Vieät Nam ñaõ ñaït ñöôïc caùc thaønh töïu ñaùng keå veà chaêm soùc söùc khoûe cho phuï nöõ vaø treû em, nhöng coù söï cheänh leäch ñaùng keå giöõa khu vöïc mieàn nuùi so vôùi thaønh phoá vaø ñoàng baèng. Nghieân cöùu naøy ñöôïc thöïc hieän taïi Na Rì, moät huyeän ngheøo vuøng saâu cuûa tænh Baéc Kaïn, nhaèm ñaùnh giaù kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh cuûa phuï nöõ vaø vò thaønh nieân (VTN) veà chaêm soùc söùc khoûe sinh saûn (SKSS) vaø söùc khoûe tình duïc (SKTD), töø ñoù xaùc ñònh caùc chieán löôïc can thieäp phuø hôïp. Ñaây laø nghieân cöùu caét ngang (ñònh tính keát hôïp ñònh löôïng); vôùi caùc ñoái töôïng: phuï nöõ 15-49 tuoåi, VTN 12-15 tuoåi, caùn boä y teá (CBYT), giaùo vieân. Phaàn meàm Epidata, SPSS 16 vaø NVIVO 8.0 ñöôïc söû duïng ñeå quaûn lyù vaø phaân tích soá lieäu.
Keát quaû cho thaáy: (1) Chæ coù 8,4% VTN nam vaø 3,8% VTN nöõ traû lôøi ñuùng thôøi ñieåm deã coù thai trong chu kyø kinh nguyeät vaø coù khoaûng 63% VTN ñaõ töøng nghe noùi ñeán caùc bieän phaùp traùnh thai (BPTT) vaø beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc (LTQÑTD). VTN luoân coù nhu caàu veà thoâng tin nhöng thieáu söï trao ñoåi vôùi cha meï, giaùo vieân, CBYT; (2) Coù tôùi 99,3% phuï nöõ khoâng bieát quan heä tình duïc (QHTD) an toaøn laø "khoâng maéc beänh LTQÑTD"; 88% phuï nöõ ñaõ söû duïng caùc BPTT. Caàn coù chöông trình can thieäp ôû ñòa baøn naøy vaø thieát keá ñaëc thuø phuø hôïp vôùi boái caûnh thöïc teá.
Töø khoùa: Kieán thöùc, thaùi ñoä, thöïc haønh, söùc khoûe sinh saûn, söùc khoûe tình duïc, vò thaønh nieân, phuï nöõ.
Knowledge, attitudes and practices
of reproductive and sexual health care among adolescents and women aged 15-49 in Na Ri
district, Bac Kan province
Nguyen Thi Nga (*), Hua Thanh Thuy (*), Nguyeãn Thai Quynh Chi (*), Dinh Thu Ha (*), Nguyen Thu Ha (*), Nguyen Thanh Huong (*)
Vietnam has obtained remarkable achievements in improving the quality of health care for women and children; however, substantial disparity is still found among mountainous areas and
Kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh veà söùc khoûe sinh saûn vaø söùc khoûe tình duïc cuûa vò thaønh nieân
vaø phuï nöõ 15-49 taïi huyeän Na Rì, Baéc Kaïn
Nguyeãn Thò Nga (*), Höùa Thanh Thuûy (*), Nguyeãn Thaùi Quyønh Chi (*), Ñinh Thu Haø (*), Nguyeãn Thu Haø (*), Nguyeãn Thanh Höông (*)
1. Ñaët vaán ñeà
Nhöõng naêm qua, chaêm soùc SKSS vaø SKTD cuûa phuï nöõ vaø VTN luoân ñöôïc coi laø vaán ñeà öu tieân giaûi quyeát haøng ñaàu cuûa Vieät Nam vaø ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu ñaùng keå. Tuy nhieân thöïc teá vaãn toàn taïi khoaûng caùch lôùn veà keát quaû giöõa caùc vuøng:
mieàn nuùi-ñoàng baèng, thaønh thò-noâng thoân. Ñaëc bieät, kieán thöùc vaø thöïc haønh veà SKSS vaø SKTD cuûa VTN coøn nhieàu haïn cheá daãn ñeán tình traïng QHTD khoâng an toaøn, mang thai ngoaøi yù muoán vaø gia taêng phaù thai [1].
