H×NH MóA TRONG KIÕN TRóC

H×NH MóA TRONG KIÕN TRóC

CHïA TH¸P PHËT GI¸O KHMER NAM Bé

Ó t×m hiÓu nghÖ thuËt móa (h×nh móa) trong kiÕn tróc chïa th¸p PhËt gi¸o Khmer Nam Bé, th× cÇn thiÕt ph¶i t×m hiÓu s¬ l­îc vÒ t«n gi¸o, bëi chóng cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau.

Chïa, th¸p lµ biÓu t­îng ®Æc tr­ng cña v¨n hãa PhËt gi¸o TiÓu Thõa cña ng­êi Khmer ë Nam Bé. Song, tr­íc ®ã kho¶ng thÕ kØ I sau C«ng nguyªn, Bµlam«n gi¸o

®· lµ t«n gi¸o quan träng cña giíi quý téc. Tõ thÕ kØ XIII, PhËt gi¸o TiÓu Thõa míi ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ trë thµnh t«n gi¸o chÝnh thèng cña toµn céng ®ång ng­êi Khmer ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long, Nam Bé. Tuy Bµlam«n gi¸o ®· suy tµn, nh­ng ¶nh h­ëng cña nã cßn s©u

®Ëm trong t©m thøc con ng­êi vµ trong kiÕn tróc chïa th¸p.

§iÒu nµy cho ta thÊyrâ nÐt trong nghÖ thuËt móa (h×nh móa) trong kiÕn tróc chïa th¸p cña PhËt gi¸o. §ã lµ h×nh móa vò n÷ Apsara, chim thÇn Ma Ha Krót, chim thÇn Garada vµ c¶ Linga biÓu t­îng linh thiªng cña Ba la m«n gi¸o. §ã lµ sù hßa nhËp, giao thoa gi÷a Bµlam«n gi¸o vµ PhËt gi¸o TiÓu Thõa trong v¨n hãa t«n gi¸o cña ng­êi Khmer ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long (§BSCL).

1. T«n gi¸o cña ng­êi Khmer

Lª Ngäc Canh^(*)

1.1. Bµlam«n gi¸o

§Ó t×m hiÓu nghÖ thuËt móa (h×nh móa) trong c¸c chïa th¸p cña PhËt gi¸o Nam t«ng Khmer, th× cÇn thiÕt ph¶i t×m hiÓu kh¸i l­îc vÒ t«n gi¸o vµ chïa th¸p cña ng­êi Khmer. Bëi hä lµ chñ nh©n s¸ng t¹o v¨n hãa vµ kiÕn tróc chïa th¸p, mµ ë ®ã ®· n¶y sinh nghÖ thuËt móa (h×nh móa) nh­ mét ®Æc tr­ng, mét yÕu tè cÊu thµnh nghÖ thuËt kiÕn tróc chïa th¸p cña ng­êi Khmer ë §BSCL. Chïa th¸p lµ biÓu t­îng ®Æc tr­ng cña ng­êi Khmer tån t¹i, ph¸t triÓn, biÕn ®æi theo chiÒu dµi lÞch sö tiÕn hãa v¨n hãa téc ng­êi. Nãi tíi v¨n hãa ng­êi Khmer lµ ph¶i nãi tíi v¨n hãa kiÕn tróc chïa th¸p, mµ chïa th¸p vµ h×nh móa g¾n víi t«n gi¸o t¹o nªn thÓ thèng nhÊt h÷u c¬ víi nhau trong v¨n hãa Khmer.

Ng­êi Khmer, mét d©n téc tô c­ rÊt sím ë vïng §BSCL, liªn kÕt céng ®ång chÆt chÏ thµnh nh÷ng phum sãc. “Theo nhiÒu nguån tµi liÖu lÞch sö mµ chóng ta biÕt ®­îc th× tõ 200 - 300 n¨m tr­íc C«ng nguyªn, ng­êi Khmer ë §BSCL ®· sèng tËp trung thµnh phum kh«ng cßn du canh du c­. Hä cã tiÕng nãi riªng sèng trong ng«i nhµ nhá lîp b»ng dõa n­íc,

*. PGS. TS. NSND., Hµ Néi.

§

nh÷ng dïng bóa ®èn gç, dïng ®¸ mµi cä löa, dïng hò ®ùng lóa, dïng chËu ®ùng n­íc vµ r­îu…”⁽¹⁾.

Thêi nµy sinh ho¹t v¨n hãa chñ yÕu cña ng­êi Khmer Nam Bé lµ tÝn ng­ìng thê thÇn Neakta (thÇn b¶o hé), Arak (thÇn b¶o vÖ dßng hä), ch­a cã t«n gi¸o chïa th¸p.

Kho¶ng thÕ kØ I hä míi tiÕp nhËn Bµlam«n gi¸o tõ Ên §é ®Õn víi ng­êi Ch¨m råi lan táa ®Õn ng­êi Khmer Nam Bé. Sau ®ã, dÇn dÇn Bµlam«n gi¸o ph¸t triÓn bÒn v÷ng, vµ trë thµnh t«n gi¸o chÝnh ë céng ®ång ng­êi Khmer. Bµlam«n gi¸o ®· in ®Ëm trong t©m thøc vµ cã ¶nh h­ëng tíi nhiÒu lÜnh vùc trong sinh ho¹t v¨n hãa, x· héi cña ng­êi Khmer vïng Nam Bé. §ã lµ tôc c¸c thÇn Indra, Visnu, Siva. Kho¶ng thÕ kØ XIII trë ®i ng­êi Khmer Nam Bé ®·

chuyÓn sang phông thê PhËt gi¸o TiÓu Thõa cho ®Õn nay.

Tuy PhËt gi¸o TiÓu Thõa ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ nhanh chãng trë thµnh t«n gi¸o chÝnh thèng cña toµn céng ®ång ng­êi Khmer Nam Bé, nh­ng ¶nh h­ëng vµ gi¸ trÞ cña c¸c thÇn, c¸c h×nh t­îng thÇn cña Bµlam«n gi¸o in ®Ëm vµ vÉn hiÖn diÖn trong t©m thøc, hßa Èn trong tÝn ng­ìng d©n gian vµ kiÕn tróc chïa th¸p cña hä.

