trò của các đơn vị trong cộng đồng trong công cuộc chung của thành phố. vấn đề là, nhà nước đã có chiến lược nào để kết nối và phát huy nguồn lực của các đơn vị này?

Tiếp cận dựa vào tài nguyên là một phương pháp phát triển bền vững dựa vào cộng đồng ngày càng được áp dụng rộng rãi đê giải quyết những thách thức của cộng đồng.

Khác với cách tiếp cận dựa trên sự thiếu hụt vốn tập trung vào việc xác định các vấn đề và nhu cầu, tiếp cận dựa trên tài nguyên bắt đầu bằng các tài sản/tài nguyên có sằn trong cộng đồng và huy động các cá nhân, hiệp hội và tổ chức lại với nhau để phát triển thế mạnh của họ (thường không được nhận ra) và được trao quyền sử dụng chúng. Tiền đề của cách tiếp cận này là cộng đồng biết điều gì là tốt nhất cho họ, có thể tự định hướng quá trình phát triển, đưa ra các giải pháp phù hợp cho những thách thức của địa phương với sự hồ trợ phù hợp và thông tin rõ ràng.

Cách tiếp cận xây dựng cộng đồng dựa vào tài nguyên vượt ra ngoài tài năng của bất kỳ cá nhân nào hoặc hội nhóm cụ thể nào mà xem xét tất cả có thể kết hợp với nhau để tạo

SỐ 17.NGÀY 05.9.2021 www.tiasang.com.vn Ĩia5óng 15

ra những thay đổi rộng lớn hơn vì lợi ích chung trong một cộng đồng. Thay vì làm những khán giả thụ động, các công dân trong cộng đồng trở thành những tác nhân thay đổi.

Trong ứng phó với đại dịch, khối lượng công việc phái làm để giải quyết những bài toán phát sinh là khổng lồ, trải dài từ y tế, an sinh, đến kinh tế, thông tin, cơ sở hạ tầng, nguồn cung, v.v. Đe việc tập hợp các nguồn lực, sắp xếp các ưu tiên, triến khai, chia sẻ kiến thức chuyên môn và kết hợp các mạng lưới đa dạng trên quy mô rộng được hiệu quà thì sự phối họp với các thành phần trong xã hội ở nhiều cấp là vô cùng cần thiết.

Đe làm được điều này cần những cá nhân/tố chức có năng lực kết nối, nhìn thấy tài nguyên, và được tin cậy. Các hội đoàn, tồ chức phi lợi nhuận, tổ chức thiện nguyện chuyên làm việc với cộng đồng, những tố chức thực hành công tác xã hội là mắt xích quan trọng trong quá trình kết nối cộng đồng. Nhưng trên hết họ cần được nhìn nhận là trụ cột quan trọng trong các giải pháp của chính phủ và tạo điều kiện đê phối họp và phát huy vai trò lẫn chuyên môn của mình, chứ không phải là những nỗ lực rời rạc bên lề.

Tính cộng đồng đã bén rễ sâu trong tập quán và lịch sử người Việt từ văn hóa làng xã lâu đời. COVID-19 cho chúng ta thấy rõ hơn sự tương tác của các khu vực và đơn vị trong xã hội. Còn nhiều việc phải làm trong những giai đoạn khó khăn để vượt qua đại dịch, khôi phục những mất mát và hồi sinh. Liệu đây có thể là cơ hội củng cố nội lực cộng đồng để chuẩn bị cho những thách thức khác là bài toán không chỉ của một anh hùng.

Câu chuyện thành phô' Leeds

Một trong những ví dụ về cách tiếp cận dựa trên tài nguyên cộng đồng là trường họp gần đây tại thành phố Leeds ở Anh. Khi dịch COVID 19 bùng phát tháng 3/2020, Hội đồng thành pho Leeds đã xác định đặt cộng đồng làm trung tâm và cách tiếp cận dựa vào tài nguyên ngay từ đầu. Hội đồng đã khởi xướng hàng loạt công việc khổng lồ, bao gồm các lĩnh vực Y tế và Chăm sóc xã hội, kinh tế, cơ sở hạ tầng và các nguồn cung cấp, truyền thông và người dân/cộng đồng. Ngay từ đầu cuộc khủng hoảng, các dịch vụ hiện có được nhận định là sẽ không đủ đáp ứng mức hỗ trợ cần thiết cho những nhóm dễ bị tổn thương. Một nhóm làm việc

