Kieán thöùc, thöïc haønh phoøng choáng taøn taät do beänh phong cuûa beänh nhaân phong tænh Baïc Lieâu naêm 2011 vaø moät soá yeáu toá lieân quan
Traàn Tuaán Khí (*); Buøi Thò Tuù Quyeân (**)
Nghieân cöùu caét ngang ñöôïc tieán haønh treân 124 beänh nhaân maéc beänh phong ôû tænh Baïc Lieâu. Ñaõ tieán haønh phoûng vaán töøng beänh nhaân veà kieán thöùc, thöïc haønh phoøng choáng taøn taät do beänh phong vaø khaùm laâm saøng ñeå xaùc ñònh taøn taät cuûa beänh nhaân naøy. Caùc kyõ thuaät phaân tích moâ taû, vaø xaùc ñònh caùc moái lieân quan giöõa hai bieán ñöôïc söû duïng. Keát quaû: Coù 61,3% beänh nhaân coù kieán thöùc toát veà phoøng choáng taøn taät, tyû leä beänh nhaân coù thöïc haønh ñuùng laø 52%. Tyû leä thöïc haønh ñuùng trong phoøng ngöøa taøn taät cho maét raát thaáp. Coù tôùi 80,6% beänh nhaân bò taøn taät ôû ñoä 1 hoaëc 2. Coù moái lieân quan giöõa soá naêm maéc beänh phong, söï höôùng daãn phoøng ngöøa taøn taät cho beänh nhaân cuûa caùn boä y teá vôùi kieán thöùc phoøng choáng taøn taät cuûa beänh nhaân. Coù moái lieân quan giöõa soá naêm maéc beänh vaø thöïc haønh phoøng ngöøa taøn taät.
Töø khoùa: beänh phong, taøn taät, kieán thöùc, thöïc haønh, Baïc Lieâu
Knowledge, practice of leprosy patients in Bac Lieu about leprosy disability prevention and
some related factors
Tran Tuan Khi (*); Bui Thi Tu Quyen (**)
A cross-sectional study was conducted on 124 leprosy patients in Bac Lieu province. The researchers interviewed patients on knowledge and practice about prevention of leprosy disability as well as provided clinical examination to determine the patient's disability. The descriptive and analytical statistics was used for analyzing data. Results: 61.3% of patients had good knowledge on prevention of leprosy disability while the proportion of patients with good practice was 52%. Good practices to prevent eyes from disability was found at a very low rate. Up to 80% of patients with disabilities level 1 and 2 due to leprosy. There was a relationship between the number of years that patients having leprosy and knowledge, practice about disability prevention.
Keywords: leprosy, disability, knowledge, practices, Bac Lieu
Taùc giaû
(*) Bs. Traàn Tuaán Khí - Baùc syõ chuyeân khoa I: Caùn boä chöông trình phoøng choáng phong tænh Baïc Lieâu Email: [email protected]
(**) Ths. Buøi Thò Tuù Quyeân: Phoù tröôûng boä moân Dòch teã - Thoáng keâ tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng.
Email: [email protected]. Ñieän thoaïi: 04 62732013
1. Ñaët vaán ñeà
Beänh phong laø beänh nhieãm khuaån maïn tính do Mycobacterium Leprae gaây ra. Beänh gaây taøn taät veà theå chaát moät caùch tieán trieån vaø vónh vieãn [8]. Ñieàu trò sôùm baèng ña hoùa trò lieäu laø bieän phaùp chính phoøng ngöøa söï tieán trieån cuûa beänh. Ñoái vôùi beänh nhaân phong vieäc phoøng choáng caùc bieán chöùng taøn taät do beänh phong laø raát quan troïng [3],[9].
