i: ~ .. , A ,1..
NGUYEN VAN VINH val VIEC co VU
vA TRUYENBA CHO'ou6c NCO' =' tIy' !/~
~ A'?
DAU THE KY XX
T
rong!ich
s11 c~n d~i Vi~t Nam, Nguyen Van Vinh la mQt tri thuc Tay h9C, titng cQng tac voi th1;icdan Phap nhung dii co nhilng dong gop nhfft dinh tren linh v1;icvan hoa d6i voi nuoc nha.Trong bai viet nay, chung toi buoc dfiu tim hi~u vffn d~ duqc coi la nhung dong gop cua ong tren linh V1;lcvan hoa va giao d\lc. Do la vi~c -c6 vii va truy~n ba chu Qu6c ngil h6i dfiu the ky xx.
1.Viii net v~ Nguy~n Van Vinh Nguy~n Van Vinh sinh ngay30thang 4 nam Nham Ng9, (tuc ngay 15-6-1882), t~i so' nha 46 ph6 Hang Giffy, Ha NQi, nguyen qua? I lang Phuqng D1;ic, thuQc phu Thudng Tin, tinh Ha Dong (nay la huy~n Phu Xuyen, tinh Ha Tay). Ong xufft than trong mQt gia dinh nong dan ngheo, dong con b vung d6ng chiem triing, quanh nam doi kern, nen b6 m~
ong phai bO que ra Ha NQi kiem s6ng.
Tam tu6i ong lam ngh~ keo qu~t b trudng ThOng ngon cua Phap moi mb t~i dinh Yen Ph\l.
Nhd .tinh chiu kho va ham h9C ong duqc Hi~u trubng D'Argence cffp h9Cb6ng cho di h9C. Ong trb thanh h9C sinh th1;iC th\l lOp thong ngon t~p s1;i ng~ch Toa cong su, nien khoa 1893-1895 va do thu khoa khi moi 14 tu6i. Ket thuc khoa hoc, 'NCV. Vi~n Sit h<;>c.
NGUYtN THTLit HA.
ong duqc tuy~n thAng vao lam phien dich vien cua Toa cong su Lao Cai, Toa cong su Hai PhOng,sau I~i lam thong ngon b Toa cong su B~cGiang (tit 1902-1905).
Ngoai congvi~c chinh b Toa cong su, Nguy~n Van Vinh con la cQng tac vien cua hai td bao tieng Phap: "Courrier de HaiPhong" va "Tribune lndochinoise" cua Schneider. Chinh nhung ho~t dQng nay cua Nguy~n Van Vinh dii tranh thu duqc cam tinh cua Hauser, Congsu B&c Giang luc ffy.Nguy~n Van Vinh trb thanh thu ky rieng cua Hauser. Cho nen khi Hauser duqc Cltv~ lam D6c Iy Thanh ph6 Ha NQi, ong ta ciing dua Nguy~n Van Vinh v~ theo.
Dfiu the ky XX, tinh hinh the gioi co
nhi~u bien d6i: phong trao "chau
A
thuctinh" n6i len; cUQc chien tranh Nga
-
Nh~t ket thuc ma phfin th&ng thuQc v~
nuoc Nh~t. () trong nuoc, phong trao Dong Du, phong trao Duy Tan phat tri~n rfim rQ. Dung truoc tinh hinh nay, sau khi P. Beau duqc b6 nhi~m lam Toan quy~n Dong DUdng thay cho P. Doumer, Toan quy~n P. Beau thffydn thiet phiii cai cach n~n giao d\lcVi~t Nam, t6 chuc mb rQng va xay dt;lng I~i h~ th6ng y te d~
co th~ theo kip duqc nhung bien dQng xii hQi. D6ng thdi, P.Beau ciing chu
y
den cac cong vi~c tit thi~n nhAm xoa diu s1;i-
20 Rghien cUu 14ch ~tl. ~(i 5.2004
ph an khang cua nhan dan truClc chinh sach ha khilc cua chinh quy~n thuQc dia.
Toan quy~n P. Beau giao nhi~m V\l cho D6c ly Hauser tn;ic ti~p v~n dQngva giup da ng\idi Vi~t lam ddn va thao di~u l~ xin phep l~p cac trudng, cac hQi, r6i dich ra ti~ng Phap d~ d~ trinh len Phu th6ng suo Nguy~n Van Vinh da duc;lcHauser tin nhi~m va giao cho dam trach toan bQ cong vi~c nay. Chinh vi th~ ma Nguy~n Van Vinh da trd thanh sang l~p vien cua cac hQi, cac trudng duc;lcthanh l~p ra luc bay gid trong d6 tieu bi~u la:
- HQi Tri Tri d 59 ph6 Hang QUl'J.t,Chu hQi la ong Nguy~n Lien. Nguy~n Van Vinh la sang l~p vien, d5ng thdi la Chu tich Ban di~n thuy~t va giang sach m6i tua.n mQt Ifin, cung vCliong Nghiem Xuan Quang va Trfin Tan Binh la Uy vien.
- Trudng Dong Kinh Nghia Th\lc thanh l~p nam 1907 d ph6 Hang Dao, Nguy~n Van ,Vinh la ng\idi thao di~u l~
va vi~t ddn xin thanh l~p, d6ng thdi la giao vi€m giang dl'J.yti~ng Phap, dl'J.ycach vi~t van va di~n thuy~t.
- Thanh l~p "HQi dich sach", "HQi giup da ng\idi Vi~t di sang Phap h9Ctrung, dl'J.i h9C va ky thu~t", cung nhi~u trudng, nhi~u hQi khac...