“§Æc biÖt Yeay Khmao vµ Kªkh©h©m lµ nh÷ng Neakta thÊy hiÖn diÖn ë kh¾p vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long. Râ rµng

®©y lµ nh÷ng h×nh t­îng thÇn d©n gian

®­îc g¾n cho c¸c thuéc tÝnh, c¸c hãa thÇn cña Visnu, Siva. Cã thÓ nãi thÇn cña ®¹o Bµlam«n vÉn cßn ®­îc b¶o l­u sïng kÝnh trong x· héi ng­êi Khmer §BSCL, gåm cã ba vÞ chÝnh:

Prum : Lµ thÇn t¹o ra thÕ giíi Siva : Lµ thÇn tµn ph¸ thÕ gian (cßn gäi lµ Eis©u)

Visnu : Lµ thÇn cøu gióp thÕ gian (tiÕng Khmer gäi lµ Neareay hoÆc Hari)… T­îng Linga - Y«ni nh÷ng biÓu t­îng cña §¹o gi¸o vÉn cßn t×m thÊy ë mét sè chïa vµ t­îng ®­îc ®Æt ë n¬i trang nghiªm nh­ tr­íc chÝnh diÖn (Chïa “K©nhch«ng” cßn gäi lµ chïa “C©y hÑ”…)”⁽²⁾.

Nh÷ng h×nh t­îng thÇn cña Bµlam«n gi¸o còng lµ nh÷ng h×nh t­îng móa trong kiÕn tróc chïa, th¸p Khmer, mµ chïa th¸p lµ mét ®Æc tr­ng biÓu t­îng cña PhËt gi¸o TiÓu Thõa cña céng ®ång ng­êi Khmer vïng §BSCL.

1.2. PhËt gi¸o

PhËt gi¸o ®Õn víi ng­êi Khmer kh¸

sím, cã lÏ chØ sau Bµlam«n gi¸o kh«ng l©u, nh­ng kh«ng ®­îc ph¸t triÓn, mê nh¹t so víi Bµlam«n gi¸o. Bëi, giíi quý téc Khmer sïng b¸i Bµlam«n gi¸o vµ lµ t«n gi¸o ngù trÞ trong t©m thøc, t­

t­ëng, t×nh c¶m cña giíi quý téc, nªn nã ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Cßn ®a sè d©n nghÌo theo PhËt gi¸o TiÓu Thõa. Nh­ vËy, thêi gian nµy, ng­êi Khmer vïng §BSCL tån t¹i, ph¸t triÓn hai t«n gi¸o lµ Bµlam«n gi¸o vµ PhËt gi¸o TiÓu Thõa.

Kho¶ng thÕ kØ XII - XIII cã nhiÒu biÕn

®éng cña lÞch sö, cña x· héi ng­êi Khmer, quan träng lµ sù ph©n chia, m©u thuÉn trong giíi quý téc. Do ®ã, ®êi sèng 1. Tr­êng L­u (chñ biªn).V¨n hãa ng­êi Khmer vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long, Nxb. V¨n hãa d©n téc, 1993, Hµ Néi, tr. 26.

2. Tr­êng L­u (chñ biªn).V¨n hãa ng­êi Khmer vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long,... S®d, tr. 57.

v¨n hãa t«n gi¸o, t©m linh cña céng

®ång ng­êi Khmer vïng §BSCL cã nh÷ng biÕn ®æi m¹nh mÏ cã tÝnh lÞch sö.

Thêi k× nµy PhËt gi¸o TiÓu Thõa ®· v­¬n lªn chiÕm ngù tinh thÇn, t­ t­ëng, t×nh c¶m, t©m linh cña toµn céng ®ång ng­êi Khmer Nam Bé. PhËt gi¸o dÇn dÇn ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong nh©n d©n vµ giíi quý téc, trë thµnh t«n gi¸o chÝnh thèng cña ng­êi Khmer Nam Bé. Bëi lÏ PhËt gi¸o TiÓu Thõa ®· tån t¹i l©u dµi trong d©n chóng víi gi¸o lÝ h­íng thiÖn tõ bi nh©n ¸i, yªn lµnh, tÝnh nh©n v¨n cao c¶.

Giíi quý téc còng dÇn dÇn tõ bá Bµlam«n gi¸o, ®Õn víi PhËt gi¸o TiÓu Thõa hßa

®ång cïng víi d©n chóng. Tõ thêi ®iÓm lÞch sö nµy (thÕ kØ XII - XIII) PhËt gi¸o TiÓu Thõa lµ t«n gi¸o chÝnh thèng cña toµn céng ®ång ng­êi Khmer Nam Bé.

2. Chïa th¸p Khmer

Chïa vµ th¸p cã vai trß ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng víi ng­êi Khmer Nam Bé. Nã lµ ®Æc tr­ng biÓu t­îng linh thiªng cña di s¶n v¨n hãa, t«n gi¸o, kiÕn tróc Khmer. Chïa lµ trung t©m sinh ho¹t v¨n hãa, x· héi, nghÖ thuËt vµ phong tôc, tËp qu¸n, lÔ nghi cña toµn céng ®ång phum sãc. GÇn nh­ phum sãc nµo còng cã mét ng«i chïa, hoÆc mét sè phum sãc cã mét ng«i chïa. Theo thèng kª ch­a

®Çy ®ñ, céng ®ång ng­êi Khmer cã kho¶ng s¸u tr¨m ng«i chïa. Kinh phÝ x©y dùng chïa truyÒn thèng chñ yÕu lµ tõ c«ng ®øc cña toµn d©n. MÆc dÇu cuéc sèng cã nhiÒu khã kh¨n, nh­ng hä ®Òu

®ãng gãp tèi ®a cho ng«i chïa cña phum sãc ®­îc quy m«, hoµnh tr¸ng, bÒ thÕ, bëi n¬i ®ã lµ n¬i göi g¾m niÒm tin, nçi niÒm t©m linh, t×nh c¶m, ý thøc cña con ng­êi

víi ThÝch Ca M©u Ni, víi ng«i chïa linh thiªng cña hä. §¹o ph¸p, ®¹o lÝ, thÕ tôc, t«n gi¸o ®· hßa nhËp lµm mét.

Chïa, th¸p lµ mét quÇn thÓ kiÕn tróc

®éc ®¸o cña ng­êi Khmer Nam Bé, héi tô n¨ng lùc s¸ng t¹o, tri thøc v¨n hãa, t­

duy thÈm mÜ cña con ng­êi. Theo nguyªn t¾c, quy ­íc truyÒn thèng chïa g¾n víi th¸p, x©y chïa lµ tiÕp ®Õn x©y th¸p.