Tænh Baïc Lieâu naèm ôû mieàn Taây Nam Boä, thuoäc khu vöïc ñoàng baèng soâng Cöûu Long, chöông trình phoøng choáng beänh phong (CTPCBP) tænh Baïc Lieâu ñang quaûn lyù 124 beänh nhaân. Ñeå coù thoâng tin cho caùc hoaït ñoäng can thieäp nhaèm giaûm thieåu gaùnh naëng cuûa taøn taät cho beänh nhaân phong, chuùng toâi tieán haønh nghieân cöùu ñeà taøi naøy vôùi caùc muïc tieâu sau: 1) Moâ taû kieán thöùc, thöïc haønh phoøng choáng taøn taät do beänh phong cuûa beänh nhaân phong tænh Baïc Lieâu naêm 2011. 2) Xaùc ñònh moät soá yeáu toá lieân quan ñeán kieán thöùc, thöïc haønh phoøng choáng taøn taät do beänh phong.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
Laø moät nghieân cöùu caét ngang coù phaân tích ñöôïc tieán haønh trong naêm 2011 vôùi ñoái töôïng nghieân cöùu laø toaøn boä 124 beänh nhaân phong treân ñòa baøn tænh Baïc Lieâu ñang ñöôïc CTPCBP quaûn lyù. Ñaây laø nhöõng beänh nhaân phong ñaõ ñieàu trò vaø caàn chaêm soùc taøn taät suoát ñôøi.
Caùc ñieàu tra vieân (ÑTV) laø 7 caùn boä y, baùc syõ phuï traùch chöông trình phoøng choáng phong cuûa 7 huyeän, thaønh phoá thuoäc tænh Baïc Lieâu. Caùc ÑTV söû duïng phieáu phoûng vaán coù caáu truùc ñeå phoûng vaán caùc beänh nhaân vaø tröïc tieáp khaùm laâm saøng ñeå ñaùnh giaù
möùc ñoä taøn taät cuûa beänh nhaân vaø ñieàn caùc thoâng tin leân phieáu khaùm.
Caùc soá lieäu nghieân cöùu ñaõ ñöôïc nhaäp, laøm saïch baèng phaàn meàm EpiData 3.0 vaø phaân tích baèng phaàn meàm SPSS 16.0. Caùc phöông phaùp ñôn bieán ñöôïc aùp duïng ñeå thöïc hieän caùc phaân tích thoáng keâ moâ taû. Kieåm ñònh χ2ñöôïc söû duïng ñeå xem xeùt caùc moái lieân quan giöõa moät soá yeáu toá vôùi kieán thöùc, thöïc haønh phoøng choáng taøn taät cuûa ngöôøi beänh.
3. Keát quaû nghieân cöùu
3.1. Thoâng tin chung
Trong toång soá 124 beänh nhaân coù: 79 nam (63,7%), 45 nöõ (36,3%), tyû soá nam/nöõ laø 1,75. Tuoåi trung bình cuûa caùc ñoái töôïng laø 49 tuoåi, ngöôøi treû
Baûng 1.Thoâng tin chung veà ñoái töôïng nghieân cöùu
tuoåi nhaát laø 21 vaø ngöôøi lôùn tuoåi nhaát laø 82.
Nhoùm tuoåi chieám tyû leä cao nhaát laø 41-60 tuoåi (46%). Coù 59,7% beänh nhaân coù trình ñoä hoïc vaán döôùi trung hoïc cô sôû, ña soá beänh nhaân phong ñang soáng ôû noâng thoân (84,7%). Tyû leä beänh nhaân laøm ruoäng hoaëc troàng raãy chieám 52,4% coøn laïi laø caùc ngheà khaùc. Soá beänh nhaân ñang soáng cuøng vôï/choàng coù 75 ngöôøi (60,5%), coù 24,2% khoâng coù vôï/ choàng coøn laïi laø goùa/ ly dò. Coù khoaûng 20% beänh nhaân coù ngöôøi nhaø cuõng maéc beänh phong. Ña soá beänh nhaân phong ñaõ maéc beänh laâu naêm, 55,6% beänh nhaân maéc beänh töø 10 ñeán 19 naêm, 31,5% ñaõ maéc beänh töø 20 naêm trôû leân (Baûng 1).
