Thay ñoåi kieán thöùc cuûa ngöôøi cha veà nuoâi con baèng söõa meï hoaøn toaøn trong 6 thaùng ñaàu -
Phaùt hieän töø chöông trình can thieäp coäng ñoàng höôùng tôùi ngöôøi cha taïi khu vöïc
noâng thoân Vieät Nam
Traàn Höõu Bích (*), Ñinh Thò Phöông Hoøa (*)
Giôùi thieäu: Vai troø cuûa ngöôøi cha trong moái lieân quan tôùi dinh döôõng vaø söï phaùt trieån cuûa treû nhoû ñaõ ñöôïc nhìn nhaän ôû nhieàu nôi treân theá giôùi. Tuy nhieân chæ coù moät soá ít nghieân cöùu veà hieåu bieát vaø vai troø cuûa ngöôøi cha trong nuoâi con baèng söõa meï (NCBSM) hoaøn toaøn trong 6 thaùng ñaàu. Nghieân cöùu naøy kieåm ñònh giaû thuyeát veà söï caûi thieän kieán thöùc cuûa ngöôøi cha sau chöông trình can thieäp giaùo duïc söùc khoûe coäng ñoàng, söû duïng thieát keá nghieân cöùu phoûng thöïc nghieäm, tröôùc-sau, coù ñoái chöùng. Taïi giai ñoaïn tröôùc can thieäp, 251 caëp vôï choàng coù vôï ñang mang thai ñöôïc choïn vaøo can thieäp (CHILILAB Chí Linh) vaø 241 caëp töông öùng ñöôïc choïn vaøo nhoùm khoâng can thieäp (Thanh Haø). Ñoái töôïng can thieäp laø nhöõng ngöôøi cha coù vôï ñang mang thai. Hình thöùc can thieäp laø caùc hoaït ñoäng truyeàn thoâng qua loa ñaøi, tö vaán caù nhaân vaø nhoùm; caùc hoaït ñoäng vui chôi taïi coäng ñoàng cuøng vôùi caùc saûn phaåm truyeàn thoâng nhö pano, tôø rôi, coác vaø aùo phoâng coù in hình aûnh vaø thoâng ñieäp cuûa chöông trình ñöôïc göûi tôùi ngöôøi cha. Sau can thieäp, kieán thöùc veà NCBSM hoaøn toaøn trong 6 thaùng cuûa ngöôøi cha ôû ñòa baøn can thieäp ñöôïc caûi thieän moät caùch ñaùng keå so vôùi ngöôøi cha taïi ñòa baøn khoâng can thieäp.
Kieán thöùc veà khaùi nieäm ñuùng, taàm quan troïng cuûa NCBSM hoaøn toaøn vaø thôøi gian NCBSM hoaøn toaøn laø 6 thaùng cuûa ngöôøi cha ôû ñòa baøn can thieäp cao hôn gaáp 2,6 laàn, 1,86 laàn vaø 1,9 laàn so vôùi ngöôøi cha ôû ñòa baøn khoâng can thieäp.Chöông trình ñaõ thaønh coâng trong caûi thieän kieán thöùc cuûa ngöôøi cha veà NCBSM hoaøn toaøn. Caùc hoaït ñoäng can thieäp caàn tieáp tuïc duy trì vaø môû roäng taïi Chí Linh vaø Haûi Döông cuõng nhö nghieân cöùu vieäc trieån khai can thieäp treân qui moâ lôùn hôn nöõa ñeå taêng cöôøng kieán thöùc cuûa ngöôøi cha nhaèm hoã trôï NCBSM hoaøn toaøn.
Töø khoùa: Ngöôøi cha, thay ñoåi kieán thöùc, nghieân cöùu can thieäp, nuoâi con baèng söõa meï hoaøn toaøn
Changes in the fathers' knowledge on
exclusive breastfeeding for the child's first six months in life -findings from a community intervention study in rural area of Viet Nam
Tran Huu Bich (*), Dinh Thi Phuong Hoa (*)
Significant associations between fatherhood-related factors and young child feeding have been recognized by studies worldwide. Yet, few studies have attempted to explore the fathers' knowledge and involvement in exclusive breastfeeding (EBF). This study tested a hypothesis of positive changes of the fathers' knowledge on exclusive breastfeeding after a health education program. A quasi- experimental, pretest-posttest, non-equivalent control group design was used. At the baseline, 251 pregnant women and their husbands enrolled in the intervention group (CHILILAB Chi Linh) and 241 comparable couples enrolled in the control group (Thanh Ha). The one-year intervention targeting fathers comprised radio programs, game show-style community events, short videos to trigger fathers' problem solving, posters, pamphlets, humorous coffee mugs, T-shirts, group and individual counseling. It is found that fathers in the intervention group had better knowledge on EBF than fathers in the control group. Such changes as correct understanding of EBF, importance of EBF in disease prevention, duration of 6 months for EBF found in percentages before and after survey of among fathers were respectively 2.6, 1.86 and 1.9 fold in the intervention group than those who were in the control group. The intervention was effective in significantly changing knowledge of fathers.
The education model should be maintained and replicated in the local context of Chi Linh and Hai Duong and a larger-scale intervention should be conducted to support exclusive breastfeeding.
