Caùc yeáu toá xaõ hoäi coù lieân quan ñeán vieäc coù yù ñònh töï töû vaø coá gaéng töï töû ôû hoïc sinh trung hoïc
phoå thoâng Haø Noäi
Döông Thò Thu Höông1, Traàn Thò Minh Ngoïc2
Nghieân cöùu nhaèm tìm hieåu thöïc traïng vaø caùc yeáu toá xaõ hoäi coù lieân quan ñeán vieäc coù yù ñònh töï töû cuûa hoïc sinh tröôøng trung hoïc phoå thoâng (THPT) Vieät Ñöùc vaø THPT Vaên Hieán, Hoaøn Kieám Haø Noäi. Nghieân cöùu söû duïng phöông phaùp ñònh löôïng baèng baûng hoûi töï ñieàn vôùi côõ maãu laø 499 hoïc sinh thuoäc 2 tröôøng. Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy coù 17,4% hoïc sinh ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû vaø 4,9% hoïc sinh ñaõ töøng coá gaéng töï töû. Tinh thaàn laïc quan tin töôûng vaøo töông lai vaø söï gaén keát beàn chaët cuûa hoïc sinh vôùi gia ñình, nhaø tröôøng laø caùc yeáu toá baûo veä ñoái vôùi vieäc coù yù ñònh töï töû vaø coá gaéng töï töû. Keát quaû nghieân cöùu ñöa ra nhöõng gôïi yù veà naâng cao gaén keát gia ñình, nhaø tröôøng goùp phaàn laøm giaûm nguy cô coù yù ñònh töï töû vaø coá gaéng töï töû ôû hoïc sinh THPT.
Töø khoaù: Söùc khoeû taâm thaàn, coù yù ñònh töï töû, coá gaéng töï töû, hoïc sinh THPT.
Associated factors predicting suicide intention and suicide attempt of high school students
in Hanoi
Döông Thò Thu Höông1, Traàn Thò Minh Ngoïc2
The aim of this study is to demonstrate the status and social determinants of suicide intention and suiside attemp of 2 high schools including Viet Duc and Van Hien schools at Hoan Kiem district. Survey was conducted with a total sample of 499 selected students. The result showed that 17,4% of students had ever had suicide intention and 4,9% of them had suicide attempt. Optimistic & strong believe in the future, strong family and school conection were recognized to be the protection factors of these high school’s problems. The result of this survey implicated the solutions that we should communicate to improve the family and school conection which can contribute to protect suicide intention and suiside attempt among high school students.
Key words: mental health, suicide intention, suisice attemp, high school students
1. Giôùi thieäu
Khi nhöõng tieán boä y hoïc vaø söï phaùt trieån cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi daàn giuùp con ngöôøi kieåm soaùt toát hôn ñoái vôùi beänh taät, naâng cao tuoåi thoï vaø söùc khoeû theå chaát thì naâng cao söùc khoeû tinh thaàn trôû thaønh yeáu toá ñaûm baûo vaø ñem laïi haïnh phuùc cho moãi con ngöôøi. Theo ñònh nghóa ñaày ñuû cuûa toå chöùc Y teá theá giôùi, söùc khoûe laø traïng thaùi hoaøn toaøn thoaûi maùi veà theå chaát, tinh thaàn vaø xaõ hoäi chöù khoâng chæ laø tình traïng khoâng beänh taät hay khoâng ñau yeáu [10].
Hoïc sinh THPT laø löùa tuoåi ôû giai ñoaïn cuoái vò thaønh nieân (VTN), ñaây laø löùa tuoåi trong giai ñoaïn chuyeån tieáp sang ngöôøi tröôûng thaønh, ñoái dieän vôùi nhieàu bieán ñoåi caû beân trong vaø beân ngoaøi cuøng vôùi nhieàu chuyeån bieán, khuûng khoaûng veà taâm lyù, tinh thaàn. Theo toång hôïp caùc soá lieäu coù saén töø phaân tích cuûa taùc giaû Kieling vaø coäng söï (2011), coù khoaûng 10
