Nghiêncứu - Trao đôi 69
QUY ĐỊNH VỀ HÀNH VI CẠNH TRANH
KHÔNG LÀNH MẠNH THEO LUẬT CẠNH TRANH NĂM 2018
ThS. VŨ QUỲNH NGA(‘>
Tóm tắt: Quy định về hànhvỉ cạnh tranh khônglành mạnh là một chế định quan trọng trong pháp luật cạnh tranh của Việt Nam. Bài viết tậptrung đánh giá, nhìn nhận những thay đổi vềphạm viáp dụng, cácdấu hiệu và cách ấn định mứcphạt đối với hành vỉ cạnh tranh khônglành mạnh theo Luật Cạnh tranh năm 2018, từ đó đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện những quy định này.
Từ khóa: cạnh tranh; hành vi; quy định
T
rongnền kinh tế thị trường hiện nayở nước ta, các hoạt động cạnh tranh đang diễn ra một cách mạnh mẽ, manglạisựphát triển về kinh tế vànhiềuphương diệnkhác trong đời sống xãhội. Tuy nhiên, mộtsố doanh
nghiệp vì muốnchiếm ưu thế cạnh tranh để tăng lợi nhuận đã không thực hiện hoạt động cạnh tranh một cách lành mạnh, mà sử dụng nhiều phương thức, thủ đoạn gây thiệt hại chongười tiêu dùng và doanh nghiệp khác. Do đó, yêucầu tất yếu phải có sự điều chỉnh của pháp luật về cạnh tranhnói chung và các quy định về xử lý hành vi cạnh tranh khônglành mạnh nóiriêng.
1. Khái quát về hành vi cạnh tranh không lànhmạnh
Hiểu theo nghĩa rộng, hành vi cạnh tranh không lành mạnhbao gồm tất cả hành vi xâm hại đến hoạt động cạnh tranh trên thị trường, xâmhạitớiquyền tự do cạnh tranh công bằng củadoanhnghiệp.
<*> Trường Đại học Giao thông vận tải Phân hiệu tại Thành phố Hồ Chí Minh
Theo Công ước Paris năm 1883 về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp(1), bất cứ hành vi nào không trung thực trong hoạt động thương mại và công nghiệp đều bị coi là hành vi cạnh tranh không lành mạnh.
Khoản 6Điều3 Luật Cạnh tranhnăm 2018 đưa ra quy định: “Hành vi cạnh tranh không lành mạnh là hành vi của doanh nghiệp trái với nguyêntắc thiện chí, trung thực, tập quán thương mại và các chuẩn mực khác trong kinhdoanh, gâythiệthạihoặc có thể gây thiệt hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệpkhác”.
Nhìn chung, cách tiếp cận hành vi cạnh tranhkhông lành mạnh theo quy định của pháp luậtViệtNam về cơ bản làphù hợp vớiCông ước Parisnăm 1883 về bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp cũng như pháp luậtmột số nước.
Bản chất pháp lý của hành vi cạnhtranh không lành mạnh chính là mọi hành vi trái với các chuẩnmực trung thựcvàlànhmạnh trong quan hệ thương mại, gâythiệthạichủyếuđến doanh nghiệp làđốithủcạnhtranh trên thị trường liên
Khoa học chính trị - số 02/2021
70_________________________________________
quan. Theo lý thuyết được thừanhậnrộng rãi ởcác nước châu Âu lục địa, về bản chất, hành vi cạnh tranh không lành mạnh là hành vi vi phạm quyền dân sự, các yếu tố cấu thành của cạnh tranh khônglành mạnh giống nhưcácyếu tố cấu thành trách nhiệm dân sự truyền thống, đó là cáchành vicạnh tranh khônglành mạnh, lồi, thiệt hại, mối quan hệnhân quả giữa hành vicạnhtranh không lành mạnhvà thiệt hại(2).
Như vậy, khiđềcậpđến hành vicạnh tranh không lành mạnh, người ta thườngnhấn mạnh đến tính “không lành mạnh”trong các hànhvi cạnh tranh, tức là những hành vi cạnh tranh không đẹp, không phù hợp với đạo đức kinh doanh mà hệ quả của những hành vi này có thể sẽ dẫn đến thiệt hại hoặc có thể gây thiệt hại đến lợiích củanhà nước, quyềnvà lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp khác hoặc người tiêu dùng làm thay đổi tưong quan cạnh tranh trên thịtrường. Nhiệmvụ của nhànướclàphải kiểm soát, phát hiện, ngăn chặn và xừ lý kịp thời hành vi cạnh tranhkhông lành mạnhtrên thị trường.