Veà ñoä taøn taät, nhìn chung ñoä taøn taät cuûa beänh nhaân taêng daàn theo soá naêm maéc beänh. Hôn 50%
beänh nhaân coù taøn taät baøn tay ôû ñoä 2, tyû leä naøy ôû taøn taät baøn chaân laø 46,8% vaø maét laø 7,3%. Tyû leä möùc ñoä taøn taät chung cuûa beänh nhaân laø ñoä 0: 19,4%; ñoä 1:
12,1% vaø ñoä 2 laø 68,5% (Baûng 2)
3.2. Kieán thöùc, thöïc haønh veà phoøng choáng taøn taät do beänh phong
3.2.1. Kieán thöùc
Tyû leä beänh nhaân coù kieán thöùc toát veà phoøng choáng taøn taät do beänh phong noùi chung laø 61,3%.
Tyû leä beänh nhaân bieát caùch phoøng khi nhaém maét khoâng kín laø 41,9%. Coù 59,7% beänh nhaân bieát haäu quaû cuûa vieäc nhaém maét khoâng kín keùo daøi, 54,8%
bieát caùch phuïc hoài chöùc naêng cho baøn tay, baøn chaân ñaõ taøn taät vaø 43,5% bieát phoøng traùnh thöông toån khi
baøn tay, baøn chaân maát caûm giaùc. Trong toång soá 124 beänh nhaân coù 58,9% beänh nhaân bieát caùch ñieàu trò khi môùi bò thöông toån vaø ña soá (88%) ñeàu bieát thôøi gian uoáng thuoác theo phaùc ñoà (Bieåu ñoà 1).
Baûng 2. Ñoä taøn taät cuûa beänh nhaân phong theo thôøi gian maéc beänh
Baûng 3. Moät soá yeáu toá lieân quan ñeán kieán thöùc phoøng, ñieàu trò taøn taät
Bieåu ñoà 1. Phaân boá tyû leä kieán thöùc ñuùng veà phoøng, ñieàu trò taøn taät do beänh phong
Bieåu ñoà 2. Phaân boá tyû leä thöïc haønh ñuùng veà phoøng, ñieàu trò taøn taät do beänh phong
3.3.2. Thöïc haønh
Coù 52,4% beänh nhaân coù thöïc haønh phoøng choáng taøn taät do beänh phong ñuùng (bieåu ñoà 2). Tyû leä beänh nhaân chaêm soùc baøn tay, chaân khi bò thöông tích ñuùng laø 60,5%; coù 46% beänh nhaân luoân mang giaøy ñeå phoøng ngöøa thöông tích khi baøn chaân maát caûm giaùc.
Chæ coù 6,5% beänh phaân coù thöïc haønh phoøng ñuùng khi maét nhaém khoâng kín vaø 8,9% ñaõ ñieàu trò ñuùng khi maét bò vieâm ñoû do nhaém khoâng kín. Tyû leä beänh nhaân uoáng thuoác ñieàu trò ñuùng phaùc ñoà töông ñoái cao (76,6%).
3.3. Moät soá yeáu toá lieân quan ñeán kieán thöùc, thöïc haønh phoøng choáng taøn taät do
beänh phong
Khoâng coù moái lieân quan giöõa söï quan taâm cuûa ngöôøi nhaø, nôi cö truù, trình ñoä hoïc vaán cuûa beänh nhaân phong vôùi kieán thöùc phoøng choáng taøn taät cuûa beänh nhaân phong (p>0,05).
Coù moái lieân quan giöõa soá naêm maéc beänh phong vôùi kieán thöùc veà phoøng, ñieàu trò taøn taät do beänh phong (p<0,05). Nhöõng ngöôøi coù thôøi gian maéc beänh phong döôùi 10 naêm coù tyû leä coù kieán thöùc phoøng, ñieàu trò taøn taät do beänh phong ñuùng laø 76,9%, cao hôn so vôùi nhöõng ngöôøi coù thôøi gian maéc beänh töø 10 naêm trôû leân (54,1%). Nhöõng beänh nhaân phong khoâng ñöôïc caùn boä y teá höôùng daãn toát veà phoøng ngöøa taøn taät coù kieán thöùc phoøng ngöøa taøn taät chöa toát cao gaáp 2,4 laàn nhöõng ngöôøi ñaõ ñöôïc höôùng daãn toát (Baûng 3).