% – 20 % treû em, VTN treân theá giôùi gaëp phaûi vaán ñeà lo aâu, roái loaïn taâm lyù trong nhieàu thaäp kyû vöøa qua [8]. Keát quaû ñieàu tra Quoác gia veà Vò thaønh nieân vaø Thanh nieân Vieät Nam laàn thöù 2 (SAVY2) cho thaáy coù khoaûng 4,1% thanh thieáu nieân ñaõ töøng nghó ñeán töï töû [3]. Beân caïnh ñoù, keát quaû nghieân cöùu giaùm saùt taïi 7 xaõ, thò traán taïi huyeän Chí Linh, Haûi Döông (Chililab) cho thaáy coù tæ leä VTN ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû trong 12 thaùng qua laø 6,3% ñoái vôùi nam vaø 8,1% ñoái vôùi nöõ [2]). Maëc duø ñaõ coù moät soá nghieân cöùu veà caùc vaán ñeà chung vaø haønh vi nguy cô cuûa VTN, thanh nieân, tuy nhieân chöa coù nhieàu nhöõng nghieân cöùu veà thöïc traïng vaø caùc yeáu toá xaõ hoäi coù lieân quan ñeán vieäc coù yù ñònh töï töû vaø coá gaéng cuûa cuûa nhoùm ñaëc thuø laø hoïc sinh THPT taïi Vieät Nam. Nghieân cöùu ñöôïc tieán haønh taïi moät quaän trung taâm cuûa Haø Noäi, khoâng chæ döøng laïi ôû moâ taû thöïc traïng maø ñaët troïng taâm tìm hieåu caùc
yeáu toá coù lieân quan vaø giaûi thích cho thöïc traïng coù yù ñònh & coá gaéng töï töû ôû hoïc sinh THPT. Keát quaû nghieân cöùu goùp phaàn boå sung theâm nhöõng hieåu bieát veà thöïc traïng noùi treân vaø haønh vi nguy cô cuûa hoïc sinh THPT noùi rieâng, töø ñoù goùp phaàn gôïi yù caùc giaûi phaùp goùp phaàn höôùng tôùi moät theá heä töông lai cuûa ñaát nöôùc ñöôïc caûi thieän caû veà söùc khoeû vaø chaát löôïng cuoäc soáng.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
2.1. Phöông phaùp thu thaäp thoâng tin, maãu nghieân cöùu
Nghieân cöùu söû duïng phöông phaùp nghieân cöùu ñònh löôïng. Nhoùm taùc giaû thöïc hieän thieát keá nghieân cöùu, thu thaäp thoâng tin, xöû lyù vaø phaân tích soá lieäu.
Nghieân cöùu cuõng ñaõ ñöôïc hoäi ñoàng khoa hoïc vaø ñaïo ñöùc Hoïc vieän Chính trò Quoác gia Hoà Chí Minh pheâ duyeät theo quyeát ñònh soá 4051/QÑ – HVCTQG.
Thöïc traïng coù yù ñònh töï töû vaø coá gaéng töï töû ñöôïc ñeà caäp ñeán trong baøi vieát laø moät phaàn noäi dung caùc haønh vi nguy cô ñöôïc ñeà caäp ñeán trong nghieân cöùu “Moái quan heä giöõa gaén keát xaõ hoäi vaø haønh vi ruûi ro cuûa hoïc sinh THPT Haø Noäi”.
Coù 499 hoïc sinh ñöôïc choïn vaøo maãu nghieân cöùu ñöôïc taïi 2 tröôøng THPT taïi quaän Hoaøn Kieám, trong ñoù 1 tröôøng coâng laäp (THPT Vieät Ñöùc) vaø 1 tröôøng ngoaøi coâng laäp (THPT Vaên Hieán). Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän vaøo thaùng 12/2015.
Phöông phaùp choïn maãu: taïi moãi tröôøng choïn hoïc sinh cuûa caû 3 khoái vaøo maãu nghieân cöùu, moãi khoái löïa choïn 80 - 85 hoïc sinh theo phöông phaùp löïa choïn nhieàu giai ñoaïn, cuï theå nhö sau:
Taùc giaû:
1. Boä moân Xaõ hoäi hoïc Y teá, Khoa xaõ hoäi hoïc, Hoïc vieän Baùo chí vaø Tuyeân truyeàn 2. Hoïc vieän Chính trò khu vöïc 1
- Giai ñoaïn 1: choïn tröôøng: Quaän Hoaøn Kieám coù 2 tröôøng THPT coâng laäp vaø 2 tröôøng THPT ngoaøi coâng laäp ñoùng treân ñòa baøn. Nghieân cöùu löïa choïn ngaãu nhieân 1 tröôøng coâng laäp vaø 1 tröôøng ngoaøi coâng laäp vaøo maãu nghieân cöùu. Keát quaû: tröôøng THPT Vieät Ñöùc (coâng laäp) vaø tröôøng THPT Vaên Hieán (ngoaøi coâng laäp) ñöôïc choïn vaøo maãu nghieân cöùu.
- Giai ñoaïn 2: ÔÛ töøng tröôøng, taïi moãi khoái choïn ngaãu nhieân 2 lôùp vaøo maãu nghieân cöùu. Vieäc choïn lôùp ñöôïc tieán haønh theo phöông phaùp choïn ngaãu nhieân ñôn giaûn: söû duïng phöông phaùp boác thaêm ngaãu nhieân 2 lôùp trong toång soá caùc lôùp hieän coù cuûa moãi khoái.
- Giai ñoaïn 3: Taïi moãi lôùp, toaøn boä hoïc sinh cuûa lôùp seõ ñöôïc thoâng baùo veà nghieân cöùu, muïc ñích nghieân cöùu vaø vieäc tham gia nghieân cöùu laø hoaøn toaøn töï nguyeän. Soá phieáu thu veà ñöôïc laø 502 phieáu vaø 3 phieáu ñaõ ñöôïc loaïi boû khoâng ñöa vaøo phaân tích do hoïc sinh ñieàn thieáu nhieàu thoâng tin, do vaäy, toång soá maãu ñöôïc ñöa vaøo phaân tích laø 499 phieáu.
