Taïp chí Y teá Coâng coäng, 3.2015, Soá 35 23
Khaùc bieät veà giôùi vaø nhöõng thieáu huït veà kieán thöùc söùc khoeû sinh saûn & tình duïc an toaøn
cuûa hoïc sinh baäc trung hoïc phoå thoâng
(Nghieân cöùu tröôøng hôïp tröôøng THPT Laïng Giang 1 - Baéc Giang)
Döông Thò Thu Höông1, Ñaøo Thò Thu Trang2
Keát quaû nghieân cöùu ñöôïc ruùt ra töø ñieàu tra choïn maãu ñöôïc tieán haønh taïi tröôøng trung hoïc phoå thoâng (THPT) Laïng Giang 1 - tænh Baéc Giang thaùng 5 naêm 2014. Nghieân cöùu höôùng tôùi tìm hieåu veà nhöõng thieáu huït kieán thöùc cuûa hoïc sinh baäc THPT veà söùc khoeû sinh saûn (SKSS), tình duïc an toaøn, ñaëc bieät laø söï khaùc bieät veà giôùi ñoái vôùi nhöõng thieáu huït kieán thöùc noùi treân. Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy hoïc sinh baäc THPT böôùc ñaàu naém ñöôïc caùc kieán thöùc cô baûn veà chuû ñeà naøy, tuy nhieân hoï laïi chöa coù nhöõng hieåu bieát chính xaùc vaø saâu saéc, cuï theå nhö caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc, thôøi ñieåm baïn nöõ deã mang thai, aûnh höôûng cuûa naïo phaù thai. Ngoaøi ra coøn nhieàu hoïc sinh, trong ñoù bao goàm caû hoïc sinh nam chöa naém ñöôïc thoâng tin chính xaùc veà thôøi ñieåm söû duïng bao cao su (BCS) neáu coù quan heä tình duïc vaø nhieàu hoïc sinh nöõ coøn chuû quan veà khaû naêng mang thai trong laàn quan heä tình duïc ñaàu tieân maø khoâng duøng baát kyø bieän phaùp baûo veä naøo. Tæ leä hoïc sinh nam bieát ñeán caùc bieän phaùp traùnh thai phoå bieán nhö BCS vaø thuoác traùnh thai thaáp hôn so vôùi nöõ giôùi (p<0,05). Nam giôùi coù xu höôùng uûng hoä quan heä tình duïc tröôùc hoân nhaân cao hôn nhöng hoï laïi laø nhoùm ít bieát ñeán caùc heä quaû coù theå gaëp phaûi cuûa naïo phaù thai so vôùi nhoùm hoïc sinh nöõ (p<0,05). Keát quaû nghieân cöùu ñöa ra nhöõng gôïi yù veà söï caàn thieát phaûi boå sung caùc kieán thöùc coøn thieáu veà SKSS, tình duïc an toaøn trong caùc chieán löôïc giaùo duïc truyeàn thoâng ñoái vôùi hoïc sinh baäc THPT trong giai ñoaïn tôùi.
Töø khoaù: Söùc khoeû sinh saûn, giôùi, an toaøn tình duïc, vò thaønh nieân, hoïc sinh trung hoïc.
Gender diffirences and the knowledge gap of high school students about reproductive health
& safe sex
(Case study of Lang Giang high school 1, Bac Giang province) Duong Thi Thu Huong1, Dao Thi Thu Trang2
This study was conducted at Lang Giang High School 1, Bac Giang province in May 2014. The study objectives were to explore the knowledge gap of reproductive health & safe sex among high school
students, and to identify the differences between male and female students in understanding different aspects of this area. The results showed that high school students were initially aware of some basic information of reproductive health and safe sex, but a significant proportion of them lacks in-depth knowledge on this area, specifically STDs, when a female can get pregnant, and abortion consequences. Many students, including male ones, did not know exactly when to use condom during sexual intercourse, and many female students did not care much on the possibility of getting pregnant after having the first sexual intercourse without any protective methods. In addition, the proportion of male students who knew about popular contraceptive methods such as condom and pill was lower than that of female students (p<0.05). A higher proportion of male students was found to support premarital sex but they were less aware of abortion consequences than female ones (p<0.05). The implication of this study findings is to provide suggestions on the need of filling in the knowledge gap about reproductive health and safe sex within the education and communication strategies for high school students in the time to come.
Key words: reproductive health, gender, safe sex, adolescent, high school students.
Taùc giaû:
(1) Thaïc syõ, giaûng vieân khoa xaõ hoäi hoïc, Hoïc vieän Baùo chí vaø Tuyeân truyeàn (2) Sinh vieân Xaõ hoäi hoïc k30, Hoïc vieän Baùo chí vaø Tuyeân truyeàn
1. Ñaët vaán ñeà
Vaán ñeà söùc khoeû sinh saûn vò thaønh nieân (VTN) ñöôïc ñeà caäp töø sau hoäi nghò Quoác teá veà Daân soá vaø Phaùt trieån (ICPD) naêm 1994. VTN laø thôøi kyø chuyeån tieáp töø treû em thaønh ngöôøi tröôûng thaønh vôùi raát nhieàu nhöõng thay ñoåi ñoàng thôøi veà theå chaát vaø bieán ñoåi veà taâm sinh lyù. Ñaây laø giai ñoaïn hoï phaûi ñoái maët vôùi voâ vaøn nhöõng ruûi ro lieân quan ñeán nhöõng haønh vi nguy cô cho söùc khoeû, trong ñoù coù vaán ñeà söùc khoeû sinh saûn (SKSS) vaø tình duïc an toaøn. Vieäc coù kieán thöùc toát, ñuùng, ñuû vaø ñaëc bieät laø chính xaùc veà vaán ñeà SKSS, tình duïc an toaøn seõ laø chìa khoaù giuùp VTN böôùc qua ñöôïc nhöõng ruûi ro vaø nguy cô lieân quan ñeán lónh vöïc naøy, goùp phaàn ñaùng keå naâng cao chaát löôïng cuoäc soáng cuûa theá heä töông lai cuûa ñaát nöôùc.