Nam 1906, Phap md HQichc;lthuQc dia tl'J.iThanh ph6 Marseille. D6c ly Hauser duc;lcgiao t6 chuc gian hang Bilc Ky. D6c ly Hauser da giao cho Nguy~n Van Vinh tat ca cong vi~c tit thu th~p san phllm hang hoa, thi~t k~ trung bay d~n tuy~n thc;l di Marseille d\;ing gian hang. D6ng thdi, ong duc;lc giao quan ly luon gian hang HQi chc;lthuQc dia tit thang 3 d~n thang 8 nam 1906, luc d6 ong 25 tu6i.
HQi chc;lthuQc dia k~t thuc, Nguy~n Van Vinh d 1I'J.iMarseille mQt thang. Bau d6 duc;lc D6c ly Hauser dua len Paris tham nha in va bao "Revue de Paris",
Nha xuat ban Hachette, Nha xuat ban Tit di~n Larousse. Nam 1907, Nguy~n Van Vinh la ng\idi Vi~t Nam da.u tien gia nh~p HQiNhan quy~n Phap.
Bau khi v~ nuClc,ong xin nghi vi~c d~
cUng vClimQt ng\idi Phap ten la Dufour thanh l~p nha in. Ong cUng vCliPhan K~
Binh dich va xuat ban hai tac phllm da.u tien la Tam Quoc va Truy~n Ki€u. Chinh trong LiJi tlja cua cu6n truy~n da.u tien nay ong da dua ra cau n6i. n6i ti~ng:
"Nztde Nam ta mai sau nay hay hay dd ciing d ehi] Quoc ngit'. C6 th~ coi day la m\lC dich trong su6t cUQcddi lam bao va xuat ban cua ong, d6ng thdi chinh cau n6i d6 da trd thanh khllu hi~u keu g9i cua cac nha truy~n ba chu Qu6c ngil da.u th~
ky xx, va duc;lcin tren tat ca cac bia sach do nha in cua Nguy~n Van Vinh xu at ban. Tit d6, Nguy~n Van Vinh chuy~n h£n sang ngh~ lam bao va xuat ban. Ong da quy~t dinh "t\;icach tan" minh, bo bui
.t6, khan x~p, bOao dai, m~c qua.n ao theo ki~u Au, dQi mii cat ket, ciit t6c ngiin, di gia.y da, dUng xe mota mang tit Phap v~.
Nam 1907 la nam da.u tien ong th\;iCs\;i buClcvao lang bao vClinhi~u but danh khac nhau nhu: Tan Nam 'N, Dao Thi Loan, V, Ban Quan... tuy theo tiing th~ van.
Cho d~n nay, pha.n lCIncac tac gia khi nghien cuu v~ Nguy~n Van Vinh d~u cho rllng ong la ng\idi thOng minh, c6 tai va d~c bi~t xuat silc trong ngh~ lam bao va xuat ban. Nhung d~ dl'J.tduc;lck~t qua d6 ong da phai vuc;ltqua rat nhi~u kh6 khan vi thdi thd au ong khOng duc;lch9C hanh can ban.
Nguy~n Van Vinh chinh thuc lam chu but td Dang Co?Tung bao s6ra da.u tien ngay 28-3-1907, thay cho td Bc;ti Nam Bang van nhg,t bao. Td Bang cd Tung bao chi t6n tl'J.iduc;lc9 thang, d~n ngay 14-11-1907 thi ngiing him. Bau khi td Bang cd Tung bao dinh ban, ong chu
Rguy~n van Vinh vOivj~c cd vii via truyen bta... 21 tr11dng ra td bao tie'ng Phap Notre
Journal (1908-1909). MQt nam sau vao nam 1910 ong l~i ra td Notre Revue nh11ng cfmg cm t6n t~i d11<;JC12 so, va cung nam d6, ong lam chu but td L1!-c Tinh tan van d Sai Gon.
Ddu nam 1913, ong ra Ha NQilam chu but tudn bao Dong Dlidng tc;tpchi, so ddu ra ngay 15-5-1913. Nam 1915 ong kiem lam chu but luon ca td Trung Bdc tan van. Tu day, td Dong Dlidng tc;tpchi chi chuyen v~ nhung bai d~i lu~n, bai van ch11dng,bai s11ph~m, con nht1ng bai thdi st;i va t~p lu~n thi chuy~n he't sang td Trung' Bdc tan van. Ca 3 td bao tie'ng Vi~t ma Nguy8n Van Vinh lam chu but d~u do mQt ng11diPhap la Schneider sang l~p (1). De'n nam 1919 tudn bao Dong Dlidng tc;tpchi l~i mQt ldn nua d11<;JCd6i thanh HQc' bao v~n do ong lam chu nhi~m. HQc bao la chuyen san v~ nhung van d~ s11ph~m, ~h~m giup cac giao vien d~y tot va d~t ra ph11dng phap moi d~
d~y chu Quoc ngt1. Cung nam, ong mua l~i td Trung Bdc tan van va cho xuat ban nh~t bao. Day la td nh~t bao ddu tien d B:1cKy trong lich sli bao chi Vi~t Nam.
Nam 1927 cung voi Vayrac, Nguy8n Van Vinh l~p ra tu sach Au Tay tli tlidng, in cac sach do chinh ong dj.ch; sach th11dngin thanh nhung quy~n nho va cho khOng nhung t~p ddu. M\lc dich la c6 dQng m<;>ing11di ham d<;>csach d~ hi~u bie't v~ van hoa Dong-Tay va h<;>cchu Quoc ngt1 mQt cach nhanh chOng, d8 dang.
CUQc khung hoang kinh te' the' gioi cuoi nhung nam 20 - ddu nht1ng nam 30 the' ky XX da anh h11dngtn;lc tie'p de'n tat' ca cac linh vt;ic. Nganh bao chi va kinh doanh nha in cua Nguy8n Van Vinh cling khong tranh khOi nhung khO khan. Bao, sach in ra nh11ngkhOng ph at hanh d11<;JC.