Baûng hoûi ñöôïc taùc giaû xaây döïng nhaèm döïa treân khung nghieân cöùu vôùi caùc bieán soá vaø giaû thuyeát ñöôïc ñaët ra veà caùc yeáu toá xaõ hoäi coù khaû naêng giaûi thích cho caùc haønh vi nguy cô cuûa hoïc sinh THPT, trong ñoù coù haønh vi coù yù ñònh töï töû vaø ñaõ töøng coá gaéng töï töû.
2.2. Bieán soá nghieân cöùu
Baøi vieát taäp trung tìm hieåu caùc yeáu toá caù nhaân, gia ñình, baïn beø coù lieân quan ñeán buoàn chaùn, coù yù ñònh töï töû & coá gaéng töï töû ôû hoïc sinh THPT taïi ñòa baøn nghieân cöùu, do vaäy bieán soá phuï thuoäc bao goàm:
- Ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû - Ñaõ töøng coá gaéng töï töû.
Bieán soá ñoäc laäp hay bieán soá giaûi thích:
- Ñaëc ñieåm caù nhaân vaø hoïc taäp: giôùi tính, khoái hoïc, hoïc löïc, hieän coù ngöôøi yeâu, tính caùch - Coù nhieàu haønh vi nguy cô (huùt thuoác laù, söû
duïng bia röôïu, huùt shisha, söû duïng ma tuyù, caùc chaát gaây aûo giaùc), töøng bò baïo löïc (caùc hình thöùc khaùc nhau)
- Ñaëc ñieåm gia ñình: hoân nhaân boá meï, möùc ñoä gaén keát vôùi gia ñình
- Ñaëc ñieåm nhaø tröôøng (coâng laäp/ ngoaøi coâng laäp) vaø möùc ñoä gaén keát vôùi nhaø tröôøng
Nghieân cöùu seõ höôùng tôùi phaân tích trong caùc bieán soá giaûi thích treân nhaèm tìm kieám trong caùc yeáu toá cuûa bieán ñoäc laäp, yeáu toá naøo coù khaû naêng baûo veä hay noùi caùch khaùc laø laøm giaûm nguy cô coù yù ñònh töï töû vaø coá gaéng töï töû vaø yeáu toá naøo laø yeáu toá nguy cô laøm taêng thöïc traïng noùi treân hoïc sinh taïi ñòa baøn nghieân cöùu.
Treân cô sôû tham khaûo, tieáp thu quan ñieåm veà gaén keát xaõ hoäi vaø haønh vi söùc khoeû cuûa Lisa Berkman vaø Thomas Glass [5], taùc giaû ñaõ choïn loïc, boå sung nhaèm xaây döïng chæ soá veà gaén keát coù tính toång hôïp vaø phuø hôïp ñoái vôùi ñoái töôïng hoûi laø hoïc sinh THPT. Cuï theå, trong nghieân cöùu, moät soá caùc chæ soá thuoäc caùc bieán soá giaûi thích ñöôïc xaây döïng nhö sau:
- Möùc ñoä gaén keát gia ñình: chæ soá “möùc ñoä gaén keát gia ñình” ñöôïc taïo neân bôûi caùc caâu hoûi cuï theå ñaùnh giaù veà caùc khía caïnh: coù moái quan heä toát vôùi boá, meï, gia ñình; thuoäc veà gia ñình; ñöôïc laéng nghe, toân troïng; ñöôïc tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng; ñöôïc khuyeân baûo, nhaéc nhôû, thöôøng xuyeân giaùm saùt caùc hoaït ñoäng. Toång coäng coù 17 caâu hoûi (vôùi thang ño töø 1 ñeán 5, trong ñoù 5 ñieåm laø raát ñuùng vaø 1 laø khoâng ñuùng) veà caùc khía caïnh gaén keát noùi treân. Nhö vaäy, ñieåm cuûa chæ soá “möùc ñoä gaén keát gia ñình” chaïy töø 17 ñeán 85, vaø ñieåm möùc ñoä gaén keát gia ñình caøng cao, vaø cao hôn 59,5 ñieåm chöùng toû moái quan heä gaén keát giöõa hoïc sinh vôùi gia ñình caøng beàn chaët, (laáy moác moãi thang ño: töø 1 - 2,5 ñieåm = gaén keát thaáp; 2,5 ñeán 3,5 ñieåm = gaén keát trung bình; 3,5 ñieåm - 5 ñieåm töông öùng vôùi gaén keát cao).