Keywords: fathers, knowledge change, intervention study, exclusive breastfeeding
Taùc giaû:
(*) - TS. Traàn Höõu Bích - Giaûng vieân boä moân Dòch teã hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng, 138 Giaûng Voõ, Ba Ñình, Haø Noäi. E.mail: [email protected]
- PGS. TS. Ñinh Thò Phöông Hoøa - Giaûng vieân Khoa Y hoïc cô sôû - Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng.
E.mail: [email protected]
1. Ñaët vaán ñeà
Lôïi ích cuûa vieäc NCBSM ñoái vôùi söùc khoûe treû em, baø meï, gia ñình vaø xaõ hoäi ñaõ ñöôïc thöøa nhaän.
Ñaõ coù nhieàu baèng chöùng cho thaáy vai troø cuûa nuoâi con baèng söõa meï (NCBSM) hoaøn toaøn trong 6 thaùng ñaàu trong vieäc ngaên ngöøa caùc beänh taät vaø giaûm tyû leä töû vong cuûa treû nhoû [15]. Beân caïnh nhöõng lôïi ích veà maët y teá, vieäc NCBSM coøn ñem laïi lôïi ích veà kinh teá cho caû gia ñình vaø heä thoáng y teá, NCBSM ít toán keùm thôøi gian, tieàn baïc hôn so vôùi nuoâi con baèng söõa nhaân taïo.
ÔÛ nöôùc ta, vieäc tö vaán vaø truyeàn thoâng veà lôïi ích cuûa vieäc NCBSM vaø caùc noã löïc hoã trôï thöïc haønh
chaêm soùc dinh döôõng toát cho treû nhoû ñaõ ñöôïc thöïc hieän töø nhöõng naêm cuûa thaäp kyû 80, ñeán nay caùc hoaït ñoäng naøy ñaõ ñöôïc ñöa vaøo caùc chöông trình y teá quoác gia veà söùc khoûe baø meï vaø treû em [1]. Tuy nhieân tình hình NCBSM vaãn khoâng ñöôc caûi thieän, coâng boá gaàn ñaây nhaát cho thaáy tyû leä cho con buù sôùm treân toaøn quoác laø khoaûng 61,7%, tyû leä treû buù hoaøn toaøn ñeán heát 6 thaùng ñaàu laø 19,6%, trong khi ñoù, caùc tyû leä naøy ôû Haûi Döông laø 76% vaø 4% [14].
Nguyeân nhaân chính cuûa vieäc khoù khaên trong caûi thieän tình hình NCBSM, ñaëc bieät laø cho treû buù sôùm sau sinh vaø buù meï hoaøn toaøn trong 6 thaùng ñaàu, ñaõ ñöôïc nhieàu nghieân cöùu khaúng ñònh.
Ñoù laø caùc raøo caûn veà vaên hoùa vaø toân giaùo [12];
laø aùp löïc cuûa gia ñình; laø quan nieäm vaø nhaän thöùc sai laàm cuûa baø meï veà thöïc haønh dinh döôõng cho treû nhoû [4]. Theâm vaøo ñoù laø söï quaûng caùo raàm roä cuûa caùc haõng söõa phoùng ñaïi veà lôïi ích cuûa caùc saûn phaåm thay theá söõa meï cuøng vôùi söï thieáu thoâng tin, hieåu bieát, tình traïng söùc khoûe cuûa meï vaø con, aùp löïc coâng vieäc phaûi ñi laøm sôùm khieán caùc baø meï khoâng tin töôûng vaøo khaû naêng coù theå cho con buù hoaøn toaøn trong 6 thaùng ñaàu [6], [10 -12]. Moät soá nghieân cöùu chæ ra raèng vieäc thieáu söï hoã trôï trong giai ñoaïn cho con buù cuõng laøm giaûm tyû leä cho con buù sôùm vaø buù meï hoaøn toaøn [12].
Moái lieân quan giöõa vai troø cuûa ngöôøi cha/ngöôøi choàng trong gia ñình vôùi thöïc haønh chaêm soùc cuõng nhö tình traïng dinh döôõng cuûa treû nhoû ñaõ ñöôïc nhieàu nghieân cöùu gaàn ñaây ñeà caäp ñeán. Nghieân cöùu tieán haønh naêm 2006 taïi Chí Linh [19] cho thaáy vieäc ngöôøi cha tham gia trong vieäc chaêm soùc söùc khoûe cuûa con giuùp giaûm khaû naêng bò thieáu caân vaø thaáp coøi ôû treû nhoû. Lieân quan ñeán thöïc haønh NCBSM, caùc nghieân cöùu cuõng cho thaáy raèng thöïc haønh NCBSM coù moái lieân quan vôùi caùc yeáu toá caù nhaân vaø vai troø cuûa ngöôøi cha trong gia ñình nhö ngheà nghieäp, trình ñoä hoïc vaán, söï haøi loøng veà giôùi tính cuûa con, sôû thích vaø thaùi ñoä lieân quan ñeán vieäc chaêm soùc dinh döôõng cho con [7], [9]. Söï thaønh coâng cuûa vieäc NCBSM phuï thuoäc ñaùng keå vaøo söï hoã trôï veà taâm lyù vaø tình caûm cuûa ngöôøi choàng ñoái vôùi vôï [13] vaø NCBSM thöôøng bò aûnh höôûng tieâu cöïc neáu ngöôøi choàng khoâng uûng hoä vôï mình trong vieäc cho con buù [16].