Baéc Kaïn laø moät tænh mieàn nuùi phía Ñoâng Baéc Vieät Nam, kinh teá coøn ngheøo vaø chöông trình chaêm soùc SKSS coøn nhieàu haïn cheá: ñieàu kieän veà cô sôû vaät chaát, thuoác vaø dòch vuï thieát yeáu khoâng ñoàng boä [5], chaát löôïng chaêm soùc söùc khoûe raát thaáp vaø truyeàn thoâng y teá khoâng hieäu quaû [4]. Huyeän Na Rì laø huyeän vuøng saâu thuoäc tænh Baéc Kaïn, coù 15/22 xaõ ñaëc bieät khoù khaên [6] vaø coøn toàn taïi nhieàu thaùch thöùc trong coâng taùc chaêm soùc söùc khoûe.
Ñieàu tra sô boä taïi hai xaõ huyeän Na Rì do toå chöùc
ChildFund keát hôïp vôùi Sôû Y teá tænh Baéc Kaïn vaø Trung taâm y teá (TTYT) chæ ra thöïc traïng ñaùng quan taâm, ñoù laø tyû leä tai bieán saûn khoa laø 30%, xu höôùng tyû leä ngaøy caøng cao vò thaønh nieân mang thai, keát hoân sôùm vaø boû hoïc [2]. Vì nhöõng lyù do treân, caàn thieát phaûi tieán haønh ñaùnh giaù thöïc traïng kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh cuûa phuï nöõ, VTN veà SKSS vaø SKTD töø ñoù ñònh höôùng cho can thieäp tieáp theo nhaèm thu heïp khoaûng caùch veà keát quaû chaêm soùc SKSS giöõa khu vöïc ñoàng baèng, thaønh thò vaø mieàn nuùi.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
Thieát keá nghieân cöùu: Nghieân cöùu moâ taû caét ngang, keát hôïp ñoàng thôøi ñònh tính vaø ñònh löôïng.
Thôøi gian vaø ñòa ñieåm nghieân cöùu: Töø thaùng 6- 8/2011, taïi 4 xaõ ñaëc bieät khoù khaên (thuoäc chöông trình 135 cuûa Chính phuû) cuûa huyeän Na Rì (Höõu Thaùc, Döông Sôn, Quang Phong, Xuaân Döông).
Ñoái töôïng nghieân cöùu: Phuï nöõ 15-49 tuoåi (chöa choàng, coù choàng), VTN 12-15 tuoåi ñang ñi hoïc, CBYT (phuï traùch chöông trình SKSS), giaùo vieân urban and plain areas. This research was conducted in Na Ri, a remote and poor district of Bac Kan province, with the aim to evaluate the knowledge, attitudes and practices related to reproductive health care and sexual health of women and adolescents, which serves as basis for developing appropriate intervention strategies. This research used the cross-sectional design, combining qualitative and quantitative method, and covering the following subjects: women aged 15-49, adolescents aged 12-15, teachers, and health workers. Epidata, SPSS and NVIVO 8.0 software are used to manage and analyze the data. Research results show that: (1) Only 8.4% of male adolescents and 3.8% of female adolescents choose the correct fertile time in a menstrual cycle, and approximately 63% of adolescents have heard about contraceptives and sexual transmitted diseases (STDs). Adolescents always want to get more information, but lack of parents-children, teachers- students and health workers communication; (2) As many as 99.3% of women do not know that safe sex is "sex without getting the STDs", and 88% of women have used contraceptives. There is a need of developing an intervention program appropriate to this context.
Keys: knowledge, attitude and practice, reproductive health, sexual health, adolescent, women.
Taùc giaû:
(*) - CN.Nguyeãn Thò Nga - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng. Ñòa chæ: 138 Giaûng Voõ, Ba Ñình, Haø Noäi.
Email: [email protected]. Ñieän thoaïi: 079.940.388 - Ths.Höùa Thanh Thuûy - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng.
- Ths.Nguyeãn Thaùi Quyønh Chi - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng.
