4 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2004, Soá 2 (2)
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
Treân theá giôùi, lòch söû phaùt trieån Y Teá Coâng Coäng (YTCC) ñöôïc tính töø khi Edward Lister phaùt hieän ra caùch chuûng ngöøa beänh ñaäu muøa vaøo naêm 1796, phaùt minh ñaõ giuùp cho söï khoáng cheá thaønh coâng beänh dòch nguy hieåm naøy treân phaïm vi toaøn theá giôùi. Nhö vaäy, tuy ñöôïc ra ñôøi treân theá giôùi ñaõ hôn 200 naêm, YTCC hieän vaãn ñöôïc coi laø moät ngaønh khoa hoïc treû taïi Vieät Nam. Baøi vieát naøy seõ giuùp caùc baïn coù theâm ñöôïc nhöõng thoâng tin cuï theå hôn veà caùc chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuûa YTCC, traû lôøi cho caâu hoûi "Taïi sao khoa hoïc YTCC laïi coù vai troø quan troïng trong söï nghieäp naâng cao söùc khoeû coäng ñoàng?".
Public Health's development history (PH) in the world could be traced back as far as 1796 when Edward Lister invented the way for Variola vaccinnation, which greatly contributed to the success- ful control of this dangerous disease all over the world. Despite the fact that Public Health has come into existence for over 200 years now, it is still considered as a new scientific branch in Viet Nam. It is hoped that this article could provide the reader with more specific information on Public Health's functions and tasks, responding to the question "Why does Public Health Science play an important role in the cause of health improvement for the public?".
Chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuûa y teá coâng coängï
PGS. TS. Leâ Vuõ Anh
Chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuûa YTCC ñöôïc ñeà caäp trong baøi vieát naøy ñaõ ñöôïc xaùc ñònh cho Vieät Nam thoâng qua moät nghieân cöùu maø Tröôøng Ñaïi hoïc YTCC ñaõ keát hôïp vôùi Toå chöùc y teá theá giôùi (TCYTTG) thöïc hieän vaøo naêm 2001. Nghieân cöùu naøy ñöôïc tieán haønh taïi 4 tænh ñöôïc choïn ñaïi dieän cho caùc vuøng sinh thaùi cuûa Vieät Nam, ñoù laø: Quaûng Ninh, Haø Noäi, Gia Lai vaø Caàn Thô. Phöông phaùp ñöôïc thöïc hieän trong nghieân cöùu naøy ñaõ ñöôïc caùc chuyeân gia töø Anh, New Zealand, Fiji, Malaysia vaø Vieät Nam cuøng nhau thieát keá taïi vaên phoøng truï sôû cuûa TCYTTG ôû Manila, Philipine. Trong baøi vieát naøy, chuùng toâi chæ xin giôùi thieäu nhöõng noäi dung chính veà caùc chöùc naêng vaø nhieäm vuï YTCC do nghieân cöùu naøy tìm ra. Chuùng toâi seõ giôùi thieäu chi tieát hôn tôùi caùc baïn ñoïc veà phöông phaùp vaø baøn luaän veà keát quaû nghieân cöùu trong caùc soá taïp chí ñöôïc xuaát baûn laàn sau.
Tröôùc nghieân cöùu naøy, chuùng ta chöa coù danh saùch nhöõng chöùc naêng vaø nhieäm vuï cô baûn cuûa YTCC, maø chuùng ta chæ coù caùc quyeát ñònh moâ taû coâng vieäc cuûa töøng caáp, töøng ñôn vò cuï theå trong heä thoáng y teá bao goàm caû heä thoáng y hoïc döï phoøng.
Nhöõng moâ taû coâng vieäc naøy chuû yeáu döïa treân mong muoán cuûa chuùng ta, chöù chöa thöïc söï döïa treân nhöõng phaân tích khoa hoïc vaø ñaïi dieän cho taát caû caùc
ñòa phöông treân caû nöôùc. Sau nghieân cöùu naøy, TCYTTG ñaõ toå chöùc moät hoäi thaûo taïi Fiji trong naêm 2003 vôùi muïc ñích tö vaán cho moät soá nöôùc khaùc trong khu vöïc veà phöông phaùp tieán haønh nhöõng nghieân cöùu töông töï. Ñaïi bieåu cuûa Vieät Nam ñaõ ñöôïc môøi tôùi hoäi thaûo vôùi tö caùch laø chuyeân gia cuûa TCYTTG tham gia tö vaán cho vieäc thieát keá caùc nghieân cöùu ñoù.