Trong nghieân cöùu tieán haønh trong naêm 2008 taïi Vieät Nam, ngöôøi choàng trong gia ñình coù moät vai troø quan troïng trong hoã trôï NCBSM noùi rieâng, chaêm soùc treû nhoû noùi chung, hoï tham gia vaøo nuoâi döôõng, chaêm soùc treû vaø ñaûm ñöông vieäc nhaø, hoã trôï caùc coâng vieäc nhö "Giuùp vôï chaêm soùc vaø cho con aên uoáng", "Troâng con, taém cho con", "Ñoâi khi naáu aên vaø giaët giuõ, anh aáy ñaõ ñôõ ñaàn vôï" [4].
Nhaèm cung caáp theâm caùc thoâng tin veà vai troø cuûa ngöôøi cha trong vieäc hoã trôï nuoâi döôõng treû, nghieân cöùu naøy ñaõ ñaùnh giaù keát quaû cuûa moâ hình giaùo duïc söùc khoûe trong naâng cao söï hieåu bieát cuûa ngöôøi cha veà NCBSM hoaøn toaøn taïi CHILILAB giai ñoaïn 2010 - 2012. Nghieân cöùu kyø voïng raèng sau 1 naêm can thieäp, tyû leä ngöôøi cha ñöôïc tieáp caän vôùi can thieäp coù kieán thöùc toát hôn veà söõa meï vaø lôïi ích cuûa vieäc nuoâi con baèng söõa meï hoaøn toaøn, so vôùi nhöõng ngöôøi cha khoâng ñöôïc tieáp caän vôùi chöông trình can thieäp.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
Nghieân cöùu söû duïng thieát keá phoûng thöïc nghieäm coù ñoái chöùng vaø so saùnh tröôùc sau, ñöôïc trieån khai trong giai ñoaïn töø thaùng 5/2010 ñeán ñeán thaùng 9/2011. Ñòa baøn can thieäp laø CHILILAB bao goàm 3 phöôøng vaø 4 xaõ cuûa thò xaõ Chí Linh - Haûi Döông (CHILILAB laø thaønh vieân cuûa Maïng löôùi caùc cô sôû thöïc ñòa quoác teá INDEPTH). Ñòa baøn ñoái chöùng ñöôïc choïn laø 7 xaõ/thò traán cuûa huyeän Thanh Haø, nôi khoâng ñöôïc tieáp caän vôùi caùc bieän phaùp can thieäp ñaëc thuø cuûa nghieân cöùu, coù ñaëc ñieåm kinh teá vaên hoùa xaõ hoäi vaø caùc chöông trình, hoaït ñoäng chaêm soùc söùc khoûe vaø dinh döôõng khaù töông ñoàng nhöng khoâng giaùp vôùi Chí Linh.
Ñoái töôïng nghieân cöùu laø nam giôùi cö truù vaø sinh soáng treân ñòa baøn nghieân cöùu, coù vôï mang thai tuaàn thöù 7 ñeán tuaàn thöù 30 cuûa thai kyø taïi thôøi ñieåm ngaøy 1 thaùng 8 naêm 2010. Ñoái töôïng bò loaïi boû ra khoûi nghieân cöùu neáu nhö ít nhaát moät trong hai ngöôøi cuûa caëp vôï choàng khoâng ñuû söùc khoûe nhö beänh naëng, caùc vaán ñeà taâm thaàn hoaëc thaàn kinh, bò saåy thai;
khoâng hôïp taùc hoaëc dôøi khoûi ñòa baøn trong giai ñoaïn nghieân cöùu. Toång soá 492 nam giôùi (ngöôøi choàng/cha) (251 cuûa CHILILAB vaø 241 cuûa Thanh Haø) hoäi ñuû tieâu chuaån nghieân cöùu ñöôïc choïn thoâng qua vieäc löïa choïn toaøn boä phuï nöõ coù thai töø 7-30 tuaàn döïa treân danh saùch phuï nöõ coù thai taïi CHILILAB vaø 7 xaõ, thò traán cuûa huyeän Thanh Haø.
ÔÛ giai ñoaïn ñaùnh giaù kieán thöùc sau can thieäp ñaõ coù toång soá 46 ngöôøi cha bò loaïi boû ra khoûi nghieân cöùu do di cö ra khoûi ñòa baøn hoaëc ngöôøi vôï bò saåy thai.
Ñaëc tính cuûa quaàn theå bò loaïi boû ñaõ ñöôïc so saùnh vôùi quaàn theå coøn laïi trong nghieân cöùu nhaèm ñaûm baûo tính giaù trò cuûa keát quaû nghieân cöùu. Keát quaû kieåm tra thoâng qua kieåm ñònh Khi bình phöông cho thaáy khoâng coù söï khaùc bieät giöõa quaàn theå bò loaïi boû vôùi quaàn theå coøn laïi trong nghieân cöùu veà caùc ñaëc tính daân soá hoïc cô baûn.
