VAI SUY NGHI VE cAC CHI TIEU THIET KE CONG TRINH THUY LOl QUA TINH HINH HAN H A N NAM NAY (2005)
ThS. VU VAN THINH' 1. Khai quat
1.1. Vdi net ve tinh hinh hgn ndm 2005
Trong khodng 15 nam trd lai day chua cd mdt tong ket hoae nghien ciiu ndo sau sac ve tinh hinh ban hdn cua nude ta va nhiJng thiet hai do ban hdn gay ra.
Qua mdt so thdng tin dai chOng gdn day thi chi trong vdng 15 nam (tir nam 1990 den nam 2005) da xudt hien nhieu nam bi ban nhu cdc nam 1993, 1997, 1998, 1999, 2003, 2004, 2005...
ma hai nam 2004-2005 cd the coi la nhung nam ban ban nang trong ca nudc ke tir nam 1975 trd lai day (muc nudc sdng Hdng xudng mue thap nhat trong 100 nam va thap ban gan mdt met so vdi eung ky nam trudc; man xam nhap sdm va sau tren sdng Cim Long; eac tinh thude Nam Trung Bd, Tay Nguyen,... lai edng nghiem trgng). Thdng kd 21 hd thugc vung Nam Trung Bd, Tay Nguyen, Ddng Nam Bd va theo tdi lieu thuc do ngay 28-02-2005 thay tren 70% sd hd muc nude da xudng dudi muc nudc chei, hoae dung tich chi cdn dudi 50% dung tich huu ich.
Nhieu bien phdp tinh the da duge Dang, Nhd nudc, Bd Ndng nghiep vd Phdt trien ndng
thdn, ede dia phuang bi han dp dung de giOp dan trong vung ban vugt qua khd khan. v^^
1.2. Vdi eon sd'khdi qudt
Mdt vai eon sd mang tinh kiem ke sau day cd the thay cdng tdc thuy lgi cdn rdt nhieu viec
phdi lam. „,„..
- Tdng dien tich canh tdc hien nay ed khoang tren dudi 70 trieu halvu.
- San lugng luong thuc hdng nam khoang tren dudi 38 trieu tdn. A - Lugng nude mat hang nam cdn de tudi cho ndng nghiep va cdp nudc cho sinh boat, cdng
nghiep, thuy sdn, mdi trudng... khoang tren dudi 80 ty met khdilndm, lugng nudc nay chdc chdn se tang len nhidu trong qud trinh edng nghiep hod, hien dai hod dat nudc.
- Tdng lugng nude mat trung binh nhidu nam tren tat ca cdc sdng tren lanh thd Viet Nam khodng tren dudi 500 ty met khddndm. Neu cdng ca lugng nudc cua cdc nudc lan can dd vao nudc ta thi khoang tren dudi 850 ty met khdi Indm.
- Tdng lugng nude edn d nudc ta mdi chiem khoang tren dudi 10% lugng nudc cd trung binh nhieu nam (850 ty met khdi/nam), trong khi d nhidu nudc phat trien nhu My ty le nay la
1. Hoi Thuy lgi.
268
tren 30%. Tuy nhien lugng nude phan phdi khdng deu trong nam, trong nhung thdi gian edn ldy nudc tudi vd cdp nudc eho cdc nhu edu khdc vd mua khd neu khdng cd cdc edng trinh dieu tiet lai nudc thi cd thdng lugng nude tu nhien chi cdn tO mdt den hai phdn tram, nghia la ngudn nude chi cd tir 8,5 den 17 ty met khdi trong khi lugng nude can trong cdc thdi diem nay thudng la cao nhat (thdi ky ngd di thudng chiem tren dudi 30% tdng lugng nude cdn eho ea vu. l/de tinh khoang tren dudi 25 ty met khdi. Neu ke them cdp nudc cho cdc nhu edu khdc khodng vai ty met khdi nua thi yeu cdu nude trong thdi diem ndy phai tren dudi 30 ty met khdi).
Rd rang Id eung khdng du cdu, do dd trong cde bien phdp edng trinh thuy lgi nhdt thiet phai cd ede hd chOa nude de didu tiet lai ddng ehdy. Neu nai ndo ed didu kien tu nhien eho phep thi lam hd chOa, va so sdnh kinh td - ky thuat thdy edng trinh ndo ed du dieu kien thi ldm hd chOa dieu tiet nhidu nam,
- Dien tich tudi do cdc cdng trinh thuy lgi phu trdch hien nay mdi dat khoang 30% tdng dien tich (khodng 3 trieu ha) theo thidt ke, dien tich thifc tudi hdu het deu it han (thudng chi dat khoang 50 den 60%). Thuc te ndy da ed nhieu ngudi ndi den nhung ehua ehi rd nguyen nhan, theo chOng tdi khdng the khdng ndi den nguyen nhan tinh todn can bdng nude.