‘Tình nguyện viên’ đã được thành lập để giải quyết vấn đề này. Đây là mối quan hệ đối tác giữa hội đồng thành phố và khu vực dân sự, do Tổ chức Hành động Tình nguyện và Trung tâm Diễn đàn (tiếng nói chung của nhóm dân sự về chăm sóc xã hội và y tế ở Leeds) đại

diện, cùng các tổ chức có chương trình hồ trợ người bị ảnh hưởng bởi COVID-19. Nhóm làm việc đảm nhận vai trò điều phối hỗ trợ tình nguyện viên. Có 33 tổ chức đâu môi từ khu vực dân sự - một phường có một tô chức.

Ban lãnh đạo của nhóm tình nguyện có mặt đại diện của giới chuyên môn về Sức khỏe, Cộng đồng và điều phối Tình nguyện. Họ nhanh chóng chia nỗ lực tình nguyện làm ba ‘tầng’.

Tầng 1: Tình nguyện viên có kinh nghiệm sẵn lòng hỗ trợ mức cao, như đến nhà người dân hoặc các vấn đề hồ trợ phức tạp hơn, như lấy thuốc Methadone cho người bệnh.

Tầng 2: Tập hợp số lượng lớn những người mới tình nguyện giúp các nhiệm vụ như đi mua sắm, mua thuốc thông thường, v.v.

Hai cách tiếp cậnvềthiện nguyện: tiếp cậndựa trên sự thiếu hụt(trái) và tiếp cận dựa trêntài nguyên(phải).

Lời kêu gọi cho hai nhóm này nhận được sự hưởng ứng rất lớn với hơn 8.000 tình nguyện viên ngay từ đầu.

Tầng 3: Tình nguyện viên (TNV) trong chính đơn vị cộng đồng địa phương nhằm giảm thiểu những rủi ro từ việc Tạ nước lạ cái” của những TNV từ nơi khác đến.

Trong vai trò tình nguyện viên một cách ‘danh chính ngôn thuận’, những TNV này sẽ giúp đỡ những người hàng xóm của mình, thả ghi chú/thông báo qua cửa nhà của mọi người hoặc thiết lập một nhóm WhatsApp, quan sát xem hàng xóm có thể hỗ trợ nhau như thế nào.

WhatsApp đã trở thành một công cụ chu lực nơi mọi người thăm hỏi tình hình lần nhau, chia sẻ các mẹo về học tại nhà, nơi nào còn hàng hóa, đảm bảo những hàng xóm cao tuôi và người cách ly đều on và có mọi thứ họ cần.

Trong cách tiếp cận dựa trên tài nguyên, thành phố nhận thức rằng dù có thể có các nhu cầu về các dịch vụ thiết yếu, nhưng trước tiên nên bắt đầu với những gì một cộng đồng có thể tự làm. Để làm được điều này các đơn vị cộng đồng phải được hỗ trợ bàng hành động

16 Tw Song www.tiasang.com.vn SỐ 17. NGÀY05.9.2021

DIỄN ĐÀN

và chính quyền địa phương cần phồ biến cụ thể vì những nỗ lực này người dân phải tự chủ. Họ tập trung vào việc truyền thông rộng rãi lợi ích của mô hình, cách tiếp cận tổng thể, những ví dụ, câu chuyện cụ thể trên các phương tiện truyền thông xã hội, bản tin và blog. Trên trang blog Leeds Kết nối là những câu chuyện truyền tải tinh thần cộng đồng tốt đẹp và sống động trên khắp thành phố, mang mọi người lại với nhau theo những cách mới mẻ, như láng giềng tặng hạt giống đế tự trồng cây trong nhà, cùng đặt hàng ở tiệm bánh trong khu vực, những buổi hòa nhạc đường phố nhở cho khu phố, v.v.

Cấm nang làm một người hàng xóm tốt cũng được truyền thông rộng rãi, trong đó bao gồm mọi thông tin từ chăm sóc sức khỏe cho bản thân, các nguồn hỗ trợ, giữ an toàn cho bán thân ở nhà, trên mạng, an toàn tài chính, cách giúp đỡ hàng xóm và đăng ký tình nguyện.