Chöông trình can thieäp
Can thieäp ñöôïc thieát keá döïa treân moâ hình giaùo duïc söùc khoûe toaøn dieän nhaèm khuyeán khích nuoâi con baèng söõa meï vôùi ñoái töôïng ñích laø ngöôøi cha saép coù con (vôï ñang mang thai). Vieäc cung caáp kieán thöùc veà NCBSM cho ngöôøi choàng/cha seõ laøm neàn taûng cho vieäc thay ñoåi thaùi ñoä vaø söï tham gia cuûa ngöôøi cha vaøo vieäc hoã trôï vôï/baø meï nuoâi con hoaøn toaøn baèng söõa meï. Hoaït ñoäng truyeàn thoâng giaùo duïc söùc khoûe ñöôïc tieán haønh trong caû 2 giai ñoaïn tröôùc
sinh vaø sau sinh ñöôïc loàng gheùp vôùi chöông trình chaêm soùc tröôùc sinh, sau sinh vaø phoøng choáng suy dinh döôõng ñang ñöôïc trieån khai treân ñòa baøn thò xaõ Chí Linh. Caùc hoaït ñoäng can thieäp naøy ñöôïc tieán haønh bôûi caùc caùn boä ñòa phöông vôùi söï giaùm saùt vaø hoã trôï kyõ thuaät cuûa caùn boä Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng.
Caùc saûn phaåm truyeàn thoâng: bao goàm 2 baøi phaùt thanh, pano, tôø rôi, aùo phoâng, coác vaø cuùp (phaàn thöôûng daønh cho ngöôøi cha ñöôïc ñaùnh giaù laø "yeâu vôï con hôn") coù mang caùc thoâng ñieäp daønh cho ngöôøi cha veà söõa meï vaø NCBSM hoaøn toaøn. Noäi dung cuûa caùc thoâng ñieäp naøy ñöôïc soaïn thaûo döïa treân y vaên, keát quaû nghieân cöùu veà ngöôøi cha taïi CHILILAB, caùc phaùt hieän veà söï thieáu huït kieán thöùc cuûa ngöôøi cha veà NCBSM hoaøn toaøn töø ñieàu tra ban ñaàu. Caùc chuyeân gia tham gia soaïn thaûo thieát keá caùc taøi lieäu naøy laø nhöõng ngöôøi coù kinh nghieäm trong lónh vöïc söùc khoûe baø meï treû em, dinh döôõng, truyeàn thoâng vaø ñoà hoïa. Caùc taøi lieäu naøy ñaõ ñöôïc thöû nghieäm qua caùc giai ñoaïn khaùc nhau tröôùc khi ñöôïc chính thöùc ñöa vaøo söû duïng trong chöông trình.
Caùc hoaït ñoäng can thieäp nhaèm taêng cöôøng kieán thöùc nuoâi con baèng söõa meï cuûa ngöôøi cha, ñöôïc baét ñaàu töø 1/ 9/ 2010 ñeán 1/ 9/2011, bao goàm caùc hoaït ñoäng sau:
"Truyeàn thoâng ñaïi chuùng: Nhöõng thoâng ñieäp chuû ñaïo veà taàm quan troïng cuûa söõa meï, vieäc nuoâi con hoaøn toaøn baèng söõa meï ñoái vôùi söùc khoûe cuûa ngöôøi meï vaø treû cuõng nhö caùch thöùc vaø hoaït ñoäng ngöôøi cha coù theå laøm ñeå hoã trôï ngöôøi meï nuoâi con hoaøn toaøn baèng söõa meï ñöôïc truyeàn taûi cho coäng ñoàng thoâng qua ñaøi phaùt thanh cuûa xaõ 2 laàn moät tuaàn ôû 7 xaõ/phöôøng cuûa CHILILAB. Ngoaøi ra hai pano khoå lôùn coù caùc hình aûnh vaø thoâng ñieäp lieân quan ñeán nuoâi con baèng söõa meï vaø noäi dung caùc hoaït ñoäng ngöôøi cha caàn laøm cuõng ñöôïc treo ôû caùc cô sôû y teá Chí Linh.
"Tö vaán nuoâi con baèng söõa meï daønh cho ngöôøi cha taïi traïm y teá: Hai hoaït ñoäng tö vaán nhoùm vaø tö vaán caù nhaân (do caùn boä cuûa traïm ñöôïc ñaøo taïo thoâng qua chöông trình tieán haønh) ñöôïc thöïc hieän taïi traïm y teá ôû caùc giai ñoaïn tröôùc sinh vaø sau sinh. Tö vaán nhoùm ñöôïc toå chöùc vaøo ngaøy 25 haøng thaùng, loàng gheùp vôùi hoaït ñoäng tieâm chuûng vaø caùc dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe vaø baø meï khaùc cuûa ñòa phöông. Saûn phaåm truyeàn thoâng söû duïng trong caùc cuoäc tö vaán naøy bao goàm pano, tôø rôi vaø taøi lieäu höôùng daãn tö vaán ngöôøi cha veà nuoâi con hoaøn toaøn baèng söõa meï
do chöông trình soaïn thaûo. Toång soá caùc cuoäc tö vaán nhoùm ñöôïc hoaøn thaønh laø 49 vôùi söï tham gia cuûa 545 löôït ngöôøi cha.