M~t khac, trong giai do~n nay Chinh
quy~n thuQc dia Phap cling ki~m duy~t g:1t gao bao chi tie'ngVi~t, do tinh hinh chinh tri trong n110cc6 nhung thay d6i lOn, cung voi phong trao cach m~ng len cao va s1;lra ddi cua Dang CQngsan Dong D11dng. Nam 1931, ong cho ra td bao tie'ng Phap ''Annam Nouveau" (An Nam moi). Ong lam chu nhi~m kiem chu but cho toi nam 1936. Trong 30 nam tron ong vua la mQt cay but vie't mQt cach say me trong tat ca m<;>ilinh vt;ic,d6ng thdi con la ng11diquan ly nha xuat ban. Ben c~nh d6, ong la mQt hQivien ho~t dQng rat tich ct;ic cua hai hQi IOn la Tri Tri va Khai Tri Tie'n Duc. Song song voi cong vi~c ma ca cUQc ddi ong say me k~ tren, ong con tham gia ho~t dQng chinh tri, lam Uy vien HQi d6ng Thanh pho Ha NQi khi moi 26 tu6i (1907), trong nhi~u khoa lien tie'p lam hQi vien HQid6ng T11van B:1cKy (Wc Vi~n Dan bi~u) tU nam 1913, va thanh vien cua D~i HQi d6ng Kinh te' Tai chinh Dong D11dng(Cd quan t11van toi cao v~
kinh te' cua Chinh phu Lien bang Dong D11dng).Ngoai ra ong con tham gia HQi Nhan quy~n Phap t~i Vi~t Nam va HQi Tam di~m Quoc te'.
C6 th~ n6i, Nguy~n Van Vinh la mQt trong so rat it ng11di Vi~t Nam hie d6 tham gia vao tat ca cac t6 chuc t11van cua Chinh quy~n Phap. Chinh vi the' c6 nhung
y
kie'n cua cac nha nghien cuu cho r~ng ong hoan toan ph\lc V\lquy~n l<;Jicho tht;ic dan Phap. Nh11ng c6 mQt tht;ic te' la ong da hai ldn tU choi B:1cDfiu bQi tinh, mQt huan ch11dngcao quy ma ng11diVi~t va ng11diPhap hie nay d~u md 11oc.Nguy~n Van Vinh la mQt trong nhung ng11diVi~t Nam ddu tien tie'p nh~n van hQa Au Tay va tich ct;ic truy~n ba vao Vi~t Nam. Chinh ong la mQt trong nht1ng ng11di danh nhung tie'ng trong ddu tien md man cho cUQCcach m~ng chu Quoc ngt1. Chu Quoc ngt1 thdi ky nay co rat it
22 Rghien Ctlu Llch sa. so 5.2004
ng1.idichap nh~n sil dl,mg, trong khi d6 chu Han, chu Nom da t6n t~i lau ddi va dU<;ICtat c3. m9i ng1.idichap nh~n n6 nhu la mQt thl:i chu truy~n th6ng.
2. Nguy~n Van Vinh voi vi~c CC>vii va truy~n bil chu Qu6c ngu
Phat minh ra chu Qu6c ngft la cong cua nhung giao SI phuelng Tay (Francisco de Pina, Gaspar do Ammarl, Antonio de Barbosa, Alexandre de Rhodes). Nhung hie d6 chi la chu dung ml1u tt;lLa tinh d~
th~ hi~n ngft am Vi~t Nam, giup cac giao SI d8 dang truygn d~o vao Vi~t Nam. Tu dfiu th€ ky XVII cho d€n giua th€ ky XIX rat it ng1.idiVi~t Nam bi€t va dung dU<;Ic chu Qu6c ngft. Phai d€n khi Phap chi€m 6 tinh Nam Ky thi chu Qu6c ngft moi d:1t dfiu dU<;Icd~y va dU<;ICph6 bi€n.
Ng1.idi Vi~t Nam c6 cong truygn ba chu Qu6c ngft dfiu tiEm la Trueing Vinh Ky va Huynh Tinh Cua. Khi d6 TrUeing Vinh Ky da dem nhung sach d9Cd8 hi~u va gfin giii voi tam ly ng1.idiVi~t nhu Ll,lc suc tranh cong, Phan Trdn truy~n, Ll,lc Van Tien in ra chu Qu6c ngft, ml,lcdich la d~ truygn ba rQng rai trong nhan dan.
Nam 1868, Trueing Vinh Ky vi€t cu6n sach giao khoa: "Tie'ng Annam thlJc hanh, dung cho truiJng thong ngon". Nam
1876, ong xuat ban cu6n: "Sach hQcaanh vdn quae ngi)". Tuy Trudng Vinh Ky va Huynh Tinh Cua la hai ng1.idisom nhat dung chu Qu6c ngft lam bao va in saeh, nhung hai ong l~i khOng phat dQng, hO hao va day lEm mQt phong trao h9C chu Qu6c ngft sau rQng nhu Nguy8n Van Vlnh sau nay a mign B:1c. Nguy8n Van Vinh va nh6m Dong DUdng tgp chi (Nguy8n D6 Ml,lc,Phan K€ Binh, Nguy8n Ba H9C...) nh~n thay a chu Qu6c ngft rat dn thi€t cho dan tQcnhu ong da tUng n6i nam 1907: "Nudc ta sau nay hay hay dd cling d chit Qur/c ngi)". Va ong da lay
chinh chu Qu6c ngft d~ truygn tai nhftng di~u moi 1~ eua van hoa phuelng Tay cho dong dao nhan dan ta, nhu ong da neu ro t~i HQi quan Tri Tri (ngay 4-8-1907): "...