Quan diêm phục hồi dựa trên tài nguyên là cách tiếp cận của Leeds đối với khối thiện nguyện trong những năm gần đây - cùng làm với dân chứ không phải cho dân. Bên cạnh giúp đáp ứng các nhu cầu cơ bản về thực phâm, thuốc men, đây còn là cơ hội có thể giúp người dân giảm bớt cảm giác bất lực và có được những mối quan hệ và sự hiếu biết mới.

Leeds từ lâu đã nhận ra tiềm năng của các khu dân cư và cộng đồng là trung tâm của việc mang lại sự

Cách tiếp

cận

xây dựng

cộng

đồng dựa vao

tài nguyên

vượt

ra ngoài tài nang

của

bất

kỳ

ca nhân

nào hoặc hội nhóm

cụ thể

nào mà

xem xét tất cả có thể kết

hợp với

nhau

để tạo

ra những

thay đổi rộng lớn

hơn vì lợi

ích

chung

trong một cộng đồng. Thay vì lam những

khán giả

thụ

động, các công dân trong cộng đồng

trơ

thành nhưng

tao nhân

thay

đổi.

thay đối tích cực. Sự ủng hộ của các quan chức cấp cao của hội đồng và ban lãnh đạo chính trị ở Leeds đến từ sự hiểu biết sâu sắc về phương pháp tiếp cận dựa trên tài nguyên.

Trong bối cảnh cuộc khủng hoảng ngày càng lớn, hội đồng thành phố cũng chuẩn bị kế hoạch cho giai đoạn tiếp theo phản ứng với COVID-19 về dài hạn hơn. Tuy không phải là điều dề thực thi, câu hởi lớn hội đồng đặt ra là liệu họ có lựa chọn nào tốt hơn cho những giải pháp dài hạn hồ trợ cộng đồng không?

Leeds không phải là thành phố duy nhất áp dụng cách tiếp cận này. Một năm rưỡi sau khi Anh đã nới lỏng các biện pháp giãn cách, sự liên kết ở các nhóm cộng đồng tiếp tục duy trì và phát triển mạnh. Trên khắp nước Anh các kết nối cộng đồng được thực hiện trong thời kỳ đinh điếm cùa đại dịch giúp tạo ra các cứa hàng trao đối không chính thức.

Văn hóa chia sẻ này đã bùng nổ kể từ khi có sự xuất hiện của virus corona. Amina Abu-Shahba, người thành lập một cửa hàng trao đổi ở Swansea, cho biết

“Tôi nghĩ sẽ có vài người bạn tham gia thôi, nhưng rồi có gần 5.000 người. Nó trở thành một cái gì đó lớn hơn nhiều việc tránh lãng phí đồ đạc, mà là một cộng đồng và nguồn hỗ trợ cho phụ nữ trên toàn thành phố.

Cho đến nay, chúng tôi đã trao đổi hơn 25.000 mặt hàng, quyên góp tiền cho các tổ chức từ thiện và có rất nhiều sự kiện bất ngờ”.a

*Tác giảcó 15 năm công táctronglĩnh vực phát triển, tập trung vào huyđộng nguônlực và xâydựng năng lực tôchứccho các tô chức NGOsvàdoanh nghiệp xã hội tạikhu vực Đông Nam Á; Tốt nghiệp ThạcSĩ ngành Lãnh đạoPhi lợi nhuậntại Đại học Pennsylvania.

1 https://newsroom.mastercard.com/asia-pacific/press-releases/

childrens-charities-lead-as-asia-pacifics-favorite-cause-to- support/

Tham khào

https://e.vnexpress.net/news/travel-life/vietnam-leads- asia-pacific-for-charitable-donations-survey-3659525. html?fbclid=IwAR229AkUZ5qj5v-p8e32JUB_er_