"Tö vaán taïi hoä gia ñình: Toång soá coù 4 cuoäc tö vaán caù nhaân cho moãi ngöôøi cha veà nuoâi con hoaøn toaøn baèng söõa meï, do y teá thoân ñöôïc ñaøo taïo thoâng qua chöông trình ñaûm traùch, ñöôïc tieán haønh taïi hoä gia ñình ôû caùc giai ñoaïn tröôùc (1 laàn) vaø sau sinh (3 laàn). Trong 1 naêm can thieäp, y teá thoân ñaõ tieán haønh 862 cuoäc tö vaán caù nhaân cho 240 ngöôøi cha taïi hoä gia ñình. Trong caùc cuoäc tö vaán caù nhaân naøy, y teá thoân ñaõ troø chuyeän, thaûo luaän vôùi ngöôøi cha veà caùc hoaït ñoäng vaø khoù khaên maø ngöôøi cha caàn laøm, vöôït qua ñeå hoã trôï baø meï nuoâi con hoaøn toaøn baèng söõa meï. Noäi dung cuûa caùc cuoäc tö vaán caù nhaân naøy ñöôïc thieát keá phuø hôïp vôùi giai ñoaïn dinh döôõng vaø phaùt trieån cuûa treû töø luùc coøn mang thai cho ñeán heát 6 thaùng tuoåi.
"Cuoäc thi daønh cho ngöôøi cha: Nhaèm ñaùnh giaù kieán thöùc vaø ñoäng vieân ngöôøi cha tham gia vaøo vieäc hoã trôï baø meï nuoâi con hoaøn toaøn baèng söõa meï, cuoäc thi vôùi tieâu ñeà "Ai yeâu vôï con hôn" ñaõ ñöôïc toå chöùc taïi Nhaø vaên hoùa thò xaõ Chí Linh vôùi söï phoái hôïp cuûa Hoäi Noâng daân thò xaõ, Trung taâm Y teá Chí Linh vaø Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng. Tham gia cuoäc thi laø ñaïi dieän 35 oâng boá ñöôïc tuyeån choïn vaø luyeän taäp töø 7 xaõ phöôøng cuûa CHILILAB vôùi söï tham döï vaø chöùng kieán cuûa ñaïi dieän chính quyeàn Thò xaõ Chí Linh, Hoäi YTCC Vieät Nam, ñaïi dieän Toå chöùc Y teá theá giôùi (TCYTTG), UNICEF vaø döï aùn Soáng coøn vaø Taêng tröôûng (Alive and Thrive) taïi Vieät Nam vaø nhieàu ngöôøi daân soáng ôû thò xaõ Chí Linh.
Thoâng tin thu thaäp vaø ño löôøng: Caùc thoâng tin cô baûn veà hoä gia ñình (ñòa dö, loaïi hoä gia ñình haït nhaân/ña theá heä, soá treû, kinh teá hoä), ngöôøi choàng, vôï (tuoåi, ngheà nghieäp, trình ñoä hoïc vaán) ñaõ ñöôïc thu thaäp töø ñieàu tra ban ñaàu. Thoâng tin veà kieán thöùc cuûa ngöôøi choàng bao veà taàm quan troïng vaø lôïi ích cuûa söõa meï, thôøi gian cho buù sôùm vaø NCBSM hoaøn toaøn ñöôïc thu thaäp qua phoûng vaán coù caáu truùc ngöôøi choàng/cha ôû hai ñòa baøn CHILILAB vaø Thanh Haø ôû ñieàu tra ban ñaàu vaø sau moät thôøi gian can thieäp.
Ñieàu tra sau can thieäp ñaùnh giaù kieán thöùc cuûa ngöôøi cha ñöôïc tieán haønh 2 laàn (laàn 1 vaøo thaùng 3 vaø laàn 2 vaøo thaùng 7 naêm 2011) ôû nhoùm ngöôøi cha coù treû töø 2,5 ñeán 4 thaùng tuoåi. Caùc cuoäc ñaùnh giaù naøy do caùc ñieàu tra vieân ñöôïc taäp huaán vaø khoâng tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng can thieäp taïi CHILILAB tieán haønh.
Phaân tích thoáng keâ: Soá lieäu ñöôïc nhaäp baèng phaàn meàm Epidata vaø ñöôïc chuyeån sang phaàn meàm SPSS 13 ñeå laøm saïch, xöû lyù vaø phaân tích. Test Khi bình phöông ñöôïc söû duïng ñeå kieåm ñònh söï khaùc bieät veà kieán thöùc cuûa ngöôøi cha giöõa hai ñòa baøn can thieäp vaø ñoái chöùng.
3. Keát quaû
Thoâng tin chung veà ñoái töôïng NC taïi ñòa baøn can thieäp vaø chöùng tröôùc can thieäp:
Baûng 1 cho thaáy nhieàu ñaëc ñieåm töông ñoàng veà caùc chæ soá daân soá hoïc cô baûn lieân quan ñeán hoä gia ñình (HGÑ), ngöôøi cha giöõa hai ñòa baøn can thieäp (CHILILAB) vaø chöùng (Thanh Haø). Tuy nhieân, ôû
ñòa baøn can thieäp, tyû leä HGÑ soáng ôû khu vöïc noâng thoân ít hôn so vôùi HGÑ soáng ôû noâng thoân ôû ñòa baøn chöùng vôùi tyû leä töông öùng laø 62,2% vaø 86,7%. ÔÛ ñòa baøn can thieäp, tyû leä caùc caëp vôï choàng trong nghieân cöùu chöa coù con cao hôn so vôùi ñòa baøn chöùng.
