Xaây döïng boä caâu hoûi ño löôøng nhaän thöùc vaø haønh vi söû duïng nöôùc thaûi cuûa ngöôøi daân trong saûn xuaát noâng nghieäp taïi xaõ Hoaøng Taây
vaø Nhaät Taân tænh Haø Nam theo Thuyeát ñoäng löïc baûo veä
Vuõ Vaên Tuù (*), Nguyeãn Thanh Höông(**), Phaïm Ñöùc Phuùc (***), Nguyeãn Vieät Huøng (****), Christian Zurbrugg (*****)
Söû duïng nöôùc thaûi giuùp taêng saûn löôïng noâng nghieäp vaø thuûy saûn. Tuy nhieân, vieäc söû duïng nöôùc thaûi khoâng thích hôïp laø moät trong nhöõng nguy cô aûnh höôûng tôùi söùc khoûe con ngöôøi. Ñeà taøi nghieân cöùu naøy tìm kieám giaûi phaùp naâng cao nhaän thöùc vaø thöïc haønh cuûa ngöôøi daân lieân quan ñeán söû duïng nöôùc thaûi theo Thuyeát ñoäng löïc baûo veä.
Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän töø naêm 2008 - 2009 ôû xaõ Hoaøng Taây vaø Nhaät Taân, huyeän Kim Baûng, tænh Haø Nam. AÙp duïng phöông phaùp nghieân cöùu ñònh tính ôû 30 ñoái töôïng, tìm hieåu nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân theo Thuyeát ñoäng löïc baûo veä (PMT) vaø laøm cô sôû xaây döïng boä caâu hoûi ñaùnh giaù nhaän thöùc vaø thöïc haønh cuûa ngöôøi daân veà söû duïng nöôùc thaûi trong saûn xuaát noâng nghieäp. Nghieân cöùu ñònh löôïng ñöôïc tieán haønh nhaèm xaùc ñònh tính giaù trò vaø ñoä tin caäy cuûa Boä caâu hoûi döïa treân phoûng vaán 335 ñoái töôïng laàn 1, kieåm ñònh laïi ñoä tin caäy baèng caùch phoûng vaán laëp laïi laàn 2 sau 30 ngaøy vôùi 64 ñoái töôïng.
Nghieân cöùu cho thaáy ngöôøi daân coøn thieáu hieåu bieát veà nguy cô söùc khoûe do söû duïng nöôùc thaûi chöa ñaûm baûo an toaøn vaø chöa thöïc hieän toát bieän phaùp phoøng beänh. Boä caâu hoûi xaây döïng cuoái cuøng coù 34 caâu vôùi 9 nhaân toá, ñaûm baûo tính giaù trò veà caáu truùc vaø logic vôùi chæ soá tin caäy cronbach's Alpha treân 0,65 vaø chæ soá töông quan giöõa caùc nhaân toá töø 0,11 ñeán 0,35 (P<0,05).
Ñeå thöïc haønh söû duïng nöôùc thaûi trong noâng nghieäp moät caùch an toaøn hôn caàn coù ñoäng löïc thöïc hieän haønh vi phoøng beänh cuûa ngöôøi daân thoâng qua naâng cao nhaän thöùc veà khaû naêng phoøng beänh, noãi sôï veà beänh, hieäu quaû phoøng beänh vaø möùc ñoä nguy hieåm cuûa beänh.
Töø khoùa: Nöôùc thaûi, nguy cô söùc khoeû, nhaän thöùc, thöïc haønh, boä caâu hoûi, PMT.
Developing a questionnaire to measure
awareness and behaviours of people in relation to wastewater use in agriculture at Hoang Tay
commune and Nhat Tan commune,
Ha Nam province following Protection Motivation Theory
Vu Van Tu (*), Nguyen Thanh Huong (**), Pham Duc Phuc (***), Nguyen Viet Hung (****), Christian Zurbrugg (*****)
The use of wastewater increases agricultural and aquacultural production. However, inappropriate use of wastewater is one of the major risks to human health.
The study investigated the solutions to improve the farmer's awareness and practices associated with the use of wastewater based on the Protection Motivation Theory (PMT) framework. The study was carried out in 2008 - 2009 in Hoang Tay and Nhat Tan communes, Kim Bang district, Ha Nam Province. People's awareness and practices in relation to wastewater reuse were identified through in-depth interviews and observation of 30 participants. These results were the basis for formulating questionnaires using PMT. Once the questionnaire has been developed, a survey using the questionnaire was conducted with 335 interviews. Sixty four people among these 335 persons were interviewed for a second time to verify the reliability of the questions. Study results revealed that people lack knowledge of the health risks related to wastewater use, unsafe use of wastewater and incorrect practices of using protective measures to prevent diseases. The developed questionnaire was validated to ensure the structural and logical values. The questionnaire of 34 questions focuses on nine different factors, and the reliability index of these questions is all above 0.65 Cronbach's Alpha, and correlations of PMT coefficients vary between 0.11 and 0.35 (P <0.05). To safely use wastewater in agriculture, farmers should have motivation to prevent diseases through improving their awareness with regard to self-efficacy, fear, vulnerability, and severity.