Chïa lµ n¬i sinh ho¹t PhËt gi¸o, n¬i tu hµnh cña c¸c s­ s·i, lµ tr­êng häc ch÷, häc ®¹o lÝ lµm ng­êi, häc kinh PhËt, gi¸o lÝ. Chïa lµ trung t©m v¨n hãa, x· héi vµ nhiÒu lÜnh vùc sinh ho¹t v¨n hãa céng

®ång, lµ n¬i ®iÒu hµnh, chi phèi ®¹o vµ

®êi cña c¸c s­ s·i. Ngoµi ra, chïa cßn lµ n¬i sinh ho¹t v¨n hãa, nghÖ thuËt, g¾n bã víi vßng ®êi ng­êi, tõ lóc sinh ra ®Õn khi vÒ câi vÜnh h»ng. Chïa lµ biÓu t­îng, lµ chç dùa tinh thÇn, g¾n bã s©u ®Ëm trong t©m kh¶m cña PhËt tö, cña mäi thµnh viªn céng ®ång ng­êi Khmer Nam Bé. §¹o vµ ®êi, tuy lµ hai nh­ng l¹i cã sù g¾n kÕt chÆt chÏ cã tÝnh nhÊt thÓ.

KiÕn tróc chïa th¸p lµ mét quÇn thÓ di s¶n v¨n hãa ®éc ®¸o cña ng­êi Khmer Nam Bé, ë ®ã héi tô b¶n s¾c, trÝ tuÖ, tµi n¨ng s¸ng t¹o v¨n hãa cña toµn céng

®ång. Chïa, th¸p ®­îc x©y dùng trªn mét vïng ®Êt réng lín, víi nhiÒu d¹ng kiÓu kiÕn tróc, nhiÒu lo¹i h×nh nghÖ thuËt,

®iªu kh¾c, héi häa, trang trÝ vµ h×nh t­îng móa. Cïng víi kiÕn tróc chïa th¸p lµ nhiÒu hµng c©y cao vót, nh×n tæng thÓ chïa th¸p lµ mét quÇn thÓ kiÕn tróc quy m«, hoµnh tr¸ng, léng lÉy, uy nghi. NÒn chïa phæ biÕn lµ tam cÊp (ba bËc nÒn), nÒn thÊp nhÊt cã khi cao tíi gÇn hai mÐt, hoÆc cao h¬n, t¹o cho thÕ chïa v÷ng

ch¾c, bÒ thÕ. Cã thÓ kÓ ®Õn chïa Kh’leng ë thÞ x· Sãc Tr¨ng; chïa ¤ng MÑt (Bothisalareay) ë thÞ x· Trµ Vinh; chïa Kimphisaco ë B¹c Liªu; chïa Xµ L«ng, x·

§¹i T©n, Mü Xuyªn; chïa Ch¨mpa, x·

Phó T©m, huyÖn Mü Tó, Sãc Tr¨ng; chïa Dom Melichei, R¹ch Gi¸, Kiªn Giang…

Khu«n viªn chïa truyÒn thèng Khmer th­êng cã tæng thÓ kiÕn tróc nh­ sau:

- ChÝnh ®iÖn (Prekvihia): lµ quan träng bËc nhÊt trong kiÕn tróc chïa. NÒn (Kh­¬n) chÝnh ®iÖn cã nhiÒu cÊp cao, réng, cã nhiÒu bËc lªn xuèng, mÆt chÝnh

®iÖn nhÊt thiÕt ph¶i h­íng §«ng.

- Nhµ thiªu: phæ biÕn ë d©n téc Khmer cã tôc lÖ khi cã ng­êi chÕt th× ph¶i háa t¸ng, nªn trong khu«n viªn chïa cã x©y nhµ thiªu ®Ó thiªu x¸c c¸c s­ s·i vµ c¸c thµnh viªn trong sãc khi qua ®êi.

- Sala (pahusant - nhµ t¨ng): Trong khu«n viªn chïa kh«ng chØ cã mét Sala mµ cã nhiÒu Sala ®Ó cho c¸c s­ s·i sinh ho¹t, nghØ ng¬i. Trong c¸c tßa nhµ Sala cã mét tßa nhµ ®Ó cho c¸c vÞ s­ s·i c¶

(Luk Krou) sinh ho¹t, nghØ ng¬i vµ tiÕp kh¸ch gäi lµ Sala Thiªn. Mét sè chïa cã Sala dµnh riªng cho kh¸ch ë xa nghØ ng¬i.

- Tr­êng häc: Cã vai trß quan träng trong viÖc truyÒn b¸ gi¸o lÝ, ®¹o lÝ lµm ng­êi. Nh­ng tr­íc hÕt lµ ph¶i häc ch÷

Khmer vµ v¨n hãa cho c¸c trÎ em trong sãc. Tr­êng häc còng lµ n¬i l­u gi÷ c¸c pho s¸ch cña Bµlam«n gi¸o vµ PhËt gi¸o.

Mäi ng­êi ®Õn ®©y ®Òu thùc hiÖn 8 ®iÒu tèt: Suy nghÜ tèt; Nãi ®iÒu tèt; Lµm ®iÒu tèt; ý chÝ tèt; Siªng n¨ng tèt; ý thøc tèt;

Thiªn ®Þnh tèt; Tu t©m tèt.

- Nhµ bÕp: Chïa víi ng­êi Khmer lµ n¬i diÔn ra nhiÒu lo¹i h×nh sinh ho¹t v¨n hãa céng ®ång, ®Æc biÖt lµ lÔ héi chïa.

Nªn khu«n viªn chïa cã x©y dùng nhµ bÕp, n¬i ®Ó nÊu ¨n ®Ó cóng PhËt vµ thùc phÈm ®Ó s­ s·i céng ®ång ®Õn dù lÔ, tÕt, héi chïa thô h­ëng.

- Cæng chïa: Lµ cöa ngâ vµo chïa, chïa nµo còng cã cæng víi quy m« to, nhá, ®å sé, hoµnh tr¸ng uy nghi kh¸c nhau. Cæng chïa còng lµ mét kiÓu kiÕn tróc ®éc ®¸o cña chïa Khmer Nam Bé. Cã thÓ kÓ ®Õn mét sè cæng chïa ®Ñp lµ cæng chïa PrÐ Bu«n Pr«phÐc (Chïa Bèn MÆt), chïa Ch’mui Tim Chas, chïa Kh’leng ë Sãc Tr¨ng.