Nudc Nam ta muon chong budcIenauiJng tien hoa thiphdi mau thu thai Idy nhitng tu tUdng mdi. Muon cho nhitng tu tUdng mdi trong van hoa Au Tay truye'n ba kh&ptrong dan gian, thi phdi cdn phien dich nhitng sach chit nudc ngoai ra Vi~t Nam...". Bau nam sau (1913), ong l~i dua van dg nay tren bao Dong Ductng tr;LPchi:
"Ban quan dinh dem h€t nhung bai lu~n hay vg cae cong ngh~, v~ vi~c buon ban, dieh ra qu6c van cho ng1.idiAnnam dU<;le t~n huang" (2).
Tu khi b:1t dfiu buoc vao nghg lam bao va tham gia giang d~y a trudng Dong Kinh Nghla Thl,lc, Nguy8n Van Vinh da c6 dQng nhan dan h9Cehu Qu6e ngft. D€n nam 1913 ngay so' 2 cua td Dong Ductng
tr;LPchi, m?c du van dg vg thdi st;lchinh tri chi€m gfin h€t nQi dung cua td bao, nhung ong vl1n tuyen truygn, e6 dQng nhan dan Vi~t Nam h9C chu Qu6e ngft d~
thay th€ chu Han, chu Nom: "Md ngay tiJ nh~t bao nay ra ma ngcim xem bdy nhieu aie'u Iu~n trong bao, thit nghi: gia thit Iu~n bdng chit Nho thi co mdy nguiJi aQc aUf/C,ma trong nhitng nguiJi aQcauf/c, thi co mdy nguiJihiiu cho he't
nghia. The'ma
chitQuoengit, thi khong nhitng Ia nguiJi bie'tchit Qur/cngit aQcaUf/c,hiiu auf/c, mQt nguiJi aQc cd nha nghe cung hiiu auf/c, tit aan ong cho aen cac ba (khong dam noi aan ba Sf/ cac ba qUd) tre con cling nghe aUf/Cma chi vdichung ta trong cUQcIu~n ban the' slJ thi co phdi no vui vi~c ra Ia bao nhieu". D6ng thdi ong ciing cho r~ng d~ d9C,vi€t du<;lCchu QuOc ngu rat d8 "ai co j chi vai ngay, ngu adn Ia mQt thang cling phdi thong" -(3). Trong khi d6 hoc chu Nho thi phai "mdt hang nita aiJi '~guiJi, ma t~am ngl{iJi hQc 'khongRguyen Vim Vinh vOivi~c cd vii va truyen baL. 23 dztf!CmQt ngztiti hay, hQc dztpc hay cling
chi ich lay mQt minh, khong' dem ra ma dung cho diti dztf!Cnhd cai hQc van cua minh ch&ng qua la mQt cai tha rung dui ma tMi" (4). Con chu Nom thi d~ hon, nhttng c6 cai kh6 la m6i mi~n, m6i ngttdi l~i c6 each vie't va hi8u khac nhau. Do v~y n6 ciing gay kh6 khan cho vi~c hQc, hi8u va ph6 bie'n rQng rai.
Nguy~n Van Vinh y thuc dttc;lcr~ng se la rat kh6 khan ne'u chi mQt minh ong xong xao trong cUQccach m~ng chu vie't, voi m1,1ctieu la chu Qu6c ngi'l ph8.i dttc;lC tat ca mQi ngttdi dung, phai chie'm linh tren tat ca cac linh vv.c tit hanh chinh, giao d1,1c,truy~n ba van hoa qua dich thu~t ciing nhtt sang tac van hQc, nen ong luon v~n dQng, keu gQi "nhi'mg b~c tai hoa, nhi'mg ngztiti co hQc thuc trong nztdc, phdi chuyen vao nghi van quoc ngil', va ca nhung "b~c co Phap hQc, thi tuy rdng cai ngo'li tai ay phdi chuyen lam cach tren
-
c'lnh, lam mOl kitm an, nhztng hi mUlfn nhan vi~c l~p than ma l'li co ich cho cd dang bao minh, thi pham luy~n dztf!c chat tai nao cua ngztiti, cling nen dung quoe van ma phat d{Ltno ra cho cd ngztiti dang-
bang dztf!C hztlJng" (5).Chu Qu6c ngi'l thdi gian dftu v§.n con lung cung, khi vie't cau van v§.n chtta dttc;lclttu loat. Nguy~n Van Vinh thay dn thie't phai khllc ph1,1cnhung m~t h~n che' d6 d8 chu Qu6c ngi'l khi n6i, vie't di~n ta dttc;lcdung y va chuftn xac. Ong da d~
xuat mQt bi~n phap don gian va hi~u qua la tat ca cac th8 lo~i nhtt: bao, sach, van chttong, tho, ti8u thuye't, nghi lu~n, don tii de'n nhung cau d6i, cau phung, ldi chuc mUng b~n be... d~u phai vie't b~ng chu Qu6c ngi'l, d8 cho ngttdi dan lam quen dftn mQt thu chi]:moi, nhttng dQc d~ hi8u va d6ng thdi ciing luy~n cho ngttdi vie't troi chay, chau chu6t hon.
Ben c~nh vi~c v~n dQng mQi ngttdi cung tham gia c6 dQng va vie't chu Qu6c ngi'l, thi van d~ ngi'l phap tie'ng Vi~t ciing dttc;lc ong dtta ra bim lu~n d8 di de'n th6ng nhat trong toan qu6c v~ cach d~t cau, cach vie't, cham phfty, cach n6i, vie't cho ca 3 mi~n va cftn ph8.i c6 mQt th8l~ chung "Nay ban bao lay vi~c c6 dQng cho chiJ:Quoc ngiJ:lam chu nghia, tztling cling nen dem het cac khuyet diem, cac ncli khong ti~n ra ma ban l'li, ch&ng dam dem cach nao mdi ma xin the' vao lO'icli, Sf! thien h'l l'li bao ve viti, song cling nen ban cac ncli bat ti~n ra de' ai nay lztu tam vao do, thi di co ngay tll dztng ch&ng phdi ai lam ma chiJ:Quoe ngiJ:tll d6i ddn ddn di" (6).