- CN. Ñinh Thu Haø - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng.
- CN. Nguyeãn Thu Haø - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng.
- PGS.TS.Nguyeãn Thanh Höông - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng.
(chuû nhieäm, daïy moân Sinh hoïc vaø Coâng daân).
Caùch choïn maãu, côõ maãu vaø phöông phaùp thu thaäp (xem Baûng 1):
Nghieân cöùu ñònh tính:choïn chuû ñích, phoûng vaán saâu CBYT, thaûo luaän nhoùm (TLN) vôùi phuï nöõ 15- 49 vaø VTN 12-15 tuoåi.
Nghieân cöùu ñònh löôïng:
- Choïn phuï nöõ 15-49 (hai xaõ Höõu Thaùc, Döông Sôn ñaïi dieän cho hai nhoùm xaõ coù tyû leä hoä ngheøo töông öùng döôùi 50% vaø treân 50%): AÙp duïng coâng thöùc tính côõ maãu 1 tyû leä
Vì choïn maãu cuïm (DE=2) neân n2=392. Do ñaây laø quaàn theå höõu haïn (616 ngöôøi) neân heä soá hieäu chænh f=n2/N=0,64. Vaäy côõ maãu hieäu chænh:
nhc=n2/1+f=240 vaø thöïc teá phoûng vaán 269 phuï nöõ 15-49 tuoåi.
- Choïn maãu phaùt vaán ñònh löôïng VTN 12-15 tuoåi: toaøn boä hoïc sinh 4 tröôøng: Xuaân Döông, Quang Phong, Höõu Thaùc, Döông Sôn (208 ngöôøi).
Phöông phaùp phaân tích soá lieäu:Thoâng tin ñònh löôïng ñöôïc quaûn lyù vaø phaân tích baèng phaàn meàm Epidata, SPSS 16. Thoâng tin ñònh tính ñöôïc ghi cheùp vaø phaân tích theo chuû ñeà baèng phaàm meàm NVIVO 8.0.
3. Keát quaû
3.1. Kieán thöùc, thaùi ñoä, thöïc haønh veà SKSS/SKTD vaø nhu caàu trao ñoåi thoâng tin cuûa VTN
Thöïc traïng kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh cuûa VTN veà SKSS vaø SKTD
- VTN haàu nhö khoâng ñöôïc trang bò caùc kieán thöùc cô baûn vaø taâm lyù ñeå böôùc vaøo tuoåi daäy thì, do ñoù gaëp nhieàu khoù khaên. Keát quaû nghieân cöùu ñònh löôïng cho thaáy: khi ñöôïc hoûi veà daàu hieäu tuoåi daäy thì ôû nam vaø nöõ thì coù tôùi khoaûng 50% VTN traû lôøi
"Khoâng bieát", hoaëc hoûi cuï theå veà 2 daáu hieäu quan troïng nhaát cuûa tuoåi daäy thì laø " xuaát hieän kinh nguyeät" ôû nöõ vaø "coù moäng tinh" ôû nam, tyû leä coøn khaù thaáp (töông öùng 53,3% vaø 22,8%). VTN thieáu söï trang bò kieán thöùc töø tröôøng hoïc: "Chöa coù truyeàn thoâng trong nhaø tröôøng, y teá tröôøng chöa coù kieán thöùc veà SKSS VTN"(PVS CBYT huyeän). Ngoaøi ra, caùc TLN ñaõ chæ ra VTN cuõng khoâng ñöôïc chuaån bò ñaày ñuû veà taâm lyù caû töø phía gia ñình vaø nhaø tröôøng:
"Khi daäy thì thì raát sôï vaø khoâng bieát gì chæ bieát hoûi meï, ôû tröôøng hoïc thì cuõng chæ bieát qua moät chuùt laø veä sinh nhö theá naøo" (TLN nöõ tröôøng caáp 2 xaõ Höõu Thaùc). "Coù ñoïc qua moät soá thöù vaø töï hieåu laø chuyeän bình thöôøng, cuõng khoâng thaáy meï hay ai chuaån bò taâm lyù tröôùc cho"(TLN nöõ VTN tröôøng caáp 2 xaõ Höõu Thaùc). Do vaäy, VTN gaëp phaûi nhöõng khoù khaên:
"Khi daäy thì cuõng bieát raèng coù thay ñoåi tính tình raát nhieàu nhö noùng tính, xa laùnh baïn beø, ngaïi baïn beø, roài ñanh ñaù hôn" (TLN VTN, nöõ, xaõ Höõu Thaùc), "Hoài tröôùc em hay maâu thuaãn vôùi boá meï nhöng giôø ít hôn vì mình lôùn hôn. Khi maâu thuaãn coù khi caû ngaøy em khoâng noùi chuyeän"(TLN VTN, nam, xaõ Höõu Thaùc).