2. Vai suy nghi
La ngudi gdn bd vdi thuy Igi trong gdn nira the ky qua, den nay tuy da nghi huu nhung cung manh dan neu ra vai vdn dd de chOng ta eung suy ngdm:
2.1. Phai chang viec chd'ng han ehua duge coi trgng nhu chd'ng IQ trong khi nhung hau qua eua han ve mat kinh td - xa hdi ed khi edn nghiem trgng ban. Theo nhung ude tinh ban ddu, thiet hai do han hdn nam 2005 d Tay Nguyen va eac tinh Nam Trung Bd len tdi hang nghin ty ddng. 6 Bd Dao Nha theo dai, bdo thiet bai do han hdn eOng trong nam 2005 len tdi hdng ty ord (EUR).
2.2. Phai chang co edu cay trdng d ede vOng, midn d nudc ta chua phO hgp vdi dieu kien tu nhien, khi hau, van hod, xa hdi, tap qudn, dan tde,... ndn ndng nghiep hdng hod theo co chd thi trudng ed su dieu tiet eua Nhd nude chua nhay ben; su dieu tiet luong thirc giua ede vOng ehua dugc xem xet day du.
2.3. Phdi chang chOng ta eboa ndm bdt dugc tbirc tidn theo quan diem ddng, ehua du bdo duge nhung xu the phdt tridn va bie'n ddng eua tu nhien va xa hdi mdt cdch khach quan. Cdng tac quy hoach, thiei kd edn thieu sir ddi mdi, ehii yeu vdn theo ede phuang phdp truyen thdng, edng nghe cua nhung nam 1970 qud lac hau so vdi sir phdt trien cua khoa hgc, ky thuat hien nay. Cdng nghe thiei ke hd chOa nudc lgi dung tdng hgp eiia ta hien nay ed nhieu diem can xem xet lai.
2.4. Phai chang mOc bdo dam cho tudi hien nay chgn ddng loat la P=75% khdng cd su phan biet theo cac muc do quan trgng khdc nhau (cdp edng trinh, loai cay trdng, bien phdp cdng trinh, mirc do dieu tiet ddng chay, vung trgng diem) la chua thoa ddng cdn ed sy sira ddi.
2.5. Phai chang nude ta cdn ngheo "cdi khd bd cdi khdn" hay cdn ddu tu ddn trdi, chia ddu, thieu trgng diem.
2.6. Phai chang ede ehi tieu kinh td - ky thuat theo tinh todn hien nay chua phan dnh duge dOng (ddu ra ed gia thdp ban so vdi thirc td, trong khi ddu vao Id gia thue theo co chd thi trudng).
269
Nude ta la nude ndng nghiep. ndng dan edn chiem tren dudi 70%. Trong qua trinh cdng nghiep hod, hien dai hod dai nudc vdn dd ndng nghiep, ndng dan. ndng thdn Id van dd khdng the coi nhe. Trong ndng nghiep. cdng tdc thuy lgi Id bien phdp hang ddu. Nude cdn phiic vu cho nhieu yeu cdu khdc cua xa hdi. Nganh thuy lgi edn phai tu ddi mdi, dam di xudt thay ddi nhung quy dinh eO khdng cdn phu hop theo dieu kien eu the cua nude ta, dam ddi mdi edng nghe, dam chiu trach nhiem trudc dan. dam ldy thuc tidn lam thude do ehan ly mdi ed the ddp ung dugc nhiem vu ma Ddng, Nhd nudc va nhan dan giao phd. • 'M
3. Mdt sd kien nghi .^, NhOng van de doge neu tren ehdc cdn phdi nghien euu lau ddi. Vdi tam buydt eua mot
ngudi da gdn bd vdi nganh. ebOng tdi xin neu kidn nghi cu the la: .:il-j 3.1. Can phdi hgp vdi nganh dien bd sung quy trinh van hdnh trong miia egn ciia ede hd thuy
dien dd ed nhu Thac Ba. Hoa Binh. Tri An. Da Nhim. Ham Thuan - Da My... de phue vu ndng nghiep trong nhOng nam. nhOng thdng can thidt. ke ed eac hd dang xay dgng nhu Tuyen Quang,
San La... !i 3.2. Cdn xet them tinh chu ky cua ddng ehdy de ed nhOng hieu chinh edn thidt khi xdc dinh tieu
chudn ddng chay theo phuong phap truyen thdng la thdng ke. Didu edn luu y la thien nhien thay ddi ed nhung quy luat. ngoai quy luat bie'n ddi theo ehu ky edn ed quy luat qudn tinh.
3.3. Can hieu chinh lai tieu chudn ddng ehdy theo xu thd bdt lgi ban so vdi kdt qua xdc dinh theo thdng ke do ede hogt ddng kinh te eiia eon ngifdi (khai hoang, lay nudc tudi d thugng lim, lay nudc sinh hoat...) va viec pha rOng, ddt nuong, ldm rdy, tan phd mdi trudng. ' - '•*
3.4. Can chgn md hinh phdn phdi ddng ehdy trong ndm theo md hinh bat lgi nhdt trong nhung nam cd tai lieu quan trde hoae theo phuong phdp td hgp thdi doan, trong dd khdng che mua gidi han (mOa cd lugng nude den it nhdt. lugng nude dung nhidu nhdt), thdng gidi ban (thdng cd ddng ehdy kiet nhdt) theo tdn suat ddm bdo hoae theo md hinh todn.
