NGHIÊNcúv - TRAO DỔI
GIỎI PMflP NÔNG coo HIỆU QUÃ CÔNG TÓC KHỎI TỐ, ĐIỂU TRA CÁC vụ ÁN THAM NHŨNG
PGS.TS. HOÀNG TRUNG THỊỊt • TS. LÈ VĂN SÁNG"
Từ khỏa: Vụ án về tham nhũng; thu hồi tài sản tham nhũng.
Nhận bài Biên tậpxong Duyệtbài
: 09/8/2022.
: 11/8/2022.
: 12/8/2022.
•• Bài viết khái quát kết quả khỏi tố, điều tra các vụ án về tham nhũng trong giai đoạn 2012-2022, chỉ ra những hạn chế, thiếu sót và nguyên nhân, từđó đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quảcông tác khởi tố, điều tra loại án này trong thòi gian tới.
1. Khái quát tình hình khỏi tố, điều tra các vụ án về tham nhũng giai đoạn 2012 - 2022
Trongthờigian qua, dưới sự chỉ đạo tập trung, thống nhất của Đảng và Nhà nước, cùng với sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ của các cấp, các ngành (đặc biệt là các lực lượng chuyên trách), công tác phòng, chống tham nhũng (PCTN), tiêu cực nói chung đã đạt nhiều kết quả quan trọng.
Theo đó, nhiều vụ án tham nhũng nghiêm trọng, phức tạp đã được phát hiện, nhiều bị can nguyên là lãnh đạo chủchốt của các bộ, ngànhcủa các tỉnh,thành phố lớnđã bị
truy tố trước pháp luật. So với trước đây, công tác PCTN giai đoạn 2012- 2022 được thực hiện khá toàn diện, tạo hiệu ứng tích cực, lan tỏa mạnh mẽ trong toàn xã hội, được cán bộ, đảng viên và Nhân dânđồng tình, hưởng ứng, được cộng đồng quốc tế ghi nhận và đánh giá cao. Với những kết quả đạt được, năm 2021, Việt Nam được
* Đại tá, Trưởng khoa Lý luận chính trị và khoa học xã hội nhân văn, Học viện Cảnh sát nhân dân.
* * Thiếu tá, Giảng viên Khoa Cảnh sát kinh tế, Học viện Cảnh sát nhân dãn.
Tạp chí _________
KIEM SẤT SỐ 16/2022 32
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
TỔ chức Minhbạch quốc tế xếp thứ 87/180 về “chỉ số cảm nhận tham nhũng” (CPI), tăng 46 bậc so với năm 2012'[1 ].
Đóng góp vào thành công chung là kết quả đã đạt được từ công tác khởi tố, điều tra các vụ án tham nhũng thời gian qua.
Theo số liệu thốngkê của các cơ quan chức năng, từ năm 2012 đến hết tháng 6/2022, cơ quan Cảnh sát điều tra (CSĐT) các cấp đã khởi tố, điều tra 2.526 vụ, 5.358 bị can phạm tội về tham nhũng (trung bình mỗi năm khởi tố, điều tra trên 250 vụ và trên 535 bị can). Trong đó, lực lượng CSĐT tội phạm vềtham nhũng, kinh te, buôn lậu khởi tố, điều tra 1.902 vụ (chiếm 75,3%)/4.312 bị can (chiếm 80%); Văn phòng cơ quan CSĐT khởi tố, điều tra 624 vụ (chiếm 24,7%)/1.067 bị can (chiếm 20%)[3,4].