- Möùc ñoä gaén keát hoïc sinh vôùi nhaø tröôøng: ñaây laø chæ soá ñöôïc taïo ra bôûi toång hôïp cuûa caùc caâu hoûi: caûm giaùc tröôøng hoïc laø nôi gaàn guõi, thaân thieän, khoâng coù caûm giaùc coâ ñôn, taùch bieät khi ñeán tröôøng, ñeán lôùp; khoâng gaëp khoù khaên khi chôi chung, keát baïn vôùi baïn beø ôû tröôøng, lôùp; Khoâng caûm thaáy aùp löïc, chaùn naûn moãi khi ñeán tröôøng. Toång ñieåm gaén keát nhaø tröôøng(vôùi 4 caâu hoûi ñaùnh giaù theo thang ñieåm töø 1 ñeán 5) chaïy töø 4 ñeán 20 ñieåm. Ñieåm cuûa chæ soá
“möùc ñoä gaén keát vôùi tröôøng hoïc” caøng cao vaø cao hôn töø 14 ñieåm trôû leân , chöùng toû moái quan heä gaén keát giöõa hoïc sinh vôùi gia ñình caøng beàn chaët.
Ngoaøi ra, ñoái vôùi caùc bieán soá giaûi thích, moät soá bieán soá toång hôïp cuõng ñöôïc xaây döïng cuï theå nhö sau:
- Coù nhieàu haønh vi nguy cô laø moät chæ soá toång hôïp bao goàm 5 haønh vi: uoáng bia röôïu (ñaõ töøng uoáng heát 1 ly bia/ cheùn röôïu); huùt thuoác laù; huùt shisha; söû duïng ma tuyù, chaát gaây nghieän; söû duïng chaát gaây aûo giaùc. Ñieåm cuûa chæ soá “coù nhieàu haønh vi nguy cô”
chaïy töø 0 ñeán 5, vaø baèng 0 chöùng toû khoâng lieân quan ñeán baát kyø moät haønh vi nguy cô naøo trong soá 5 haønh vi noùi treân.
- Bò baïo löïc: Ñaây cuõng laø moät chæ soá toång hôïp cuûa caùc loaïi hình baïo löïc maø hoïc sinh ñaõ töøng traûi qua: bò gaây goå & bò ñaùnh; bò doaï naït, baét naït (tröïc tieáp); bò ñe doaï, uy hieáp (qua maïng xaõ hoäi, tin nhaén). Chæ soá toång hôïp “bò baïo löïc” cuûa hoïc sinh seõ chaïy töø 0 ñeán 3 ñieåm: trong ñoù “0” töông ñöôïc vôùi vieäc chöa töøng bò baát kyø loaïi hình baïo löïc naøo trong soá caùc daïng baïo löïc noùi treân, vaø “3” ñieåm töông ñöông vôùi vieäc bò caû 3 loaïi hình baïo löïc noùi treân trong moâi tröôøng tröôøng hoïc.
3. Keát quaû nghieân cöùu
Maãu nghieân cöùu laø 499. Veà tæ leä giôùi tính, hoïc sinh nöõ chieám 47,7% vaø hoïc sinh nam chieám 51,3%.
Hoïc sinh caùc khoái 10, 11, 12 ñöôïc choïn vaøo maãu nghieân cöùu laàn löôït chieám tæ leä trong cô caáu maãu nhö sau: 34,1%, 31,9% vaø 31,9%. Hoïc sinh tröôøng coâng laäp chieám 49% maãu vaø ngoaøi coâng laäp laø 51%. Nhö vaäy, cô caáu maãu söû duïng phaân tích coù tính ñaïi dieän cao veà giôùi tính, khoái hoïc vaø loaïi tröôøng.
3.1. Thöïc traïng coù yù ñònh töï töû vaø coá gaéng töï töû ôû hoïc sinh THPT
Keát quaû phaân tích soá lieäu cho thaáy coù tôùi 17,4%
hoïc sinh trong maãu nghieân cöùu ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû vaø tæ leä hoïc sinh ñaõ töøng coá gaéng töï töû laø 4,9%.
Baûng 1. Haønh vi töøng coù yù ñònh töï töû vaø ñaõ töøng coù gaéng töï töû
Haønh vi Töø tröôùc ñeán nay Trong 12 thaùng qua
Soá löôïng % Soá löôïng %
1. Ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû 86 17,4 41 8.5
2. Coá gaéng töï töû 24 4,9 10 3,1
Keát quaû nghieân cöùu cuõng cho thaáy coù söï khaùc bieät ñaùng keå veà giôùi tính vaø tæ leä ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû hay coá gaéng töï töû, cuï theå nhö sau:
Tæ leä nöõ hoïc sinh ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû cao hôn haún so vôùi nam giôùi (24,6% so vôùi 10,8%), ñoàng
thôøi, tæ leä nöõ hoïc sinh ñaõ töøng coá gaéng töï töû cuõng cao hôn so vôùi nam hoïc sinh (6,8% so vôùi 3,1%).
Moät vaán ñeà ñaët ra laø coù bao nhieâu % hoïc sinh ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû ñoàng thôøi cuõng ñaõ töøng vieäc ñaõ töøng coá gaéng töï töû? Keát quaû nghieân cöùu raát ñaùng chuù yù laø trong toång soá hoïc sinh ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû thì coù tôùi 29% trong soá hoï cuõng ñaõ töøng coá gaéng töï töû. Nhö vaäy, vieäc coù yù ñònh töï töû chính laø tieàn ñeà cho haønh vi nguy cô coá gaéng töï töû cuûa hoïc sinh. 100%
hoïc sinh ñaõ töøng coá gaéng töï töû cuõng laø nhöõng hoïc sinh ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû.