Keywords: Wastewater, health risk, awareness, practice, questionnaire, PMT.
Taùc giaû:
(*) Ths. BS. Vuõ Vaên Tuù, Tröôøng trung caáp Y teá Hoaø Bình.
(**) TS. Nguyeãn Thanh Höông, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng Coäng.
(***) Ths.BS. Phaïm Ñöùc Phuùc, Vieän Veä Sinh Dòch Teã Trung Öông.
(****) TS. Nguyeãn Vieät Huøng, Boä moân Söùc khoûe Moâi tröôøng, Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng. Vieän Nhieät ñôùi vaø Y teá Coâng coäng Thuïy Só. Basel, Thuïy Só. Khoa nöôùc vaø veä sinh cho caùc nöôùc ñang phaùt trieån (Sandec), Vieän Lieân bang Nghieân cöùu Nöôùc (Eawag). Dubendorf, Thuïy Só. Email: [email protected]
(*****) Ths. Christian Zurbrugg, Vieän Nhieät ñôùi vaø Y teá coâng coäng Thuïy Syõ, Sandec/Eawag
1. Ñaët vaán ñeà
Nöôùc thaûi (NT) ñöôïc söû duïng trong nuoâi troàng thuûy saûn töø haøng theá kyû nay ôû moät soá nöôùc, ñaëc bieät laø Trung Quoác vaø moät soá nöôùc Ñoâng Nam AÙ trong ñoù coù Vieät Nam [13]. Söû duïng NT giuùp noâng daân vaø coäng ñoàng taêng saûn löôïng noâng nghieäp vaø thuûy saûn.
Tuy nhieân, söû duïng NT chöa qua xöû lyù trong saûn xuaát noâng nghieäp coù theå gaây neân caùc vaán ñeà veà söùc khoûe cho con ngöôøi nhö tieâu chaûy, vieâm da vaø laøm taêng nguy cô nhieãm kyù sinh truøng nhö giun ñuõa, giun kim vaø giun moùc vôùi nhöõng caû nhöõng ngöôøi saûn xuaát vaø tieâu thuï saûn phaåm noâng nghieäp [12-13]. Toå
chöùc Y teá theá giôùi (TCYTTG) öôùc tính coù 1,5 trieäu ngöôøi cheát haøng naêm do söû duïng nöôùc khoâng an toaøn, thieáu nöôùc hoaëc veä sinh, trong ñoù haàu heát laø treû em. Theâm nöõa, öôùc tính 860.000 treû em döôùi 5 tuoåi cheát haøng naêm laø keát quaû tröïc tieáp hay giaùn tieáp cuûa tình traïng nheï caân vaø thieáu aên lieân quan tôùi tieâu chaûy keùo daøi hoaëc beänh kyù sinh ñöôøng ruoät [3].
Thöïc teá cho thaáy, tyû leä maéc beänh ñöôøng tieâu hoaù gia taêng ôû moät soá tænh trong ñoù coù Haø Nam (1,5- 2,2% daân soá) do vieäc söû duïng NT töø doøng soâng oâ nhieãm cho saûn xuaát noâng nghieäp [1]. Maët khaùc, taïi tænh Haø Nam, caùc xaõ coù soâng Nhueä - Ñaùy chaûy qua coù tyû leä beänh tieâu chaûy cao gaáp 1,5 tôùi 2 laàn so vôùi caùc xaõ khaùc. Ñaëc bieät, xaõ Hoaøng Taây huyeän Kim Baûng, Haø Nam coù tyû leä treû em döôùi 5 tuoåi maéc beänh tieâu chaûy cao nhaát huyeän leân tôùi 21%. Taïi hai xaõ Hoaøng Taây, Nhaät Taân (huyeän Kim Baûng), coù tôùi 86% treû em maéc beänh giun ñuõa, 76% maéc beänh giun toùc vaø 9% maéc beänh giun moùc, tyû leä maéc beänh giun ñuõa cao hôn 41,6% so vôùi tyû leä chung cuûa caû nöôùc, tyû leä maéc beänh giun toùc cao hôn 52,9% tyû leä chung cuûa caû nöôùc [1]. Nhöõng vaán ñeà söùc khoeû treân coù theå phoøng ngöøa ñöôïc, neáu ngöôøi daân nhaän thöùc ñöôïc nguy cô vaø chuû ñoäng phoøng traùnh.