Sau ñaây laø nhöõng chöùc naêng vaø nhieäm vuï cô baûn cuûa YTCC:
Chöùc naêng 1: Theo doõi vaø phaân tích tình hình söùc khoeû
Nhieäm vuï cuï theå:
1) Lieân tuïc ñaùnh giaù trình traïng söùc khoûe quaàn theå.
2) Phaân tích caùc chieàu höôùng nguy cô, raøo caûn vieäc tieáp caän dòch vuï.
3) Xaùc ñònh caùc moái nguy haïi cho söùc khoeû.
4) Ñaùnh giaù ñònh kyø caùc nhu caàu söùc khoeû.
5) Xaùc ñònh caùc nguoàn löïc trong coäng ñoàng coù theå hoã trôï cho YTCC.
6) Taäp hôïp caùc thoâng tin cô baûn veà tình traïng söùc khoeû coäng ñoàng döïa treân nhöõng thoâng tin thu ñöôïc töø quaù trình thöïc hieän 5 nhieäm vuï treân.
Lê VNJ Anh
7) Quaûn lyù thoâng tin, phaùt trieån coâng ngheä thoâng tin vaø ñeà xuaát caùc phöông phaùp giuùp cho vieäc quaûn lyù, phaân tích, kieåm soaùt chaát löôïng, truyeàn taûi thoâng tin ñeán taát caû nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm ñoái vôùi vieäc phaùt trieån YTCC.
8) Loàng gheùp heä thoáng thoâng tin thoâng qua caùc hoaït ñoäng hôïp taùc trong lónh vöïc YTCC, vôùi caùc caáu phaàn khaùc cuûa ngaønh y teá, vaø vôùi caùc lónh vöïc/ban ngaønh khaùc, bao goàm caû caùc cô quan/toå chöùc chính phuû, phi chính phuû vaø tö nhaân.
Chöùc naêng 2: Giaùm saùt dòch teã hoïc/phoøng ngöøa vaø kieåm soaùt beänh
Nhieäm vuï cuï theå:
1) Giaùm saùt caùc vuï dòch buøng phaùt, moâ hình caùc beänh truyeàn nhieãm vaø beänh khoâng truyeàn nhieãm, chaán thöông vaø söï tieáp xuùc vôùi caùc yeáu toá moâi tröôøng coù haïi cho söùc khoeû.
2) Ñieàu tra söï buøng phaùt cuûa caùc dòch beänh vaø caùc moâ hình chaán thöông, caùc yeáu toá coù haïi vaø caùc nguy cô keát hôïp cuûa caùc yeáu toá gaây dòch beänh.
3) Ñaûm traùch vieäc tìm ra caùc tröôøng hôïp beänh, chaån ñoaùn vaø ñieàu trò caùc beänh coù nguy cô lan roäng trong coäng ñoàng nhö beänh lao, HIV/AIDS v.v...
4) Ñaùnh giaù thoâng tin vaø caùc dòch vuï hoã trôï nhaèm quaûn lyù toát hôn caùc vaán ñeà söùc khoeû quan taâm.
5) Ñaùp öùng nhanh nhaèm kieåm soaùt caùc vuï dòch buøng phaùt, caùc vaán ñeà söùc khoûe hay caùc nguy cô noåi troäi.
6) Thöïc thi caùc cô cheá nhaèm caûi thieän heä thoáng giaùm saùt, phoøng ngöøa vaø kieåm soaùt beänh taät.
Chöùc naêng 3: Xaây döïng chính saùch lieân quan ñeán YTCC
Nhieäm vuï cuï theå:
1) Xaây döïng chính saùch vaø phaùp luaät höôùng daãn thöïc haønh YTCC.
2) Xaây döïng caùc keá hoaïch nhaèm taêng cöôøng vaø baûo veä söùc khoûe coâng coäng.
3) Raø soaùt, caäp nhaät cô caáu ñieàu haønh vaø chính saùch moät caùch thöôøng xuyeân döïa treân keát quaû ñaùnh giaù nhu caàu söùc khoeû vaø tình hình söùc khoeû coäng ñoàng.
4) AÙp duïng vaø duy trì vieäc xaây döïng chính saùch döïa treân coäng ñoàng trong lónh vöïc söùc khoeû.
5) Xaây döïng vaø tieán haønh ño caùc chæ soá söùc khoeû
coù theå ño löôøng ñöôïc.
6) Keát hôïp vôùi caùc heä thoáng chaêm soùc söùc khoeû coù lieân quan, tieán haønh ñaùnh giaù nhaèm xaùc ñònh caùc chính saùch lieân quan ñeán caùc dòch vuï döï phoøng vaø ñieàu trò caù nhaân.