Khoâng coù moái lieân quan giöõa söï quan taâm cuûa ngöôøi nhaø, nôi cö truù, trình ñoä hoïc vaán cuûa beänh nhaân phong, kieán thöùc veà phoøng ngöøa taøn taät ñeán thöïc haønh phoøng ngöøa taøn taät do beänh phong cuûa beänh nhaân (p>0,05).
Coù moái lieân quan giöõa soá naêm maéc beänh phong vaø thöïc haønh phoøng ngöøa taøn taät cuûa beänh nhaân phong (p<0,001). Nhöõng beänh nhaân coù thôøi gian maéc beänh döôùi 10 naêm coù thöïc haønh phoøng ngöøa taøn taät khoâng toát cao gaáp 6,4 laàn nhöõng ngöôøi coù thôøi gian maéc beänh töø 10 naêm trôû leân (Baûng 4).
4. Baøn luaän
4.1. Kieán thöùc, thöïc haønh veà phoøng choáng taøn taät do beänh phong
Nhìn chung, kieán thöùc phoøng choáng taøn taät do beänh phong cuûa beänh nhaân phong khoâng cao, chæ coù
khoaûng 60% beänh nhaân coù kieán thöùc ñuùng veà phoøng ngöøa taøn taät cho duø caùc beänh nhaân ñaõ coù khoaûng thôøi gian maéc beänh vaø ñieàu trò töông ñoái daøi. Nghieân cöùu cuûa chuùng toâi cho keát quaû veà kieán thöùc phoøng ngöøa taøn taät ôû caùc ñoái töôïng töông töï nhö nghieân cöùu cuûa Phaïm Ñaêng Troïng Tröôøng [3] nhöng laïi toát hôn nghieân cöùu cuûa caùc taùc giaû Phaïm Xuaân Khoa [2], coù leõ ñoù laø do ñoái töôïng nghieân cöùu ôû Baïc Lieâu cuõng nhö nghieân cöùu cuûa Phaïm Ñaêng Troïng Tröôøng ñeàu laø treân beänh nhaân phong, coøn ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa taùc giaû Phaïm Xuaân Khoa laø hoïc sinh trung hoïc cô sôû. Keát quaû nghieân cöùu chæ roõ chæ coù thôøi gian uoáng thuoác theo phaùc ñoà laø coù tyû leä beänh nhaân traû lôøi ñuùng tôùi 87,9% - coù leõ moät phaàn cuõng do ñaây chính laø thôøi gian uoáng thuoác ñieàu trò cuûa moãi beänh nhaân. Vôùi caùc noäi dung khaùc chæ coù khoaûng treân döôùi 50% beänh nhaân traû lôøi ñuùng. Tyû leä taøn taät cuûa beänh nhaân phong ôû Baïc Lieâu cao (ñoä 2 leân tôùi 68,5%) coù theå laø do kieán thöùc phoøng ngöøa taøn taät cuûa beänh nhaân chöa toát.
Veà thöïc haønh phoøng ngöøa taøn taät, coù raát ít ñoái töôïng coù thöïc haønh ñuùng veà phoøng ngöøa caùc bieán chöùng/ taøn taät cho maét (6,5% phoøng ñuùng khi maét nhaém khoâng kín vaø 8,9% ñieàu trò ñuùng khi maét bò vieâm ñoû do haäu quaû cuûa nhaém khoâng kín). Nhieàu beänh nhaân chæ quan taâm nhieàu hôn ñeán nhöõng taøn taät cho baøn tay, baøn chaân maø khoâng ñeå yù ñeán nhöõng taøn taät cho maét. Ñieàu naøy coù theå giaûi thích laø do taøn taät do maét gaëp phaûi khoâng phoå bieán nhö nhöõng taøn taät cuûa baøn tay baøn chaân. Söï chuû quan cuûa beänh Baûng 4. Moät soá yeáu toá lieân quan ñeán thöïc haønh
phoøng, ñieàu trò taøn taät
nhaân phong veà phoøng ngöøa taøn taät cho maét raát nguy hieåm vì moät trong nhöõng haäu quaû cuûa maét laø daãn ñeán muø loøa vónh vieãn. Veà thöïc haønh chung, chæ coù 52,4% beänh nhaân phong coù thöïc haønh toát veà phoøng choáng taøn taät do beänh phong.