Trong khu«n viªn kiÕn tróc chïa th¸p Khmer cã nhiÒu trang trÝ, häa tiÕt, ®iªu kh¾c, héi häa víi nhiÒu h×nh t­îng, m«

tÝp ®Ò tµi kh¸c nhau. Nh­ h×nh t­îng Rång (Niªk), Tiªn n÷ h×nh chim (TÕp pro nam), chim thÇn (Garuda), thÇn vò n÷, chim thÇn (K©y N«), Ch»ng (Yak), thÇn

®Êt (Hªng pr« ¸t Th« Ni), R×a Hu, Linga… Trong ®ã cã mét sè h×nh t­îng móa ®éc

®¸o, ®Æc s¾c trong kiÕn tróc chïa, th¸p, cæng chïa Khmer ë Nam Bé.

Qua kh¶o cøu kh¸i l­îc vÒ t«n gi¸o vµ kiÕn tróc chïa th¸p Khmer Nam Bé, cho thÊy h×nh t­îng móa, thÇn móa, tiªn n÷

móa cã liªn quan tíi nghÖ thuËt móa lµ mét biÓu hiÖn ®Æc tr­ng v¨n hãa nãi chung vµ chïa th¸p nãi riªng. Nãi c¸ch kh¸c lµ h×nh t­îng móa, thÇn móa, tiªn n÷ lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh gãp phÇn cÊu thµnh nghÖ thuËt kiÕn tróc chïa th¸p Khmer vïng Nam Bé.

3. H×nh móa trong kiÕn tróc chïa th¸p Khmer

H×nh móa trong chïa th¸p Khmer

®­îc thÓ hiÖn râ nÐt lµ qua nghÖ thuËt

®iªu kh¾c, héi häa, trang trÝ, ®ã lµ nh÷ng pho t­îng, nh÷ng bøc tranh vÒ nghÖ thuËt móa hoÆc cã liªn quan tíi móa.

Nh÷ng t­îng móa nµy lµm b»ng chÊt liÖu ®¸ cã niªn ®¹i tõ thÕ kØ VII ®Õn thÕ kØ XVIII, Èn m×nh trong c¸c t­îng thÇn.

C¸c t­îng ®ã lµ: ThÇn Suria (MÆt Trêi), thÇn Ganªxa (®Çu voi m×nh ng­êi), n÷

thÇn Uma, v.v...

HiÖn nay, h×nh t­îng ng­êi móa, c¶nh móa cßn tån t¹i trong c¸c kiÕn tróc chïa, th¸p, cæng chïa cã mét sè h×nh t­îng móa sau:

Vò n÷ trªn ®Ønh th¸p Móa trªn th¸p

Móa tiªn n÷ (TÕp pro Nom) Móa tiªn n÷ h×nh c¸

Vò n÷ (K©y No) Chim thÇn Garu®a Chim thÇn Ma ha Krut Vò n÷ Apsara

H×nh ng­êi nh¶y móa trong chïa 3.1. H×nh móa Vò n÷ K©y No

K©y No trong truyÒn thuyÕt, thÇn tho¹i ®­îc miªu t¶ lµ mét tiªn n÷ ®Ñp tuyÖt vêi cña thÕ giíi thiªn thÇn. K©y No còng cßn cã tªn gäi lµ chim thÇn, bay l­în nh­ loµi chim, vò n÷ thÇn tiªn móa

®Ñp quyÕn rò thiªn thÇn, ®­îc gi¸ng trÇn

®Õn víi cöa PhËt, ®Õn víi trÇn gian. VÒ vò n÷ thiªn thÇn cã nhiÒu dÞ b¶n kh¸c nhau. Dï sao th× n÷ thÇn K©y No còng lµ mét hiÖn t­îng ®Æc biÖt trong kiÕn tróc chïa cña ng­êi Khmer Nam Bé. Nh÷ng ng«i chïa ®Çy ®ñ hoµn thiÖn trong kiÕn

tróc chïa bao giê còng cã sù hiÖn diÖn cña vò n÷ thiªn thÇn K©y No trªn phÇn

®Çu cña mçi cét ë hµnh lang cña chïa theo thÕ chim bay: hai tay gi¬ cao sang hai bªn, ngang ®Ønh ®Çu ®ì th©n sµ cña m¸i chïa; d­íi ®«i tay cã kh¾c h×nh c¸nh chim nh­ ®ang l­în bay, hai ch©n s¸t vµo nhau, ë thÕ ch©n khuþu, toµn th©n lao vÒ phÝa tr­íc, ngùc ­ìn.

Vò n÷ thiªn thÇn K©y No kh«ng chØ cã trong kiÕn tróc chïa mµ cßn hiÖn diÖn trong kiÕn tróc cæng chïa ®­îc ®Æt ë vÞ trÝ quan träng, trªn cao cña c¸c cét trô cña cæng chïa vµ còng ë t­ thÕ, trang trÝ nh­ ë c¸c hµng cét chïa.

3.2. H×nh móa chim thÇn Ma Ha Krót Chim thÇn Ma Ha Krót ®­îc bè trÝ ë nhiÒu vÞ trÝ kh¸c nhau, ë chïa vµ cæng chïa. Chim thÇn Ma Ha Krót, cã nh÷ng nÐt gÇn gòi víi lo¹i Garu®a cæ x­a cña ng­êi Ch¨m, ng­êi Campuchia, nh­ng kh¸c xa víi Garu®a cña ng­êi Ch¨m, ng­êi Campuchia bëi sù s¸ng t¹o ®éc

®¸o cña ng­êi Khmer Nam Bé.

Ng­êi Khmer suy t«n Ma Ha Krót lµ chim thÇn, chim móa, tiªn móa, bëi t¹o d¸ng, t¹o thÕ cña Ma Ha Krót nh­ chim

®ang móa, ng­êi chim móa. Chim thÇn

®­îc cÊu t¹o hai phÇn, phÇn trªn lµ ®Çu chim, phÇn d­íi lµ th©n ng­êi c©n ®èi hµi hßa, hai tay ®­a réng sang hai bªn, v­¬n cao, nh­ c¸nh chim ®ang bay, ®ang móa. Nªn ng­êi Khmer gäi lµ chim thÇn, chim móa.

Ma Ha Krót th­êng ®­îc cÊu t¹o theo h×nh khèi. T­îng ®­îc ®óc b»ng chÊt liÖu xi m¨ng hoÆc b»ng chÊt liÖu gç, rÊt

®Ñp, tinh x¶o, cã gi¸ trÞ biÓu tr­ng, gi¸

trÞ nghÖ thuËt cao.