Kieán thöùc veà NCBSM hoaøn toaøn cuûa ngöôøi cha tröôùc can thieäp.
Soá lieäu trong baûng 2 cho thaáy tyû leä ngöôøi cha bieát ñuùng teân goïi söõa non, bieát thôøi ñieåm buù sôùm vaø thôøi gian cho buù hoaøn toaøn trong 6 thaùng ñaàu khoâng coù söï khaùc bieät giöõa hai ñòa baøn can thieäp vaø chöùng.
Kieán thöùc cuûa ngöôøi cha taïi ñòa baøn can thieäp veà khaùi nieäm NCBSM hoaøn toaøn, veà vieäc baø meï nghæ ngôi, thoaûi maùi seõ coù nhieàu söõa vaø veà vieäc tieáp tuïc cho treû buù khi treû bò oám cao hôn so vôùi ñòa baøn chöùng vôùi giaù trò p töông öùng laø 0,003, 0,03 vaø 0,001. Tuy nhieân, tyû leä ngöôøi cha bieát veà taàm quan troïng cuûa Baûng 1. Thoâng tin chung cuûa nam giôùi tham gia
nghieân cöùu
Baûng 2. Kieán thöùc veà nuoâi con baèng söõa meï hoaøn toaøn tröôùc can thieäp
Baûng 3. Kieán thöùc veà nuoâi con baèng söõa meï hoaøn toaøn sau can thieäp
NCBSM hoaøn toaøn trong phoøng beänh cao hôn ôû ñòa baøn chöùng, so vôùi ñòa baøn can thieäp (p=0,02).
Soá lieäu trong Baûng 3 cho thaáy keát quaû ñaùnh giaù kieán thöùc veà NCBSM hoaøn toaøn cuûa ngöôøi cha ôû ñòa baøn can thieäp, nhìn chung cao hôn coù yù nghóa thoáng keâ so vôùi ñòa baøn chöùng. Tyû leä ngöôøi cha ôû ñòa baøn can thieäp bieát keå ñuùng teân söõa non (89,0%), ñuùng thôøi ñieåm cho con buù sôùm (88,2%) cao hôn so vôùi söï hieåu bieát cuûa ngöôøi cha ôû ñòa baøn chöùng vôùi tyû leä töông öùng laø 72,0% vaø 73,6%. Ñaëc bieät, tyû leä ngöôøi cha bieát ñuùng khaùi nieäm NCBSM hoaøn toaøn vaø thôøi gian nuoâi con NCBSM hoaøn toaøn laø 6 thaùng ôû ñòa baøn can thieäp (tyû leä töông öùng laø 86,9% vaø 85,3%) cao hôn haún so vôùi ngöôøi cha ôû ñòa baøn chöùng (coù tyû leä töông öùng laø 59,3% vaø 65,7%) vôùi giaù trò p=0,000.
So saùnh söï thay ñoåi veà giaù trò phaàn traêm tröôùc vaø sau can thieäp giöõa hai ñòa baøn can thieäp vaø chöùng cho thaáy ñeàu coù söï caûi thieän veà kieán thöùc cuûa ngöôøi cha veà NCBSM hoaøn toaøn so vôùi tröôùc can thieäp.
Tuy nhieân möùc ñoä caûi thieän veà kieán thöùc cuûa ngöôøi cha ôû ñòa baøn can thieäp lôùn hôn so vôùi ñòa baøn khoâng can thieäp. Ñaëc bieät laø kieán thöùc veà NCBSM hoaøn toaøn nhö bieát ñuùng ñònh nghóa NCBSM hoaøn toaøn, taàm quan troïng cuûa NCBSM hoaøn toaøn trong phoøng beänh cho treû cuõng nhö bieát ñuùng thôøi gian NCBSM hoaøn toaøn laø 6 thaùng. Tyû leä veà söï caûi thieän kieán thöùc (bieát ñuùng sau can thieäp so vôùi tröôùc can thieäp) töông öùng (vôùi caùc muïc kieán thöùc keå treân) ôû ñòa baøn can thieäp cao gaáp 2,6 laàn, 1,86 laàn vaø 1,9 laàn so vôùi ñòa baøn khoâng coù can thieäp.