Tyû leä beänh nhaân phong uoáng thuoác ñeàu/ ñuùng töông ñoái cao (76,6%); vieäc uoáng thuoác ñeàu cuûa beänh nhaân goùp phaàn haïn cheá nhöõng taøn taät do beänh phong mang laïi.
4.2. Moät soá yeáu toá lieân quan ñeán kieán thöùc, thöïc haønh phoøng choáng taøn taät
Ñeå phoøng traùnh taøn taät taêng theâm, beänh nhaân caàn ñöôïc höôùng daãn caùch phoøng traùnh hôïp lyù, khoa hoïc, ñuùng phöông phaùp. Ñaõ coù 97 beänh nhaân (78,2%) ñöôïc caùn boä chöông trình höôùng daãn phoøng ngöøa taøn taät treân 5 laàn/naêm. Keát quaû nghieân cöùu cuõng ghi nhaän coù 22 BN phong (17,7%) khoâng ñöôïc ngöôøi nhaø quan taâm ñeán phoøng ngöøa taøn taät. Ñaây laø thieät thoøi lôùn cuûa beänh nhaân phong maø CTPCBP caàn quan taâm vaø tìm giaûi phaùp khaéc phuïc.
Nghieân cöùu ñaõ xaùc ñònh: coù moái lieân quan giöõa vieäc caùn boä phuï traùch phong höôùng daãn phoøng ngöøa taøn taät vôùi Kieán thöùc phoøng ngöøa taøn taät cuûa beänh nhaân (p<0,05). Ñaây laø moät minh chöùng cho thaáy vai troø quan troïng cuûa caùn boä phuï traùch phong trong phoøng traùnh taøn taät taêng theâm.
Ñeà taøi cuõng xaùc ñònh coù moái lieân quan giöõa soá naêm maéc beänh vôùi kieán thöùc PCBP cuûa beänh nhaân (p<0,05): nhöõng beänh nhaân phong coù soá naêm maéc beänh döôùi 10 naêm coù kieán thöùc phoøng ngöøa taøn taät toát hôn nhöõng beänh nhaân maéc beänh töø treân 10 naêm.
Ñaây coù theå laø do CTPCBP hieän nay ñaõ tuyeân truyeàn nhöõng kieán thöùc veà beänh phong noùi chung vaø phoøng
ngöøa taøn taät do beänh phong noùi rieâng toát hôn tröôùc.
Ngoaøi ra, nhöõng ngöôøi maéc beänh phong treân 10 naêm thöôøng laø lôùn tuoåi vieäc tieáp thu nhöõng kieán thöùc môùi veà phoøng ngöøa taøn taät do beänh coøn haïn cheá.
Keát quaû nghieân cöùu coøn cho thaáy coù moái lieân quan giöõa soá naêm maéc beänh vôùi thöïc haønh phoøng ngöøa taøn taät cuûa beänh nhaân (p<0,001): nhöõng beänh nhaân phong coù soá naêm maéc beänh döôùi 10 naêm coù thöïc haønh phoøng ngöøa taøn taät chöa toát cao gaáp 5,9 laàn nhöõng beänh nhaân coù soá naêm maéc beänh töø 10 naêm trôû leân. Ñaây laø moät ñieåm raát ñaùng löu yù vì thöôøng nhöõng beänh nhaân coù thôøi gian maéc beänh ít (döôùi 10 naêm) cuõng coù xu höôùng chuû quan, cho raèng hieän taïi beänh phong ít coù taøn taät hôn tröôùc ñaây. Nhöõng beänh nhaân naøy neáu khoâng thöïc haønh phoøng ngöøa toát thì tyû leä taøn taät, haäu quaû taøn taät seõ naëng hôn. Chuùng toâi cho raèng, ñeå haïn cheá taøn taät do beänh phong caàn phaûi quan taâm ñaëc bieät ñeán nhöõng beänh nhaân chöa taøn taät, môùi maéc beänh.