Ngoaøi ra, tæ leä hoïc sinh hoïc ôû tröôøng coâng laäp coù yù ñònh töï töû cao gaáp gaàn 2 laàn so vôùi hoïc sinh tröôøng ngoaøi coâng laäp: 21,2% so vôùi 13,7%. Tuy nhieân, ñoái vôùi soá lieäu hoïc sinh cho bieát ñaõ töøng coá gaéng töï töû thì tæ leä hoïc sinh tröôøng coâng laäp laïi thaáp hôn moät chuùt so vôùi tæ leä hoïc sinh tröôøng ngoaøi coâng laäp (3,8% so vôùi 5,9%) maëc duø söï khaùc bieät naøy laø khoâng mang yù nghóa thoáng keâ (p > 0,05). Hoïc sinh ñaõ töøng coá gaéng töï töû ñeàu laø nhöõng hoïc sinh cho bieát hoï ñaõ töøng coá gaéng töï töû. Keát quaû naøy coù nghóa laø, ôû tröôøng ngoaøi coâng laäp, khaû naêng hoïc sinh ñaõ töøng coá gaéng töû töû (trong soá nhöõng hoïc sinh ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû) laø cao hôn so vôùi hoïc sinh tröôøng coâng laäp.
3.2. Caùc yeáu toá xaõ hoäi coù lieân quan ñeán thöïc traïng coù yù ñònh töï töû, coá gaéng töï töû cuûa hoïc sinh THPT.
Nhaèm coù caùi nhìn ña chieàu vaø toång theå veà caùc yeáu toá caù nhaân, gia ñình vaø nhaø tröôøng coù lieân quan ñeán vaán ñeà noùi treân cuûa hoïc sinh THPT, nghieân cöùu söû duïng phaân tích hoài quy ña bieán logistic caùc yeáu toá coù lieân quan ñeán vieäc ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû vaø coá gaéng töï töû cuûa hoïc sinh. Caùc bieán soá giaûi thích bao goàm ñaëc Bieåu ñoà 2. Tæ leä nam vaø nöõ hoïc sinh ñaõ töøng coù yù ñònh
töï töû, coá gaéng töï töû (%)
ñieåm caù nhaân hoïc sinh, gia ñình vaø nhaø tröôøng nhö ñeà caäp trong phaàn phöông phaùp nghieân cöùu.
Veà caùc yeáu toá xaõ hoäi coù lieân quan ñeán vieäc töø tröôùc ñeán nay ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû ôû hoïc sinh THPT taïi ñòa baøn nghieân cöùu, keát quaû phaân tích moâ hình hoài quy ña bieán cho thaáy giôùi tính, ñaëc ñieåm tính caùch, möùc ñoä gaén keát gia ñình vaø nhaø tröôøng, coù nhieàu haønh vi nguy cô (huùt thuoác laù, söû duïng bia röôïu, huùt shisha, söû duïng ma tuyù, chaát gaây aûo giaùc), ñaõ töøng bò nhieàu hình thöùc baïo löïc laø caùc yeáu toá coù nguy cô coù lieân quan ñeán vieäc coù yù ñònh töï töû ôû hoïc sinh THPT.
Baûng 3. Moâ hình hoài quy ña bieán logistic caùc yeáu toá coù lieân quan ñeán vieäc ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû ôû hoïc sinh THPT
Yeáu toá döï ñoaùn Tæ soá cheânh leäch P
value OR
Giôùi tính Nöõ 1.069** .001 .314
Nam (*) - - 1
Hoïc löïc Trung bình & keùm 0.132 .715 .362
Gioûi & khaù (*) - - 1
Loaïi tröôøng Ngoaøi coâng laäp -1.488*** .000 .377
Coâng laäp - - 1
Tính caùch Laø ngöôøi soáng
noäi taâm -.119 .426 .150
Ñaëc ñieåm tính caùch
Laø ngöôøi laïc quan, tin töôûng vaøo töông
lai -.403*** .008 .152
Hoân nhaân boá meï
Ly thaân, ly hoân,
khaùc -.403 .405 .661
Soáng chung - - 1
Coù ngöôøi yeâu
Coù ngöôøi yeâu .770** .025 .344
Hieän khoâng coù - - 1
Gaén keát gia ñình (Bieán lieân tuïc taêng daàn)
Möùc ñoä gaén keát
cao -.046*** .000 .013
Gaén keát nhaø tröôøng (Bieán lieân tuïc taêng daàn)
Möùc ñoä gaén
keát cao -.245** .015 .115
Haønh vi nguy cô (Bieán lieân tuïc taêng daàn)
Coù nhieàu haønh vi
nguy cô .354** .002 .275
Haønh vi baïo löïc (Bieán lieân tuïc taêng daàn)
Ñaõ töøng bò nhieàu hình thöùc baïo löïc
töø baïn beø .504** .001 .148
Soá quan saùt (N) = 499, (*) = Nhoùm so saùnh,
— = Khoâng coù/khoâng aùp duïng.