PhÇn trªn lµ ®Çu chim ®éi mò nhän mµu s¾c, m¾t to låi, miÖng ngËm viªn ngäc xanh. PhÇn d­íi lµ th©n ng­êi, hai

®«i tay t¹o thµnh c¸nh chim, ng­êi v­¬n ra phÝa tr­íc, ®«i ch©n chôm l¹i nh­ co ch©n bay. PhÇn th©n ng­êi trang phôc nh­ c¸nh chim, phÇn ch©n quÇn bã s¸t.

NÕu Ma Ha Krót cÊu t¹o h×nh khèi b»ng xi m¨ng th× trang trÝ, mµu s¾c rÊt rùc rì, thiªn vÒ gam nãng. NÕu t¹o h×nh khèi b»ng chÊt liÖu gç, th× mµu s¾c Ýt h¬n, thiªn vÒ gam trÇm, gam l¹nh. Phæ biÕn lµ t­îng khèi b»ng xi m¨ng. Cã mét sè vïng, t­îng khèi b»ng gç, nh­ng th­êng lµ ë c¸c ng«i chïa cæ. VÝ dô: t­îng gç ë chïa Ph­ín, chïa Ang ë Trµ Vinh. Còng cã mét sè tr­êng hîp biÕn ®æi dÞ b¶n

®Çu vµ th©n ng­êi, phÇn ch©n l¹i lµ ch©n chim, d¸ng thÕ gÇn nh­ vò n÷ thiªn thÇn K©y No, ®Çu ®éi mò nhän, ¸o bã s¸t ng­êi, th©n ng­êi uèn cong nh­ chim

®ang móa. Chim thÇn biÕn thÓ nµy cßn t×m thÊy ë chïa B­ng Cãk ë HËu Giang.

3.3. H×nh móa tiªn n÷ TÕp Pro Nom Tiªn n÷ lµ t­îng h×nh khèi trßn ®­îc cÊu t¹o tõ chÊt liÖu xi mÆng hoÆc chÊt liÖu gç, ®a phÇn lµ chÊt liÖu xi m¨ng.

Tiªn n÷ TÕp Pro Nom ®­îc thÓ hiÖn víi khu«n mÆt mét phô n÷ r¹ng rì, xinh ®Ñp, quyÕn rò, tay cÇm binh khÝ, uy nghi nh­

mét vâ t­íng. Ng­êi ®øng th¼ng, hai ch©n s¸t nhau t¹o thÕ v÷ng ch¾c. Th©n ng­êi trang phôc quÇn ¸o bã s¸t ng­êi,

¸o cã hai tµ v¾t chÐo tõ bông ra sau l­ng, hai tay gi¬ lªn cao, v­¬n réng nh­ ®ang bay, ®ang móa. Cã tr­êng hîp h×nh t­îng tiªn n÷ TÕp Pro Nom cã biÕn ®æi lµ tay cÇm binh khÝ nh­ cung tªn, thanh

®ao t­ thÕ v­¬n ra phÝa tr­íc nh­ chiÕn

®Êu, chèng l¹i lùc l­îng ¸clµch»ng (Yak).

Tiªn n÷ TÕp Pro Nom th­êng c­ìi voi hoÆc c­ìi ngùa nh­ n÷ t­íng x«ng trËn.

T­îng tiªn n÷ ®­îc bè trÝ ë nh÷ng vÞ trÝ kh¸c nhau trong mçi chïa, nh­ ®Æt ë gÇn phÇn ®Çu cét hiªn, hoÆc phÝa ngoµi cöa chÝnh ®iÖn chïa, hoÆc ë vÞ trÝ trªn cöa sæ chÝnh ®iÖn cña chïa.

3.4. H×nh móa tiªn n÷ c¸

§Çu vµ th©n lµ tiªn n÷, phÇn ch©n lµ

®u«i c¸ ®ang uèn l­în, phÇn ng­êi v­¬n ra phÝa tr­íc, ngùc c¨ng trßn, hai c¸nh tay gi¬ lªn cao nh­ c¸nh tiªn ®ang bay l­în, t¹o d¸ng, thÕ móa ®Ñp.

H×nh t­îng móa tiªn n÷ c¸ ®­îc cÊu t¹o theo h×nh khèi trßn, b»ng chÊt liÖu xi m¨ng cã hoa v¨n häa tiÕt mµu s¾c rùc rì. T­îng ®­îc bè trÝ ë phÇn ®Çu c¸c cét hiªn, hai tay nh­ bay vµ ®ì m¸i hiªn cña chïa. H×nh t­îng móa, m«tip móa gÇn nh­ h×nh t­îng móa vò n÷ thiªn thÇn K©y No. Nãi c¸ch kh¸c lµ d¹ng biÕn thÓ (dÞ b¶n) cña vò n÷ thiªn thÇn K©y No.

3.5. H×nh móa thÇn ®Êt Hªng Pr« ¸t Th« Ni

ThÇn ®Êt ®­îc ng­êi Khmer t«n thê nh­ vÞ thÇn b¶o hé, ®em l¹i sù Êm no cho mu«n d©n, vµ xua ®uæi tµ ma, ¸c quû, lµ niÒm tin cña céng ®ång ng­êi Khmer.

Bëi vËy t¹o h×nh lµ bøc t­îng khèi trßn, t­îng thÇn ®øng gi÷a b«ng sen ®ang në, uy nghi, bÒ thÕ, d­íi d¹ng mét tiªn n÷

®ang v­¬n m×nh móa gi÷a ®ãa hoa sen.

§Çu ®éi kh¨n máng nh­ ¸ng m©y bay kÕt hîp víi m¸i tãc dµi nh­ suèi tãc ch¶y xuèng hai bê vai, mét tay n©ng m¸i tãc dµi, ngùc c¨ng trßn ­ìn ra phÝa tr­íc

®­îc phñ d­íi líp v¶i máng.

T­îng thÇn ®Êt Hªng Pr« ¸t Th« Ni

®­îc bè trÝ ë phÝa sau bÖ thê PhËt trong chÝnh ®iÖn chïa. Còng cã tr­êng hîp h×nh t­îng móa cña thÇn ®­îc vÏ trªn bøc t­êng trong kiÕn tróc chïa víi mµu s¾c rùc rì.