2. Hạn chế, thiếusótvà nguyên nhân Công tác PCTN nói chung, công tác khởitố, điều tra các vụ ánthamnhũng nói riêng thời gian qua đãđượctriểnkhai, thực hiện rất nghiêm túc, thực chất, hiệu quả và khá toàndiện.Tuy nhiên, bên cạnhkết quả đạt được, công tác khởi tố, điều tracác vụ án tham nhũng còn bộc lộ hạn chế, thiếu sót như sau: (1) Một số vụ việc thamnhũng có thời gian xácminh ban đầu, trước khira quyết định khởi tố vụ án, khởi tốbị can kéo dài, nhất là các vụ án tham nhũng có yếu tố nước ngoài; (2) Công tác khởi tố, điều tra vụ án tham nhũng ở nhiều địa phương
chưa có sựchuyển biếnrõ nét, trong năm hoặc nhiều năm không khởi tốmới án tham nhũng12 [1], Kết quả khởi tố vụ án tham nhũng ở cấp huyện cũng chưa tương xứng với thực tế, án tham nhũng được khởi tố phần lớn là ít nghiêmtrọng, thiệt hại không lớn; (3) Số lượng tài sản thamnhũng được thuhồi hàng năm có xu hướngtăng, nhưng tỉ lệ còn thấp so với số tài sản bị chiếm đoạt, thiệt hại; (4) Phối họp giữa cơ quan CSĐT với một số lực lượng, đơn vị liên quan chưa thực sự hiệu quả. Nhiều vụ án tham nhũnglớn, liên quan đến lĩnh vực tài chính - ngân hàng, xây dựng... Cơ quan CSĐT thường nhận được kết luận giám định, định giá tài sản chậm. Sự phối hợp giữa cơquan CSĐT vàViệnkiểm sát nhân dân trong nhiều trường họp chưa kịp thời, chặt chẽ, hiệu quả chưa cao. Trong không ít vụ án tham nhũng, cơ quan CSĐT và Việnkiểm sát nhân dân có quan diêm chưa thống nhất trong nhận định tội danh, căn cứkhởi tố vụ án, khởi tố bị can, trong thu thập, đánh giá, sử dụng chứng cứ; (4) Việc tương trợ tư pháp trong giải quyết các vụ án tham nhũng có yếu tố nước ngoài còn gặp rất nhiều khó khăn, nhiều trường họp cơ quan CSĐT không nhận được hoặc
1. Đây cũng là năm Việt Nam có chỉ số CPI cao nhất trong giai đoạn 2012 - 2021.
2. Năm 2017, các tỉnh không khởi tố án tham nhũng là: Tuyên Quang, Lạng Sơn, Hải Dương, Bình Dương; năm 2018, các tỉnh không khởi tố án tham nhũng là: Đà Nằng, Tiền Giang, Tuyên Quang;
năm 2019, các tỉnh không khởi tố án tham nhũng:
Đồng Nai, Bốn Tre; năm 2020, các tỉnh không khởi tố án tham nhũng là: An Giang, Bình Dương, Vĩnh Long; năm 2021, các tinh không khởi tố án tham nhũng là: Trà Vinh, Vĩnh Long.
_________ Tạpchí số 16/2022 KIE viSÁT 33
NGHIÊN cứu - TRAO ĐỔI
nhận đượckết quả tương trợ tưphápchậm, dần đến việcgiải quyết vụ án kéo dài.
Những hạn chế, thiếu sótnêu trên xuất phát từ nhiều nguyên nhân,trong đó có các nguyên nhân chủ yếusau:
Một là, nhiều vụ án tham nhũng, nhất là các vụ án tham nhũng do cơ quan CSĐT Bộ Công an thụ lý, điều tra có tính chất phức tạp, nghiêm trọng, có sự đan xen nhiều hành vi phạm tội. Tội phạm tham nhũng thường diễn ra trong thời gian dài, được phát hiện qua nhiều lần thanh tra, kiểm tra, nên nhiều nội dung sai phạmđã được đối tượng hợp thức hóa, tiêuhủy tài liệu, chứng cứ... Chủ thể của tội phạm là người có chức vụ, quyền hạn, có kiếnthức, kinh nghiệm, có mối quan hệ rộng... dần đến cơ quan CSĐT gặp nhiều khó khăn trongthu thập các chứng cứđể khởi tố và chứngminh.
Hai là, công tác lãnh đạo, chỉ đạo khởi tố,điều tracác vụ án tham nhũng của lãnh đạo một số cơ quan CSĐT chưa thực sự quyết liệt, sâu sát, thậm chí còn tâm lý né tránh, sợ trách nhiệm trong chỉ đạo, dẫn đến không ít địa phương trong nhiều năm không khởi tổ vụ án tham nhũngmới.
Ba là, một bộ phận Điều tra viên, Cán bộ điều tra nhận thức chưa đầy đủ, thống nhất về vai trò của công tác khởi tố, điều tra vụ án tham nhũng; năng lực, trình độ của Điều tra viên, Cán bộ điều tra (nhấtlà ở cấp cơsở) chưa đồng đều. Trongquá trình điều tra, nhiều Điều tra viên, Cán bộ điều tra chưa chủ động nghiên cứu, sử dụng các
cách tiếp cận, áp dụng các phương pháp, biện pháp điều tra phù hợp với đặc trưng của tội phạm tham nhũng.
Bổn là, thiếu cơ chế và quy chế phối hợp riêng giữa cơ quan CSĐT với các cơ quan, đơn vị có chuyên môn đặc thù như:
Thanh tra, Kiểm toán, các cơquantư pháp trong điều tra vụ án tham nhũng. Không ít Điều tra viên, Cán bộ điều tra khi thực hiện các yêu cầu phối hợp với Kiềm sát viên trong áp dụng các biện pháp thu thập, đánh giá, sử dụng chứng cứ còn có tâm lý chủ quan, chưa chủ động, linh hoạt trong phối hợp công tác.