- VTN thieáu caùc kieán thöùc veà QHTD vaø mang thai, hieåu bieát veà caùc BPTT coøn chöa ñaày ñuû.
Nghieân cöùu ñònh löôïng ñaõ cho thaáy: chæ coù 12,9%
nam vaø 18,9% nöõ traû lôøi ñuùng laø "QHTD an toaøn laø khoâng maéc beänh LTQÑTD vaø khoâng gaây mang thai ngoaøi yù muoán". Khi hoûi cuï theå hôn veà mang thai, keát quaû cho thaáy: hôn moät nöûa ñoái töôïng (55,2% nam vaø 50% nöõ) cho raèng "Khoâng theå mang thai neáu chæ QHTD 1 laàn", chæ coù 8,4% hoïc sinh nam vaø 3,8%
hoïc sinh nöõ löïa choïn ñuùng ñaùp aùn "giöõa chu kyø kinh"
laø thôøi ñieåm deã coù thai nhaát trong chu kyø kinh nguyeät. Khoâng chæ kieán thöùc keùm veà mang thai, VTN coøn hieåu bieát chöa ñaày ñuû veà caùc BPTT: coù 63,4% ñoái töôïng töøng nghe noùi ñeán caùc BPTT trong ñoù phoå bieán nhaát laø bao cao su (90%), thuoác uoáng traùnh thai (78,6%) vaø voøng traùnh thai (59%) (Hình 1). Maëc duø ñaõ coù nhieàu em bieát tôùi BCS, tuy nhieân kieán thöùc veà BCS coøn haïn cheá: chæ coù 50,9% hoïc sinh traû lôøi ñuùng "Traùnh thai vaø baûo veä toát nhaát tröôùc HIV vaø caùc beänh LTQÑTD".
Baûng 1. Baûng toång hôïp caùch choïn maãu, côõ maãu vaø phöông phaùp thu thaäp
- Nhöõng ñieàu treân daãn ñeán vieäc QHTD tröôùc hoân nhaân, mang thai vaø phaù thai thöïc teá ñaõ vaø ñang dieãn ra. Keát quaû nghieân cöùu ñònh löôïng chæ ra: coù 4/208 hoïc sinh (khoaûng 2%) ñaõ coù QHTD. Vì ñaây laø vaán ñeà khaù teá nhò, do ñoù con soá naøy coù theå coøn thaáp hôn nhieàu so vôùi thöïc teá. Qua caùc cuoäc TLN cuõng ñaõ chæ ra thöïc traïng mang thai cuûa VTN ñaõ vaø ñang toàn taïi: "Bieát nhieàu tröôøng hôïp baïn gaùi 17, 18 tuoåi coù thai, phaûi nghæ hoïc vaø phaûi laáy choàng sôùm"
(TLN VTN, nam, xaõ Höõu Thaùc). Giaùo vieân cuõng cho bieát thöïc traïng phaù thai ñoä tuoåi VTN laø toàn taïi, thaäm chí laø khoâng hieám: "Vaán ñeà naïo huùt thai thì nhieàu laém nhöng ña soá laø caùc em caáp 3 thoâi, chöù caáp 2 thì chöa, ít laém"(TLN giaùo vieân, xaõ Höõu Thaùc).
Töông töï, caùc CBYT cuõng cho bieát "Moãi naêm coù 1- 2 tröôøng hôïp chuùng toâi bieát mang thai sôùm. Vaán ñeà naøy ngaøy caøng noåi coäm, caàn ñöôïc quan taâm"(CBYT xaõ Höõu Thaùc).
