OLM.VN, BINGCLASS.COM 1
NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ
(Nguyễn Tuân)
I. TÌM HIỂU CHUNG 1. Tác giả
2. Tác phẩm
II. TÌM HIỂU CHI TIẾT
1. Hình tượng con sông Đà hung bạo dữ dội 2. Hình tượng con sông Đà thơ mộng, trữ tình 3. Hình tượng ông lái đò tài hoa, trí dũng 3. 1. Giới thiệu chân dung, lai lịch:
a. Tên gọi, lai lịch:
- Được gọi là người lái đò sông Đà (Lai Châu). Đây là hệ thống các nhân vật mà Nguyễn Tuân đã khắc họa trong tác phẩm tùy bút “Sông Đà” của mình: anh lái đò Quỳnh Nhai, chị lái đò, ông lão lái đò,… .
- Đó là những người ăn đời ở kiếp ở vùng sông Đà mà Nguyễn Tuân đã có dịp tiếp xúc, gặp gỡ.
b. Chân dung:
- “tay ông lêu nghêu như cái sào, chân ông lúc nào cũng khuỳnh khuỳnh gò lại như kẹp lấy một cái cuống lái tưởng tượng”, “giọng ông ào ào như tiếng nước trước mặt ghềnh sông”,
“nhỡn giới (đôi mắt nhìn) ông vòi vọi như lúc nào cũng mong một cái bến xa nào đó trong sương mù”, “cái đầu bạc quắc thước… đặt lên thân hình gọn quánh chất sừng, chất mun”.
=> Đây là những nét vẽ về bức chân dung in đậm dấu ấn nghề nghiệp.
- Người lái đò đã “ngoài bảy mươi tuổi” nhưng “vẫn còn trẻ chán”. Bởi ông được tôi luyện, chiến đấu trong hành trình vượt thác leo ghềnh hơn 10 năm trời. Ông đã đi xuôi đi ngược hơn 100 lần, trực tiếp cầm lái 60 lần. => Dày dặn kinh nghiệm.
=> Người lái đò sông Đà là nhân vật có nhiều trải nghiệm, từng trải và gắn bó sâu sắc với dòng sông. Người lái đò sông Đà hiện lên với vẻ đẹp: trí tuệ, dũng cảm và tài hoa.
OLM.VN, BINGCLASS.COM 2
3. 2. Vẻ đẹp của người lái đò sông Đà:
a) Vẻ đẹp trí dũng:
* Khắc họa trong tương quan với hình ảnh sông Đà hung bạo, hùng vĩ:
- Tác giả đã sử dụng thuật tương phản để làm nổi bật một cuộc chiến không cân sức:
+ Một bên là thiên nhiên bạo liệt, tàn ác, độc dữ, hung tàn, sức mạnh vô song với sóng nước, với thạch tinh nham hiểm.
+ Một bên là con người bé nhỏ trên chiếc thuyền con én đơn độc và vũ khí trong tay chỉ là những chiếc cán chèo.
- Thiên nhiên càng dữ dội càng làm nổi bật vẻ đẹp của ông lái đò trong công cuộc leo ghềnh vượt thác.
* Cuộc giao tranh với ba trùng vi thạch trận (có sự tương quan: thiên nhiên > < con người) - Cuộc vượt thác lần một (dũng cảm vô song)
+ Sông Đà hiện lên như một kẻ thù nham hiểm, độc dữ, xảo quyệt: hội tụ sức mạnh của đá và nước thác. (5 cửa: 4 cửa tử, 1 cửa sinh; phân thành 3 hàng tiền vệ, trung vệ, hộ vệ;
thác tạo thanh viện hò la ra uy; sóng thác lao thẳng tấn công người lái đò) => bạo liệt.
+ Trước sự hung hãn của bầy thạch tinh và sóng nước, ông lái đò cho thuyền “chạy vụt tới”, kiên cường bám trụ “hai tay giữ mái chèo khỏi bị hất lên khỏi sóng trận địa phóng thẳng vào mình”. Người lái đò sông Đà vẫn giữ được tư thế vững vàng.
+ Trước đoàn quân liều mạng sóng nước xông vào, ông đò “cố nén vết thương, hai chân vẫn kẹp chặt lấy cái cuống lái, mặt méo bệch đi” nhưng vẫn bình tĩnh, kiên cường vượt qua cuộc hỗn chiến, vẫn cầm lái chỉ huy “ngắn gọn mà tỉnh táo” để phá tan trùng vi thạch trận thứ nhất. Người lái đò sông Đà đã vượt qua, giành chiến thắng trong cuộc vượt thác.
- Cuộc vượt thác lần hai (mưu trí)
+ Dưới cây bút tài hoa, phóng túng, con sông Đà tiếp tục được dựng dậy như “kẻ thù số một” của con người với tâm địa còn độc ác và xảo quyệt hơn.
+ Ông lái đò “không một phút nghỉ tay nghỉ mắt, phải phá luôn vòng vây thứ hai và đổi luôn chiến thuật”. Vượt qua dòng thác chính và phụ.
=> Khi bốn năm bọn thủy quân cửa ải nước xô ra, ông “vẫn nhớ mặt bọn này”, “nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá”, “nhớ tỉ mỉ như đóng đinh vào lòng những luồng nước”.
Có đứa ông “đè sấn lên” mà vượt qua (dũng cảm), có khi ông đò không hề nao núng mà tỉnh
OLM.VN, BINGCLASS.COM 3
táo, linh hoạt thay đổi chiến thuật, ứng phó kịp thời “đứa thì ông tránh mà rảo bơi chèo lên, đứa thì ông đè sấn lên mà chặt đôi ra để mở đường tiến” để rồi “những luồng tử đã bỏ hết lại sau thuyền”. => Tất cả những cửa tử đã lùi lại sau lưng. Khiến thằng đá tướng mặt “tiu nghỉu cái mặt xanh lè thất vọng thua cái thuyền”.