Ngoài ra, hiện còn thiếu cơ sở pháp lý và cơchế cụ thể để tổ chức triển khai hoạt động tương trợ tư pháp trong điều tra vụ án tham nhũng.
3. Một sổ giải pháp cơ bản góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác khỏi tố, điều tra các vụ án tham nhũng trong thời gian tới
Thứnhất, côngtác khởi tố, điều tra vụ ántham nhũng cần tiếptụcđặtdưới sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện của Đảng,trực tiếp là Ban Chỉ đạo Trung ương về PCTN, tiêu cực, Đảng ủy Công an Trung ương, lãnh đạo Bộ Cônganvớiphương châm: “Không có vùng cấm; không có ngoại lệ; không ngừng nghỉ; không chịu sức ép của bất cứ tổ chức, cá nhân nào”. Trong điều tra vụ án thamnhũng,cơ quan CSĐT phải quán triệt quan điểm: “Tích cực,khẩn trương, rõ đến đâu xửlý đến đó, không phân biệtngười có hành vi thamnhũng là ai, đã có dấu hiệu tội
Tạpchí _________
KIẾM SÁT—/Sol 6/2022 34
NGHIÊN CỬU -TRAO DỔI
phạm phải khởi tố, điềutra..
Thứ hai, đẩy nhanh tiến độ xác minh, điều tra các vụ án tham nhũng đặc biệt nghiêm trọng, phứctạp; có sựtham gia và cấu kết chặt chẽ giữa nhiều bị can; vụ án liên quan đến nhiều tỉnh, thành phố, nhiều lĩnhvực; vụ án có yếu tốnướcngoài... với phươngchâm: “Làm từngbước vữngchắc;
kếtluận điều tra từng phần, điều tra rõđến đâu kết luận điều tra chuyển hồ sơ đềnghị truy tố, xét xử đến đó;đảm bảo tiếnđộtheo yêu cầu”. Quá trình xác minh, điềutra vụ án tham nhũng, Điều tra viên, Cán bộ điều tra cần đặc biệt chú ý làm rõ “lồ hổng” trong “quy định”,“quy trình”mà các bị can đã lợi dụng để phạm tội tham nhũng. Các cấp có thẩm quyền cần xây dựng và triển khai thực hiện giải pháp xử lý “lỗ hổng” đó; chú ýthuthập, xem xét, đánhgiá khách quan, thận trọng các tài liệu, chứng cứ đã thu thập được, đặc biệt là các chứng cứ vật chất; gắn việc thu thập vật chứng với công tác thu hồi tài sản tham nhũng; hạn chếviệc đối tượng cóthời gian hợp lý hóa hoặc tiêu hủy các tài liệu, chứng cứ liên quan, cất giấu, tẩu tán tài sản tham nhũng.
Thứ ba, tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy cơ quan CSĐT Công an cấp tỉnh để phù hợp với việc triển khai thực hiện Đe án thành lập Ban Chỉ đạo cấp tỉnh về PCTN,tiêu cực3. Theo đó, cần nghiên cứu
3. Đen nay đã có các tinh, thành phố trực thuộc trung ương sau thành lập Ban chi đạo PCTN: Hà Nội, Thái Binh, Sóc Trăng, An Giang, Khánh Hòa, Tây Ninh, Nghệ An...
tổ chức Đội điều tra và thẩm định hồ sơ án tham nhũng độc lập với Đội điều tra và thẩm định hồ sơ án kinh tế và bố trí đội ngũ Điều tra viên, Cánbộ điều tra phù hợp để thực hiện nhiệm vụ điều tra án tham nhũng. Cùng với đó, cần thực hiện phân cấp mạnh cho cơ quan CSĐT Công an cấp huyện trong điều tra án tham nhũng nghiêm trọng, phức tạp, gắn với việc theo dõi, đôn đốc, hướng dẫn, kiểm tra của đơn vị cấp trênvới cấp dưới. Qua đó, huy động sự vào cuộc và phát huy sức mạnh của các hệ lực lượng trong công tác điều tra tộiphạm tham nhũng, góp phần khắc phục tìnhtrạng “trên nóng,dưới lạnh”,đảm bảo sựđồngbộ giữa cơ quan CSĐT cáccấp và giữa các địa phương với nhau.