Tìm hieåu moái lieân quan giöõa nhaän thöùc vaø haønh vi nguy cô söùc khoûe cuûa ngöôøi daân laø yeáu toá quan troïng giuùp cho thaønh coâng cuûa chöông trình truyeàn thoâng, thay ñoåi haønh vi. Cô sôû khoa hoïc cuûa quaù trình hình thaønh vaø thay ñoåi haønh vi ñöôïc lyù giaûi bôûi nhieàu thuyeát haønh vi. Thuyeát ñoäng löïc baûo veä (PMT: Protection Motivation Theory) laø moät trong nhöõng thuyeát haønh vi ñöôïc öùng duïng roãng raõi trong nghieân cöùu phoøng choáng ung thö, nhöõng vaán ñeà söùc khoeû noùi chung, tuaân thuû ñieàu trò moät soá beänh, moät soá chuû ñeà an toaøn vaø nhöõng vaán ñeà moâi tröôøng[11].
Tuy nhieân, PMT theo nhö tham khaûo thì chöa töøng ñöôïc aùp duïng tìm hieåu nguy cô söùc khoûe vaø haønh vi nguy cô veà söû duïng NT trong saûn xuaát noâng nghieäp.
Maët khaùc, PMT laø thuyeát veà haønh vi duy nhaát coù thaønh toá khaû naêng thöïc hieän thaønh coâng haønh vi phoøng beänh, thaønh toá coù vai troø quan troïng hình thaønh yù ñònh/döï ñònh thöïc hieän vaø duy trì haønh vi phoøng beänh. Vì vaäy, nhaèm tìm kieám giaûi phaùp naâng cao nhaän thöùc vaø thöïc haønh cuûa ngöôøi daân veà söû duïng nöôùc thaûi trong saûn xuaát noâng nghieäp, chuùng toâi tieán haønh nghieân cöùu "Xaây döïng boä caâu hoûi ño löôøng nhaän thöùc vaø haønh vi söû duïng nöôùc thaûi cuûa ngöôøi daân trong saûn xuaát noâng nghieäp taïi xaõ Hoaøng Taây vaø Nhaät Taân tænh Haø Nam naêm 2008 theo
Thuyeát ñoäng löïc baûo veä".
2. Phöông phaùp nghieân cöùu
2.1. Thieát keá nghieân cöùu
Nghieân cöùu moâ taû caét ngang, keát hôïp nghieân cöùu ñònh tính vaø ñònh löôïng. Nghieân cöùu ñònh tính tìm hieåu nhaän thöùc vaø haønh ñoäng cuûa ngöôøi daân lieân quan tôùi haønh vi söû duïng nöôùc thaûi trong saûn xuaát noâng nghieäp laáy PMT laøm cô sôû xaây döïng boä caâu hoûi. Nghieân cöùu ñònh löôïng nhaèm ñaùnh giaù tính giaù trò vaø ñoä tin caäy cuûa boä caâu hoûi.
2.2. Ñoái töôïng nghieân cöùu
Ngöôøi daân trong ñoä tuoåi lao ñoäng (15-60) tröïc tieáp tham gia hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp taïi xaõ Hoaøng Taây vaø xaõ Nhaät Taân, tænh Haø Nam.
Laõnh ñaïo UÛy ban nhaân daân xaõ, Hoäi noâng daân, Traïm Y teá xaõ.
2.3. Thôøi gian vaø ñòa ñieåm nghieân cöùu Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän töø 01/10/2008 ñeán 01/10/2009 taïi xaõ Hoaøng Taây vaø Nhaät Taân, huyeän Kim Baûng, tænh Haø Nam.
2.4. Phöông phaùp thu thaäp soá lieäu
Nghieân cöùu ñònh tính : Coâng cuï thu thaäp laø baûn höôùng daãn phoûng vaán saâu (PVS) ; Caùc cuoäc PVS, vaø thaûo luaän nhoùm (TLN) ñeàu ñöôïc ghi cheùp vaø coù ghi aâm vôùi söï cho pheùp cuûa ñoái töôïng nghieân cöùu.
Nghieân cöùu ñònh löôïng : Ñieàu tra vieân tieán haønh phoûng vaán theo boä caâu hoûi thieát keá saün.
2.5. Phöông phaùp choïn maãu Nghieân cöùu ñònh tính:
Choïn maãu chuû ñích: Choïn ñoái töôïng ngöôøi daân cho PVS vaø TLN bao goàm caû nam vaø nöõ. Choïn phoù chuû tòch UÛy ban nhaân daân, chuû tòch Hoäi noâng daân;
Tröôûng Traïm Y teá xaõ: moãi xaõ choïn 3 ngöôøi. Toång soá 30 cuoäc PVS, 2 cuoäc TLN.