- Cuộc vượt thác lần ba (tài hoa, thạo nghề)
+ Bị thua ông đò ở hai lần giao tranh trước, trong trùng vi thứ ba, dòng thác càng trở nên điên cuồng, dữ dội.
+ Chính giữa ranh giới của sự sống và cái chết, người đọc càng thấy tài nghệ chèo đò vượt thác của ông lái thật tuyệt vời. Ông cứ “phóng thẳng thuyền”, “vút, vút, cửa ngoài, cửa trong, rồi cửa trong cùng, thuyền như một mũi tên tre xuyên nhanh qua hơi nước”. => Tay lái ra hoa, tay lái lụa.
+ Câu văn “thế là hết thác” như một tiếng thở phào nhẹ nhõm khi ông lái đã bỏ lại hết những thác ghềnh ở phía sau lưng.
=> Người lái đò sông Đà như người anh hùng trong sử thi, một vị chỉ huy, một lão tướng dày dạn kinh nghiệm và không ngại chinh chiến. Người anh hùng ấy đã giành chiến thắng trong công cuộc leo ghềnh vượt thác.
* Nguyên nhân chiến thắng:
- Thứ nhất, đó là chiến thắng của sự ngoan cường, lòng dũng cảm vô song, ý chí quyết tâm vượt qua những thử thách khốc liệt của thác đá sông Đà.
- Thứ hai, đây là chiến thắng của tài trí con người, của sự am hiểu đến tường tận tính nết của sông Đà, đối thủ của mình.
- Bài học cho con người: dũng cảm + mưu trí + hiểu biết thật kĩ việc mình làm b) Vẻ đẹp tài hoa nghệ sĩ:
* Nguyễn Tuân đã tập trung bút lực ca ngợi hình ảnh ông lái băng băng trên dòng thác sông Đà một cách ung dung, bình tĩnh trong cuộc chiến đầy cam go nhưng cũng thật hào hùng.
* Biểu hiện:
- Sự thuần thục trong công việc: Người lái đò sông Đà trong công cuộc vượt thác ngay cả lúc nguy hiểm nhất cũng như ăn nhịp với bản giao hưởng của dòng sông. => tài hoa.
- Sự thăng hoa trong sự thuần thục: “Tay lái ra hoa” thể hiện tập trung trong cảnh vượt qua trùng vi thạch trận thứ ba.
OLM.VN, BINGCLASS.COM 4
- Phong thái nghệ sĩ của ông lái đò thể hiện trong cách ông nhìn nhận về công việc của mình, bình thản đến độ lạ lùng. Cảnh vượt thác diễn ra như một trận thủy chiến nhưng với họ, những người lái đò sông Đà thì cũng bình thường, đó là công việc hàng ngày mà họ vẫn vượt qua.
- Trong hành trình lái đò dọc chở khách ngược xuôi quãng đường > 500km từ Mường Tè – Lai Châu về đến Tam Nông – Phú Thọ, họ không chỉ hiện lên với vẻ đẹp trí dũng, tài hoa mà còn là những con người giàu tình cảm. Qua thác ghềnh, ông lái đò lạnh lùng gan góc là thế, nhưng lúc bình thường thì lại nhớ tiếng gà gáy nên buộc một cái bu gà vào đuôi thuyền trong những chuyến đi dài ngày, bởi “có tiếng gà gáy đem theo, nó đỡ nhớ ruộng nương bản mường mình”. Chi tiết ấy đã làm rõ hơn chất nghệ sĩ ở người lái đò sông Đà.
Tiểu kết: Người lái đò sông Đà hiện lên với vẻ dũng cảm vô song, trí tuệ phi phàm đồng thời cũng rất tài hoa nghệ sĩ.
3. 3. Đánh giá:
a. Nghệ thuật xây dựng hình tượng nhân vật:
- Nguyễn Tuân đã đặt nhân vật vào tình huống thử thách, để người lái đò đối mặt với dòng sông bạo liệt, hung dữ, nhưng con người vẫn được tôn vinh, vẫn giành chiến thắng nhờ trí tuệ và dũng cảm vô song. => làm nổi bật phẩm chất của nhân vật.
- Nguyễn Tuân chú ý khai thác, tô đậm nét tài hoa, nghệ sĩ ở ông lái đò. Con người khi đạt được sự thuần thục trong công việc, đạt tới sự tự do trong công việc thì họ sẽ trở nên tài hoa nghệ sĩ. Ta thấy thêm yêu và tự hào về hình ảnh con người lao động Việt Nam.
- Nguyễn Tuân đã sử dụng một ngôn ngữ miêu tả đầy cá tính, giàu chất tạo hình, hoàn toàn phù hợp với đối tượng. => sự am hiểu và vốn hiểu biết sâu rộng.
b. Nội dung tư tưởng mà nhân vật truyền tải:
- Qua nhân vật người lái đò với 2 phẩm chất tài hoa và trí dũng, nhà văn Nguyễn Tuân muốn gửi gắm tới người đọc một thông điệp: trên mảnh đất Tây Bắc này có vô số những con người như Người lái đò sông Đà và có những vô vàn những chất vàng mười tồn tại trong con người đang ngày đêm âm thầm lao động và chiến đấu để dựng xây đất nước, dựng xây chủ nghĩa xã hội.
- Qua hình tượng này, Nguyễn Tuân muốn phát biểu quan niệm: người anh hùng không phải chỉ có trong chiến đấu mà còn có cả trong cuộc sống lao động thường ngày.