FvVY 1 dsg72ONmh1 ul QPtzn5yngzOB2n Y

https://thanhnien.vn/cong-nghe/tinh-nang-ho-tro-nguoi-kho-khan-do- dich-benh-zalo-connect-mo-tai-20-tinh-thanh-1432932.html https://congnghe.tuoitre.vn/app-giup-toi-cua-ky-su- viet-20210821214324147.htm

https://www.nurturedevelopment.org/blog/from-deficit-based-to-asset- based-community-driven-responses-to-covid-19-part-1

https://www.nurturedevelopment.org/blog/dancing-in-the-streets- an-asset-based-community-development-informed-local-authority- response-to-covid-19/

https://doinggoodleeds.org.uk/blog/socially-connected-leeds-innovative- communities/

https://www.theguardian.com/society/2021/aug/25/lockdown-spirit- lives-on-as-neighbour-groups-become-swap-shops?fbclid=IwAROAtwG Xr24dZQu0Du_tTEfA8e2etd4RHWJ_Ho00M_2o0XBaQimQYoYXjG4 https://www.dorsetcommunityaction.org.uk/wp-content/

uploads/2020/03/Being-a-Good-Neighbour-Pack-v3.pdf Mathie, Alison & Cunningham,Gord(1 Jul 2010). “From clientsto citizens: Asset-based Community Development asa strategy for community-drivendevelopment”. Development in Practice.13 (5):474-486.CiteSeerX 10.1.1.613.1286. doúlO.lO 80/0961452032000125857.

Scott L. Greer, Holly Jarman, Michelle Falkenbach,ElizeMassard da Fonseca, Minakshi Raj & Elizabeth J.King (2021) Socialpolicy asan integral componentofpandemic response:Learning fromCOVID-19 in Brazil, Germany, Indiaand the UnitedStates, Global Public Health,

16:8-9, 1209-1222, DOI: 10.1080/17441692.2021.1916831

SỐ 17. NGÀY 05.9.2021 www.tiasang.com.vn Tia Sáng 17

ông là người xây dựng những bản đồ di truyền đầu tiên về các virus cúm A, B và c, nhận diện chức năng của phần lớn gene virus, xác định cơ chế của các chất ức chế neuraminidase, nhà tiên phong trong lĩnh vực di truyền ngược trên các virus RNA mang điện tích âm. Hơn ai hết, ông nắm rõ những câu hỏi cơ bản về các virus - vật chủ, hiểu về cách các virus sao chép và cách chúng tương tác với tế bào đe gây bệnh cho vật chủ *’2.

Từ những hiêu biết đó, ông nghiên cứu virus gây bệnh gà rù - virus Newcatles, đã được biến đổi và coi đó là vector hữu dụng cho việc thiết kế các vaccine chống virus cúm. Đằng sau quyết định này là một ý tưởng đột phá. Thông thường, thay đổi một công nghệ sản xuất vaccine mới đòi hỏi kinh phí nhiều triệu USD đầu tư trong một ngành công nghiệp mà lợi nhuận lại nhỏ. Do đó, việc làm chủ một công nghệ cố điển, lại được chứng minh được trên thực tế sự an toàn, tin cậy, và sản xuất một cách ổn định như trứng gà có phôi vô cùng hợp lý với các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Theo nghĩa này, chỉ cần một con virus Newcatles đặc biệt có biểu hiện gene của bất kỳ virus gây bệnh truyền nhiễm trên bề mặt tế bào (nếu gắn nó thành công) là người ta có thể tận dụng dây chuyền sản xuất vaccine cúm đe sản xuất (miền là nó có thể tự nhân được trên trứng gà có phôi). “Nói nôm na là khi quy trình có sẵn rồi, nếu có đại dịch cúm xảy ra thì chỉ cần phân lập được con virus cúm mới là cứ thế sản xuất thôi”, TS. Vũ Minh Hương, đại diện của PATH tại Việt Nam, nói với Tia Sáng NỀLŨ tháng 5/2021 như vậy.

Giáo sư Peter Palese đã áp dụng ý tưởng này trên một phạm vi rộng, ví dụ gần đây nhất là phát triển thành công vaccine Ebola từ virus Newcatles. Các vaccine đại dịch cúm A/H5N1 và cúm mùa đa giá ba chủng của IVAC cũng từ chủng của ông, thông qua liên minh quốc tế do PATH điều phối.