Nghieân cöùu ñònh löôïng:
Choïn maãu thu thaäp thoâng tin laàn 1
Choïn hoä gia ñình moät caùch ngaãu nhieân theo caùch töø giöõa xoùm, choïn höôùng baát kyø vaø choïn nhaø ñaàu tieân, sau ñoù choïn caùc nhaø tieáp theo caùch nhaø lieàn nhaø. Töø hoä gia ñình ñöôïc choïn, choïn ngaãu nhieân moät ngöôøi ñoáng yù tham gia phoûng vaán traû lôøi trong ñoä tuoåi töø 15 ñeán 60. Soá ñoái töôïng ñaõ choïn laø 335 ñoái töôïng, xaõ Nhaät Taân 207 ñoái töôïng, xaõ Hoaøng
Taây 128 ñoái töôïng.
Choïn maãu thu thaäp thoâng tin laàn 2: Caùch 1 thaùng, choïn ñoái töôïng phoûng vaán moät caùch ngaãu nhieân töø danh saùch laàn 1, ñaõ choïn 64 ñoái töôïng traû lôøi phoûng vaán, xaõ Nhaät Taân 36 ngöôøi, xaõ Hoaøng Taây 28 ngöôøi.
2.6. Phöông phaùp phaân tích soá lieäu 2.6.1. Nghieân cöùu ñònh tính:
Keát quaû ñöôïc gôõ baêng, maõ hoùa baèng phaàn meàm Nvivo 7.0.
2.6.2. Nghieân cöùu ñònh löôïng:
Soá lieäu ñöôïc maõ hoùa, nhaäp lieäu, laøm saïch vaø söû duïng phaàn meàm SPSS phieân baûn 15.0 ñeå phaân tích moâ taû, ñaùnh giaù tính giaù trò boä coâng cuï baèng phaân tích nhaân toá (Factor Analysis), söû duïng phöông phaùp phaân tích nhaân toá chính (Principal component analysis), löïa choïn caùc muïc (caâu hoûi) coù chæ soá taûi töø 0,3 trôû leân vaø caùc chæ muïc phuø hôïp vôùi khung lyù thuyeát [7], ñaùnh giaù ñoä tin caäy beân trong baèng chæ soá Cronbach Alpha (ñaûm baûo töø 0,65 trôû leân). Söû duïng phaàn meàm MedCalc 11.1.0.0, Analyse-it ñaùnh giaù ñoä tin thöû nghieäm laïi qua chæ soá Kappa (cho bieán phaân loaïi), söû duïng heä soá töông quan giöõa caùc nhoùm intraclass correlation coefficients (ICC) vaø Bieåu ñoà Bland-Altman (cho bieán lieân tuïc) [6].
3. Keát quaû
3.1. Nhaän thöùc veà nguy cô söùc khoeû, möùc ñoä nguy hieåm cuûa beänh
Noâng daân thöôøng söû duïng nguoàn nöôùc töø soâng Nhueä vaø nöôùc töø möông trong xaõ chaûy ra töôùi cho luùa, vaø hoa maàu: ngoâ, döa, ñaäu töông.v.v. vaø nuoâi caù. Moïi ngöôøi thöôøng goïi laø "nöôùc bin", vì coù maøu ñen, coù muøi nhö pin vaø gaây cho ngöôøi daân caûm giaùc
"sôï". Khi tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi nöôùc thaûi ngöôøi daân thöôøng bò ngöùa ôû vuøng tieáp xuùc. Tuy nhieân, theo noâng daân thì "ngöùa" cuõng khoâng khoâng aûnh höôûng nhieàu tôùi söùc khoeû, coù theå heát khi boâi thuoác ngöùa (do ngöôøi daân töï mua) hoaëc töï khoûi "ngöùa vaøi ngaøy heát ñi ñoàng noù laïi khoûi"(PVS-LTM). Tuy vaäy, moät phuï nöõ cho bieát laø thôøi gian daøi coù theå laøm cho da bò thaâm: "ngöùa laâu laâu noù thaâm heát caû da chaân leân aáy chöù" (PVS-VTP). Qua thöïc teá, noâng daân phaûn aùnh laø nöôùc thaûi töø soâng Nhueä aûnh höôûng raát lôùn tôùi saûn phaåm noâng nghieäp laø caù vaø rau, vì vaäy hoï traùnh duøng caùc saûn phaåm naøy. Caù coù "muøi hoâi" raát khoù aên, rau troàng ôû gaàn soâng hoaëc töôùi nöôùc soâng Nhueä theo
noâng daân cuõng coù muøi hoâi, neáu aên vaøo thì coù theå bò ñi ngoaøi:"khoâng phaûi ñi ngoaøi thoâng thöôøng maø gaàn nhö laø tieâu chaûy"(PVS-VVH).