Nghieân cöùu goùp phaàn vaøo quaù trình ñaùnh giaù laïi nhöõng thieáu huït kieán thöùc SKSS, tình duïc an toaøn cuûa VTN noùi chung vaø hoïc sinh baäc THPT noùi rieâng, trong ñoù coù tính ñeán söï khaùc bieät veà giôùi ñoái vôùi nhöõng thieáu huït kieán thöùc trong lónh vöïc naøy. Keát quaû nghieân cöùu seõ laø cô sôû ñeå töø ñoù ñöa ra ñöôïc nhöõng gôïi yù veà maët giaûi phaùp cho caùc chöông trình giaùo duïc, truyeàn thoâng veà SKSS vaø tình duïc an toaøn
cho VTN. Ñaây laø nghieân cöùu tröôøng hôïp thöïc hieän taïi tröôøng THPT Laïng Giang soá I - Baéc Giang
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
Nghieân cöùu söû duïng phöông phaùp ñònh löôïng ñieàu tra choïn maãu tieán haønh vôùi côõ maãu laø 300 hoïc sinh. Tröôøng THPT Laïng Giang 1 laø moät tröôøng THPT coâng laäp trong toång soá 14 tröôøng treân ñòa baøn tænh Baéc Giang, tröôøng coù khoaûng 1720 hoïc sinh thuoäc 3 khoái 10, 11, 12 vaø moãi khoái bao goàm 14 lôùp.
Maãu ñöôïc choïn theo 2 giai ñoaïn:
- Giai ñoaïn 1:Moãi khoái choïn ngaãu nhieân 5 lôùp vaøo maãu nghieân cöùu theo phöông phaùp choïn maãu ngaãu nhieân ñôn giaûn. Caùch thöùc thöïc hieän: Ñoái vôùi moãi khoái: leân danh saùch caùc lôùp, caét thaêm, sau ñoù troän ñeàu vaø boác ngaãu nhieân moãi laàn 1 lôùp vaøo maãu, sau ñoù tieán haønh laëp laïi cho ñeán khi boác ñuû 5 lôùp moãi khoái vaøo maãu nghieân cöùu.
- Giai ñoaïn 2:Vôùi 5 lôùp moãi khoái ñöôïc choïn, 20 hoïc sinh moãi lôùp ñöôïc choïn ngaãu nhieân vaøo maãu nghieân cöùu. Phöông phaùp choïn: choïn theo phöông phaùp ngaãu nhieân heä thoáng vôùi böôùc nhaûy k ñöôïc tính nhö sau: k = syõ soá lôùp/ 20. Taïi moãi lôùp, hoïc sinh ñaàu tieân ñöôïc choïn ngaãu nhieân vaøo maãu nghieân cöùu, sau
ñoù treân cô sôû danh saùch lôùp, caùc hoïc sinh tieáp tuïc choïn vaøo maãu nghieân cöùu vôùi böôùc nhaûy = k vaø choïn ñeán khi ñuû 20 hoïc sinh cho moãi lôùp. Ñoái vôùi hoïc sinh töø choái tham gia nghieân cöùu seõ ñöôïc choïn boå sung baèng hoïc sinh khaùc taïi moãi lôùp.
Thoâng tin cô baûn veà hoïc sinh ñöôïc choïn vaøo maãu nghieân cöùu ñöôïc toång hôïp ôû baûng sau:
Hoïc sinh ñöôïc choïn vaøo maãu nghieân cöùu ñöôïc cung caáp thoâng tin veà muïc ñích, yù nghóa cuûa vieäc tham gia vaøo nghieân cöùu vaø veà tính khuyeát danh cuûa nghieân cöùu. Hoï cuõng ñöôïc thoâng baùo vieäc tham gia nghieân cöùu laø hoaøn toaøn töï nguyeän. Hoïc sinh ñöôïc höôùng daãn caùch ñieàn baûng hoûi, sau ñoù töï ñieàn vaø noäp cho ñieàu tra vieân khi hoaøn thaønh. Ñieàu tra vieân seõ soaùt nhanh vaø yeâu caàu boå sung ñoái vôùi nhöõng caâu hoûi chöa traû lôøi. Ñieàu tra vieân luoân coù maët taïi tröôøng ñeå traû lôøi nhöõng baên khoaên, thaéc maéc cuûa hoïc sinh trong quaù trình ñieàn thoâng tin. Vieäc thu thaäp thoâng tin taïi tröôøng ñöôïc tieán haønh sau khi ñaõ coù söï thaûo luaän kyõ löôõng vôùi ñaïi dieän ban giaùm hieäu nhaø tröôøng, giaùo vieân vaø ñaïi dieän phuï huynh hoïc sinh veà noäi dung caùc caâu hoûi, hình thöùc tieán haønh phoûng vaán, tính khuyeát danh vaø baûo veä ñoái töôïng tham gia nghieân cöùu.
Caùc chuû ñeà veà SKSS ñöôïc ñeà caäp trong nghieân cöùu bao goàm kieán thöùc, hieåu bieát veà:
- Caùc bieän phaùp traùnh thai - Mang thai vaø naïo phaù thai
- Caùc beänh laây nhieãm qua ñöôøng tình duïc.