Điếm lợi vô cùng quan trọng của virus Newcatles là nó không gây hại cho người, lại có liên kết ái lực với trứng gà. “Đúng là coronavirus không phát triển tốt trên trứng gà. Tuy nhiên ở đây, virus Newcatles đóng vai trò viral vector mang gene biểu hiện protein s nên nó phát triển rất tốt trên môi trường trứng gà”, câu trả lời của TS. Dương Hữu Thái, Viện trường IVAC, cho thấy đây là giải pháp có thể giải quyết được lo ngại của John Nicholls.

Khi biết tin tiến sĩ McLellan tạo ra được HexaPro, PATH đã tự hởi là liệu nhóm của giáo sư Peter Palese có thể giúp tạo ra được vaccine COVID-19 dựa trên công nghệ trứng gà có phôi hay không? Thực ra Peter Palese và cộng sự đã thử nghiệm đưa protein gai vào nhưng ý tưởng cùa PAHT mới đem lại một kết hợp hoàn hảo: phiên bản HexaPro được gắn và

Giáo sưPeterPalese. Nguồn:NYT.

biểu hiện trên bề mặt virus Newcatles, qua đó mang tên NDV-HXP-S. “Một thành công mỹ mãn”, tiến sĩ Bruce Innis của Trung tâm Đổi mới sáng tạo và Truy cập Vaccine của PAHT, nơi điều phối việc phát triển NDV-HXP-S, nhận xét với New York Time. “Tôi nghĩ nó sẽ là một vaccine mang đẳng cấp thế giới”.

Theo cách này, các công ty ở các quốc gia có sẵn dây chuyền sản xuất vaccine trên công nghệ trứng gà có phôi hoàn toàn có thể tạo ra vaccine COVID từ NDV-HXP-S. Một lần nữa, thông qua PATH, các nhà khoa học ở Mount Sinai đã thỏa thuận cung cấp miền

“

Cái

tâm của

những người

làm vaccine là phải

tạo ra

được

sản

phẩm ổn định,

an toàn và đạt

hiệu

lực bảo

vệ cho

xã

hội

trong

bối cảnh

đại dịch chứ không

phải chạy

theo dư

luận

hay

lợi nhuận

”.

(PGS. TS

Lê

Văn Bé)

phí NDV-HXP-S cho IVAC, GPO và Butantã để các nơi này có the sản xuất vaccine đại dịch.

Vaccine cho mọi người

Cơ hội đưa NDV-HXP-S đến với người dân từng quốc gia, do đó, đã nằm trong tay từng nhà sản xuất, IVAC cũng không ngoại lệ. Ở đây có một điểm mà PATH không khỏi tự hào, đó là việc hỗ trợ IVAC xây dựng năng lực cần thiết từ hơn 10 năm qua, đủ để họ có thể sằn sàng tiếp nhận cái mới ở trình độ quốc tế.

Dĩ nhiên trước khi ệặp PATH, IVAC đã không ngừng mở rộng các mối quan hệ họp tác quốc tế để nâng cao năng lực cho mình. Từng bước, chậm mà

20 TiaSónq www.tiasang.com.vn SỐ17. NGÀY 05.9.2021

KHOA HỌC VÀ PHÁT TRIỂN

IVACxây dựngnămnhà gà đê’sẵn sàng nguồn cungnguồn trứng cho việcsàn xuất vaccine.Nguồn: PATH.

chắc, họ đã được WHO lựa chọn tham gia Chương trình hành động các vaccine cúm toàn cầu vào năm 2007, có được những hiểu biết nhất định về công nghệ trứng gà có phôi nhưng cả TS. Dương Hữu Thái và PGS. TS Lê Văn Bé đều cho rằng, công bằng mà nói thì

“PATH đã đem lại bước ngoặt cho IVAC”.

Đạt được điều này là cả một quá trình kiên trì, “nếu nói riêng về cúm A thì IVAC phải trải qua rất nhiều công đoạn như đào tạo, chuyển giao công nghệ...

thông qua các đề tài nghiên cứu, sản xuất thử nghiệm. Riêng thử nghiệm phải trải qua nhiều việc, thứ nhất là thiết lập một quy trình công nghệ tuân thủ yêu cầu quốc tế ở nhà máy, thứ hai là một sản xuất thử nghiệm ở quy mô nhỏ, thẩm định quy trình từng bước theo từng quy mô từ một mẻ 20 ngàn liều, một mẻ 40 ngàn liều và một mẻ 60 đến 100 ngàn liều. Khi đạt được quy mô 100 ngàn liều/

mẻ, nghĩa là đủ quy mô sản xuất thương mại thì mới chuyển sang quá trình phát triển ở quy mô nhà máy”, PGS. TS Lê Văn Bé kể với Tia Sáng vào tháng 5/2021.