Nhaän thöùc veà khaû naêng phoøng traùnh nguy cô, möùc ñoä saün saøng thöïc hieän haønh vi phoøng beänh
Baûo hoä lao ñoäng (uûng, gaêng tay cao su vaø khaåu trang) thöôøng ñöôïc phuï nöõ söû duïng hôn nam giôùi.
Phuï nöõ chuù troïng tôùi baûo veä da khoûi thaâm ñen, ngöùa khi tieáp xuùc vôùi nöôùc thaûi. Tuy nhieân, nam giôùi cho bieát laø khi duøng uûng khoâng thuaän tieän do: "khoâng thaät chaân". Moät vaøi ngöôøi cho raèng tieàn mua baûo hoä lao ñoäng so vôùi thu nhaäp töø laøm ruoäng cuõng laø "toán quaù". Moät nam giôùi coøn cho raèng duøng baûo hoä lao ñoäng theo quan nieäm cuûa caùc cuï laø khoâng chaêm chæ laø: "ñaïi laõn". Nhöõng noâng daân ñöôïc hoûi thöôøng coi troïng söï thuaän tieän, nhaát laø khi caáy, hoï thöôøng khoâng söû duïng gaêng tay vì cuõng cho raèng: "gaêng tay caáy noù khoâng thaät". Tuy nhieân, moät soá noâng daân, goàm caû nam giôùi thöôøng xuyeân duøng uûng khi laøm ruoäng, khi tieáp xuùc vôùi nöôùc thaûi. Hoï cuõng saün saøng boû tieàn mua uûng, moät nam giôùi cho bieát: "caùi ñaáy quan troïng giöõ söùc khoûe mình phaûi chi, chöù khoâng phaûi gì. Baûo hoä lao ñoäng laø quan troïng, lieàu thuoác laø heát chöù ñaâu maø 30 nghìn baïc" (PVS- NVH.Htdong1).
3.2. Xaây döïng boä caâu hoûi
Boä caâu hoûi ñöôïc xaây döïng vaø ñaùnh giaù goàm 70 caâu hoûi. Thang ño cho caùc caâu hoûi goàm 5 möùc ñoä, nhöõng caâu hoûi ñaùnh giaù nhaän thöùc goàm caùc möùc ñoä laø: hoaøn toaøn khoâng ñoàng yù, khoâng ñoàng yù, khoâng coù yù kieán, ñoàng yù vaø hoaøn toaøn ñoàng yù; nhöõng caâu hoûi ñaùnh giaù thöïc haønh goàm 5 möùc ñoä: chöa bao giôø, hieám khi, thænh thoaûng, thöôøng xuyeân vaø luoân luoân.
3.3. Phoûng vaán 335 ñoái töôïng
Phaàn lôùn ñoái töôïng phoûng vaán laø nöõ giôùi, chieám khoaûng 80%. Trình ñoä hoïc vaán cuûa ñoái töôïng phoûng vaán chuû yeáu laø trung hoïc cô sôû (61,8%), tyû leä hoä gia ñình ngheøo phaân theo phöông tieän giao thoâng laø 19,1%, gia ñình coù ñieàu kieän kinh teá khaù laø 72,2%, giaøu laø 8,7%.
Söû duïng phöông phaùp phaân tích nhaân toá khaùm phaù (EFA) thöïc hieän theo caùc böôùc:
3.3.1. Kieåm tra ñieàu kieän phaân tích nhaân toá cuûa caùc tieåu muïc:
Bartlett's test of sphericity coù yù nghóa (χ2=
6983,03; p<0,001), cho thaáy söï khaùc bieät coù yù nghóa veà moái lieân quan giöõa caùc caâu hoûi. Kaiser- Meyer-
Olkin Measure of Sampling Adequacy (KMO) = 0,72 cho thaáy raèng coù theå söû duïng phaân tích nhaân toá cho maãu thu thaäp [5].