Ngoaøi vieäc moâ taû thöïc traïng cuûa töøng noäi dung, nghieân cöùu höôùng tôùi tìm hieåu söï khaùc bieät veà giôùi ñoái vôùi caùc kieán thöùc noùi treân.
3. Keát quaû nghieân cöùu
3.1. Kieán thöùc veà caùc bieän phaùp traùnh thai Hieåu bieát ñuùng veà caùc bieän phaùp traùnh thai (BPTT) laø moät trong nhöõng yeáu toá taùc ñoäng tích cöïc ñeán haønh vi tình duïc an toaøn vaø phoøng traùnh thai
ngoaøi yù muoán. Thöïc teá, hoïc sinh baäc THPT coøn nhieàu haïn cheá trong vieäc tieáp caän thoâng tin veà caùc BPTT. Beân caïnh ñoù, trong moät thôøi gian daøi, chieán löôïc KHHGÑ trieån khai phaàn lôùn taäp trung öu tieân nhoùm ñoái töôïng ñaõ keát hoân, coøn VTN thöôøng khoâng ñöôïc tieáp caän phoå bieán vôùi nhöõng thoâng tin veà quan heä tình duïc an toaøn, caùc bieän phaùp traùnh thai cuõng nhö dòch vuï tö vaán chaêm soùc SKSS. Trong khi kieán thöùc hieåu bieát ñuùng vaø chính xaùc caùc BPTT laø moät trong nhöõng yeáu toá heát söùc quan troïng goùp phaàn giaûm tyû leä mang thai ngoaøi yù muoán thì nhieàu nghieân cöùu chæ ra raèng kieán thöùc phoøng traùnh thai ngoaøi yù muoán cuûa VTN, thanh nieân coøn raát haïn cheá [2; 7; 5].
Keát quaû nghieân cöùu ñoái vôùi hoïc sinh THPT Laïng Giang 1 cho thaáy hoïc sinh coù nhaän thöùc khaù toát veà caùc BPTT. Coù 85,7% caùc em hoïc sinh bieát töø 2 BPTT trôû leân, 12% hoïc sinh bieát ñeán moät BPTT vaø chæ coù 2.3% soá hoïc sinh khoâng bieát tôùi BPTT naøo. Keát quaû cuï theå veà tæ leä hoïc sinh bieát ñeán caùc BPTT khaùc nhau ñöôïc theå hieän ôû bieåu ñoà döôùi ñaây:
Coù 2 BPTT maø hoïc sinh bieát ñeán nhieàu nhaát laø bao cao su (88,7%) vaø vieân uoáng traùnh thai (80%).
Khi so saùnh söï khaùc bieät veà giôùi tính ñoái vôùi vieäc bieát ñeán caùc BPTT thì ñoái vôùi caû 2 bieän phaùp phoå bieán laø thuoác uoáng traùnh thai vaø bao cao su, hoïc sinh nöõ ñeàu bieát ñeán nhieàu hôn hoïc sinh nam (p <0,05).
Cuï theå, ñoái vôùi BCS: coù 91,2% nöõ giôùi bieát bieän phaùp naøy trong khi ñoù tæ leä naøy ôû nam giôùi chæ chieám 84,7%. Veà thuoác uoáng traùnh thai: coù 87% nöõ giôùi bieát veà bieän phaùp naøy trong khi ñoù tæ leä nam giôùi bieát bieän phaùp naøy laø 72%.
Moät ñieåm ñaùng löu yù laø tyû leä hoïc sinh bieát ñeán BPTT laø BCS nhieàu nhaát 88,7% nhöng laïi coù khaù nhieàu hoïc sinh khoâng bieát chính xaùc caùch thöùc söû duïng ñuùng BCS.
Theo keát quaû nghieân cöùu chæ coù 50,3% hoïc sinh traû lôøi ñuùng thôøi ñieåm söû duïng BCS laø khi baét ñaàu Baûng 1. Soá löôïng maãu vaø cô caáu maãu
Bieåu ñoà 1. Tyû leä hoïc sinh bieát ñeán caùc BPTT khaùc nhau (%)
QHTD, coøn laïi gaàn 50% hoïc sinh choïn caùc phöông aùn khaùc nhö: tröôùc khi xuaát tinh (23%), sau khi xuaát tinh (3%), sau khi QHTD (1,7%) vaø ñaëc bieät coù 22%
caùc em khoâng bieát thôøi ñieåm caàn phaûi söû duïng BCS neáu coù QHTD. Nhö vaäy, ñaây chính laø nhöõng noäi dung kieán thöùc caàn coù söï boå sung vaø trang bò chính xaùc cho hoïc sinh trong thôøi gian tôùi.