Nguy~n Van Vinh c6 di~u ki~n di dQc3 mi~n dat nttoc. Ong da chu
y
giQng n6i, cach vie't cua 3 mi~n va thay c6 sv. khac bi~t nhau ro net nhtt chu ch voi chu tr ngoai Bilc khong phan bi~t may nhttng "lI Nam Ky thi th~t co phan bi~t. Nhzt con trau ma viet thanh chau (h'lt chau) thi ngztiti Nam Ky khong hiiu... SlI nay t6i dii co j nghi~m tit Thanh Hoa vo tdi Qudng Nam va IISai Gon". Hay chu s voi chu x: ngoai mi~n Bilc va mi~n Trung thi khong phan bi~t hai chi]: nay con ngttai mi~n Nam thi "chiJ:s uon lztClinhzt chiJ:ch tay, con chiJ:x thi dQcnhzt chiJ:stay. ChiJ:gi, chiJ:d, chiJ:r thi II Bilc Ky ta khong phan, con II Nam Ky va Trung Ky phan bi~t dztf!c chilc chiJ:r ma tMi, con d vdi gi cling dQcnhzt chiJ:y, ma kMng may ngztiti biet chilc dztf!c tieng nao dang viet d hay gi" (7). M1,1cwch cua ong khi ong dtta ra s1;lso sanh giua 3 mi~n la m6i mi~n nen hQcnhung tie'ng chuftn cua nhau, m6i hen
"nhttdng nhin" nhau mQt chut, nhtt ngoai Bilc nen theo trong Nam m~y tie'ng "gi thanh tr, d thanh nh, nh thanh-I... d8 dung cho d~u trong van tv., ba mi~n cu.ng d8 hi8u ca". Ong da li~t ke ra mQt s6tu:
24 Rghien cti'u Ltch su. so 5.2004
"1. Oi d6i ra tr:
trd d~ thay cho tie'ng gid, trai gai giai, trang gi6 - giang, trao d6i - giao,
trau kh6ng - gidu, tro tfm - gio, trong cay - gi6ng, trll v~ - gill.
2. s d6i ra tr:
trong mai d~ thay cho tie'ng song.
3. d d6i ra nh:
m?ng nh~n d~ thay tie'ng d~n, nhQn
-
dQn, nhot ga - dot, nhd bfln - dd...
4. nh d6i ra 1:
lr;tt d~ thay tie'ng nhr;tt, lat (ch6c) - nhat, lam (l~n) - nham, lf! - nhf!..." (8).
Theo 6ng ne'u m6i mi~n chiu h9C nhung tit chufln cua nhau thi chu Qu6c ngU ngay cang trb nen ro rang va tren van t1,1 c6 s1,1th6ng nhat trong cii m:lac.
Theo Nguy~n Van Vinh chu Qu6c ngU trong thdi gian dftu "viet co mf!o mTjc loi lang. Loi chi co mQt, khong phan ra ldm each nhzt bay giiJ, cho nen d€ nh(m. wi {{y, t{{t la loi cua nhitng ngztiJiAu chau sang day trzt(jc nhZtt, tuc la cae co' dr;LO".
Nhung Nguy~n Van Vinh mu6n chu Qu6c ngU phai la m9t 16i vie't c6 lu~t l~, c6 kinh di~n d~ "xUng dang lam van chztdng rieng cua nzt(jc Nam ta" (9). Cho nen 6ng cho ding s1,1khac bi~t giua 3 mi~n va vi~c h9C hdi hqt chu Qu6c ngi!
cua m9t so' ngudi da lam anh hubng de'n s1,1phat tri~n cua chu Qu6c ngU, vi nhi~u khi cac chu vie't kh6ng dung da lam cho ngudi d9C phai suy nghi va d~
gay hi~u sai nghia. Tit th1,1cte'd6 6ng sq chu Qu6c ngu dftn dftn "thanh mQt loi chit h6n dQn, khong ai hie'u dztr;lcnita"
(10). Ong da M nghi cac quan cai tri xet trong cac don tit ne'u don nao vie't sai 16i chinh ta thi kh6ng nh~n, trit nhung vi~c khfln cap. Ne'u duqc "nhzt the'thi chdc rdng chiing bao lau bdt dztr;lc ngztiJi Annam phdi viet chit Quoc ngit theo phep ch{t khong viet liiu dztr;lcnita" (11).
Tren Dong Dztdng tr;tp chi ngay tit nhung so' dftu nam 1913, da c6 nhi!ng bang mfiu chu cai Qu6c ngU bao g6m m9t so nguyen am va ph\! am, nguyen am d6i, cac vftn ghep: be!, co, do, ge!,he!, ko... va m9t so de'm de!n gian tit 1 de'n 9 va so O.
Bang chi! cai vie't hoa to va ca~ chi!
thudng theo sau la cach phat am kha chufln xac. Chung t6i thay du 23 chi! cai, 6 nguyen am nglin va 11 ph\! am. Cach phat am cac tit nay c6 kern theo tranh ve d~ hi~u nhu sach h9C vftn cua cac em lOp 1 hi~n nay, vi d\!: Dep (ve d6i dep), Thap (ve cai thap), 19 (ve cai 19), ngtidi m~, cai chq, con qU?... d~u c6 ve tranh nho minh h9a. D~c bi~t b Dong Dztdng tr;tpchi nam 1918 con c6 bai huang d~n cach cftm but, cach ng6i, cach vie't... Tat ca nhung c6ng vi~c nay d~u c6 d6ng g6p quan tr9ng b~c nhat cua chu but Nguy~n Van Vinh, ngudi da he't long cho vi~c c6 suy chu Qu6c ngU phat tri~n sau r9ng trong Quang d?i quftn chung nhan dan.