- Ña soá VTN vaãn giöõ quan nieäm truyeàn thoáng veà QHTD tröôùc hoân nhaân, mang thai vaø phaù thai, maëc duø quan nieäm veà vieäc söû duïng BCS ñaõ côûi môû. Coù 80,6% VTN traû lôøi "Khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc" khi ñöôïc hoûi veà QHTD tröôùc hoân nhaân. Keát quaû ñònh tính cuõng khaúng ñònh roõ cho ñieàu naøy "Quan heä tình duïc tröôùc hoân nhaân laø khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc vì nhö theá laø hö hoûng", "Moïi ngöôøi ñaøm tieáu laém vaø neáu bò (mang thai) thì töï töû"(TLN VTN, nöõ, xaõ Döông Sôn). Töông töï, khi hoûi veà mang thai vaø phaù thai: tyû leä traû lôøi laø "Khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc" khaù cao (töông öùng laø 82,8% vaø 41,2%) (Hình 2). Maëc duø nhö vaäy, VTN cuõng coù quan nieäm khaù côûi môû veà vieäc söû duïng BCS: coù tyû leä khaù thaáp hoïc sinh cho raèng moät ngöôøi phuï nöõ (15%) hoaëc ñaøn oâng (19,8%) mang theo bao cao su laø ngöôøi "khoâng ñöùng ñaén"
hoaëc "khoâng ñaøng hoaøng". Ngöôøi coù ñònh kieán cho raèng bao cao su chæ daønh cho ngöôøi mua baùn daâm hay khoâng chung thuûy cuõng khaù thaáp (10,1%).
Nhu caàu trao ñoåi thoâng tin veà SKSS vaø SKTD cuûa VTN
- Keát quaû nghieân cöùu cuõng cho thaáy vieäc trao ñoåi giöõa cha meï - con caùi, giöõa giaùo vieân - hoïc sinh veà SKSS vaø SKTD coøn khaù haïn cheá (töông öùng chæ laø 24,7% vaø 21,2%). Ña soá VTN trao ñoåi chuû ñeà naøy cuøng vôùi baïn beø (74%) hoaëc anh/chò/em trong gia ñình (28,2%). Keát quaû ñònh tính cuõng cho thaáy söï töông ñoàng vôùi keát quaû ñònh löôïng: "Khoâng bieát baïn khaùc giôùi daäy thì thì nhö theá naøo nhöng cuõng caàn bieát nhöng boá meï vaø ngöôøi lôùn ít noùi" (TLN VTN, nöõ, xaõ Döông Sôn), "Thaày coâ giaûng löôùt qua, ngaïi neân ít noùi, chæ löôùt qua chöù khoâng ñi heát caùc noäi dung"
(TLN VTN, nam, xaõ Höõu Thaùc). Vaø ñaëc bieät VTN haàu nhö khoâng tieáp caän caùc thoâng tin qua cô quan y teá vaø tröôøng hoïc:"Hieän ñaõ thöïc hieän truyeàn thoâng nhöng chuû yeáu laø keát hôïp vôùi truyeàn thoâng cho ñoái töôïng ñaõ coù gia ñình"(CBYT huyeän).
- Maëc duø VTN ngaïi nguøng nhöng caùc em vaãn coù nhu caàu veà tìm hieåu caùc thoâng tin veà SKSS vaø SKTD: "VTN coøn nhieàu haïn cheá veà kieán thöùc vaø ruït reø khi noùi ñeán SKSS" (CBYT xaõ Höõu Thaùc);"Em muoán tìm hieåu veà caû nam caû nöõ veà daäy thì vaø veà caùc vaán ñeà khaùc ñeå hieåu theâm"(TLN VTN, nöõ, xaõ Döông Sôn).