Từ nhữngphân tích trên, bản chất của hành vi cạnh tranh không lành mạnh được thể hiện qua nhữngđặc điểm sau: (1) Chủ thể thực hiện hành vilà chủ thể kinh doanhtrên thương trường nhằm mục đích cạnh tranh; (2) Hành vi cạnh tranh không lành mạnh trái với các chuẩn mực đạo đức, tập quán kinh doanh truyền thống; (3) Hành vi cạnh tranh không lành mạnh đã gây thiệthạihoặc có thể gây thiệthại đến lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệpkhác hoặc người tiêu dùng<3).
2. Hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong Luật Cạnh tranh năm 2018
Thứ nhất, việc hành vi cạnh tranh không lành mạnh được quy định tại vănbản luật khác nhau, được thực thi bởi các cơ quan quản lý nhà nước khác nhau đã dẫn đến tình trạng chồng chéo về thẩm quyền xử lý, đùnđẩy trách nhiệm giữacác cơ quan thực thi pháp luật hoặc gây những tranhcãi lớn trên bình diện xã hội dochạmđến những nhóm quyền lợi khác nhau.
Chẳng hạn, cùng với Luật Cạnh tranh, việc
• Nghiên cứu -Trao đổi
điều chỉnh hoạt động quảng cáo không lành mạnh còn được thực hiện bởi Luật Thương mại năm 2005<4),LuậtBảo vệ người tiêu dùng năm 2010(5), Luật Quảng cáo năm 2012(6) và vô số cácvănbảnhướng dẫn thi hànhkhác.Hoặcđối với các hành vi cạnh tranh không lành mạnh liên quan đến sở hữu trí tuệ, vụ việc nào thuộc thẩm quyền xử lý của cơ quan quản lý cạnh tranh, vụ việcnào thuộc thẩmquyền xừlýcủa Thanh tra, Quản lý thị trường vẫn là câu hỏi chưacó lời giải đápthỏa đáng.
Do vậy, với quy địnhtại khoản 2Điều 4 Luật Cạnh tranh năm 2018: “Trường hợp luậtkhác có quy định về... hành vi cạnh tranh không lành mạnh và việc xử lý hành vi cạnh tranh không lànhmạnh khác vói quy định của Luậtnày thì áp dụng quy định của luậtđó”, tác giả cho rằng, nguyên tắcưu tiên quyđịnhtại cácluật chuyên ngành là một hướng đổi mới phù hợp và cần thiết. Việc thống nhất các quy định về cạnh tranh không lành mạnh trong các văn bản luật chuyênngành, cụ thểhành vi cạnhtranhkhông lành mạnh trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ của Luật Sở hữu trí tuệ, hành vi quảng cáo nhằm cạnh tranh không lànhmạnh trong Luật Quảng cáo, hành vi khuyến mãi trong Luật Thương mại,... sẽtránh được sự mâu thuẫn chồng chéo về thẩmquyền cũng như hình thức xử lý, đảm bảo nâng cao hiệu quảthực thi pháp luật.
Thứ hai, các hoạt động cạnh tranh không lành mạnh trên thị trường đang diễn ra dưới nhiều dạng thức phong phú, phức tạp. Căn cứ theo nhóm hành vi vi phạm,nhóm vụviệc liên quan đến hành vi quảng cáo nhằmcạnh tranh không lànhmạnhchiếmtỷtrọnglớn nhất trong số các vụ việc được điều tra, xử lý (chiếm tới 62%). Trong điềukiện kinh tế thị trường, để đạt được mục tiêu lợi nhuận, nhiều doanh nghiệp đã thựchiện các hànhvi quảng cáo sai sự thật, gây nhầm lẫn, so sánh để cạnh tranh không lànhmạnh. Ví dụ: việcnhà sản xuất đệm cao su tựnhiên lớn nhất tại Việt Nam đã đăng quảng cáo trên các tờ báo lớn với nội dung so sánh nói xấu đối thủ như sau: “Đối với nệm lò xo, do tính chất không ưu việt của nguyên liệu sản
Khoa học chính trị - Sô' 02/2021
• Nghiên cứu - Trao đổi
xuất nên chất lượng nệm sẽ giảm dầntheo thời gian. Nếu độ đàn hồi của lò xo cao, lò xo dễ bịgãy, gây nguy hiểm cho ngườisử dụng. Đối với nệm nhựa tổng hợp poly-urethane (nệm mút xốpnhẹ)tính dẻo ưu việt nênkhông cóđộ đàn hồi, mau bị xẹp. Chính vì những lý do đó mà công tyX hoàn toàn không sản xuất nệm lò xo cũng như nệm nhựa poly-urethane. Tất cả các sản phẩmcủa công ty X đều được làm từ 100% cao su thiênnhiên, có độ bền cao và không xẹp lúntheo thời gian”.Đây là một ví dụ điển hình cho việc quảng cáo so sánh với các sản phẩm cùng loại màkhông cócăn cứ khoa họcđể chứng minh, gây thiệt hạiđếnuy tín sản phẩm của người khác, một dạng thức thường thấy trong số các biểu hiện của hành vi cạnh tranh không lành mạnh.