3.3.2. Löïa choïn caùc nhaân toá vaø caâu hoûi cuûa thang ño (boä caâu hoûi)
Caùc nhaân toá ñöôïc löïa choïn phaûi ñaùp öùng hai tieâu chuaån: (1) chæ soá Eigenvalues lôùn hôn 1; (2) Tyû leä phaàn traêm soá bieán thieân giaûi thích ñöôïc sau khi xoay lôùn hôn 5% [5]. Loaïi boû 36 caâu hoûi thuoäc caùc nhaân toá khoâng ñaùp öùng tieâu chuaån, keát quaû coù 9 nhaân toá ñuû ñieàu kieän ñöôïc löïa choïn. Toång soá bieán thieân ñöôïc ñöôïc giaûi thích bôûi 9 nhaân toá bao goàm 34 caâu hoûi laø 67%, tyû leä thaáp nhaát bieán ñöôïc giaûi thích bôûi nhaân toá laø 5,5% sau khi xoay theo phöông phaùp nghieâng - Oblimin, vôùi côõ maãu N=335. Keát quaû ñöôïc trình baøy trong Baûng 3.1:
Khoaûng giaù trò chæ soá cronbach Alpha töø 0,65 (nhaân toá: nhaän thöùc veà möùc ñoä nguy hieåm cuûa beänh) ñeán 0,92 (yù ñònh thöïc hieän haønh vi phoøng beänh) ñöôïc coi laø giaù trò chaáp nhaän ñöôïc ñoái vôùi nghieân cöùu môùi [2].
3.3.3. Tính logic
Ngöôøi coù trình ñoä hoïc vaán caøng cao thì caøng coù ñieåm trung bình caùc nhaân toá cao: nhaân toá Thöïc haønh veä sinh caù nhaân (F=6,2; p=0,002); nhaân toá Thöïc haønh veä sinh lieân quan tôùi vieäc söû duïng nöôùc thaûi (F=8,16; p<0,001); nhaân toá Nhaän thöùc veà khaû naêng maéc beänh cuûa nhöõng ngöôøi coù trình ñoä hoïc vaán phoå thoâng laø cao nhaát, tieáp theo laø trình ñoä trung hoïc cô sôû. Söï khaùc bieät giöõa ñieåm trung bình nhaân toá Nhaän thöùc veà khaû naêng maéc beänh cuûa nhöõng ngöôøi trình ñoä vaên hoùa trung hoïc phoå thoâng, trung hoïc cô sôû vôùi nhöõng ngöôøi trình ñoä vaên hoùa tieåu hoïc coù yù nghóa thoáng keâ (p<0,05).
3.3.4. Moái lieân quan giöõa caùc nhaân toá
Sô ñoà 3.1 theå hieän moái töông quan ñoàng bieán giöõa ñieåm trung bình caùc nhaân toá Thöïc haønh veä sinh lieân quan tôùi söû duïng nöôùc thaûi, Ñoäng löïc thöïc hieän haønh vi phoøng beänh, nhaän thöùc veà möùc ñoä nguy hieåm cuûa beänh, khaû naêng maéc beänh, khaû naêng thöïc hieän thaønh coâng haønh vi phoøng beänh, hieäu quaû phoøng beänh coù yù nghóa thoáng keâ (p<0,05).
3.3.5. Phoûng vaán laëp laïi
Giöõa hai laàn hoûi coù söï gaàn nhö ñoàng nhaát veà tuoåi vaø trình ñoä vaên hoaù (ICC tuoåi: 0,99; Weighted kappa trình ñoä vaên hoaù laø 0,88 (95%CI: 0,77 −0,98))
Chæ soá ICC cuûa caùc nhaân toá trong khoaûng (töø - 0,20→0,81). Chæ soá ICC thaáp rôi vaøo nhoùm nhaân toá:
Nhaän thöùc veà hieäu quaû haønh vi phoøng beänh vaø Nhaän thöùc veà möùc ñoä nguy hieåm cuûa beänh. Chæ soá Kappa cuûa caùc caâu hoûi ôû möùc ñoä ñoàng nhaát thaáp: 88% (30 caâu) laø möùc ñoä ñoàng nhaát döôùi trung bình (Kappa ≤ Baûng 3.1. Nhaân toá, chæ soá Cronbach Alpha vaø chi
tieát caùc caâu hoûi
0,4); chæ 12% (4 caâu) ôû möùc ñoä trung bình trôû leân 0,4
<Kappa < 0,6.
4. Baøn luaän
4.1. Nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân veà vieäc söû duïng nöôùc thaûi trong saûn xuaát noâng nghieäp Phaàn nhieàu nguy cô nhaän bieát ñöôïc mang tính caûm quan, veà maøu, muøi vaø nhöõng aûnh höôûng nhìn thaáy ñöôïc. Möùc ñoä quan taâm tôùi bieän phaùp phoøng beänh tuøy thuoäc vaøo ñaùnh giaù cuûa hoï vaø noãi sôï cuûa hoï veà möùc ñoä nguy hieåm cuûa beänh neáu maéc phaûi.