Möùc yù nghóa thoáng keâ: ***p<0,00 ; **p<0,05; *p<0.1
Caùc yeáu toá coù lieân quan chaët cheõ ñeán taêng nguy cô coù yù ñònh töï töû bao goàm: nöõ giôùi, coù nhieàu haønh vi nguy cô (huùt thuoác laù, söû duïng bia röôïu, huùt shisha, söû duïng ma tuyù, chaát gaây aûo giaùc), ñaõ töøng bò nhieàu hình thöùc baïo löïc hoïc ñöôøng (bò ñaùnh, bò baét naït tröïc tieáp, bò uy hieáp qua maïng xaõ hoäi, tin nhaén), ñaõ töøng hoaëc hieän coù ngöôøi yeâu. Nhöõng yeáu toá coù lieân quan ñeán khaû naêng baûo veä hoïc sinh khoûi yù ñònh töï töû bao goàm: gaén keát beàn chaët giöõa hoïc sinh vôùi gia ñình vaø nhaø tröôøng, hoïc sinh laø ngöôøi laïc quan vaø tin töôûng vaøo töông lai. Ngoaøi ra, nhö phaân tích ôû treân cuõng ñaõ ñeà caäp vaø trong moâ hình hoài quy ña bieán, yeáu toá tröôøng hoïc: hoïc sinh hoïc tröôøng coâng laäp coù nguy cô coù yù ñònh töï töû cao hôn so vôùi tröôøng ngoaøi coâng laäp.
Veà caùc yeáu toá coù lieân quan ñeán haønh vi ñaõ töøng coá gaéng töï töû, gioáng nhö caùc yeáu toá lieân quan ñeán vieäc töøng coù yù ñònh töï töû, caùc yeáu toá coù yù nghóa thoáng keâ vaø coù khaû naêng laøm taêng haønh vi coá gaéng töï töû cuûa hoïc sinh trong maãu nghieân cöùu bao goàm: nöõ giôùi, coù nhieàu haønh vi nguy cô, ñaõ töøng chòu nhieàu hình thöùc baïo löïc töø baïn beø. Yeáu toá hieän coù ngöôøi yeâu/ñaõ töøng coù ngöôøi yeâu laø yeáu toá coù lieân quan ñeán vieäc ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû, tuy nhieân laïi khoâng coù yù nghóa thoáng keâ giaûi thích cho vieäc ñaõ töøng coá gaéng töï töû ôû hoïc sinh THPT ñòa baøn nghieân cöùu.
Baûng 4:. Moâ hình hoài quy ña bieán logistic caùc yeáu toá coù lieân quan ñeán vieäc töøng coá gaéng töï töû ôû hoïc sinh THPT
Yeáu toá döï ñoaùn Tæ soá cheânh leäch
valueP OR
Giôùi tính Nöõ .584** .025 .644
Nam (*) - - 1
Hoïc löïc Trung bình & keùm -1.409 .311 .516
Gioûi & khaù (*) - - 1
Loaïi tröôøng Ngoaøi coâng laäp 1.966 .603 .837
Coâng laäp - - 1
Tính caùch Laø ngöôøi soáng noäi taâm -.512 .115 .321 Ñaëc ñieåm
tính caùch
Laø ngöôøi laïc quan, tin
töôûng vaøo töông lai -.390** .006 .289 Hoân nhaân boá
meï
Ly thaân, ly hoân, khaùc -.599 .2 .787
Soáng chung - - 1
Coù ngöôøi yeâu Coù ngöôøi yeâu -.426 .437 .551
Hieän khoâng coù - - 1
Gaén keát gia ñình
Möùc ñoä gaén keát cao
-.020** .047 .025 Gaén keát
nhaø tröôøng Möùc ñoä gaén keát cao -.064* .082 .165 Haønh vi
nguy cô Coù nhieàu haønh vi nguy cô .403** .002 .259
Haønh vi baïo
löïc Ñaõ töøng bò nhieàu hình
thöùc baïo löïc töø baïn beø .308** .012 0.310 Soá quan saùt (N) = 499, (*) = Nhoùm so saùnh,
— = Khoâng coù/khoâng aùp duïng.
Möùc yù nghóa thoáng keâ: Möùc yù nghóa thoáng keâ: ***p<0,00 ; **p<0,05;
*p<0,1
Beân caïnh ñoù, yeáu toá coù lieân quan coù khaû naêng baûo veä haønh vi coá gaéng töï töû bao goàm: tính caùch laïc quan, tin töôûng vaøo töông lai, möùc ñoä gaén keát gia ñình cao. Nhö vaäy, neáu so saùnh taàm quan troïng cuûa yeáu toá gaén keát gia ñình vaø gaén keát nhaø tröôøng vôùi vai troø laø yeáu toá baûo veä haønh vi coá gaéng töï töû ôû hoïc sinh thì gaén keát gia ñình coù vai troø quan troïng hôn. Beân caïnh ñoù, yeáu toá ñaëc ñieåm loaïi tröôøng hoïc (coâng laäp, ngoaøi coâng laäp) ñaõ khoâng coøn yù nghóa thoáng keâ lyù giaûi söï khaùc bieät veà haønh vi ñaõ töøng coá gaéng töï töû, maëc duø ñaây laø yeáu toá coù lieân quan ñeán coù yù ñònh töï töû.