Chöùc naêng 4: Quaûn lyù coù tính chieán löôïc caùc heä thoáng vaø dòch vuï söùc khoeû coäng ñoàng
Nhieäm vuï cuï theå:
1) Taêng cöôøng vaø ñaùnh giaù söï tieáp caän hieäu quaû cuûa ngöôøi daân ñoái vôùi caùc dòch vuï söùc khoeû maø hoï caàn.
2) Giaûi quyeát vaø laøm giaûm söï baát bình ñaúng trong vieäc söû duïng caùc dòch vuï söùc khoeû thoâng qua söï phoái hôïp lieân ngaønh, taïo ñieàu kieän laøm vieäc deã daøng vôùi caùc cô quan vaø toå chöùc khaùc.
3) Vöôït qua caùc raøo caûn nhaèm tieáp caän caùc dòch vuï söùc khoeû caàn thieát cuûa caù nhaân vaø coäng ñoàng thoâng qua caùc hoaït ñoäng YTCC döïa treân coäng ñoàng.
4) Taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc ñoái töôïng chòu thieät thoøi veà caùc dòch vuï y teá.
5) Xaây döïng khaû naêng quyeát ñònh döïa treân caùc baèng chöùng cuï theå, loàng gheùp vôùi quaûn lyù nguoàn löïc, naêng löïc laõnh ñaïo vaø truyeàn thoâng coù hieäu quaû.
6) Coá vaán cho vieäc löïa choïn öu tieân caùc dòch vuï söùc khoeû.
7) Söû duïng caùc baèng chöùng veà tính an toaøn, hieäu quaû vaø chi phí hieäu quaû ñeå ñaùnh giaù vieäc söû duïng caùc coâng ngheä vaø can thieäp y teá.
8) Quaûn lyù vieäc thuùc ñaåy ñeà xuaát, thöïc hieän vaø ñaùnh giaù caùc saùng kieán giuùp cho vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà YTCC.
9) Chuaån bò ñaùp öùng vôùi caùc vaán ñeà khaån caáp hay caùc thaûm hoïa xaûy ra.
Chöùc naêng 5: Laäp qui cheá vaø thöïc haønh phaùp luaät ñeå baûo veä söùc khoeû coäng ñoàng Nhieäm vuï cuï theå:
1) Thieát laäp caùc qui cheá trong lónh vöïc YTCC.
2) Thöïc thi caùc qui cheá
3) Khuyeán khích söï tuaân thuû phaùp luaät
4) Raø soaùt laïi, phaùt trieån vaø caäp nhaät caùc qui cheá trong lónh vöïc YTCC.
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2004, Soá 2 (2) 5
6 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2004, Soá 2 (2)
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
Chöùc naêng 6: Phaùt trieån nguoàn nhaân löïc vaø laäp keá hoaïch trong YTCC
Nhieäm vuï cuï theå:
1) Ñaùnh giaù, tieán haønh vaø duy trì vieäc kieåm keâ cô sôû nguoàn nhaân löïc, söï phaân boá vaø caùc thuoäc tính ngheà nghieäp khaùc coù lieân quan tôùi YTCC.
2) Döï baùo caùc yeâu caàu veà nguoàn nhaân löïc veà caû soá löôïng vaø chaát löôïng.
3) Ñaûm baûo cô sôû nguoàn nhaân löïc phuø hôïp cho caùc hoaït ñoäng YTCC.
4) Ñaûm baûo caùc caùn boä, nhaân vieân ñöôïc giaùo duïc, ñaøo taïo vaø ñaøo taïo lieân tuïc moät caùch cô baûn vaø coù chaát löôïng cao.
5) Ñieàu phoái vieäc thieát keá caùc chöông trình ñaøo taïo giöõa cô sôû ñaøo taïo vaø nguoàn nhaân löïc, taïo ra söï phaân boá hôïp lyù giöõa caùn boä quaûn lyù vaø caùn boä thöïc haønh YTCC.
6) Khuyeán khích vaø ñoäng vieân vieäc ñaøo taïo lieân tuïc.
7) Theo doõi vaø ñaùnh giaù caùc chöông trình ñaøo taïo.
Chöùc naêng 7: Taêng cöôøng söï tham gia cuûa xaõ hoäi
Nhieäm vuï cuï theå:
1) Goùp phaàn naâng cao naêng löïc vaø khaû naêng cuûa coäng ñoàng, laøm giaûm möùc ñoä nhaïy caûm cuûa coäng ñoàng vôùi caùc nguy cô gaây haïi cho söùc khoeû.