Ngöôøi daân traùnh khoâng aên caù, aên rau ñöôïc nuoâi troàng töø nguoàn nöôùc soâng Nhueä, vì theo hoï bò tieâu chaûy do aên phaûi caù, rau laø nguy hieåm. Ngöôïc laïi, bieåu hieän ngöùa ôû vuøng da tieáp xuùc thì ngöôøi daân cho laø khoâng nguy hieåm, coù theå heát sau moät thôøi gian khoâng tieáp xuùc vôùi nöôùc thaûi cho neân hoï thöôøng khoâng söû duïng baûo hoä lao ñoäng phoøng traùnh ngöùa, ñoàng thôøi hoï chuù troïng söï thuaän tieän khi laøm vieäc ngoaøi ñoàng ruoäng hôn, ñieåm truøng hôïp vôùi nghieân cöùu taïi Ngheä An vaø Haø Noäi [8]. Maët khaùc, moät trong nhöõng lyù do laø phuï nöõ thöôøng söû duïng baûo hoä lao ñoäng hôn ñaøn oâng laø hoï laøm vieäc laâu hôn ngoaøi ñoàng ruoäng, hoï cuõng thaáy raèng ngöùa ôû vuøng da tieáp xuùc coù theå laøm cho da bò thaâm da, xaáu ñi vaø aûnh höôûng tôùi thaåm myõ.
4.2. Tính giaù trò vaø ñoä tin caäy cuûa Boä caâu hoûi xaây döïng theo khung lyù thuyeát PMT Thuyeát ñoäng löïc baûo veä ñaõ ñöôïc aùp duïng trong nhieàu lónh vöïc nghieân cöùu, trong phoøng choáng ung thö, tìm hieåu veà nhöõng vaán ñeà an toaøn (safety issuses), nhöõng vaán ñeà veà moâi tröôøng, söï tuaân thuû phaùc ñoà ñieàu trò (Adherence to Medical Treatment
Regimens), vaø nhöõng vaán ñeà söùc khoûe (General Health Issues) nhö HIV/AIDS, laïm duïng röôïu, thuoác laù, beänh maïch vaønh.v.v.[10]. Nhöng Thuyeát ñoäng löïc baûo veä, theo nhö chuùng toâi tham khaûo ñöôïc thì chöa ñöôïc aùp duïng nghieân cöùu veà nguy cô söùc khoûe lieân quan tôùi söû duïng nöôùc thaûi trong saûn xuaát noâng nghieäp treân phaïm vi theá giôùi cuõng nhö laø ôû Vieät Nam. Vì vaäy, xaây döïng Boä caâu hoûi ño löôøng nhaän thöùc vaø haønh vi söû duïng nöôùc thaûi cuûa ngöôøi daân trong saûn xuaát noâng nghieäp theo Thuyeát ñoäng löïc baûo veä laø nghieân cöùu ñaàu tieân ñöôïc thöïc hieän.
Boä caâu hoûi ñöôïc xaây döïng nhaèm coù ñöôïc coâng cuï höõu ích giaûi thích vaø ño löôøng tình traïng hieän taïi moái lieân quan giöõa nhaän thöùc vaø haønh vi nguy cô söùc khoûe, treân cô sôû ñoù coù chöông trình can thieäp chính xaùc nhaèm naâng cao söùc khoûe coäng ñoàng.
Boä caâu hoûi xaây döïng ñaûm baûo bao goàm caùc thaønh toá cuûa PMT. Boä caâu hoûi xaây döïng döïa treân tham khaûo taøi lieäu höôùng daãn cuûa TCYTTG veà söû duïng nöôùc thaûi vaø phaân [13], caùc nghieân cöùu veà nguy cô söùc khoûe, nghieân cöùu veà Quaûn lyù nguy cô ngoä ñoä thöïc phaåm theo PMT [4], nghieân cöùu thay ñoåi haønh vi luyeän taäp theå löïc phoøng choáng beänh tim maïch theo PMT [9] vaø ñöôïc tham khaûo yù kieán 5 chuyeân gia veà moâi tröôøng trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi.