4. Baøn luaän
Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy coù söï khaùc bieät veà giôùi tính vaø haønh vi coù yù ñònh töï töû: tæ leä hoïc sinh nöõ ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû hay coá gaéng töï töû ñeàu cao hôn so vôùi hoïc sinh nam hoïc sinh. Cuõng ôû nghieân cöùu naøy, phaân tích soá lieäu cho thaáy neáu nhö tæ leä nam giôùi coù caùc haønh vi nguy cô nhö ñaõ töøng huùt thuoác laù, ñaõ töøng uoáng heát moät coác bia/ cheùn röôïu, söû duïng chaát gaây nghieän, chaát gaây aûo giaùc hay coù caùc haønh vi baïo löïc (theå chaát vaø tinh thaàn) ñoái vôùi baïn beø ñeàu cao hôn so vôùi hoïc sinh nöõ thì ñoái vôùi tình traïng coù yù ñònh töï töû vaø coá gaéng töï töû, nöõ giôùi laïi coù nguy cô nguy cô cao hôn so vôùi nam hoïc sinh. Tuy nhieân, caùc haønh vi nguy cô vaø haønh vi baïo löïc noùi treân thöïc teá laø yeáu toá giaûi thích vaø laø yeáu toá laøm taêng nguy cô coù yù ñònh töï töû vaø coá gaéng töï töû ôû caû nam vaø nöõ hoïc sinh.
Moâ hình hoài quy ña bieán ñeà caäp ôû treân cuõng cho thaáy khoâng ñuû baèng chöùng thoáng keâ veà moái quan heä giöõa tình traïng hoân nhaân cuûa boá meï vaø vieäc ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû cuûa hoïc sinh trong maãu nghieân cöùu. Nhö vaäy, coù theå thaáy möùc ñoä gaén keát beàn chaët giöõa hoïc sinh vôùi cha meï vaø gia ñình, hoïc sinh coù moái quan heä toát vôùi boá meï, ñöôïc quan taâm, nhaéc nhôû, ñöôïc che chôû, ñöôïc toân troïng, ñöôïc tham gia vaøo hoaït ñoäng gia ñình môùi laø yeáu toá quan troïng giaûi thích coù vieäc coù yù ñònh töï töû ôû hoïc sinh, cho duø coù theå gia ñình ñoù boá meï hieän coù soáng cuøng hay khoâng soáng cuøng nhau. Ñoái vôùi haønh vi ñaõ töøng coù coá gaéng töï töû, vieäc gaén keát beàn chaët vôùi gia ñình coù yù nghóa thoáng
keâ toát hôn so vôùi gaén keát nhaø tröôøng trong vieäc giaûi thích haønh vi naøy ôû hoïc sinh.
Nghieân cöùu cuûa taùc giaû Traàn Bích Phöôïng ñöôïc thöïc hieän ñoái vôùi hoïc sinh taïi 2 tröôøng trung hoïc cô sôû (THCS) (12 – 15 tuoåi) taïi Haø Noäi naêm 2012 cuõng cho keát quaû nghieân cöùu khaù töông ñoàng vôùi nghieân cöùu naøy veà yeáu toá gaén keát nhaø tröôøng, söï quan taâm töø cha meï laø yeáu toá baûo veä hoïc sinh coù yù ñònh töï töû, trong khi ñoù vieäc töøng bò baét naït laø yeáu toá nguy cô ñoái vôùi vieäc coù yù ñònh töï töû cuûa hoïc sinh THCS [9].
Thöïc teá, moät soá nghieân cöùu treân theá giôùi ñaõ ñeà caäp ñeán taâm quan troïng cuûa gaén keát gia ñình vaø gaén keát xaõ hoäi coù theå laø yeáu toá baûo veä ñoái vôùi haønh vi leäch chuaån cuûa hoïc sinh. Phaân tích cuûa Dubow vaø coäng söï ñoái vôùi 1384 hoïc sinh THCS vaø THPT taïi Myõ naêm 2008 cho thaáy thöïc teá caùc bieán soá thuoäc ñaëc ñieåm nhaân khaåu hoïc khoâng coù nhieàu yù nghóa thoáng keâ giaûi thích vieäc yù ñònh töï töû hay coá gaéng töï töû cuûa hoïc sinh, trong khi ñoù söï quan taâm hoã trôï xaõ hoäi (cuï theå laø gia ñình vaø nhaø tröôøng) vaø nhöõng bieán coá xaûy ra trong cuoäc soáng laø yeáu toá coù moái quan heä chaët cheõ ñoái vôùi vieäc coù yù ñònh töï töû hay coá gaéng töï töû [7].