3.6. H×nh móa vò n÷ Apsara

Tõ thÕ kØ ®Çu C«ng nguyªn, Bµlam«n gi¸o ®· du nhËp tõ Ên §é vµ trë thµnh t«n gi¸o chÝnh cña giíi quý téc, ®Õn thÕ kØ XIII míi thay thÕ b»ng PhËt gi¸o TiÓu Thõa (ThÐrava®a). Nh­ vËy ®· cã trªn m­êi thÕ kØ Bµlam«n gi¸o tån t¹i ph¸t triÓn ë ng­êi Khmer, nªn ¶nh h­ëng cña Bµlam«n gi¸o kh«ng dÔ bÞ phai mê trong

®êi sèng tinh thÇn cña ng­êi Khmer Nam Bé. Khi PhËt gi¸o TiÓu Thõa ®· ph¸t triÓn bÒn v÷ng th× ¶nh h­ëng cña Bµlam«n gi¸o vÉn cã phÇn l­u l¹i trong kiÕn tróc chïa Khmer. Cô thÓ lµ t­îng Linga vµ Apsara vÉn hiÖu h÷u trong kiÕn tróc chïa th¸p víi sù s¸ng t¹o, tiÕp nhËn, hßa nhËp nhuÇn nhuyÔn vµ c¸ch ®iÖu.

“T¹i chïa Beng S¨n R¸ch, x· An Ninh, huyÖn Mü Tóc, tØnh HËu Giang ng­êi ta thÊy trªn s©n nÒn chÝnh ®iÖn cã ba Linga lµm b»ng th¹ch cao cao 40cm, ®­êng kÝnh ®Çu 20cm, ®­îc ®Æt vµo ba ng«i miÕu nhá h×nh vu«ng, mçi c¹nh 60cm, cao 1,3m ë ®»ng tr­íc hai cöa chÝnh h­íng ®«ng s©n chïa. Nh­ vËy, ph¶i ch¨ng Linga lµ ®¹i diÖn cho mét vËt linh thiªng ®èi víi ng­êi Khmer g¾n víi tÝn ng­ìng phån thùc cho nªn hä ®· ®­a nã vµo thê trong miÕu trªn s©n nÒn chïa n¬i trang träng cña chÝnh ®iÖn?”⁽³⁾.

Tõ ®ã cho thÊy, vò n÷ Apsara - mét vò n÷ thiªn thÇn cña Bµlam«n gi¸o hiÖn h÷u trong kiÕn tróc chïa th¸p Khmer lµ

mét lÏ ®­¬ng nhiªn trong sù giao l­u, giao thoa v¨n hãa cña céng ®ång ng­êi Khmer Nam Bé. Mét khÝa c¹nh biÓu hiÖn quan träng cña triÕt lÝ PhËt gi¸o TiÓu Thõa lµ h­íng thiÖn, trõ ¸c. Theo quan niÖm cña ng­êi Khmer Nam Bé th× vò n÷ Apsara lµ mét thÇn thiÖn. Trong trang trÝ vµ tranh vÏ trªn c¸c t­êng, trÇn cña chïa lµ vÏ theo c¸c sù tÝch, vÝ dô: sù tÝch Thiªn anh hïng ca Ramayana Ên §é (RiÒm Kª); sù tÝch PhËt tho¹i vÒ cuéc ®êi cña ®øc PhËt tõ lóc sinh ra ®Õn lóc vµo câi NiÕt Bµn; hay sù tÝch vò n÷ Apsara víi s¾c ®Ñp, tµi móa giái, chinh phôc thÕ giíi thiªn thÇn, thÕ giíi trÇn gian, kÓ c¶ giíi tu hµnh, nªn h×nh vò n÷ Apsara ®­îc vÏ trªn c¸c bøc t­êng, c¸c trÇn cña nh÷ng ng«i chïa cã nhiÒu mÇu s¾c rùc rì,

®­êng nÐt tinh x¶o, tÝnh mÜ thuËt cao vµ ë nh÷ng vÞ trÝ quan träng. Kh«ng nh÷ng bøc vÏ ë vÞ trÝ chÝnh ®iÖn mµ cßn ®­îc vÏ ë nhµ héi, nhµ t¨ng cña chïa Khmer.

Vò n÷ Apsara ®­îc miªu t¶ lµ vò n÷

thiªn thÇn xinh ®Ñp tuyÖt vêi, ®ang l­în bay, uyÓn chuyÓn, móa ®iÖu tiªn bay, víi nhiÒu kiÓu, d¸ng, t¹o h×nh ®Ñp, hÊp dÉn lµm mª say câi Trêi. Vò n÷ Apsara cã nh÷ng d¸ng ®iÖu, t¹o h×nh gÇn gòi víi h×nh móa vò n÷ K©y No, ph¶i ch¨ng ®·

cã sù ¶nh h­ëng, hßa quyÖn vò n÷

Apsara (Bµlam«n gi¸o) vµ vò n÷ K©y No (PhËt gi¸o TiÓu Thõa). NÕu cã th× ®ã còng lµ ®iÒu tÊt yÕu, cã thÓ x¶y ra trong t©m thøc cña céng ®ång ng­êi Khmer khi tån t¹i hai t«n gi¸o Bµlam«n gi¸o vµ PhËt gi¸o TiÓu Thõa trong tiÕn tr×nh lÞch sö 3. Tr­êng L­u (chñ biªn).V¨n hãa ng­êi Khmer vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long,... S®d, tr. 325.

h×nh thµnh ph¸t triÓn téc ng­êi vµ v¨n hãa t«n gi¸o cña ng­êi Khmer Nam Bé.

3.7. H×nh móa Ch»ng (Yak)

Ch»ng (Yak) lµ mét h×nh t­îng, mét nh©n vËt trong truyÒn thuyÕt thÇn tho¹i vµ trong nhiÒu lÜnh vùc v¨n häc nghÖ thuËt, cã nÐt ®Æc tr­ng riªng biÖt, lµ ®¹i diÖn cho lùc l­îng tµ, ¸c, phi nghÜa (lo¹i nh©n vËt ph¶n diÖn). Yak ®­îc kh¾c häa trong s©n khÊu R« B¨m, trong ®iªu kh¾c, kiÕn tróc lu«n cã sù biÕn ®æi h×nh d¹ng rÊt ®Æc biÖt. Ch»ng mét nh©n vËt d÷ tîn, khi cã mét ®Çu, khi cã nhiÒu ®Çu, r¨ng nanh dµi, nhän, m¾t låi, mòi to, mÆt rÊt hung d÷. QuÇn ¸o lu«n bã s¸t nh­ mét lo¹i vâ t­íng. Víi tµi nghÖ cña c¸c nghÖ nh©n, diÖn m¹o m«tip Ch»ng ®­îc kh¾c häa rÊt ®éc ®¸o, thÓ hiÖn b¶n chÊt cña nh©n vËt tµ, ¸c. Cã lÏ v× thÕ trong kiÕn tróc th¸p Khmer, Yak ®­îc kh¾c häa ngay ë c¸c mÆt cña th¸p, ë vÞ trÝ quan träng cña th¸p.