Phöông phaùp phaân tích nhaân toá thaêm doø (EFA) ñöôïc aùp duïng nhaèm xaùc ñònh soá löôïng tieåu muïc vaø loaïi boû caâu hoûi khoâng phuø hôïp [2] . Ñoä tin caäy cuûa Boä caâu hoûi lieân quan tôùi söû duïng nöôùc thaûi coù giaù trò Cronbach Alpha töø 0,65 trôû leân laø giaù trò ñöôïc chaáp nhaän vôùi nghieân cöùu môùi. Ñeå ñaùnh giaù ñoä tin caäy cuûa Boä caâu hoûi, thoâng thöôøng nhieàu nghieân cöùu chæ aùp duïng ñaùnh giaù chæ soá Cronbach alpha, nhöng nghieân cöùu naøy ñaùnh giaù ñoä tin caäy söû duïng hai chæ soá Cronbach alpha vaø chæ soá kieåm ñònh laïi (test- retest reliability), vôùi khoaûng thôøi gian giöõa hai laàn thu thaäp döõ lieäu laø 4 tuaàn. Tuy nhieân, phaàn lôùn caùc caâu hoûi coù keát quaû traû lôøi ñoàng nhaát thaáp giöõa hai laàn hoûi [88% (30 caâu) laø möùc ñoä ñoàng nhaát döôùi trung bình (Kappa ≤0,4)]. Nhöõng caâu hoûi naøy ngöôøi daân thöôøng khoâng hieåu chaéc chaén neân coù theå coù nhöõng thay ñoåi veà löïa choïn traû lôøi giöõa hai laàn hoûi.
5. Khuyeán nghò
Boä caâu hoûi böôùc ñaàu coù theå söû duïng ñeå ñaùnh giaù nhaän thöùc vaø haønh vi söû duïng nöôùc thaûi trong saûn xuaát noâng nghieäp. Tuy nhieân caàn coù nhöõng nghieân cöùu tieáp theo nhaèm ruùt ngaén boä caâu hoûi hôn vaø naâng cao ñoä tin caäy kieåm ñònh laïi.
Sô ñoà 3.1. Moái lieân quan giöõa ñieåm trung bình cuûa caùc yeáu toá lieân quan tôùi vieäc söû duïng nöôùc thaûi
Lôøi caûm ôn
Chuùng toâi xin caùm ôn caùn boä vaø nhaân daân, ñaëc bieät laø traïm Y teá hai xaõ Hoaøng Taây vaø Nhaät Taân,
Kim Baûng, Haø Nam ñaõ hôïp taùc trong nghieân cöùu naøy. Chuùng toâi caùm ôn Trung taâm NCCR North- South ñaõ hoã trôï kinh phí thöïc hieän ñeà taøi.
Taøi lieäu tham khaûo
Tieáng Vieät
1. Boä Taøi nguyeân vaø Moâi tröôøng (2006), Hieän traïng moâi tröôøng nöôùc 3 löu vöïc soâng: Caàu, Nhueä-Ñaùy, heä thoáng soâng Ñoàng Nai, Baùo caùo moâi tröôøng Quoác gia, Haø Noäi.
2. Hoaøng Troïng & Chu Nguyeãn Moäng Ngoïc (2008), Phaân tích döõ lieäu vôùi SPSS, Nhaø xuaát baûng Hoàng Ñöùc, Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
3. Annette Pruss-Ustun, Robert Bos, Fiona Gore & Jamie Bartram (2008), safer water, better health, WHO.
4. Eunju Yoon (2007), Food defense management plan implementation intention: An application of protection motivation theory, Kantas State University.
5. Marjorie A. Pett, Nancy R.Lackey & Jhon J. Sullivan (2003), Making sense of factor analysis, Sage Publications.
6. MedCalc, Inter-rater agreement (kappa). Available from http://www.medcalc.be/manual/kappa.php, accessed 06/10/2009.
7. Pallant, J. (2001), SPSS survival manual, Allen & Unwin, Australia.
8. Phuc, P. D., Konradsen, F., Phuong, P. T., Cam, P. D. &
Dalsgaard, A. (2006), "Practice of using human excreta as fertilizer and implications for health in Nghean Province, Vietnam", Southeast Asian J Trop Med Public Health, 37(1), pp. 222-9.
9. R. C. Plotnikoff & N. Higginbotham (2002), "Protection Motivation Theory and exercise behaviour change for the prevention of coronary heart disease in a high-risk, Australian representative community sample of adults", PSYCHOLOGY, HEALTH & MEDICINE,, 7(1), pp. 88-98.
10. University of Twente, Topics Studied in PMT Literature. Available from
http://bama.ua.edu/~sprentic/672%20PMT%20topics.html, accessed 06/10/2009.
11. University of Twente (2009), Topics Studied in PMT Literature. Available from
http://bama.ua.edu/~sprentic/672%20PMT%20topics.html, accessed.
12. Vuong, T. A., van der Hoek, W., Ersboll, A. K., Nguyen, V. T., Nguyen, D. T., Phung, D. C. & Dalsgaard, A. (2007),
"Dermatitis among farmers engaged in peri-urban aquatic food production in Hanoi, Vietnam", Trop Med Int Health, 12 Suppl 2, pp. 59-65.
13. WHO (2006), WHO guidelines for the safe use of wastewater, excreta and greywater.