2) Taïo ra moâi tröôøng hoã trôï, giuùp cho coâng vieäc ñöôïc thöïc hieän deã daøng thoâng qua vieäc xaây döïng söï lieân keát, khuyeán khích caùc ñieàu luaät phuø hôïp, phoái hôïp lieân ngaønh laøm cho caùc chöông trình naâng cao söùc khoeû coù hieäu quaû hôn vaø uûng hoä chính quyeàn xaùc ñònh caùc vaán ñeà söùc khoeû öu tieân.
3) Naâng cao nhaän thöùc cuûa ngöôøi daân nhaèm thay ñoåi caùch soáng, ñoùng vai troø tích cöïc trong vieäc thay ñoåi caùc chuaån möïc coäng ñoàng veà caùc haønh vi söùc khoeû nhaèm ñaït ñöôïc söï thay ñoåi haønh vi khoâng toát moät caùch laâu daøi vaø treân moät qui moâ roäng lôùn.
4) Taïo ñieàu kieän thuaän lôïi vaø hình thaønh caùc moái quan heä ñoái taùc giöõa caùc nhoùm vaø toå chöùc nhaèm khuyeán khích ñoäng vieân naâng cao söùc khoeû.
5) Truyeàn thoâng qua tieáp thò xaõ hoäi vaø truyeàn thoâng ñaïi chuùng coù ñònh höôùng.
6) Cung caáp caùc nguoàn thoâng tin veà söùc khoeû deã tieáp caän taïi coäng ñoàng.
Chöùc naêng 8: Ñaûm baûo chaát löôïng dòch vuï söùc khoeû cho caù nhaân vaø cho coäng ñoàng
Nhieäm vuï cuï theå:
1) Xaùc ñònh caùc chuaån chaát löôïng phuø hôïp cho caùc dòch vuï söùc khoeû, cho caù nhaân vaø cho coäng ñoàng.
2) Xaây döïng moâ hình ñaùnh giaù chaát löôïng.
3) Xaùc ñònh caùc coâng cuï ño löôøng chuaån xaùc.
4) Theo doõi vaø ñaûm baûo tính an toaøn vaø söï caûi thieän chaát löôïng lieân tuïc.
Chöùc naêng 9: Nghieân cöùu, phaùt trieån vaø thöïc hieän caùc giaûi phaùp YTCC tieân tieán Nhieäm vuï cuï theå:
1) Xaây döïng moät chöông trình toång theå nghieân cöùu YTCC.
2) Xaùc ñònh caùc nguoàn löïc phuø hôïp cho vieäc taøi trôï caùc nghieân cöùu.
3) Khuyeán khích hôïp taùc vaø caùc caùch tieáp caän mang tính lieân keát giöõa caùc cô quan vaø toå chöùc hoaït ñoäng trong lónh vöïc YTCC ñeå taøi trôï cho chöông trình nghieân cöùu.
4) Ñaûm baûo an toaøn veà maët ñaïo ñöùc cho caùc nghieân cöùu YTCC.
5) Xaây döïng qui trình cho vieäc truyeàn baù caùc keát quaû nghieân cöùu.
6) Ñoäng vieân caùc nhaân vieân YTCC ôû caùc tuyeán tham gia vaøo caùc nghieân cöùu ôû moïi caáp.
7) Xaây döïng caùc chöông trình ñoåi môùi giaûi quyeát caùc vaán ñeà ñaõ xaùc ñònh.
Vieäc xaùc ñònh nhöõng chöùc naêng vaø nhieäm vuï cô baûn naøy cuûa YTCC cho pheùp chuùng ta coù theå ñaùnh giaù moät caùch toaøn dieän nhöõng coâng vieäc lieân quan tôùi YTCC ñang dieãn ra ôû caùc tuyeán, tìm hieåu nhöõng gì ñaõ ñaït ñöôïc vaø nhöõng gì caàn boå sung vaøo heä thoáng, cuõng nhaèm ñöa ra nhöõng khuyeán nghò cho vieäc laäp keá hoaïch haøng naêm cho vieäc boå sung ñoù.