4.3. Haïn cheá cuûa nghieân cöùu
Soá löôïng beänh nhaân khoâng nhieàu, chæ coù 124 ngöôøi. Chuùng toâi chöa coù ñieàu kieän nghieân cöùu saâu hôn thöïc traïng taøn taät vaø caùch xöû trí cho caùc beänh nhaân phong ôû trong tænh. Lyù do laø nhöõng taøn taät ñaõ xaûy ra ôû beänh nhaân raát phöùc taïp y teá tuyeán tænh nhö Baïc Lieâu chöa coù ñuû ñieàu kieän ñeå can thieäp nhöõng taøn taät naøy.
Chuùng toâi khuyeán nghò caàn taêng cöôøng tuyeân truyeàn giaùo duïc kieán thöùc phoøng ngöøa taøn taät do beänh phong cho BN phong vaø ngöôøi nhaø cuûa beänh nhaân.
Caùn boä phuï traùch phong caàn taêng cöôøng höôùng daãn thöïc haønh phoøng choáng taøn taät cho BN phong.
Taøi lieäu tham khaûo
Tieáng Vieät
1. Mai Thu Ñöôøng, Phan Hoàng Haûi (2003), Naâng cao nhaän thöùc veà Beänh Phong vaø Beänh Laây Qua Ñöôøng Tình Duïc trong hoïc sinh lôùp 11, Sinh hoaït khoa hoïc kyõ thuaät da lieãu, khu vöïc phía Nam, kyø II, tr 12.
2. Phaïm Xuaân Khoa, Ngoâ Minh Vinh, Phaïm Ñaêng Troïng Töôøng (2008), Khaûo saùt kieán thöùc beänh phong trong heä thoáng tröôøng THCS cuûa Thaønh phoá Hoà Chí Minh
3. Phaïm Ñaêng Troïng Töôøng (2009), Khaûo saùt kieán thöùc, thaùi ñoä, haønh vi cuûa beänh nhaân Phong coù loã ñaùo cö nguï taïi TP.HCM, Sinh hoaït khoa hoïc kyõ thuaät da lieãu, khu vöïc phía Nam, kyø IV, tr 10.
4. Phan Hoàng Haûi (2007), Loã ñaùo taùi phaùt taïi Khu Ñieàu Trò Phong Beán Saén naêm 2004- 2006, Sinh hoaït khoa hoïc kyõ thuaät da lieãu, khu vöïc phía Nam, kyø IV, tr 35.
5. Traàn Thò Song Thanh (2001), Tình hình taøn pheá cuûa beänh
nhaân phong tænh Khaùnh Hoøa, Sinh hoaït khoa hoïc kyõ thuaät da lieãu, khu vöïc phía Nam, kyø I, tr 4.
6. Traàn Thò Tuyeát Nga, Lyù Vaên Xuaân (2008), Kieán thöùc vaø thaùi ñoä veà beänh phong cuûa hoïc sinh THCS taïi thò traán Lieân Höông, Tuy Phong, Bình Thuaän, naêm 2008
7. Vuõ Hoàng Thaùi (2009), Ngöôøi bò taøn taät do beänh phong ñöôïc hoã trôï nhö theá naøo ôû caùc tænh phía Nam? Sinh hoaït khoa hoïc kyõ thuaät da lieãu, khu vöïc phía Nam, kyø II.
Tieáng Anh
8. Dennis Daumerie (2004), Tình hình beänh phong toaøn caàu:
hieän taïi vaø nhöõng thöû thaùch phía tröôùc, Sinh hoaït khoa hoïc kyõ thuaät da lieãu, khu vöïc phía Nam, kyø I, tr1.
9. World Health Organization, Regional Office for South- East Asia (2009), Chieán löôïc toaøn caàu ñöôïc naâng cao nhaèm laøm giaûm hôn nöõa gaùnh naëng beänh phong (keá hoaïch giai ñoaïn: 2011-2015), Xuaát baûn tieáng Vieät: Hieäp hoäi cöùu trôï beänh phong Haø Lan (NLR), Haø Noäi.