Th¸p Khmer th­êng cÊu tróc ba tÇng, tÇng mét réng, lín; tÇng hai nhá h¬n tÇng mét; tÇng ba nhá h¬n tÇng hai;

®Ønh cña th¸p t¹o thµnh h×nh tam gi¸c (chãp nãn) nhiÒu líp. Trªn ®Ønh c¸c th¸p cña chïa th­êng cã t­îng khèi Linga.

H×nh móa Yak ë vÞ trÝ hai bªn ë tÇng mét cña th¸p.

H×nh móa Ch»ng (Yak) ®­îc ®¾p thµnh khèi, t¹o h×nh nh­ vâ t­íng canh gi÷ cöa th¸p. M«tÝp chñ ®¹o cña t¹o h×nh móa Yak lµ hai ch©n khuþu, hai ®Çu gèi h­íng hai bªn (thÕ tÊn); hai tay gËp, mét tay thÊp mét tay cao, nh­ cÇm mét binh khÝ ®­a ra phÝa tr­íc ngùc, thÕ ng­êi th¼ng; trang phôc quÇn ¸o bã s¸t ng­êi;

®Çu ®éi mò nhän theo h×nh chãp nhän.

Toµn khèi t­îng h×nh móa Yak kháe, ch¾c, cã phÇn hung d÷.

3.8. H×nh móa thiªn thÇn

Phæ biÕn trªn c¸c mÆt cña kiÕn tróc th¸p Khmer th­êng cã h×nh móa thiªn thÇn h×nh khèi, ®­îc bè trÝ c©n ®èi ë hai bªn cöa th¸p (tÇng mét) hoÆc ë tÇng hai cña th¸p. KiÕn tróc th¸p th­êng cã bèn mÆt, bèn h­íng §«ng, T©y, Nam, B¾c, mçi h­íng cã hai h×nh móa thiªn thÇn h­íng thiÖn, b¸c ¸i, nh­ hßa ®ång tiÔn

®­a phï hé cho c¸c linh hån ng­êi qu¸

cè trong th¸p (cãt pi chÐt ®©y).

M«tÝp d¸ng thÕ móa cña thiªn thÇn cã g× ®ã gÇn gòi víi d¸ng thÕ t¹o h×nh thÇn Siva cña Bµlam«n gi¸o ®­îc c¸ch ®iÖu cã tÝnh nghÖ thuËt móa kh¸ ®Ëm nÐt.

M«tÝp t¹o h×nh móa c¬ b¶n: Mét ch©n lµm trô, kiÔng gãt ch©n vµ khuþu, mét ch©n co (gËp gèi) cæ ch©n duçi tù nhiªn, c¸c ngãn ch©n h­íng xuèng d­íi. Th©n ng­êi vµ ®Çu ng¶ theo h­íng ch©n co.

Mét tay bªn phÝa ch©n cã gËp khuûu tay, cæ tay uèn, c¸c ngãn tay s¸t nhau ®Ó h­íng tr­íc ngùc, c¸c ngãn tay h­íng lªn trªn. Tay cßn l¹i gi¬ lªn cao theo h×nh d©y cung, khuûu tay h¬i gËp, cæ tay cuèn, c¸c ngãn tay s¸t nhau, c¸c ngãn tay h­íng ngang ®Çu, lßng bµn tay h­íng lªn trªn.

H×nh móa thiªn thÇn bªn kia t¹o thÕ móa ng­îc l¹i (®èi xøng), mét h×nh móa ch©n trô lµ ch©n ph¶i, mét h×nh móa ch©n trô lµ ch©n tr¸i. H×nh móa thiªn thÇn lu«n ë thÕ c©n ®èi. §ã lµ mét quy

­íc t¹o h×nh móa b¾t buéc, lu«n ng­îc nhau. Cã thÓ ®ã lµ quy luËt thÈm mÜ trong quan niÖm, t­ duy cÊu tróc trong nghÖ thuËt kiÕn tróc chïa, th¸p nãi

riªng, trong cÊu tróc nghÖ thuËt nãi chung cña ng­êi Khmer Nam Bé.

3.9. H×nh ng­êi cÇu nguyÖn trong kiÕn tróc nhµ thiªu

Phæ biÕn trong céng ®ång ng­êi theo

®¹o PhËt TiÓu Thõa, khi qua ®êi ®Òu lµ háa t¸ng (®­a vµo nhµ thiªu). Nhµ thiªu

®­îc cÊu tróc kh¸ c«ng phu, ®éc ®¸o víi nhiÒu kiÓu d¸ng, hoa v¨n häa tiÕt, trong

®ã cã h×nh ng­êi ®­îc bè trÝ ë phÝa trªn cña nhµ háa thiªu. T¹o h×nh ng­êi ®ã cã thÓ lµ t­îng PhËt, còng cã thÓ lµ t­îng PhËt móa khóc cÇu nguyÖn, cã yÕu tè móa, cã liªn quan tíi móa löa quanh nhµ thiªu nh­ mét tôc lÖ cña háa t¸ng.

T­îng PhËt ngåi b¾t ch©n ch÷ ngò trong khung l¸ ®Ò ®­îc c¸ch ®iÖu. Mét tay bu«ng xu«i ë thÕ tù nhiªn ë phÝa tr­íc, mét tay nh­ cÇm mét bã ®uèc, nh­

tông kinh, nh­ móa khóc cÇu nguyÖn cho linh hån ng­êi qu¸ cè ®­îc tÞnh l¹c vÒ n¬i vÜnh h»ng.

3.10. H×nh móa vò n÷ trong nh¹c cô Trong nhiÒu lÜnh vùc sinh ho¹t v¨n hãa chïa còng nh­ tÝn ng­ìng, phong tôc, tËp qu¸n th­êng cã sù tham gia cña hÖ thèng nh¹c cô Khmer. Trong ®ã quan träng lµ c¸c nh¹c cô gâ, nh­ ®µn Runet ªk, Runet thung, K«ng thon, Runet dek… C¸c nh¹c cô nµy th­êng cÊu t¹o theo h×nh thuyÒn, nªn cßn gäi lµ ®µn thuyÒn.

§Æc biÖt hai ®Çu gi¸ ®ì ®µn thuyÒn th­êng cã ch¹m kh¾c h×nh vò n÷ vµ t¹o h×nh, t¹o d¸ng, trang phôc móa theo phong c¸ch d©n téc.

