524
Tuyin tap cong trinh Hdi nghi Cff hoc todn quoc Ky niem 30 niim Vien Cff hoc vd 30 nam Tgp chi Cff hoc Hd Ndi, ngay 8-9/4/2009
Anh huong ciia bien doi khi hau den xoay thuan nhiet doi hoat dong tren Bien Dong va do bo vao Viet Nam
Le Dinh Quang
Trung tdm Khoa hoc Cdng nghi Khi tugng Thiiy vdn vd Mdi trudng
Tom tat: Biin ddi khi hdu (BDKH) todn cdu ddn din nhicng biin ddng trong hi thdng khi hdu trdi ddt ndi chung. khi hdu cdc khu vice ndi rieng. Ddi vdi Viet Nam, BDKH dnh hudng din su biin ddi ciia cdc hiin tugng thdi tiet nguy hiim, md trudc hit Idxody thuan nhiet ddi. Xoay thuan nhiet ddi hogt ddng tren bien Ddng vd dd-bo vdo Viet Nam ngdy cdng cd xu thi mudn hon, cudng do mgnh han vd dich chuyin vi phia Nam han.
I. Mff d i u
Mot so thong tin mdi ve bien ddi khf hau toan cau:
a) Nhiet dp trung binh todn cdu dm lin trong hon mpt the ky qua
Tir khoang giua the ky XIX, nhd do dac chfnh xac bang cae dung eu, chiing ta mdi ed duge so lieu djnh lugng chi tiet ve bien ddi khf hau (BDKH) trong ban mdt the ky qua. Nhung so lieu CO dugc cho thay xu the chung la cudi the ky thii XIX den nay, nhiet do trung binh toan cau da tang len dang ke. Ket qua do dac va nghien ciru eho thay nhiet do khdng khi trung binh toan eau trong the ky XX da tang len 0,6°C. Tren dat lien, nhiet do tang nhieu ban tren bien va thap ky 90 la thap ky ndng nhat trong thien nien ky vira qua. Cac nha khoa hoc deu nhat tri rang, tinh trang ndng nhat xay ra trong 50 nam cudi eiia the ky XX la do hau qua boat ddng ciia con ngudi.
Sang nhirng nam diu thi ky XXI, nhiet do trai dit tilp tuc tang. Cd the lay nam 2003 lam minh chiing: Nhiet do trung binh toan ciu nam 2003 tang 0,46°C so vdi trung binh thdi ky 1971-2000 va la nam am thu ba k l tii' nam 1861. Trong dd, chuan sai nhiet do ban eau Bac la +0,59°C, ban ciu Nam la +0,32°C. Nam thii hai la nam 2002: +0,48°C. K I tir 1861 din 2003 co 5 nam im nhit dugc xip theo thir tu: 1998,2002,2003,2001 va 1995. Rd rang 5 nam nong nhit cua tren 100 nam qua deu roi vao 10 nam gan day.
b) Miia xudn din sdm han vi biin ddi khi;hdu
Cac nha khoa hge My tuyen bd miia xuan nam nay den vdi cac luc dja sdm ban 1,7 ngay so vdi nira dau the ky 20. Miia he, miia thu va miia ddng eung bit diu sdm ban 1,7 ngay. Miia hoa anh dao d Nhat Ban nam 2009 nd sdm ban 5 ngay so vdi trung binh . Ngoai ra, sir khac biet ve nhiet do giira miia Ddng va miia He ngay cang giam. Nhilu khu vuc tren hanh tinh dang bj sa mac boa do BDKH.
Anh hudng ciia biin ddi khi hdu din xody thuan nhiet ddi 525 hocit dpng trin Biin Ddng vd dd bd vdo Viet Nam
c) Cdy cdi "chay chdn " do BDKH
Trong mdt the ky qua, nhieu loai cay d My da djeh chuyen hang tram km ve phfa Bac do khong chju duge hien tugng tang nhiet do bdi hieu irng nha kfnh gay nen. Co quan bao ve rii'ng My khang djnh, vdi tdc do dd, nhung cay gd quy d My nhu buld vang ed thi tdi bien gidi phia Bac Canada trudc nam 2100, 40 loai cay quan trgng tai ban 30 bang phfa Ddng cua My da di chuyen ve phia Bac.