3.2. Kieán thöùc vaø thöïc haønh veà SKSS cuûa phuï nöõ
- Phuï nöõ coù hieåu bieát veà caùc BPTT do ñoù tyû leä Hình 1. Kieán thöùc veà caùc BPTT cuûa VTN
Hình 2. Quan nieäm cuûa VTN veà moät soá vaán ñeà SKSS/SKTD
thöïc haønh söû duïng BPTT khaù cao. Trung bình phuï nöõ bieát 3,3/10 BPTT. Tyû leä söû duïng BPTT trong laàn QHTD gaàn ñaây nhaát ñaït 87,3% vaø 88,9% ôû nhoùm phuï nöõ coù choàng vaø chöa choàng ñaõ coù QHTD. BPTT thöôøng xuyeân ñöôïc söû duïng laø voøng traùnh thai (73,5%), thuoác uoáng traùnh thai (12,5%) vaø bao cao su (11,5%). Ñaây cuõng chính laø 3 BPTT ñöôïc bieát phoå bieán nhaát (Hình 3).
- Tuy nhieân, phuï nöõ hieåu bieát chöa ñaày ñuû veà BPTT, cuøng vôùi vieäc thieáu kieán thöùc veà thôøi ñieåm deã thuï thai ñaõ daãn tôùi thöïc traïng phaù thai ôû phuï nöõ.
Chæ coù 33,4% phuï nöõ traû lôøi ñuùng thôøi ñieåm deã thuï thai trong chu kyø kinh nguyeät vaø phaàn lôùn phuï nöõ chæ taäp trung vaøo vieäc "traùnh thai ngoaøi yù muoán"
(46,1%). Keát quaû naøy cuõng phuø hôïp vôùi keát quaû TLN: "(Laøm gì ñeå coù QHTD an toaøn?) Duøng caùc BPTT: bao cao su hoaëc thuoác traùnh thai sau khi QHTD ñeå traùnh toái ña coù thai ngoaøi yù muoán" (TLN nhoùm nöõ chöa choàng, xaõ Höõu Thaùc). Nhöõng ñieàu naøy ñaõ daãn ñeán vieäc phaù thai ôû phuï nöõ: coù 18,9%
(42/222) phuï nöõ coù QHTD ñaõ töøng phaù thai. Ñaùng chuù yù, trong ñoù coù 5/15 phuï nöõ chöa keát hoân ñaõ töøng phaù thai. Ñaây laø vaán ñeà khaù teá nhò, con soá thu thaäp ñöôïc coù theå seõ thaáp hôn so vôùi con soá thöïc teá, ñieàu naøy cuõng ñöôïc khaúng ñònh töø CBYT: "Keát hoân sôùm, naïo phaù thai, xaáu hoå neân khoâng chia seû vôùi ai"
(CBYT huyeän).
- Phuï nöõ thieáu kieán thöùc veà beänh LTQÑTD.
Trung bình phuï nöõ chæ neâu ñöôïc 2 trong toång soá 9 beänh; coù tôùi 35,9% phuï nöõ traû lôøi "khoâng bieát" daáu hieäu thöôøng gaëp khi maéc beänh. Caùc beänh ñöôïc bieát nhieàu nhaát laø HIV/AIDS (98,3%), giang mai (43,4%), laäu (36,4%), tyû leä phuï nöõ bieát caùc beänh khaùc raát thaáp (Hình 4). Do kieán thöùc khoâng ñaày ñuû, vì vaäy, coù tôùi 99,3% phuï nöõ khoâng bieát raèng "khoâng
maéc beänh LTQÑTD" cuõng chính laø khía caïnh quan troïng cuûa QHTD an toaøn.
- Kieán thöùc veà beänh LTQÑTD khoâng ñaày ñuû daãn tôùi vieäc phoøng choáng cuûa phuï nöõ chöa toát. Maëc
duø BCS laø bieän phaùp hieäu quaû nhaát ñeå phoøng traùnh beänh LTQÑTD nhöng tyû leä söû duïng BCS trong laàn QHTD gaàn ñaây nhaát laïi khaù thaáp (11,5%). Trong khi vieäc khaùm phaùt hieän vaø ñieàu trò beänh laø raát caàn thieát thì tyû leä khaùm phuï khoa cuûa phuï nöõ cuõng raát thaáp (khoaûng 20%). Nghieân cöùu ñònh tính cuõng ñaõ cho thaáy nhieàu ñoái töôïng vaãn chöa söû duïng dòch vuï naøy:
"Chò em phuï nöõ thì vaãn coù nhöng ngaïi vì chöa choàng neân ñi khaùm vaãn ngaïi"(26 tuoåi, TLN nöõ chöa choàng xaõ Döông Sôn).