Trong nhóm hành vi được quy định, gièm pha doanh nghiệp và gây rối hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp khác làhành vi cạnh tranhkhônglànhmạnh thường được các doanh nghiệp sử dụng nhằm “hạ gục” đối thủ trên thương trường. Xét về mứcđộvà phạm vi ảnh hưởng, hành vi gièm pha doanh nghiệp dẫn đến những hậu quả tiêu cực và lan rộng hon rất nhiều so với hành vi gâyrối hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp bởi các thôngtin mà doanh nghiệp đưa ra nhằm mụcđích“gièm pha đối thủ” thường là nhữngthông tin đã bị cắt xén có chủđích, không đúng bản chất sựthật ban đầu. Do đó, một khi những thông tin đã được
“mài giũa”nàyphát tán trongmôi trường công nghệ cao nhưhiện nay, thì chỉ cần 01 giây sau khi bấm nút “gửi”, thiệt hại doanh nghiệp đã có thể bắt đầu được tính toánvàđưcmg nhiên, thiệt hại này không còn là những con số mà nguy hiểm horn là uy tín của doanh nghiệpđối với người tiêu dùng bị ảnhhưởng.
Bên cạnh đó, Luật Cạnh tranh năm 2018 cũng đưa ra các quy định về hành vi khuyến mại nhằm cạnh tranh không lành mạnh. Có nhiều hành vi gian dối khác nhau về phần thưởng đượccác doanh nghiệpthực hiện trong hoạt động khuyến mại. Thậm chí, có doanh nghiệp đưa ra chưorng trình khuyến mại tặng
_________________________________________ 71 hàng hóa cho khách hàng dùng thử nhưng lại yêu cầu khách hàng đổi hàng hóa cùng loại đang sửdụng do doanh nghiệpkhác sản xuất, gâythiệt hại cho đối thủ cạnhtranh.
Tất cả các dạng thức trên đều được quy định cụ thể tại Điều 45 của Luật Cạnh tranh năm 2018. Tuynhiên, vì lợi nhuận, các doanh nghiệp vẫn dùng nhiều thủ đoạn để tiến hành các hành vi cạnhtranh không lành mạnh, trên thị trường còn rất nhiều vụ việc cạnh tranh không lành mạnh diễn ra nhưng vẫn chưa bị phát hiện, điều traxử lý.
Thứ ba, nội dung đángchú ýnhất củaLuật Cạnh tranhđược ban hành ngày 12/6/2018 và có hiệu lực từ ngày 01/7/2019 đó là việc quy định mức phạt lênđến02tỷđồng. Trên thực tế, các chủ thểkinh doanh thực hiện những hành vicạnhtranh không lành mạnhngày càng tinh vi, đa dạng và khó phát hiện. Những hành vi cạnh tranh không lành mạnh có thể mang lại lợi ích khổng lồ cho doanh nghiệp, lớn hon rất nhiều so với số tiền phạtmà họ phải gánh chịu. Do đó, việctăngmứcphạt từ 200triệu lên 02 tỷ đồng của Luật Cạnh tranh năm 2018 là một thay đổi có tính răn đe lớn, đòi hỏi doanh nghiệpkhi tham giacác hoạtđộng kinh doanh cầnđặcbiệtchúýđểkhôngbị xử phạtvềhành vi cạnh tranh không lành mạnh.
3. Mộtsố kiến nghị
Hành vi cạnhtranhkhông lành mạnh ở Việt Nam hiện nay diễn ra vô cùng phức tạp, phổ biếnvà rộng khắp các lĩnh vực của nềnkinhtế.
Song, theo Cục Quảnlý cạnh tranh(7), tính đến hếtnăm2018 chỉ có gần 400 hồ sơkhiếu nại các vụviệc cạnhtranh khônglành mạnh, trong đó hơn 200 vụ đã được xửlý. Vì vậy, chúng ta cầnđưara chế định hoàn thiện hơn nữa để xây dựng môi trườngcạnh tranh lành mạnh, công bằng, bìnhđẳng và phát triển. Tác giảđề xuất một sốkiến nghịsau:
Thứ nhất, bổ sung một số hành vi cạnh tranh không lành mạnh vào Luật Cạnh tranh.
Những nămgàn đây, tình hình của các vụ việc vi phạmquy định về hànhvi cạnh tranh không lành mạnh ngày càng diễn biến phức tạp.
Khoa học chính trị - số 02/2021
72_________________________________________
Trong khi đó, LuậtCạnh tranh năm 2018 mới chỉ đưa ranhững quy định mangtính liệt kê, chưa bao quát hết được các trường hợp trong thực tế. Điển hình như hành vi chiếm đoạt tên miền trên internet, hành vi chấm dứt đột ngột quan hệ kinh doanh với các đối tác mà không thông báo trước một thời gianhọp lý hay hành vi phân biệt về giá,...