Thứ tư, chútrọng xây dựng độingũ Điều tra viên, Cán bộ điều tra làm công tác điều tra vụ án tham nhũng có bản lĩnh, thật sự liêm chính, trong sạch, không chịu bất cứ sức ép không trong sáng nào của tổ chức, cá nhân. Cơ quan CSĐT Công an các cấp cần có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trìnhđộ vềchính trị, pháp luật, nghiệp vụ, kết hợp với kiến thức bổ trợ khác về kinh tế, quản lý kinh tế... cho đội ngũ Điều traviên, Cán bộ điều trathông qua các khóa đào tạo, tập huấn,bồi dưỡng chuyên sâu.
Thứ năm, tập trung chỉ đạo nâng cao chất lượng công tác chấp hành pháp luật trong các hoạt động tố tụng, nhất là hoạt động tiếp nhận và xử lý tố giác, tin báo, kiến nghị khởi tố có liên quan đến tộiphạm tham nhũng; các hoạt động điều tra tố tụng;
tăng cường công tác chỉ đạo, hướng dẫn
_________ Tạp chí SỐ 16/2022 KlÉvĩ SÁT 35
NGHIÊNCỮU - TRAO ĐỔI
và tháogỡ khó khăn, vướng mắc trong xác minh, điều tra các vụ ánthamnhũng; phân công, bố trí đội ngũ Điều tra viên, Cán bộ điều tra có năng lực, kinh nghiệm và phẩm chất tốt làm công tác điều tra vụ án tham nhũng theo phương châm “rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ quy trình, rõ hiệu quả”.Cùng vớiđó, cần thườngxuyêntổng kết thực tiễn công tác khởi tố, điều tra một số vụ ántham nhũng lớn, điển hình để rút kinh nghiệm, nâng cao hiệu quả công tác lãnh đạo, chỉ đạo công tác khởi tố, điều tra vụán tham nhũng trên phạm vi toàn quốc.
Thứ sáu, tăng cường phối hợp giữa cơ quan CSĐT với các cơ quan hữu quan trong thực hiện các nội dungcơ bảnsau:
- Phối hợptrong việc cungcấp, trao đổi thôngtin, tài liệu phục vụ công tác khởi tố, điều tra án tham nhũng; phối hợp nghiên cứu, sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật để khắc phục những hạn chế, khó khăn, vướngmắc trong công tác PCTN; phối họp hoàn thiện các quy trình,quy định vể giám định, định giá tài sản; phối họp đẩy nhanh tiến độ xác minh, điều tra các vụ án tham nhũng nghiêmtrọng, phức tạp, dư luậnxã hội quan tâm.
- Cơ quan CSĐT cần tập trung phối hợp chặt chẽ với Viện kiểm sát nhân dân ngay từ khi kiểm tra, xác minh ban đầu, nhằm đảm bảo việc khởi tố điều tra, bắt giam, giữ đúng pháp luật; trong áp dụng biệnpháp phong tỏa, niêm phong tài sản, áp dụng các biện pháp để kịp thời ngăn chặn việc bị can tẩutántàisản; tăng cường
và nâng cao chất lượng phối họp thu thập và đánh giá chứng cứ; trong áp dụng, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn đối với bị can, mở rộng điều tra để truy bắt và xử lý tội phạm tham nhũng theo đúng quyđịnh của pháp luật và tháogỡ, giải quyết các vấn đề khó khăn, vướng mắc khác trong quá trình điều tra vụán tham nhũng.
Thứ bảy, đẩy mạnh đàm phán, ký kết các hiệp định tương trợ tư pháp, các thỏa thuận hợp tác quốc tế về PCTN, tạo cơ sở pháp lýđể mở rộng và nâng cao hiệu quả họp tác quốc tế về PCTN; phối họp chặt chẽ với cơ quan chức năng của các nước, các tổ chức quốc tế để truy bắt, dẫn độ đối tượng phạm tội tham nhũng lẩntrốn, giao - nhậntài liệu, chứng cứvàthuhồi tài sản tham nhũng. □
Tạpchí _________
K1ẺMSÁ I SỐ 16/2022 36
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Chính trị (2022), Bảo cảo tổng kết 10 năm công tác phòng, chống tham nhũng, tiêu cực giai đoạn 2012 - 2022, nhiệm vụ, giải pháp thời gian tới, Hà Nội.
2. Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng (2020), Báo cáo Hội nghị toàn quốc tống kết công tác phòng, chống tham nhũng giai đoạn 2013 - 2020, Hà Nội.
3. Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (2012 - 6/2022), Báo cáo tong kết công tác, Hà Nội.
4. Văn phòng cơ quan Cảnh sát điều tra - Bộ Công an (2012 - 6/2022); Báo cáo tổng kết công tác, Hà Nội.