4. Baøn luaän
Maëc duø moät soá kieán thöùc veà NCBSM hoaøn toaøn ñaõ coù söï khaùc bieät giöõa hai ñòa baøn tröôùc khi can thieäp, tuy nhieân phaân tích söï thay ñoåi sau can thieäp giöõa hai ñòa baøn cuõng nhö söï khaùc bieät veà tyû leä phaàn traêm thay ñoåi tröôùc - sau can thieäp giöõa hai ñòa baøn ñaõ cho thaáy kieán thöùc veà NCBSM hoaøn toaøn cuûa ngöôøi cha ñaõ naâng cao roõ reät sau can thieäp vaø so vôùi ñòa baøn khoâng can thieäp. Ngöôøi cha hieåu bieát hôn laø caàn phaûi cho con buù meï sôùm trong voøng moät giôø sau sinh, ñeå baø meï coù theå cho nhieàu söõa thì hoï caàn phaûi ñöôïc nghæ ngôi vaø thoaûi maùi, bieát ñöôïc nuoâi con hoaøn toaøn laø "khoâng aên, uoáng baát cöù moät ñoà aên thöùc uoáng naøo khaùc ngoaøi söõa meï" vaø thôøi gian nuoâi con baèng söõa meï hoaøn toaøn laø 6 thaùng ñaàu. Ñaây laø nhöõng kieán thöùc maø tyû leä hieåu bieát ñuùng thöôøng laø thaáp, ngay caû ñoái vôùi nhaân vieân y teá [2], [3]. Kieán thöùc veà NCBSM hoaøn toaøn giuùp treû phoøng beänh ñöôïc caûi
thieän töø 36,6% (tröôùc can thieäp) leân 70,2% (sau can thieäp). Tyû leä bieát ñuùng veà caùc kieán thöùc naøy töông töï nhö keát quaû cuûa moät nghieân cöùu so saùnh kieán thöùc cuûa hai nhoùm ngöôøi cha coù vôï cho con buù vaø nhoùm ngöôøi cha coù vôï khoâng cho con buù vôùi tyû leä töông öùng laø 70% vaø 40% [5]. Trong nghieân cöùu naøy, tyû leä hieåu bieát ñuùng cuûa ngöôøi cha veà vieäc cho treû tieáp tuïc buù meï ngay caû khi treû bò beänh khoâng coù söï thay ñoåi nhieàu so vôùi ñòa baøn khoâng can thieäp ôû ñaùnh giaù sau can thieäp (97,8% so vôùi 94,9%). Söï khaùc bieät khoâng nhieàu naøy coù leõ do tyû leä hieåu bieát ñuùng cuûa ngöôøi cha ôû ñòa baøn can thieäp ñaõ quaù cao (90,7%) vaø cao hôn so vôùi ñòa baøn khoâng can thieäp (79,7%) ôû giai ñoaïn tröôùc can thieäp. Söï caûi thieän veà kieán thöùc nuoâi con baèng söõa meï hoaøn toaøn cuûa ngöôøi cha laø neàn taûng toát cho söï thay ñoåi thaùi ñoä vaø söï tham gia cuûa hoï vaøo vieäc hoã trôï baø meï NCBSM hoaøn toaøn trong 6 thaùng ñaàu. Nhöõng phaùt hieän naøy chæ ra raèng kieán thöùc veà NCBSMHT cuûa ngöôøi cha trong ñòa baøn nghieân cöùu cuûa chuùng toâi chaéc chaén coù theå caûi thieän ñöôïc, töông töï nhö keát quaû ñaõ ñöôïc ñeà caäp trong caùc nghieân cöùu quan saùt tröôùc ñaây veà vai troø cuûa ngöôøi cha trong hoã trôï NCBSM vaø nuoâi döôõng treû nhoû [17], [18]. Ñaây laø nghieân cöùu ñaàu tieân ôû Vieät Nam coù ñoái töôïng can thieäp laø ngöôøi cha nhaèm muïc ñích thay ñoåi kieán thöùc vaø sau ñoù khuyeán khích vai troø cuûa hoï, nhö laø moät nguoàn löïc taïi hoä gia ñình, trong vieäc ñaûm baûo nuoâi con baèng söõa meï vôùi söï tham gia cuûa coäng ñoàng, heä thoáng y teá vaø ñoaøn theå.
Haïn cheá cuûa nghieân cöùu naøy laø söï "phôi nhieãm" cuûa ngöôøi cha ñoái vôùi chöông trình can thieäp khoâng ñoàng ñeàu do ñoái töôïng phuï nöõ coù tuoåi thai traûi roäng töø 7-30 tuaàn neân coù theå aûnh höôûng ñeán söï hieåu bieát cuûa ngöôøi choàng cuûa caùc phuï nöõ ôû caùc giai ñoaïn mang thai khaùc nhau. Tuy nhieân haïn cheá naøy khoâng taùc ñoäng ñeán giaù trò cuûa keát quaû nghieân cöùu khi so saùnh vôùi ñòa baøn khoâng can thieäp.
5. Keát luaän vaø khuyeán nghò
Caùc hoaït ñoäng can thieäp nhö truyeàn thoâng ñaïi chuùng, tö vaán nhoùm vaø tö vaán caù nhaân taïi traïm y teá xaõ, hoä gia ñình, cuoäc thi "Ai yeâu vôï con hôn" nhaém tôùi ngöôøi choàng/ cha do nhaân vieân y teá cô sôû tieán haønh khi loàng gheùp vôùi caùc hoaït ñoäng chaêm soùc söùc khoûe coäng ñoàng taïi ñòa phöông ñaõ caûi thieän söï hieåu bieát cuûa ngöôøi cha veà NCBSM hoaøn toaøn trong 6 thaùng ñaàu. Söï thay ñoåi naøy quan saùt thaáy thoâng qua caùc so saùnh kieán thöùc taïi giai ñoaïn ñaàu, sau can thieäp vaø khi so saùnh phaàn traêm thay ñoåi tröôùc vaø sau can
thieäp giöõa ñòa baøn can thieäp vaø khoâng can thieäp. Vì ñaây laø caùch tieáp caän môùi höôùng tôùi moät ñoái töôïng can thieäp môùi neân caàn ñöôïc khuyeán khích môû roäng, duy trì vaø ñaùnh giaù tieáp tuïc taïi thò xaõ Chí Linh cuõng nhö ôû qui moâ lôùn hôn taïi nhöõng ñòa phöông coù boái caûnh kinh teá, vaên hoùa xaõ hoäi töông ñoàng vôùi Chí Linh.