3.2. Nhaän thöùc veà mang thai vaø khaû naêng mang thai Nhö ñaõ ñeà caäp, vieäc nhaän thöùc ñuùng vaø chính xaùc caùc vaán ñeà SKSS, tình duïc an toaøn laø raát quan troïng. Keát quaû ñieàu tra taïi tröôøng cho thaáy coù hôn 50% hoïc sinh cho raèng coù theå mang thai ngay trong laàn QHTD ñaàu tieân, vaø cuõng coù tôùi 10% cho raèng khoâng theå vaø treân 33% coøn nghi ngôø hoaëc khoâng traû lôøi. Nhaän thöùc chöa ñaày ñuû veà khaû naêng coù theå mang thai trong laàn QHTD ñaàu tieân noùi treân coù theå daãn ñeán thaùi ñoä vaø haønh vi chuû quan, khoâng söû duïng caùc BPTT trong laàn quan heä tình duïc ñaàu tieân. Ñieåm ñaùng löu yù laø hoïc sinh nöõ coù söï hoaøi nghi hay khoâng bieát veà khaû naêng mang thai trong laàn quan heä tình duïc ñaàu tieân cao hôn so vôùi hoïc sinh nam, vaø tæ leä hoïc sinh nöõ cho raèng coù theå coù khaû naêng mang thai trong laàn QHTD ñaàu tieân laø thaáp hôn so vôùi hoïc sinh nam (p< 0,05). Soá lieäu cuï theå ñöôïc theå hieän ôû baûng döôùi ñaây:
Ngoaøi ra, keát quaû nghieân cöùu cuõng cho thaáy hoïc sinh nöõ vaø hoïc sinh nam ñeàu chöa coù kieán thöùc toát veà thôøi ñieåm baïn gaùi deã coù thai nhaát: coù tôùi 45% hoïc sinh nam vaø 35,6% hoïc sinh nöõ traû lôøi khoâng bieát (hoaëc khoâng traû lôøi) ñoái vôùi caâu hoûi naøy, vaø chæ coù 10,7% hoïc sinh nam vaø 13,8% hoïc sinh nöõ traû lôøi ñuùng. Nhö vaäy gaàn moät nöûa hoïc sinh nam vaø nöõ (töông öùng vôùi 44,3% nam vaø 50,6%) traû lôøi sai veà thôøi ñieåm baïn gaùi deã coù thai nhaát. Hoïc sinh THPT laø giai ñoaïn cuoái cuûa VTN, vieäc chuû ñoäng cung caáp vaø trang bò kieán thöùc mang tính chuyeân saâu hôn veà cô cheá mang thai laø vieäc laøm caàn thieát giuùp hoïc sinh traùnh ñöôïc caùc nguy cô veà söùc khoeû trong töông lai.
Lieân quan ñeán thaùi ñoä ñoái vôùi vaán ñeà quan heä tình duïc tröôùc hoân nhaân, döôøng nhö giôùi treû ñaõ coù caùi nhìn thoaùng hôn veà vaán ñeà naøy. Coù khoaûng 30%
toång soá hoïc sinh ñöôïc hoûi uûng hoä QHTD tröôùc hoân nhaân vaø soá coøn laïi laø khoâng uûng hoä vaán ñeà naøy. Ñaëc bieät, coù söï cheânh leäch khaù lôùn giöõa tæ leä nam giôùi vaø nöõ giôùi uûng hoä hay khoâng uûng hoä QHTD tröôùc hoân nhaân, cuï theå nhö sau:
Trong khi gaàn 80% nöõ giôùi khoâng uûng hoä vaán ñeà QHTD tröôùc hoân nhaân thì tæ leä naøy ôû nam giôùi chæ laø treân 50%, coøn laïi gaàn 50% nam giôùi uûng hoä vieäc QHTD tröôùc hoân nhaân (p < 0,00).
3.3. Nhaän thöùc cuûa hoïc sinh veà naïo phaù thai vaø nhöõng aûnh höôûng töø naïo phaù thai
Phaân tích soá lieäu töø cuoäc ñieàu tra taïi tröôøng caáp 3 Laïng Giang soá I - Baéc Giang cho thaáy tæ leä hoïc sinh noùi chung bieát ñeán caùc bieän phaùp phaù thai (NPT) phoå bieán laø töông ñoái cao, trong ñoù ñöùng ñaàu laø naïo thai (82%), tieáp ñeán laø phaù thai baèng thuoác (62%) vaø huùt thai (59%). Keát quaû nghieân cöùu cuõng cho thaáy nöõ giôùi coù xu höôùng bieát ñeán caùc bieän phaùp phaù thai noùi treân nhieàu hôn so vôùi nam giôùi, söï khaùc bieät naøy tuy khoâng lôùn nhöng noù mang yù nghóa thoáng keâ (p< 0,05).
Bieåu ñoà 2. Thôøi ñieåm söû duïng bao cao su khi quan heä tình duïc (%)
Bieåu ñoà 3. Töông quan giöõa giôùi tính vaø nhaän thöùc veà khaû naêng mang thai trong laàn QHTD ñaàu tieân (%)
Bieåu ñoà 4: Töông quan giöõa giôùi tính vaø thaùi ñoä ñoái vôùi QHTD tröôùc hoân nhaân (%)
Keát quaû nghieân cöùu cuõng chæ ra raèng phaàn lôùn hoïc sinh nhaän thöùc ñöôïc raèng naïo phaù thai coù aûnh höôûng tôùi söùc khoûe cuûa ngöôøi phaù thai (94.3%).
Trong ñoù aûnh höôûng lieân quan ñeán söùc khoûe noùi chung coù tyû leä löïa choïn cao nhaát (74.3%), sau ñoù laø aûnh höôûng lieân quan ñeán nguy cô saûy thai cao hôn ôû laàn mang thai sau (64%). Ngoaøi ra, soá lieäu thoáng keâ cuõng cho thaáy coù söï khaùc bieät veà giôùi ñoái vôùi nhaän thöùc veà aûnh höôûng cuûa naïo phaù thai, cuï theå ñöôïc theå hieän ôû bieåu ñoà sau:
Bieåu ñoà treân cho thaáy tröø nguy cô voâ sinh, ñoái vôùi taát caû nhöõng nguy cô coøn laïi lieân quan ñeán naïo phaù thai, tæ leä nam giôùi bieát veà noù ñeàu thaáp hôn so vôùi nöõ (p < 0,05). Ñaây cuõng coù theå coi laø loã hoång kieán thöùc caàn trang bò cho hoïc sinh baäc THPT vaø VTN, trong ñoù caàn chuù troïng hôn ñoái vôùi nam giôùi nhaèm naâng cao traùch nhieäm cuûa hoï trong caùc quyeát ñònh lieân quan ñeán quan heä tình duïc an toaøn vaø mang thai ngoaøi yù muoán.