4. KÕt luËn 4.1. T«n gi¸o

NghÖ thuËt móa (h×nh móa) trong chïa th¸p cña ng­êi Khmer ë vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long lµ mét biÓu hiÖn ®éc

®¸o trong nghÖ thuËt kiÕn tróc Khmer Nam Bé. Nã hµm chøa nh÷ng gi¸ trÞ, nh÷ng ý nghÜa, nh÷ng t­ duy s¸ng t¹o vµ quan niÖm thÈm mÜ cña ng­êi Khmer Nam Bé trong kiÕn tróc chïa th¸p, trong v¨n hãa t«n gi¸o.

Chïa, th¸p lµ biÓu t­îng, ®Æc tr­ng cña PhËt gi¸o TiÓu Thõa, tån t¹i, ph¸t triÓn rÊt sím ë céng ®ång ng­êi Khmer Nam Bé. Kho¶ng thÕ kØ I sau C«ng nguyªn, giíi quý téc Khmer ®· theo Bµlam«n gi¸o du nhËp tõ Ên §é vµ trë thµnh t«n gi¸o quan träng trong ®êi sèng v¨n hãa t«n gi¸o cña hä. Cïng thêi, hoÆc tr­íc ®ã d©n nghÌo ng­êi Khmer Nam Bé theo PhËt gi¸o TiÓu Thõa, bëi PhËt gi¸o TiÓu Thõa cã nh÷ng nÐt t­¬ng ®ång gÇn gòi víi tÝn ng­ìng d©n gian nh­ tôc thê thÇn Ar¾k, thÇn Neakta. M·i ®Õn thÕ kØ XIII PhËt gi¸o TiÓu Thõa míi ph¸t triÓn m¹nh mÏ, bÒn v÷ng trong toµn céng ®ång ng­êi Khmer vµ trë thµnh t«n gi¸o chÝnh thèng cña céng ®ång ng­êi Khmer ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long Nam Bé.

Tuy Bµlam«n gi¸o ®· dÇn dÇn suy tµn, nh­ng ¶nh h­ëng cña Bµlam«n gi¸o cßn s©u ®Ëm trong t©m thøc, t×nh c¶m cña ng­êi Khmer Nam Bé. Bëi vËy trong nghÖ thuËt kiÕn tróc chïa th¸p Khmer vÉn cßn bãng d¸ng cña Bµlam«n gi¸o.

Nh­ vËy, dï h÷u thøc hay v« thøc ®· cã sù hßa nhËp, giao thoa gi÷a Bµlam«n gi¸o vµ PhËt gi¸o TiÓu Thõa tån t¹i trong kiÕn tróc chïa, th¸p Khmer.

§iÒu nµy thÊy râ h×nh ng­êi móa trong kiÕn tróc chïa th¸p hiÖn h÷u trong

®êi sèng v¨n hãa, t«n gi¸o cña céng

®ång. §ã lµ h×nh móa vò n÷ Aprasa, chim thÇn Garu®a, chim thÇn Ma Ha Krót vµ c¶ Linga biÓu t­îng linh thiªng cña Bµlam«n gi¸o. §ã lµ sù hçn dung cña v¨n hãa t«n gi¸o cïng tån t¹i trong sinh ho¹t v¨n hãa cña céng ®ång ng­êi Khmer Nam Bé, mµ kiÕn tróc chïa th¸p lµ mét biÓu hiÖn.

4.2. Chïa th¸p

Nãi tíi PhËt gi¸o TiÓu Thõa kh«ng thÓ kh«ng nãi tíi chïa th¸p, nã cã vai trß

®Æc biÖt quan träng trong ®êi sèng v¨n hãa tinh thÇn cña céng ®ång ng­êi Khmer. Phæ biÕn ë c¸c phum sãc Khmer

®Òu cã mét ng«i chïa. Theo thèng kª ch­a ®Çy ®ñ, hiÖn c¸c phum sãc ë §ång b»ng s«ng Cöu Long cã 600 ng«i chïa.

Chïa ®­îc x©y dùng trªn mét khu«n viªn réng lín, cã nh÷ng hµng c©y cao vót vµ víi nhiÒu ng«i nhµ víi nh÷ng c«ng n¨ng kh¸c nhau.

Chïa lµ trung t©m sinh ho¹t v¨n hãa t«n gi¸o, sinh ho¹t v¨n hãa céng ®ång, n¬i diÔn ra lÔ, héi, phong tôc, tËp qu¸n, tÝn ng­ìng, v¨n hãa, x· héi vµ nghÖ thuËt. Chïa lµ n¬i göi g¾m niÒm tin, ­íc väng, t©m linh cña con ng­êi vµ g¾n bã víi vßng ®êi ng­êi, sinh, l·o, bÖnh, tö.

Chïa lµ biÓu t­îng linh thiªng cña PhËt gi¸o TiÓu Thõa.

4.3. NghÖ thuËt móa (h×nh móa) trong kiÕn tróc chïa th¸p

NghÖ thuËt móa (h×nh móa) lµ mét ®Æc tr­ng, ®éc ®¸o trong kiÕn tróc chïa th¸p Khmer ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long. NghÖ thuËt móa trë thµnh mét thµnh tè trong nghÖ thuËt kiÕn tróc chïa th¸p PhËt gi¸o, kh«ng thÓ thiÕu v¾ng. Phæ biÕn trong kiÕn tróc chïa th¸p bao giê còng cã h×nh móa víi c¸c d¸ng, thÕ, t¹o h×nh kh¸c nhau.

Nh­ng tæng thÓ cã m«tÝp chñ ®¹o lµ vò n÷, lµ chim thÇn, lµ thÇn víi nh÷ng h×nh khèi næi vµ vÏ trªn c¸c t­êng, trÇn nhµ chïa vµ

®¾p næi trªn c¸c th¸p.

Qua phÇn kh¶o cøu trªn cho thÊy mèi quan hÖ gi÷a t«n gi¸o, kiÕn tróc chïa th¸p vµ nghÖ thuËt móa (h×nh móa) lµ mèi quan hÖ h÷u c¬, trong chØnh thÓ thèng nhÊt, kh«ng thÓ chia c¾t. Chóng lµ nÐt ®Æc tr­ng v¨n hãa cña céng ®ång ng­êi Khmer ë

®ång b»ng s«ng Cöu Long. Mèi quan hÖ Êy

®­îc quy n¹p vµo s¬ ®å d­íi ®©y, thay cho lêi kÕt cña bµi viÕt nµy.

Móa Chïa Th¸p V¨n ho¸ t«n gi¸o V¨n ho¸- Téc ng­êi