Nhưng sản xuất vaccine dựa trên công nghệ trứng gà có phôi,

“Với

IVẠC

và các

nhà sản

xuất khác

trong

liên

minh, từ

lúc

bắt đầu gây

nhiệm

virus trên trứpg đến

lúc

ra

sản

phẩm

cuối cùng

hiện nay chỉ mất khoảng

một tháng,

tương tự như với

vaccine cúm

mùa và cúm

đại

dịch”.

(TS.

Dương Hữu Thái)

theo ý kiến của một số nhà khoa học trên CNN, có hai nhược điếm là phụ thuộc vào nguồn trứng sạch (hy vọng không xảy ra dịch cúm gà) và quá trình nuôi cấy mất khá nhiều thời gian (có thể ít nhất sáu tháng). Vậy bài toán thời gian và nguồn nguyên liệu này có phải là điếm chặn trên đường sản xuất vaccine COVID của IVAC trong bối cảnh nước sôi lửa bỏng của đại dịch?

Hóa ra, ỈVAC nhìn xa trông rộng hơn người ngoài tưởng, họ đã hóa giải bài toán này từ khá lâu. “Với IVAC và các nhà sản xuất khác trong liên minh, từ lúc bắt đầu gây nhiễm virus trên trứng đen lúc ra sản phấm cuối cùng hiện nay chỉ mất khoảng một

tháng, tương tự như với vaccine cúm mùa và cúm đại dịch”, TS.

Dương Hữu Thái cho biết.

Việc IVAC “tự cung tự cấp”

nguồn trứng gà sạch kỳ công hơn một chút. “Trước khi phát triển vaccine cúm thì IVAC chưa có nhà sạch nuôi gà đâu mà phải mua trứng ở các trang trại ngoài Bắc để sản xuất. Nhưng thật ra trứng này không đạt tiêu chuẩn, ăn thì được nhưng làm vaccine thì không vì có mầm bệnh ở đó. Do vậy IVAC phải tính việc tự nuôi, đầu tiên xin WHO kinh phí làm một nhà, sau đấy mới mở rộng như hiện nay”, PGS. TS Lê Văn Bé nói. Đó là một hành trình khá gian nan bởi bước đầu, họ phải nhập gà của Pháp một ngày tuối với giá 250.000 đồng/con, đạt tiêu chuẩn là giống không đồng huyết, thuần chủng và được kiểm soát sạch 12 bệnh.

Việc IVAC có tới năm nhà gà, mỗi nhà gà có 10.000 con, một năm có thể cung cấp khoảng 10 triệu quả trứng sạch bệnh, mà TS. Vũ Minh Hương không khỏi tự hào pha lẫn hài hước gọi là

“trứng kim cương”, hết sức giá trị trong bối cảnh này. Bởi họ lúc nào cũng có thể sằn sàng chủ động, chủng mới về là có thể bắt tay vào sản xuất ngay như mong đợi của PATH. Đây cũng là một trong những lý do đưa IVAC thành nơi đầu tiên trong số ba nhà sản xuất trong liên minh có thành quả:

lô mầu vaccine COVID do họ sản xuất thử nghiệm đến tay các nhà khoa học ở Mount Sinai đầu tiên vào tháng 10/2020, sau năm tháng triến khai trên dây chuyền sản xuất ở Suối Dầu, Khánh Hòa, tiếp đến mới đến các lô của GPO và Butantã. “Cũng chỉ hơn kém nhau 10 ngày thôi, sau đó các nhà nghiên cứu ở đây đồng loạt thử nghiệm cả ba vaccine dự tuyến trên chuột và hamster”, PGS. TS Lê Vàn Bé khiêm tốn cho biết.

Đi kèm lô hàng là bản báo cáo

SỐ 17. NGÀY 05.9.2021 www.tiasang.com.vn TiaSóng 21