5. Keát luaän
Keát quaû nghieân cöùu ñaõ ñöa ra nhöõng soá lieäu veà thöïc traïng cuõng nhö caùc yeáu toá coù lieân quan ñeán thöïc traïng coù yù ñònh töï töû vaø coá gaéng töï töû ôû hoïc sinh THPT taïi moät quaän noäi thaønh Haø Noäi. Vôùi hôn 17%
hoïc sinh ñaõ töøng coù yù ñònh töï töû vaø khoaûng 5% hoïc sinh ñaõ töøng coá gaéng töï töû, ñaây thöïc söï laø vaán ñeà ñaùng quan taâm cuûa nhoùm ñoái töôïng naøy. Beân caïnh yeáu toá giôùi tính, loaïi tröôøng hoïc, nghieân cöùu ñaõ chæ ra raát roõ gaén keát nhaø tröôøng, ñaëc bieät laø vai troø cuûa gaén keát gia ñình beàn chaët laø yeáu toá baûo veä thöïc traïng yù ñònh töï töû, ñaõ töøng coá gaéng töï töû cuûa hoïc sinh. Do vaäy, beân caïnh duy trì tinh thaàn laïc quan, tích cöïc thì caàn taêng cöôøng truyeàn thoâng ñoái vôùi nhaø tröôøng vaø cha meï hoïc sinh veà nhöõng vaán ñeà naøy nhaèm goùp phaàn laøm giaûm thöïc traïng naøy ôû hoïc sinh. Keát quaû nghieân cöùu naøy coù theå laø gôïi yù ñoái vôùi gia ñình, nhaø tröôøng, vaø xaõ hoäi noùi chung caàn coù chieán löôïc toång theå nhaèm kieåm soaùt ñoàng thôøi nhieàu haønh vi nguy cô ôû hoïc sinh THPT, vieäc kieåm soaùt ñöôïc caùc haønh vi nguy cô nhö ñeà caäp ôû treân cuõng ñoàng thôøi goùp phaàn laøm giaûm nguy cô coù yù ñònh töï töû vaø coá gaéng töï töû, goùp phaàn naâng cao toång theå chaát löôïng söùc khoeû theå chaát vaø tinh thaàn ôû nhoùm hoïc sinh THPT - nhoùm ñöôïc coi laø theá heä töông lai cuûa ñaát nöôùc.
Taøi lieäu tham khaûo.
Tieáng Vieät
1. Traàn Thò Hoàng (2012). “Haønh vi nguy cô veà söùc khoeû cuûa thanh thieáu nieân Vieät Nam: Thöïc traïng vaø caùc yeáu toá taùc ñoäng”. (Phaân tích soá lieäu ñieàu tra quoác gia veà vò thaønh nieân vaø thanh nieân Vieät Nam naêm 2003 vaø naêm 2009)”, Luaän aùn Tieán syõ, Hoïc vieän Chính trò Quoác Gia Hoà Chí Minh.
2. Leâ Cöï Linh (2010). “Baùo caùo chuyeân ñeà: Chaán thöông vaø baïo löïc ôû thanh thieáu nieân Vieät Nam. Ñieàu tra Quoác gia veà Vò thaønh nieân vaø Thanh nieân Vieät Nam laàn thöù 2”.
3. Leâ Cöï Linh, Nguyeãn Thanh Nga, Nguyeãn Ñöùc Thaønh, Ñaøo Hoaøng Baùch (2008). “Thöïc traïng söùc khoûe thanh thieáu nieân huyeän Chí Linh tænh Haûi Döông: Caùc keát quaû sô boä töø döï aùn nghieân cöùu doïc taïi Chililab”. Taïp chí Y teá coâng coäng, 1(10).
4. Nguyeãn Haèng Phöông (2009). “Thöïc traïng vaø nguyeân nhaân gaây ra roái loaïn lo aâu ôû hoïc sinh tröôøng trung hoïc phoå thoâng chuyeân Quaûng Bình”. Taïp chí Taâm lyù hoïc, 6 (123): 57 – 63.
Tieáng Anh
5. Berkman, L. F., & Glass, T. (2000) “Social integration, social networks, social support, and health”, In L. F. Berkman
& I. Kawachi, (Eds.). Social epidemiology, Oxford, UK, Oxford University Press: 137–173.
6. Borowsky, I.W. and et al (2001). “Adolescent Suicide Attempts: Risks and Protectors”. American Academy of Pediatrics, 107 (3): 485 - 493
7. Dubow, F.E. and et al (2010). “Correlates of Suicidal Ideation and Attempts in a Community Sample of Junior High and High School Students”. Journal of Clinical Child Psychology, 18 (2): 158 – 166.
8. Kieling, C and et all (2011). “Child and adolescent mental health worldwide: evidence for action”. The Lancet, 378 (9801): 1515 – 1525.
9. Tran Bich Phuong, Nguyen Thanh Huong and et al (2013).
“Factors associated with health risk behavior among school children in urban Vietnam”. Glob Health Action 2013.
10. WHO (2003), Investing in the mental health, Genava.