The ky tdi mue nude bien se dang cao them 1 met. Nhom nghien cuu thuge Vien Niels Bohr Dai hge Copenhagen tai Anh va Phan Lan cdng bd tren tap chi khoa bgc Climate Dynamics eho thay muc nude bien trong 100 nam tdi se cao ban mue nude bien hien tai la 1 met.
d) 2009 se la nam ndng ky luc
Cac nha nghien ciiu thdi tiet cua Anh nhan djnh, 2009 se la mdt trong 5 nam ndng nhat trong Ijch sir, vdi nhiet do toan cau eao hon muc trung binh nhieu nam khoang 0,4''C va nhiet do CO kha nang tang tiep trong nhung nam sau.
Tien sT Rajrb Shaw (dai hge Kyoto - Nhat) cho biet: khu vire Chau A - Thai Binh Duong (trong dd cd Viet Nam) duge xem la noi ed mirc do riii ro cao nhat the gidi do thien tai va BDKH. Nguyen nhan eo' ban la hoat ddng eiia con ngudi lam BDKH.
e) BDKH tiip siec cho biin liea (chdy riing) cita Australia viea qua
Tinh trang am len ciia trai dat da giiip nhung dam chay rirng d Nam Australia lan vdi tdc do chdng mat, bien thanh mdt con bao lua Ijch sir khien ban 100 ngudi chet. Dgt nang ndng khung khilp nhit trong vdng mdt the ky tai Australia khien nhiet do tai mdt sd noi d mien Ddng Nam nude nay la 46''C, trudc khi eae nggn lira xuat hien va thieu chet ft nhat 131 ngudi tai bang Victoria.
fi Niedc biin ddng 20cm trong 50 nam
Theo thdng tin tir Bd Tai nguyen va Mdi trudng, khoang 50 nam qua, tai Viet Nam nhiet do trung binh tang khoang 0,7''C va muc nude bien da dang cao ban 20em. Du kien sau 91 nam tdi - nam 2100, muc nude biin se dang cao hon 1 met, nhiet do tang khoang 3°C. Nlu muc nude biin dang cao them 1 met se cd 10% dan sd nude ta bj anh hudng true tilp, tin thit GDP khoang 10%o va lam khoang 40 ngan km' ddng bing ven bien Viet Nam bj ngap.
g) Cd Mau cd thi bi ngap hit diin rpng
Nghien ciiu mdi day cua Quy qudc t l v l bao ve thien nhien (WWF) cho thiy trong vong 25 nam tdi, BDKH ed thi gay ngap hit dien rgng va man hoa cac he sinh thai nude nggt d Ca Mau.
2. A n h hu-ffng cua B D K H den hoat dong ciia xoay thuan nhiet dffi (bao va ap thap nhiet doi) tren Bien D o n g
Sd lieu thdng ke bao va ap thip nhiet ddi boat ddng tren Biin Ddng d 2 giai doan 1950- 1999 va 2000-2005 thi hien trong bang 1.
526 Li Dinh Quang
Bang 1. Xoay thuan nhiet ddi boat ddng tren Bien Ddng (1950-2005) Cap bao
1950-1999
Trung binh mdi thap ky
2000-2005
Rat manh
64
- 1 3
22
Manh
55
11
20
Thudng
119
- 1 4
14
ATND
84
- 1 7
15
Chu thfch
5 thap ky
'/2 thap ky Qua bang tren ta thay. bao rat manh (gid manh nhat tir cap 12 trd len va bao manh tir cip 10 - cap 11) chi trong nira thap k\ qua (tir 2000-2005) irng vdi thdi ky cae nha k-boa hge da xac djnh cd sir bien doi rd ret va gia tang cua khi hau toan eau. Bao va ap thap nhiet ddi boat dgng tren Bien Dong da tang dot bien tuang irng vdi 22 va 20 con bao so vdi frung binh mdi thap ky cua thdi ky 1950-1999 (50 nam) la 13 va 11 con.
Theo l\! bao nhiet ddi boat ddng manh me hon la mdt trong nhirng hau qua nhan tien ciia bien doi khf hau. Bien am hon lam ngudn eung cap nang lugng (nhiet, am) cho bao manh hon.