D~ chu Qu6c ngU ngay cang hoan crunh, giup cho m9i ngtidi d9C va hi~u.
duqc d~ dang, hen c?nh vi~c crunh sua nhung chu con sai khi n6i va vie't (chinh ta) thi cfin phai thong nhat cach phien am ten dat, ten ngtidi nuac ngoai khi dich ra chu Quoc ngU. ThOng thudng ngtidi dich theo tie'ng Trung Quoc, m~c du rat d~ d9Cva nha nhung l?i bi sai vai nguyen ban, con ne'u dich th~ng tit tie'ng nuac ngoai ra chu Qu6c ngU thi nhi~u ngtidi l?i khOng hi~u, con d~ nguyen nhu ban goc thi nhung ngtidi khOng bie't tie'ng nuac ngoai l?i khOng d9C duqc. Tit nhung kh6 khan d6 Nguy~n Van Vinh da dua ra hai cach phien am: "Bao nhieu nhitng ten nzt(jc lfln, ai cung biet theo tieng Tau r<5i nhzt la Phap, Anh, Nga, Due, Bi-li-thi, Ao, thi cu de'tieng biet roz ma dung... Con bao nhieu nhitng ch6 chzta m{{y biet thi dich theo each mfli, l{{y cho gan nguyen am", Wc la " khi viet lan nhitng ten {{y
Rguyen Vim Vinh vai vi~c cOvii vii truyen bu... 25 vao van quae ngli thi nen viet tie'ng dich
trztdc rot vong hai hen hai cai viet nguyen dq.ng chli vao sau cho ngztdi da biet tie'ng Tay di nhf),n ra" (12). Day 1a mQt van d&
rat c~n thiet va rat thdi st;! d6i voi bao chi, xuat ban hie bay gid.
Voi mong mu6n dua chu Qu6c ngu nhanh chOng trd thanh mQt chu viet ph6 thOng, Nguy~n Van Vinh da tham gia viet nhigu th8 lOl,\i,tu nghj lu~n, djch ti8u thuyet, thd ng1,1ngon... biing chinh chu Qu6c ngfi, d8 chu Qu6c ngfi d~n hoan chinh, co kha nang truygn t8.i dU<;ICtat ca tu tUdng, tinh cam cua con ngtidi. Nhung ngtidi khong biet chu Han va chu Phap thi qua chu Qu6c ngfi cling co th8 tiep c~n dU<;Icnhung ang van hay, nhung tu tUdng moi cua nuoc ngoai. Nguy~n Van 'Vinh con bien sOl,\nmQt quy8n sach tt;!
h9C chu Qu6c ngfi d8 phat cho nhung ngti~i mua bao.
Nguy~n Van Vinh khOng chi chu tr9ng den cac th8 lOl,\ivan chudng phudng Tay, ma ong cling rat quan tam den van chudng nuoc nha. Nhung, cling gi6ng nhu cong vi~c tuyen truygn, c6 vli chu Qu6c ngfi, mQt minh ong khOng thu dU<;Icket qua, neu khOng co nhung ngtidi cung chi huong d6ng tinh, hUdng ung "ztdcgi, cac bf),ccao minh trong nztdc Nam, ong nao ciing lo vi~c gay dl,lng van chztdng cila nztdc minh, va d6ng £inh vdi bdn quan, se ket long ma giup cho bdn quan thanh dztrJcvi~c hay va co ich lau dai cho ngztdi Annam" (13). Ong va nhung ngtidi cung chi huong da thanh cong trong vi~c dua dU<;Icvan chudng Vi~t Nam thoat d~n khOi khuon mftu cua van chudng Trung Hoa. Ong IS.mQt trong nhung ngtidi d~u tien d~t ngn m6ng cho ngn van h9C hi~n .dl,\i nuoc nha "Tie'ng Annam minh hi~n bay giiJ ding da du tie'ng ma If),pnen dztrJc 1nQtvan chztdng rieng, lam ra sach vd co ich dztrJccho cd nztdc, nam phl,l lao {{u
ciing hie'u dztrJc" (14).
-
Trong so' nhung ngtidi cung chi huong voi ong thdi gian d6 nhu Phan Ke Binh, Tr~n Tr9ng Kim, Nguy~n D6 M\1c, Phl,\m Quynh... thi Nguy~n Van Vinh dU<;lCcoi la ngtidi dung d~u cua phong trao c6 vli va truy~n ba chu Qu6c ngfi d Vi~tNam.
Ong luan tht;!c hi~n biing ca hai hinh thuc: di~n thuyet va xu at ban (hay ngan ngfi n6i va ngon ngfi viet).
Voi m\1c dich dao tl,\OmQt so' ngtidi trd thanh phien djch ph\1c V\1cho cong cUQc khai thac thuQc dja, cho nen trong chudng trinh giang dl,\y,chu Qu6c ngfi chi chiem thdi lU<;Ingrat it ma ph~n IOn thdi gian danh cho vi~c h9C chu Phap. Vi v~y, Nguy~n Van Vinh, cung voi vi~c truygn ba van hoa phudng Tay da rat tich c1;ic tuyen truygn, c6 vli ngtidi dan h9C chu Qu6c ngfi, dung chu Qu6c ngfi d8 truy~n t8.i nhung cai hay cai d~p cua n~n van minh Vi~t, ph6 bien nhftng tu tUdng Dong
-
Tay d8 lam cho nhan dan vua hi8u dU<;Ic n~n van hoa Phap, vita giu dU<;Icban silc van hoa dan tQc. Ong da tung n6i "Nztde Nam ta m{{t vi nhitng tri thuc nho hQcchi biet lam van Tau. Chung ta bay giiJ dling de' trd thanh nhitng ngztdi tri thuc mdi chi biet lam van chztdng Tay" (15).Chu Qu6c ngfi luc d~u rat phuc tl,\P vi chu c6 rat nhi~u nguyen am (72 nguyen am), cho nen vi~c in an g~p rat nhi~u khO khan do cac may chu mua cua phudng Tay khOng co nhi~u dau nhu v~y. Do d6, vi~c cai cach chu Qu6c ngfi cho bOt dau di .la rat cap thiet va quan tr9ng. Nguy~n Van Vinh la mQt trong nhung ngudi d~u tien d~ xuong vi~c cai cach chu Qu6c ngfi d8 ti~n in an, xuat ban. Theo H6 Lan Trinh t~o~g "St;! cai cach v~n chu Vi~t"
thi "Muoncho chu vathrJnha in ap dl,lng nhitng tien bQvi ky thuf),t {{n loat cho chli Vi~t, thi phdi cdi cach chli viet the' nao cho it d{{u chli chling nao hay chitng n{{y.