3.5. Can tan dung dung tich ehdt dd trong nhQng nam ban ban ed the tan dung dd tudi ehdng ban, cdp nude udng eho dan gia sOe, dac biet la cap nudc sinh boat cho dan. Mudn vay phdi co bien phap edng trinh ngay tu khi thidt kd (edng xd sau, mdy bam).
3.6. Cdn lap them eac tram thi nghiem tudi, bd sung them ede tram khi tugng va ede yeu td quan trde de ed can cO xac dinh cde thdng sd trong eac md hinh tinh lugng nude yeu edu (md hinh Cropwat). Vdi xu the cay trdng theo hudng eho chat lugng, nang sudt cao va cay trdng bien ddi gien trong tuang lai khdng xa, ehdc chdn lugng nude yeu edu tren mdt dan vi dien tich se tang len.
3.7. Cdn nghien cuu eae chi tieu cdp nude eho eae nhu edu khac nhu sinh boat, thuy sdn, cdng nghiep, mdi trudng,. . dua tren eae can eO khoa hge vd tdng ket thue tidn, trdnh tuy tien.
3.8. Cdn lap tram quan trde kho nudc dd ed ca sd nghien cOu can bdng nudc, xdc dinh eac loai tdn thai (lugng nudc ngdm. bde hoi), va nhieu yeu td khdc.
3.9. Can ed tdng ket ve hieu qud eae edng trinh da xay dung, tim ra nguyen nhan cdng trinh ehua phat huy duge hieu qua theo thiei kd, ehua dap Ong dugc nhiem vu tudi nhung nam it mua va bat lue trong nhung nam ban nang nhu nam 2005.
270
3.10. Can rd sodt, sua ddi eac quy pham nhdt la cac quy pham da cd tudi thg gdn 30 nam nhu QPrL-C6-77, QT-NN, TL-9-78, can ban hanh eae quy dinh mdi theo thdm quyen eOa Bd, cho phu hgp vdi yeu edu thue tidn va TCXD VN 285:2002.
3.11. Cdn rd sodt, bd sung, hoan thien cdc phdn mem tinh todn nhdm dap Ong doge nhOng vdn de thyc tien ddi hdi nhu chuong trinh tinh tdn sudt (EEC, FA...); chuong trinh tinh todn dieu tiei 10 (DTLXD-2000, DTLXD-2002,...); chuong trinh tinh dieu tidt ddng chay (DTH-2000....);
chuong trinh tinh 10 (SCS...); chuang trinh tinh toan lugng nude cdn cho 10a va cde loai cay trdng khdc (CROPWAT,...); chuong trinh tinh todn khdi phue ehudi ddng chay tu mua (md hlnh TANK, NAM...). Tie'p thu va ldm ehu ede phdn mem tien tidn cOa nudc ngoai nhu (HECl, HEC2, HEC3, HEC4, HEC5, HEC6; MITSIM, HILL PLAN; MIKE IIAVQ, BASINS,... ).
3.12. Cdn tie'p can vdi ly thuyet quy hoach tuye'n tinh, quy hoach ddng, ly thuyei van trO, tdi uu... trong tinh toan didu tidt ddng chay cOa hd ebOa nude da mue tieu.
3.13. Cdn tie'p can ngay vdi ly thuyei phan tich he thdng dua vao cac cdng nghe mdi trong tinh toan quy hoach da muc tieu (bao gdm cd thuy dien) va qudn ly ngudn nude (theo hudng dap Ong tdi da, phat tridn bdn vung, ed hieu qua cao, cd tinh khd thi, mem deo, ed do tin cay cao).
4. Ket luan
Gudc sdng Id van ddng va phdt tridn. Chieu budng van ddng va phdt trien cOa tu nhien va xa'hgi hien nay dang ed xu the bdt Igi cho chOng ta trong viec khai thac, su dung ngudn nude dd phuc vu eho lgi ich cOa eon ngodi (do bien ddi khi hau, sOc ep dan sd, mdi trudng bi tan phd...).
Cac yeu td khdeb quan dang pha vd su can bdng ty nhien, yeu edu ve nude thi ngay cang tang.
Nhung bie'n ddng nguge ehieu dd ngay cang gay gdt. Thue tien dang dat cho nganh thuy Igi nhieu vdn dd phdi gidi quyet. Dudi su lanh dao cOa Dang, vdi nhieu kinh nghiem da tieh luy dugc chdc chdn edng tdc thuy lgi se vuon len dap Ong dugc nhung yeu cdu eua eudc sdng.
271