Vieäc xaùc ñònh caùc chöùc naêng vaø nhieäm vuï cô baûn naøy cuõng giuùp ñònh höôùng cho caùc tröôøng ñaïi hoïc, trung hoïc boå sung vaøo chöông trình ñaøo taïo caùc moân hoïc veà YTCC nhöõng noäi dung theo töøng chöùc naêng cuï theå giuùp cho vieäc ñaøo taïo môùi cuõng nhö ñaøo taïo laïi gaén lieàn vôùi thöïc teá vaø thöïc söï giuùp ích cho thöïc teá nhieàu hôn. Noäi dung veà caùc chöùc naêng vaø nhieäm vuï naøy cuõng coù theå ñöôïc caùc thanh tra
trong ngaønh y teá duøng nhö moät coâng cuï chuaån möïc khoa hoïc trong coâng taùc thanh tra caùc hoaït ñoäng lieân quan tôùi YTCC vôùi muïc tieâu quan troïng laø naâng cao chaát löôïng caùc hoaït ñoäng YTCC phuïc vuï coäng ñoàng. Tuy nhieân, boä coâng cuï naøy coøn phaûi ñöôïc cuï theå hoùa hôn nöõa ñeå ñi ñeán moät quy ñònh cho töøng tuyeán caàn phaûi thöïc hieän thì chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuï theå naøo.
Trong cuoäc soáng, coù 4 nhoùm nguy cô ñe doïa söùc khoeû cuûa töøng caù theå vaø caû coäng ñoàng, bao goàm:
- Nhoùm nhöõng yeáu toá di truyeàn, gen.
- Nhoùm nhöõng yeáu toá nguy cô töø moâi tröôøng, - Nhoùm nhöõng yeáu toá nguy cô töø thoùi quen,
haønh vi coù haïi cho söùc khoeû.
- Nhoùm nhöõng yeáu toá lieân quan tôùi dòch vuï chaêm soùc söùc khoeû.
Chuùng ta coù theå thaáy raèng, neáu nhö moät coäng ñoàng naøo ñoù thöïc hieän toát ñöôïc 9 chöùc naêng cô baûn YTCC neâu, thì coäng ñoàng ñoù seõ deã daøng giaûm bôùt ñöôïc hoaëc loaïi boû ñöôïc 4 nhoùm nguy cô keå treân.
Caùch ñeà caäp hoaït ñoäng döïa vaøo 9 chöùc naêng cô baûn cho pheùp chuùng ta hoaøn toaøn chuû ñoäng trong vieäc trieån khai caùc hoaït ñoäng YTCC. Chaát löôïng cao cuûa vieäc thöïc hieän nhöõng chöùc naêng naøy cho pheùp chuùng ta töï tin veà keát quaû naâng cao söùc khoeû coäng ñoàng cuûa chuùng ta.
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 11.2004, Soá 2 (2) 7 Taùc giaû:PGS.TS. Leâ Vuõ Anh hieän ñang laø Hieäu tröôûng
Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng. Ñòa chæ: PGS.TS. Leâ Vuõ Anh, Hieäu tröôûng Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng, 138 Giaûng Voõ - Ba Ñình - Haø Noäi; E-mail: [email protected].
Taøi lieäu tham khaûo:
1. Bernard J. Turnock. Public Health: what it is and how it works- 2nd edition, Aspen Publication: Maryland 2001 2. Boä Y teá. Xaây döïng y teá Vieät Nam coâng baèng vaø phaùt trieån.
Haø Noäi, Vieät Nam. Nhaø xuaát baûn Y hoïc. 2003
3. Fritzen, Scott (1996). Health Sector Decentralization in a Transition Economy: The Case of Vietnam. Unpublished manuscript.
4. General Statistical Office. Figures on Social Development in 1990s in Vietnam. Hanoi, Vietnam, Statistical Publishing House; 2000: p15
5. General Statistical Office. Health Statistic Yearbook 1989. Hanoi, Vietnam, Statistical Publishing House; 1990.
6. Institute of Medicine of the National Academies. The Future of the Public's Health in the 21st Century. National Academies Press
7. Micheal H. Merson, Robert E. Black, Anne J. Mills.
International Public Health: Diseases, Programs, Systems, and Policies, Aspen Publication: Maryland 2001
8. Pan American Health Organization. On the theory and practice of Public Health: One Debate, Several Perspective, Human Resources Development Series No.98, 1993 9. Pham Huy Dung (1998). [Vietnam Health Manpower].
Unpublished raw data, MOH.
10. UNDP. Human Development Report 2000. New York, Oxford University Press, 2000.
11. WHO Programme on Tobacco or Health. Tobacco con- sumption. Tobacco Alert [serial online]. World No Tobacco Day (May 31), 1996:7-12. Retrieved 15 September 2000 from the World Wide Web:
12. World Health Organization. The World Health Report 1999 - Making a Difference Geneva, 1999.
13. World Health Organization. The World Health Report 2000 - Health Systems: Improving Performance. Geneva;
2000.
14. WPRO/WHO (2000). Country Health Information Profile: Vietnam, Socialist Republic of . Retrieved 14 September 2000 from the WWW: SOCIALIST REPUBLIC OF VN.