4. Baøn luaän
Keát quaû nghieân cöùu chæ roõ kieán thöùc cuûa VTN taïi caùc xaõ ñieàu tra coøn keùm vaø thaáp hôn so vôùi maët baèng chung cuûa VTN Vieät Nam. Chaúng haïn, lieân quan ñeán kieán thöùc veà thôøi ñieåm deã coù thai nhaát cuûa phuï nöõ trong chu kyø kinh nguyeät, chæ coù 8,4% hoïc sinh nam vaø 3,8% hoïc sinh nöõ löïa choïn ñuùng ñaùp aùn
"giöõa chu kyø kinh". Tyû leä naøy thaáp hôn so vôùi keát quaû ñieàu tra SAVY 2 ôû nhoùm daân toäc thieåu soá vaø nhoùm hoïc sinh THCS (töông öùng 6% vôùi nam vaø 12% vôùi nöõ) [3]. Töông töï, caùc tyû leä hoïc sinh keå ñöôïc 7, 8, 9, 10 BPTT ñeàu thaáp hôn ôû cuøng nhoùm VTN daân toäc thieåu soá vaø nhoùm hoïc sinh THCS [3].
VTN 12-15 tuoåi gaëp khoù khaên trong trang bò kieán thöùc vaø taâm lyù lieân quan SKSS/SKTD. Ñieàu naøy cho thaáy nhöõng haïn cheá cuûa vieäc giaùo duïc VTN veà vaán ñeà SKSS/SKTD taïi nhaø tröôøng, gia ñình vaø cuûa coâng taùc truyeàn thoâng taïi caùc cô sôû y teá huyeän Na Rì; nhu caàu caàn trieån khai môû roäng goùi dòch vuï söùc Hình 3. Kieán thöùc veà caùc BPTT cuûa phuï nöõ
Hình 4. Kieán thöùc veà caùc beänh LTQÑTD cuûa phuï nöõ
khoûe thaân thieän cho VTN, keát hôïp tuyeân truyeàn giaùo duïc, tö vaán [5]. Keát quaû nghieân cöùu ñaõ chæ ra phuï nöõ coù kieán thöùc keùm veà QHTD an toaøn, caùc BPTT vaø beänh LTQÑTD. Coù theå giaûi thích laø do ñaëc ñieåm cuûa huyeän Na Rì - moät huyeän vuøng saâu vaø xa, phuï nöõ khoâng coù ñieàu kieän tieáp xuùc vôùi caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng.
Caùc con soá lieân quan ñeán tyû leä phuï nöõ söû duïng caùc BPTT (87,3% vaø 88,9% töông öùng vôùi nhoùm coù choàng vaø chöa choàng nhöng coù QHTD) cho thaáy moät daáu hieäu ñaùng möøng veà coâng taùc tuyeân truyeàn veà KHHGÑ. Ñaây cuõng chính laø thaønh töïu chung cuûa toaøn ngaønh y teá Vieät Nam: cöù 10 phuï nöõ 15-49 tuoåi coù choàng thì coù 8 ngöôøi söû duïng moät bieän phaùp traùnh thai naøo ñoù, trong ñoù chæ coù 1 ngöôøi duøng bieän phaùp truyeàn thoáng - möùc söû duïng caùc bieän phaùp truyeàn thoáng thaáp nhaát trong 20 naêm qua [1].
Nhaèm xaùc ñònh caùc chieán löôïc can thieäp thu heïp khoaûng caùch veà caùc keát quaû veà chaêm soùc SKSS so vôùi khu vöïc thaønh thò, noâng thoân trong khuoân khoå döï aùn " Chaêm soùc SKSS vaø SKTD cho phuï nöõ vaø treû em", nghieân cöùu ñöôïc tieán haønh trong ñoù bao goàm caáu phaàn moâ taû kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh veà SKSS/SKTD cuûa VTN vaø phuï nöõ 15-49 tuoåi. Keát quaû nghieân cöùu giaûi thích moät phaàn nhöõng thöïc traïng cuõng nhö khoaûng caùch veà caùc keát quaû naøy so vôùi khu vöïc thaønh thò, ñoàng baèng. Tuy nhieân, caùc yeáu toá thuoäc veà boái caûnh nhö cô sôû vaät chaát, chaát löôïng caùn boä cuûa cô sôû y teá cuõng caàn thay ñoåi trong toång theå döï aùn.