fJi tit j nay va dzta j d6 den.ch6 cung tQt,
26 Rghh:~ncU'uL!ch sa. so 5.2004
Nguyin Van Vinh d€ nghi ht;m che' cac ddu l{Licon 26: do la sf)'ngztiJiAnh hung.
Nhzt vg.y bdt c~ may sdp chit mua d thi trztiJng nao tren the' giCii ding co the"
''phl,mg s1/' chit Vi~t dztt;Jc.Nhztng lam saD dl nh6t 72 nguyen am Vi~t vao trong ph{Lm vi chg.t cht)i cua 7 nguyen am Anh?
Nguyin Van Vinh lien d€ nghi hai ztdc l~:
thay the' mt)t s6' nguyen am bdng nhftng nguyen am doi va danh ddu gi9ng thdp cao bdng nhftng ph1,lam khong d CUOlvdn ma ngztiJise dl d chot tie'ng" (16).
Chu Quo'c ngil co tdi 5 dau thanh:
n?ng, sllC, huygn, hoi, ngii va nhung rau b chu d, a, u. Nguy~n Van Vlnh dii dg xudng cai cach ngay tren td bao do ong lam chu but (Dong Dztdng t{LPchi, Trung Bdc Tan van). Theo do chu F thay dau huygn, chu W thay dau sllc... St;lcM cach cua ong rat ti~n l~i trong thdi ky may chu mua cua Phap. Nhung nhung vi~c lam do cua ong khong du~c nhigu ngtidi cung thdi hUdng ilng. Miii sau khi Cach ml;ing Thang Tam thanh cong, va sau ngay hoa binh l:}pll;ii,nganh buu di~n Vi~t Nam dii ap dl:mg chinh h~ tho'ng "chit Quaengit cai cach cua Nguyin Van Vinh" trong cac
di~n tin.
De'n nam 1918 (17) nam ke't thuc cua td Dong Dztdng t{LPchi, d6ng thdi ciing la nam chu Quo'c ngu thllng l~i hoan toan, thi khOng con ai co th~ nghi ngd kha nang cua chu Quo'c ngil nua. Chu Quo'c ngil dii co th~ dich du~c tat ca nhung ang van hay cua nudc ngoai, ciing nhu di~n ta du~c nhung tu tUdng va cam xuc mQt cach chan tht;lc. Chu Quo'cngil dii du~c stt dl,mg rQng riii thay the' chu Han va chu Nom (chu Han bi biii bo trong thi ctt nam 1915 d Bllc Ky, va cham dilt tren ca nudc nam 1919 d Trung Ky). Tit day chu Qu6c ngil dii trd thanh thil chu ph6 thOng chie'm vi tri quan tr<;>ngva du~c tat ca ngtidi dan Vi~t Nam ua dung.
D~ dl;it du~c thanh qua do, nhung ngtidi di tien phong c6 vii va cai cach chu Quo'c ngil nhu Nguy~n Van Vlnh dii trai qua rat nhigu kh6 khan, mQt phftn vi chinh quygn thuQc dia Phap muo'n ngtidi Vi~t c&t dilt nhung lien h~ truygn tho'ng vdi Trung Quo'c thOng qua chu Han va m?t khac: "Vi~c truyen ba chit Qu6e ngit chi co thlla rdt It;Jicho s1,(md rt)ng anh hztdng cua chung ta trong x~ nay, va lam quan h~ cua chung ta vCiingztiJi ban x~
dztt;Jcdi dang" (18). Nhung trong tht;!c te', chuang trinh h<;>ccua nudc ta luc do, chi 3 nam dftu cap ti~u h<;>cdu~c h<;>cb~ng chu Quo'c ngil, de'n b:}c trung h<;>cchu Quo'c ngil chi con la mQt mon sinh ngil, trong khi tie'ng Phap du~c nang len trong tat ca cac mon h<;>c.Va de'n b:}c cao d&ng, dl;iih<;>cthi chu Vi~t mat h&n, chi con ll;ii chu Phap. D6ng thdi, h<;>phai do'i dftu vdi
y
thilc h~ phong kie'n ll;iCh:}u, bao thu trong xii hQi Vi~t Nam. Vi v:}y vi~c c6 dQng cho vi~c h<;>cchu Quo'c ngil tit thanh thi de'n nong thon la mQt vi~c rat kho khan. Trudc tht;lc te' do vi~c len tie'ng bao v~, c6 dQng cho chu Quo'c ngil cua Nguy~n Van Vlnh va nhung ngudi cung chi hudng vdi ong la mQt vi~c lam rat dang k~, rat dang tran tr<;>ng.M?c du chu Quo'c ngil va nhung ngtidi truygn ba chu nay du~c d?t dudi st;l bao tr~ cua Chinh quygn thuQc dia, nhung ngtidi Phap khOng th~ ngd d.ng, khi lOl;ii chu nay dii trd thanh chu vie't cua dan chung d~ truygn dl;it tu tUdng va nguy~n v<;>ng,thi chinh quygn thuQc dia luc nay dii khOng th~ ki~m soat du~c nua va no dii trd thanh nhan to' quan tr<;>ngtrong cong cUQcgianh dQcl:}p cua dan tQc Vi~t Nam. Dang CQng san Vi~t Nam sau nay ciing nh:}n thay vi~c truygn ba chu Qu6c ngil la mQt bi~n phap d~ giao dl,1cquftn chung va dua quftn chung di theo con dUdng cach ml;ing cua Dang va M?t tr:}n
Rguyen Vim Vinh vOi vi~c cd vii vii truyen b;:a... . 2'1
Vi~t Minh ti~n toi Cach m~ng Thang Tam nam 1945 thiing IQi. Chu Quo'c ng11 dii dUQcgiang d~y trong tat ca cac trudng tit b~c ti~u hQcd~n d~i hQc.