3.4. Nhaän thöùc cuûa hoïc sinh THPT veà caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc
Trong phaïm vi nghieân cöùu, khi ñöôïc hoûi veà vieäc coù bieát ñeán moät soá caùc beänh laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc (LTTD) phoå bieán, keát quaû nhö sau:
Beänh LTTD phoå bieán nhaát maø hoïc sinh bieát ñeán laø HIV/AIDS vôùi gaàn 90% toång soá hoïc sinh trong
maãu nghieân cöùu bieát ñeán nhöõng caên beänh naøy. Khi ñöôïc hoûi veà caùc con ñöôøng coù theå daãn ñeán laây nhieãm HIV/AIDS, treân 70% hoïc sinh nhaän thöùc ñuùng caû 3 con ñöôøng cô baûn vaø söï khaùc bieät giöõa nam vaø nöõ hoïc sinh laø khoâng mang yù nghóa thoáng keâ (70,5%
ñoái vôùi nam vaø 75,6% vôùi nöõ). Tæ leä hoïc sinh bieát ñeán caùc beänh LTTD phoå bieán khaùc nhö beänh giang mai, beänh laäu, suøi maøo gaø, vieâm gan B coøn chöa cao, ñaëc bieät tæ leä hoïc sinh bieát ñeán beänh vieâm gan B thuoäc nhoùm beänh LTTD thaäm chí laø thaáp (döôùi 25%). Ngoaøi ra, bieåu ñoà treân cuõng cho thaáy khoâng coù söï khaùc bieät nhieàu veà giôùi vaø kieán thöùc veà caùc beänh LTTD, moät soá beänh, tæ leä nam giôùi bieát coøn cao hôn so vôùi nöõ giôùi, tuy nhieân söï khaùc bieät naøy laø khoâng ñaùng keå vaø khoâng coù yù nghóa thoáng keâ. Khi ñöôïc hoûi veà caùc bieän phaùp phoøng choáng caùc beänh LTTD, coù 75% hoïc sinh nhaéc ñeán bieän phaùp söû duïng BCS, 54,7% cho raèng khoâng quan heä vôùi gaùi maïi daâm vaø 38% cho raèng caàn chung thuyû vôùi 1 baïn tình.
Beân caïnh ñoù cuõng coù hôn 11% toång soá hoïc sinh trong toaøn maãu nghieân cöùu traû lôøi khoâng bieát hoaëc boû qua khoâng traû lôøi caâu hoûi naøy.
4. Baøn luaän
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy hoïc sinh baäc THPT coøn thieáu huït moät soá kieán thöùc caàn thieát veà SKSS vaø an toaøn tình duïc. Nhìn chung, caû hoïc sinh nam vaø nöõ ñeáu baét ñaàu tieáp caän vaø naém ñöôïc nhöõng thoâng tin cô baûn veà SKSS, tuy nhieân, hoï chöa naém ñöôïc ñaày ñuû vaø chính xaùc heát caùc noäi dung caàn bieát. Ví duï nhö hoï bieát veà caùc beänh LTTD phoå bieán nhö HIV/AIDS, nhöng caùc beänh khaùc naèm trong nhoùm caùc beänh LTTD nhö laäu, giaêng mai, suøi maøo gaø, ñaëc bieät laø vieâm gan B thì khaù nhieàu hoïc khoâng bieát ñeán.
Keát quaû naøy cuõng truøng khôùp vôùi keát quaû nghieân cöùu Savy 2 vôùi keát luaän ñöôïc ñöa ra: "Söï hieåu bieát veà beänh LTTD khoâng thay ñoåi sau 2 laàn ñieàu tra vaø coøn caàn nhieàu noã löïc ñeå naâng cao nhaän thöùc trong Bieåu ñoà 5. Tæ leä hoïc sinh bieát veà caùc BP NPT
khaùc nhau (%)
Bieåu ñoà 6. Nhaän thöùc cuûa hoïc sinh veà nhöõng nguy cô cuûa vieäc NPT (%)
Bieåu ñoà 7. Tyû leä hoïc sinh bieát veà caùc beänh LTQÑTD khaùc nhau (%)
coäng ñoàng veà caùc beänh LTTD" [5]. Coù moät ñieåm ñaùng löu yù laø ôû ñieàu tra Savy 2, beänh vieâm gan B laø beänh ñöôïc bieát ñeán nhieàu nhaát vôùi tæ leä laø 69,4%
trong toaøn maãu nghieân cöùu vaø tæ leä bieát beänh naøy ôû ñoä tuoåi 14 - 17 laø 68,2% [5]. Tuy nhieân nghieân cöùu taïi tröôøng THPT Laïng Giang 1 cho thaáy vieâm gan B laïi laø beänh ñöôïc bieát ñeán ít nhaát trong nhoùm beänh LTTD (chæ chieám 27%). Ñaây thöïc söï laø vaán ñeà raát caàn ñöôïc tìm hieåu vaø coù nhöõng lyù giaûi saâu saéc hôn trong thôøi gian tôùi.