Thứ hai, tăng cường tính công khai trong việc xử lý các vụ việc liên quanđến hành vi cạnhtranhkhônglànhmạnh. Các vụ việccạnh tranh không lành mạnh diễn ra dưới nhiều hình thức, theo nhiều dạng hành vi vi phạm khác nhau. Thông qua xử lý các hành vi cạnh tranh không lành mạnh, các cơ quan quản lý đã thuvề cho ngân sách nhà nước với số tiền phạtvà chi phí xử lý đáng kể. Nếunăm 2007, tổng số tiền phạt là 85 triệu đồng, thì năm 2008, tổng số tiềnphạtđãtăng lên gần gấp 10 lần(tươngđương 805 triệuđồng) và đến năm 2016, con số này đã lên đến 2,114 tỷ đồng(8). Nhưvậy, sốvụvi phạm cạnhtranh không lành mạnhkhông chỉ dừng lại như con số công bố chính thức hiện nay. Việc sửdụng thực tiễntư pháp trong việcgiải quyết các tranh chấp nên coilà một “ánlệ” để cáccơ quan quản lýcạnh tranh hay tòa án đúc rút kinh nghiệmcho các vụ việc tương tự sau này được giải quyết thỏa đáng, kháchquan và nhanhchónghơn.
Thứ ba, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về cạnh tranh không lành mạnh. Mặc dù không phải là văn bản đầu tiên quy định về các hành vi cạnh tranhkhông lành mạnh, nhưngkhi được hỏi về Luật Cạnh tranhnăm 2018, hầu hết các doanh nghiệp đều thiếu sự chủ động khi tiếp cậnvới các quyđịnhmới. Các doanh nghiệp cũng rất mông lung về việc thực thi luật, nhiều doanh nghiệp sắp rơi vào tình trạng vi phạm Luật Cạnh tranh mà không haybiết. Để Luật Cạnh tranhđảm bảo cho các doanh nghiệpcạnh tranh bìnhđẳng, quan trọng nhất vẫn là sức lan tỏa của Luật đối với các doanh nghiệp. Sựtựgiác của doanhnghiệp sẽ là nền tảng để Luật Cạnh tranh pháthuy vai tròtrong phát triển kinhtếvà
• Nghiên cứu -Trao đổi
bảo vệ quyền lợidoanh nghiệpcũngnhư người tiêu dùng. Do vậy, nội dung tuyên truyền cần giúp các doanh nghiệp nhận diện những hành vi cạnh tranh không lành mạnh vàquyền khiếu nại, khởikiệncủacácdoanhnghiệp bị xâm hại, các hình thức chế tài có thể áp dụng đối với doanh nghiệp có hành vi vi phạm.
Có thể nói,từ khi ra đời đến nay, pháp luật cạnh tranh đã tạo được hành langpháp lý quan trọng, duy trì môi trường kinh doanh bình đẳng, từ đótạo điều kiệnphát triển kinh tế đất nước, phân bổ hiệu quả các nguồn lực xã hội.
Với nhiều cải cách sâurộng, LuậtCạnh tranh năm 2018 được kỳ vọng sẽ tạora “cú hích” to lớnthúcđẩy môitrường kinh doanh, cạnh tranh tự do, bình đẳng giữa các chủ thể kinh doanh trong nền kinh tế.Tuynhiên, mọi cảicách đều không thể xemlà hoàn hảo, nhiều vấnđề được quy định trong Luật này cần được tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện nhằm đảm bảo hiệu quả điều chỉnh trên thực tế
(l) Văn kiện Công ước Paris về bảo hộ sở hữu công nghiệp
<2) Tiến sỹ Nguyễn Hữu Huyên, Phân biệt giữa cạnh tranh không lành mạnh và vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, http://
thongtinphapluatdansu.wordpress.eom/2008/12/09/2069/
(3) Bùi Thị Long, Điều chinh pháp luật đối với hành vi quảng cáo nhằm cạnh tranh không lành mạnh, Tạp chí Khoa học - Trường Đại học Quy Nhơn, số
10/2016, tr.115-121
< 4) Luật Thương mại năm 2005
< 5) Luật Bảo vệ người tiêu dùng năm 2010
< 6) Luật Quảng cáo năm 2012
(7) Cục Quản lý Cạnh tranh, Báo cáo thường niên năm 2018
(8) Vũ Ngọc Tuấn, Thực trạng cạnh tranh không lành mạnh trong doanh nghiệp và một số kiến nghị, Tạp chí Tài chính - Trường Đại học Kinh tế kỹ thuật công nghiệp, số 12/2019