Moät ñieåm haïn cheá cuûa nghieân cöùu laø môùi chæ tìm
hieåu ñöôïc treân nhoùm ñoái töôïng VTN 12-15 tuoåi ñang ñi hoïc, do ñoù caùc thoâng tin chöa phaûn aùnh moät caùch ñaïi dieän cho VTN noùi chung cuûa huyeän Na Rì.
Nghieân cöùu naøy ñaõ chæ ra nhöõng thieáu huït veà kieán thöùc, thöïc haønh veà chaêm soùc SKSS cuûa phuï nöõ 15-49; cuõng nhö kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh cuûa VTN 12-15 tuoåi coøn mô hoà vaø khoâng ñaày ñuû veà SKSS vaø SKTD. Ñoàng thôøi nghieân cöùu ñaõ chæ ra söï cheânh leäch ñaùng keå veà caùc keát quaû naøy so vôùi caùc khu vöïc thaønh thò, ñoàng baèng.
Moät soá khuyeán nghò chính cho can thieäp:
- Truyeàn thoâng veà SKSS cho phuï nöõ caàn taäp trung hôn nöõa veà caùc BPTT, beänh LTQÑTD, QHTD an toaøn.
- Truyeàn thoâng veà SKSS VTN neân chuù troïng vaøo caùc chuû ñeà nhö ñaëc ñieåm tuoåi daäy thì, QHTD an toaøn, caùc beänh LTQÑTD, mang thai vaø caùc BPTT.
- Caàn taäp trung truyeàn thoâng theâm cho nhoùm giaùo vieân, cha meï hoïc sinh ñeå coù theå côûi môû trao ñoåi, trang bò kieán thöùc, hoã trôï taâm lyù cho caùc em.
- Ñaàu tö naâng caáp cô sôû vaät chaát, trang thieát bò cuûa caùc cô sôû y teá, naâng cao chaát löôïng CBYT caàn ñöôïc öu tieân tieán haønh moät caùch toaøn dieän.
Lôøi caûm ôn
Nhoùm nghieân cöùu xin chaân thaønh caûm ôn toå chöùc ChildFund Vieät Nam ñaõ hoã trôï kinh phí vaø taïo ñieàu kieän ñeå coù theå trieån khai nghieân cöùu naøy taïi huyeän Na Rì.
Taøi lieäu tham khaûo
1. Boä Y teá (2010), Baùo caùo chung toång quan ngaønh y teá naêm 2010. Heä thoáng Y teá Vieät Nam tröôùc theàm keá hoaïch 5 naêm 2011 - 2015, Haø Noäi.
2. ChildFund vaø Sôû Y teá Baéc Kaïn. Ñaùnh giaù nhu caàu veà söùc khoûe sinh saûn vaø chaêm soùc söùc khoûe treû em taïi hai xaõ Na Rì, thaùng 5, 2010.
3. Cuïc Daân soá vaø KHHGÑ - Boä Y teá vaø Toång cuïc Thoáng keâ
- Boä Keá hoaïch Ñaàu tö (2008), Ñieàu tra Quoác gia veà Vò thaønh nieân vaø Thanh nieân Vieät Nam, Haø Noäi.
4. Sôû Y teá tænh Baéc Kaïn. Baùo caùo khaûo saùt haøng.
5. Thuû töôùng Chính phuû. Quyeát ñònh soá: 164/2006/QÑ-TTg ngaøy 11 thaùng 7 naêm 2006.
6. Vuï söùc khoûe baø meï treû em, Boä Y teá, 2011 (tr45.Baùo caùo keát quaû khaûo saùt thöïc traïng maïng löôùi vaø naêng löïc cung caáp dòch vuï CSSKSS Vieät Nam 2010).