Veà hieåu bieát veà caùc BPTT: tæ leä hoïc sinh bieát veà caùc BPTT, ñaëc bieät laø BPTT hieän ñaïi nhö BCS vaø thuoác uoáng traùnh thai laø töông ñoái cao. Tuy nhieân hieåu bieát veà caùch söû duïng ñuùng vaø an toaøn môùi laø ñieàu thöïc söï quan troïng ñoái vôùi hoï. Thöïc teá, veà kieán thöùc quan troïng naøy, soá lieäu cho thaáy hoïc sinh vaãn toû ra chöa hieåu bieát ñaày ñuû vaø chính xaùc, trong ñoù ñaùng löu yù laø hieåu chöa chính xaùc veà thôøi ñieåm caàn thieát söû duïng BCS. Chuû ñoäng trang bò thoâng tin chính xaùc seõ giuùp ích cho hoï coù haønh vi ñuùng, traùnh ruûi ro cho baûn thaân nhö mang thai ngoaøi yù muoán hay beänh LTTD vì thöïc teá ñieàu tra Savy 2 cho thaáy BCS laø bieän phaùp ñöôïc söû duïng phoå bieán nhaát trong laàn QHTD ñaàu tieân ôû VTN vaø thanh nieân Vieät Nam (chieám tæ leä 72,7% ñoái vôùi nam giôùi ñaõ töøng QHTD) [5]. Nhö vaäy, trong thôøi gian tôùi, vieäc chuù troïng naâng cao chaát löôïng thoâng tin veà SKSS vaø tình duïc an toaøn cho hoïc sinh laø raát caàn thieát, giuùp hoï khoâng rôi vaøo tình traïng thoâng tin gì cuõng bieát nhöng laïi khoâng bieát ñaày ñuû, chi tieát caùc noäi dung quan troïng hay chæ naém ñöôïc nhöõng thoâng tin beà maët maø khoâng naém ñöôïc thoâng tin chuyeân saâu.
Ngoaøi ra, tæ leä hoïc sinh bieát vaø keå teân ñöôïc caùc bieän phaùp naïo phaù thai phoå bieán laø töông ñoái cao, tuy nhieân hoï coøn thieáu nhöõng kieán thöùc lieân quan ñeán nhöõng aûnh höôûng söùc khoeû cuï theå cuûa vieäc naïo phaù thai. Keát quaû nghieân cöùu cuõng cho thaáy caû hoïc sinh nöõ vaø hoïc sinh nam ñeàu chöa coù kieán thöùc toát veà thôøi ñieåm baïn gaùi deã coù thai nhaát. Keát luaän naøy cuõng töông ñoàng vôùi keát quaû Savy 2 vôùi keát luaän ruùt ra laø thanh nieân hieän ñang raát thieáu kieán thöùc veà thôøi ñieåm baïn gaùi deã thuï thai trong chu kyø kinh nguyeät. Neáu nhö taïi ñòa baøn nghieân cöùu coù 10,7% hoïc sinh nam vaø 13,8% hoïc sinh nöõ traû lôøi ñuùng thôøi ñieåm baïn gaùi deã coù thai nhaát trong chu kyø kinh nguyeät thì soá lieäu thu ñöôïc töø ñieàu tra Savy 2 (vôùi nhoùm tuoåi 14 - 25) laø 13%. Neáu nhö ôû ñieàu tra Savy 2 coù söï khaùc bieät ñaùng keå giöõa nam vaø nöõ veà tæ leä traû lôøi ñuùng caâu hoûi naøy (7% ñoái vôùi nam vaø 18% ñoái vôùi nöõ, p < 0,05)
[5], thì taïi ñòa baøn nghieân cöùu, tæ leä nam vaø nöõ hoïc sinh traû lôøi ñuùng thôøi ñieåm baïn gaùi deã coù thai nhaát trong chu kyø kinh nguyeät ñeàu thaáp vaø khoâng coù söï khaùc bieät veà giôùi. Ñieàu naøy coù theå lyù giaûi moät phaàn do ñoä tuoåi cuûa nhoùm khaùch theå nghieân cöùu treû hôn so vôùi Savy 2. Tuy nhieân, ôû moät goùc ñoä khaùc thì hoïc sinh baäc THPT cuõng laø ñoä tuoåi thích hôïp ñeå tieáp caän thoâng tin naøy, ñaëc bieät trong boái caûnh tuoåi laàn ñaàu quan heä tình duïc ñang coù xu höôùng giaûm xuoáng neân vieäc cung caáp thoâng tin chi tieát, ñaày ñuû veà mang thai vaø khaû naêng mang thai, thôøi ñieåm mang thai ñoái vôùi hoïc sinh baäc THPT laø hôïp lyù.
Veà söï khaùc bieät veà giôùi ñoái vôùi nhaän thöùc veà khaû naêng baïn gaùi coù theå mang thai trong laàn quan heä tình duïc ñaàu tieân: keát quaû nghieân cöùu Savy 2 cho keát quaû nöõ VTN, thanh nieân Vieät Nam hieåu bieát veà vaán ñeà naøy toát hôn so vôùi nam giôùi vaø söï khaùc bieät naøy laø ñaùng keå, mang yù nghóa thoáng keâ (74% ñoái vôùi nöõ vaø 67% ñoái vôùi nam). Keát quaû nghieân cöùu cuûa chuùng toâi taïi ñòa baøn nghieân cöùu vôùi ñoái töôïng hoïc sinh baäc THPT laïi cho thaáy caû nam vaø nöõ hoïc sinh coøn khaù chuû quan veà khaû naêng mang thai trong laàn QHTD ñaàu tieân, vaø tæ leä nöõ giôùi cho raèng baïn gaùi coù khaû naêng mang thai trong laàn quan heä tình duïc ñaàu tieân thaäm chí coøn thaáp hôn so vôùi nam giôùi (53% so vôùi 60%, p< 0,05). Ñaây cuõng laø noäi dung raát caàn boå sung vaø trang bò kieán thöùc cho caû nam vaø nöõ hoïc sinh baäc THPT trong caùc chieán löôïc thoâng tin, giaùo duïc, truyeàn thoâng trong thôøi gian tôùi.