Nh11ngnam cuo'i ddi, Nguy~n Van Vinh g~p nhigu kh6 khan trong cong vi~c bao chi, xuat ban l~n trong chinh trudng. Tit nam 1930 trb di, Nguy~n Van Vinh dii nQ Ngan hang Dong Duong rat nhigu tign nen chinh quygn thuQc dia Phap bUQcong phai h;LachQn mQt trong ba con dUdng do Phap d~t ra: MQt la vao Hu~ lam quan ThuQng thu; Hai la vao tu; Cuo'i cung la ph8.i di bi~t xu sang Lao tim yang vg tra nQ. Ong dii chQn phudng an thu ba d~ bao v~ nhan cach cua minh, d6ng thdi ong cling muo'n qua chuy~n di nay co th~ khao sat them va co digu ki~n ti~p t~c vi~t bao.
Nhung ong dii ch~t trong l~n thu hai di tim yang tren dong song Se-bang-ghi, tren mQt chi~c thuygn dQc mQc, trong ngtidi khOng co lay mQt d6ng xu, nhung tren tay v~n dang dm mQt quan but va mQt bai ph6ng s1;i dang vi~t db "MQt thang vai nhling ngztdi di tim vang', ma may bai d~u ong gi1i vg dang tren td Annam Nouveau. Ong mat vao ngay 1-5-1936.
CHU THicH
(1). Schneider ban dAu lam vi~c trong xlidng in cua Nha nlioc, sau dung ra mb nha in rieng.
Ong la mQt trong nhung thAy d~y ngu(ji Vi~t Nam dAu tien blioc chan vao nghE! lam bao va nha in.
(2), (3). Dong DlicJng t{LPchi, so' 2-1913, tr. 2.
(4). Dong DlicJng t{LPchi, so' 31-1913, tr. 3.
(5). Dong DlicJng t{LPchi, so' 40-1914, tr. 4.
(6), (7). Dong DlicJng t{LPchi, so' 33-1913, tr. 4.
(8). Dong Dlidng t{LPchi, so' 82-1914, tr. 6.
(9), (10), (11). Dong DlicJng t{LPchi, so' 51-1914, tr. 4-5.
(12). Dong DlicJng t{LPchi, so' 67-1914, tr. 9.
(13), (14). Dong DlicJng t{LPchi, 50'9-1913, tr. 10.
C~ Hoang D~o Thuy, mQt tri thuc yeu nuoc ngtidi Ha NQi da nh~n xet vg Nguy~n Van Vinh: "Nguyin Van Vinh la milt trong nhitng thong ngon dtiu tien gioi titng Phap, co hQc thuc, tinh khon, tai hoa, 19.ico OCkinh doanh. Vinh r{[t hang hai trong vi~c truyin bci chit Quae ngit... Sau Nguyin Van Vinh kinh doanh nghi in, cai tie'n nha in, ra dzt{Jcnhiiu sach d~p, 19.ilam vi~c kinh doanh nita.
fHi kinh doanh thi va ngay vao cac quyin b!c tai chinh cua th1!c dan Phdp va bt de b~p" (19). Khi ong mat co rat nhigu cac b~c danh ti~ng thdi do nhu Huynh Thuc Khang, Tdn TrQng Kim, Phan BQiChau, Nguy~n Van To'... dii gi'ii toi vi~ng ong nhung ~au do'i, truong, li~n voi bi~t bao tinh earn ti~c thuong va kinh trQng.
Vi~c nghien cuu, danh' gia vg cUQc ddi va s1;inghi~p Nguy~n Van Vinh con c~n phai d~u tu nhi~u cong sue va thdi gian.
Bai vi~t nay chi gop mQt ph~n rat nho vao vi~c nh~n dinh, danh gia nhan v~t Nguy~n Van Vinh.
(15). Sdn Tung: Tie'u thuyet hoa ram b/!.t. Nxb Thanh nien, Ha NQi, 1998, tr. 181. (trich l(ji ong Nguy~n Van Vinh).
(16). H6 Lan Trinh. Slj cdi cach vein chit Vi~t, trong "PM binh van nghf', t~p 1, ngay 8-2-1958.
Dh l~i cua Tan Phong Hi~p: "Nguyin Van Vinh (1882-1936)". Bach Khoa, so' 32-1958.
(17). NhiE!utai li~u cho rhg nam 1917 la nam ke't thuc cua t(j Dong DlicJngt{LPchi, nhung chung toi khao sat t(j bao l~i la nam 1918.
(18). Bulletin administratif du Tonkin (ThOng tli cua Thong su Biic Ky SIMONI gi':ticong su cac tinh) ngay 7-3-1910, tr. 303.
(19). Hoang D~o Thuy: Nglim va canh Ha N9i.
Nxb. Ha NQi, 1982, tr. 242.