Ddng thdi nhiet do dai duong eao ban va bien ddi khi hau rgng Idn hon cung cd the lam thay doi dudng di cua bao va phan bo boat ddng cua bao.
3. Xoay thuan nhiet doi do bo vao Viet Nam
Trong chfnh miia bao ddi vdi Viet Nam (tir thang 6 den thang 11) xoay thuan nhiet ddi do bg vao Viet Nam the hien trong bang 2.
Thap ky 1950-59 1960-69 1970-79 1980-89 1990-99 2000-2005'*'
Bang 2.
Thang 6 2
6 9 4 2
Xoay thuan nhiet ddi dd bd vao Viet Nam (1950-2005) Thang 7
2 6 6 7 6 4
Thang 8 6 10 13 10 7 6
Thang 9 8 14 15 11 9 7
Thang 10 11
8 10 20 11 2
Thang 11
7 7 3 8 1
Thang 12 2
2
3 1
Tong 34 49 59 60 48 23 (') tfnh den 2005 mdi cd 6 nam.
Cd the thiy ring, hi thap ky 70 ciia thi ky' trudc din nay, sd xoay thuan nhiet ddi do bg vao Viet Nam tang len dang kl. XTND do bd vao Viet Nam vao nua cuoi (thang 9, thang 10) \a cuoi miia bao (thang 11, 12) ed xu thi tang len tir thap ky 60 ciia thi ky trudc din nay.
Theo 121 sd con bao \'a ap thip nhiet ddi anh hudng din Viet Nam qua tirng thap ky theo so lieu tir 1900-2006 nhu trong bang 3.
Anh hudng ciia biin ddi khi hdu din xody thuan nhiet ddi hogt dpng tren Biin Ddng vd dd bd vdo Viet Nam
Bang 3. Xoay thuan nhiet ddi anh hudng din Viet Nam thdi ky 1900-2006
527
Thap ky
s6
X T N D 1900-
1909 47
1910- 1919
42
1920- 1929
34 1930-
1939 49
1940- 1949
31 1950-
1959 41
1960- 1969
55 1970-
1979 63
1980- 1989
70 1990-
1999 58
2000- 2006
29'*' (') mdi CO 6 nam cua dau the ky XXI
Bang 3 vdi sd lieu thdng ke tir 1990-2006 ciing chirng to ring, ttr thap ky 60 eiia thi ky XX den nay, so XTND anh hudng den nude ta tang len dang ke.
De thay rd ban tac ddng eiia bien ddi khi hau den bao do bd vao Viet Nam, xem xet thdi ky 1995 din 2006 (bang 4).
Nam
1995-2006
Bang 4.
Bao (cip 8-9) 25
Bao do bd vao Viet N a m (1995-2006) B a o m a n h (cap 10-11)
9
Bao rat m a n h (> cap 12) 8
Tong 42 Trong 12 nam gan day (1995-2006), tdng sd cd 42 con bao do bd vao Viet Nam. Trong dd so bao manh va rat manh la 17 con, chiem khoang 40,5%. Dieu do chirng td rang bao do bd vao nu'de ta ed xu the gia tang ve cudng do.
4. Ket luan
Bien ddi khi hau toan cau la hien huu, tac dgng den hoan luu chung khf quyen, dac biet khu vuc Dong A va Ddng Nam A. Vi vay, nd tae dgng den cac hien tugng thdi tiet, trong do co boat dgng eiia xoay thuan nhiet ddi. Xu thi bien doi eua xoay thuan nhiet ddi boat dgng tren Bien Dong va dd bd vao Viet Nam la: sd lugng trung binh xoay thuan nhiet ddi ft thay doi, nhung cudng do gia tang, miia bao keddai mugn han va ed xu hudng djeh chuyen ve phia Nam ban (ke den vT tuyen 12 do Bac).
Tai lieu tham khao
[1] "Bao cao phat triln con ngudi 2007/2008" Chuong trinh phat trien Lien Hgp QuIc.
[2] Nguyin Viet (2009). "Anh hudng cua ENSO din boat dong cua bao va ap thip nhiet ddi d Viet Nam" Tgp chi Tdi nguyen Mdi trudng. Ki I (64) s6 2 - 2009.