Veà nhöõng aûnh höôûng cuûa naïo phaù thai, ñaây cuõng laø maûng kieán thöùc caàn cung caáp vaø cuûng coá cho hoïc sinh baäc THPT vì Vieät Nam laø moät trong 3 nöôùc coù tyû leä naïo phaù thai cao nhaát theá giôùi trong ñoù coù tôùi 20% caùc ca naïo phaù thai thuoäc löùa tuoåi VTN [5].
Haäu quaû cuûa naïo phaù thai chuû yeáu do nöõ giôùi phaûi gaùnh chòu vaø nam giôùi voâ tình khoâng bieát ñeán, ñaây coù theå laø moät trong nhöõng lyù do khieán nam giôùi ít tìm hieåu thoâng tin veà nhöõng aûnh höôûng söùc khoeû, tình thaàn cuûa naïo phaù thai. Vieäc naâng cao nhaän thöùc cho hoïc sinh baäc THPT noùi chung, trong ñoù coù löu yù ñeán naâng cao nhaän thöùc cuûa nam giôùi veà vaán ñeà naøy coù theå seõ höõu ích cho vieäc naâng cao traùch nhieäm cuûa nam giôùi ñoái vôùi vieäc phoøng traùnh coù thai ngoaøi yù muoán trong boái caûnh treû hoaù tuoåi laàn ñaàu QHTD ôû VTN, thanh nieân.
Ngoaøi ra, keát quaû nghieân cöùu cuõng cho thaáy nam giôùi coù thaùi ñoä töï do vaø côûi môû hôn so vôùi nöõ giôùi veà QHTD tröôùc hoân nhaân. Soá lieäu nghieân cöùu töø Savy 1 vaø 2 cho thaáy tæ leä nam thanh nieân ñaõ töøng coù quan
heä tình duïc tröôùc khi laäp gia ñình thöôøng coù xu höôùng cao gaáp 2 laàn so vôùi nöõ [5]. Nhö vaäy, vôùi thaùi ñoä côûi môû hôn ñoái vôùi QHTD tröôùc hoân nhaân vaø xu höôùng QHTD tröôùc hoân nhaân ngaøy moät gia taêng thì vieäc cuûng coá vaø boå sung nhöõng thieáu huït kieán thöùc veà khaû naêng mang thai ngoaøi yù muoán vaø quan heä tình duïc an toaøn cho hoïc sinh baäc THPT noùi rieâng vaø VTN noùi chung laø raát caàn thieát.
Nhöõng phaân tích soá lieäu nghieân cöùu taïi tröôøng THPT Laïng Giang soá I - Baéc Giang cho thaáy coøn moät phaàn ñaùng keå hoïc sinh coøn thieáu huït caùc kieán thöùc veà SKSS vaø an toaøn tình duïc. ÔÛ moät soá khía caïnh, hoï môùi chæ naém ñöôïc nhöõng kieán thöùc beà maët maø chöa coù ñaày ñuû vaø chính xaùc nhöõng kieán thöùc quan troïng vaø mang tính chuyeân saâu. Nhieàu hoïc sinh chöa bieát ñeán thôøi ñieåm phuø hôïp söû duïng BCS hay coøn hieåu sai veà noù, ñoàng thôøi khaù nhieàu trong soá hoï chöa bieát ñeán caùc beänh LTTD phoå bieán khaùc ngoaøi beänh HIV/AIDS, ví duï nhö: beänh giang mai, laäu, suøi maøo gaø, vieâm gan B.
Nam giôùi laø nhoùm coù tö töôûng côûi môû hôn ñoái vôùi vaán ñeà QHTD tröôùc hoân nhaân, tuy nhieân hoï laïi coù xu höôùng tieáp caän kieán thöùc cuõng nhö hieåu bieát veà caùc bieän phaùp traùnh thai, caùc beänh LTTD chöa ñaày ñuû, thaäm chí ñoái vôùi bieän phaùp daønh cho nam giôùi nhö BCS hoï cuõng toû ra ít quan taâm vaø hieåu bieát keùm hôn so vôùi nöõ. Ngoaøi ra nhoùm hoïc sinh nöõ coøn chuû quan vaø thieáu hieåu bieát veà khaû naêng coù theå mang thai ngay trong laàn quan heä tình duïc ñaàu tieân.
Nhöõng keát quaû nghieân cöùu noùi treân cho thaáy trong giai ñoaïn tôùi, caùc chöông trình giaùo duïc, truyeàn thoâng caàn tieáp tuïc höôùng tôùi taêng cöôøng naâng cao nhaän thöùc vaø nhöõng kieán thöùc cô baûn veà SKSS vaø tình duïc an toaøn cho hoïc sinh. Ngoaøi nhöõng kieán
thöùc cô baûn, caùc thieáu huït nhö ñeà caäp ôû treân caàn ñöôïc öu tieân boå sung trong caùc chöông trình giaùo duïc truyeàn thoâng. Ñeå ñaït ñöôïc hieäu quaû cao vaø ñeán ñöôïc vôùi nhieàu VTN, thanh nieân noùi chung vaø hoïc sinh baäc THPT noùi rieâng, caùc chöông trình caàn löu yù moät soá noäi dung nhö:
- Chuù yù ñöa daàn caùc kieán thöùc mang tính chuyeân saâu, ñaày ñuû, chính xaùc, traùnh thoâng tin mang tính nöûa vôøi hay môùi chæ cung caáp thoâng tin mang tính khaùi quaùt, thoâng tin beà maët.