Lôøi caûm ôn
Chuùng toâi xin chaân thaønh caûm ôn Chính quyeàn vaø nhaân daân thò xaõ Chí Linh, Vaên phoøng thöïc ñòa CHILILAB cuøng ñoäi nguõ ñieàu tra vieân, giaùm saùt vieân, nhaäp lieäu vieân ñaõ tham gia, thu thaäp, cung caáp soá lieäu vaø hoã trôï chuùng toâi thöïc hieän nghieân cöùu naøy.
Taøi lieäu tham khaûo Tieáng Vieät
1. Boä Y teá (2006). Keá hoaïch haønh ñoäng nuoâi döôõng treû nhoû 2006-2010. [Internet]. 15/3/2009. URL:
http://www.viendinhduong.vn/doc/vi/3/DecumentReviewD etail.aspx
2. Ñinh Thò Phöông Hoøa (2009). "Kieán thöùc, thöïc haønh cuûa baø meï veà giöõ aám vaø cho treû buù sôùm ngay sau khi ñeû". Y hoïc Thöïc haønh. 1: 111-113.
3. Traàn Chí Lieâm, Ñinh Thò Phöông Hoøa (2009). "Ñaùnh giaù kieán thöùc caùn boä y teá vaø trang thieát bò taïi caùc traïm y teá xaõ veà chaêm soùc treû sô sinh". Y hoïc thöïc haønh. 5: 2-3.
Tiâeáng Anh
4. Almroth S, Arts M, Quang N D, Hoa P T, Williams C (2008). Exclusive breastfeeding in Vietnam: an attainable goal. Acta Paediatr. 97(8): 1066-9
5. Bromberg B-YN, Darby L (1997). Fathers and breastfeeding: a review of the literature. Journal of Human Lactation. 13: 45-50
6. Dearden KA, Quan le N, Do M et al (2002). Work outside the home is the primary barrier to exclusive breastfeeding in rural Viet Nam: insights from mothers who exclusively breastfed and worked. Food Nutr Bull. 23(4 Suppl):101-8 7. Duong D V, Binns C, Lee A H (2005). Introduction of complementary food to infants within the first six months postpartum in rural Vietnam. Acta Paediatr. 94 (12): 1714- 1720
8. Duong D V, Binns C W, Lee A H (2004). Breast-feeding initiation and exclusive breast-feeding in rural Vietnam.
Public Health Nutr. 7(6): 795-9
9. Duong D V, Lee, A H, Binns C W (2005). Determinants of breast-feeding within the first 6 months post-partum in rural Vietnam. J Paediatr Child Health. 41(7): 338-43 10. Fjeld E, Siziya S, Katepa-Bwalya M, et al (2008). No
sister, the breast alone is not enough for my baby' a qualitative assessment of potentials and barriers in the promotion of exclusive breastfeeding in southern Zambia.
International Breastfeeding Journal. 3(1): 26.
11. Forster D, McLachlan H, Lumley J (2006). Factors associated with breastfeeding at six months postpartum in a group of Australian women. International Breastfeeding Journal. 1: 18
12. Glover M, Waldon J, Manaena-Biddle H, Holdaway M, Cunningham C (2009). Barriers to best outcomes in breastfeeding for Maori: mothers' perceptions, whanau perceptions, and services. J Hum Lact. 25(3): 307-16 13. Ingram J, Johnson D (2004). A feasibility study of an intervention to enhance family support for breast feeding in a deprived area in Bristol, UK. Midwifery. 20(4): 367-79 14. Le D.T, Nguyen H.T, Tran TD, Nguyen H P, Nemat H (2010). Nutrition Surveillance 2010. VietNam Nutrition profile 2010. Published by Alive & Thrive, NIN and UNICEF.
15. Loùpez-Alarcoùn M, Villalpando S, Fajardo A (1997).
Breast-feeding lowers the frequency and duration of acute respiratory infection and diarrhea in infants under six months of age. J Nutr. 127(3):436-43.
16. McIntyre E, Hiller J E, Turnbull D (1999). Determinants of infant feeding practices in a low socio-economic area:
identifying environmental barriers to breastfeeding. Aust N Z J Public Health. 23(2): 207-9
17. Rempel L A, Rempel J K (2011). The Breastfeeding Team: The Role of Involved Fathers in the Breastfeeding Family. J Hum Lact. 27: 2 115-121
18. Tohotoa J, Maycock B, Hauck Y, et al (2009). Dads make a difference: an exploratory study of paternal support for breastfeeding in Perth, Western Australia. International breastfeeding journal. 4:15
19. Tran Huu Bich (2009). Father's Involvement and Child Development. Evidence from a Rural area of Viet Nam.
LAP Publication. 96-100