- Chuù yù ñeán hình thöùc cung caáp thoâng tin caàn ña daïng, phuø hôïp vôùi löùa tuoåi. Beân caïnh vieäc loàng gheùp vaøo buoåi ngoaïi khoaù hay chöông trình giaûng daïy, vieäc boå sung theâm caùc hình thöùc saùng taïo, gaàn guõi vaø rieâng tö vôùi hoïc sinh nhö maïng xaõ hoäi hay nhöõng taøi lieäu phaùt tay ñeå coù theå mang laïi hieäu quaû cao hôn, ñaëc bieät laø ñoái vôùi nhöõng kieán thöùc caàn coù nhöõng minh hoaï hay hình thöùc truyeàn taûi phuø hôïp.
- Vieäc chuù yù ñeán khaùc bieät veà giôùi vaø söï thieáu huït kieán thöùc SKSS vaø tình duïc an toaøn nhö ñeà caäp trong keát quaû nghieân cöùu cuõng laø vaán ñeà caàn öu tieân boå sung trong caùc chieán löôïc truyeàn thoâng, giaùo duïc giai ñoaïn tôùi.
Ngoaøi ra caùc cô quan ban ngaønh, nhaø tröôøng cuõng caàn tieáp tuïc hay boå sung theâm caùc chöông trình tuyeân truyeàn vaän ñoäng nhaèm coù ñöôïc söï hoã trôï phuø hôïp veà nguoàn löïc vaø cô cheá, chính saùch cuõng nhö söï uûng hoä töø phía nhaø tröôøng, cha meï hoïc sinh vaø dö luaän xaõ hoäi ñoái vôùi vieäc taêng cöôøng loàng gheùp giaùo duïc SKSS, tình duïc an toaøn trong nhaø tröôøng cuõng nhö khuyeán khích, höôùng daãn hoïc sinh töï tìm hieåu vaø trang bò caùc kieán thöùc naøy töø caùc nguoàn cung caáp thoâng tin tin caäy vaø hieäu quaû.
Taøi lieäu tham khaûo Tieáng Vieät
1. Nguyeãn Quoác Anh, Nguyeãn Myõ Höông, vaø caùc coäng söï (1999), Khaûo saùt, ñaùnh giaù veà kieán thöùc, thaùi ñoä vaø thöïc haønh cuûa thanh thieáu nieân Haûi Phoøng vôùi caùc vaán ñeà lieân quan ñeán SKSS.
2. Boä Y teá (2006), Ñieàu tra quoác gia veà vò thaønh nieân vaø thanh nieân Vieät Nam: Baùo caùo chuyeân ñeà: Moät soá vaán ñeà söùc khoûe tình duïc vaø sinh saûn cuûa vò thaønh nieân vaø thanh nieân Vieät Nam.
3. Boä Y teá (2006), Keá hoaïch toång theå quoác gia veà baûo veä, chaêm soùc vaø naâng cao söùc khoeû cuûa vò thaønh nieân vaø thanh nieân Vieät Nam. Giai ñoaïn 2006 - 2010 vaø ñònh höôùng ñeán naêm 2020.
4. Chieán löôïc quoác gia veà chaêm soùc söùc khoûe sinh saûn giai ñoaïn 2001-2010. Coång thoâng tin ñieän töû Chính Phuû, truy caäp ngaøy 20/12/2015, taïi trang web:
http://www.chinhphu.vn/portal/page/portal/chinhphu/hetho ngvanban?class_id=1&_page=14&mode=detail&documen t_id=149824.
5. Ñaøo Xuaân Duõng (2010), Daäy thì - Söùc khoeû tình duïc, söùc khoeû sinh saûn ôû thanh thieáu nieân Vieät Nam. Baùo caùo chuyeân ñeà, ñieàu tra Quoác gia veà vò thaønh nieân vaø thanh nieân Vieät Nam laàn thöù 2. Toång cuïc Daân soá - KHHGÑ.
6. Nguyeãn Thanh Höông, Hoaøng Khaùnh Chi (2008), Söùc
khoeû sinh saûn vaø tình duïc cuûa vò thaønh nieân vaø thanh nieân Vieät Nam: Tình hình vaø caùc chính saùch. Taïp chí Y teá coâng coäng, soá 10, 2008.
7. Nguyeãn Linh Khieáu, Leâ Ngoïc Laân, Nguyeãn Phöông Thaûo (2003), Gia ñình trong giaùo duïc söùc khoûe sinh saûn VTN, NXB KHXH, 2003
8. Leâ Ngoïc Laân (2007), Vai troø giôùi trong nhaän thöùc veà vaø chaêm soùc SKSS, Taïp chí nghieân cöùu gia ñình vaø giôùi soá 5, 2007.
9. Nguyeãn Minh Linh (2004), Vaán ñeà SKSS VTN ôû Vieät Nam hieän nay, Taïp chí Coäng saûn, soá 6, thaùng 3 naêm 2004.
10. Quan Leä Nga, Khuaát Thu Hoàng, Traàn Thaønh Ñoâ (1996), Söùc khoûe sinh saûn vò thaønh nieân" ñieàu tra cô baûn taïi Haø Noäi, Vónh Phuùc, Thaùi Bình.
11. Nguyeãn Thò Thieàng vaø Löu Bích Ngoïc (2007), Söï khaùc bieät trong hieåu bieát veà caùc noäi dung söùc khoûe sinh saûn/tình duïc cuûa thanh thieáu nieân taïi caùc vuøng can thieäp cuûa chöông trình RHIYA Vieät Nam, taïp chí daân soá phaùt trieån, soá 3 (72).
Tieáng Anh
12. ICPD (1994), International Conference on Population and Development (ICPD). Programme of Action. New York, United Nations Population Division, Department for Economic and Social Information and Policy Analysis.
