6 6 s6 3-2013 TAP CHi PHONG C H 6 N G BgNH SgTR^TVAcACBSNHKY'SINH TRUNG
THANH PHAN VA PHAN B d CAC LOAI M U 6 l Anopheles OS VUNG SdT RET P. falciparum KHANG ARTEMISININ
QUANH KHU VV^C RlTNG QUOC GIA BU GIA MAP TINH BINH PHirdC VA DAK NdNG
Nguyen VSn Tuan', Ho Dinh Trung', Vu Du-c Chinh' v4 CS T6m tat
Nghiin cm thdnh phdn lodi vd phdn bo mudi Anopheles dugc thuc hifn a mgt so xa vimg sdt ret P. falciparum khdng artemisinin quanh khu vuc rirng Quoc gia Bit Gia Mdp gidp biin gidi Camphuchia ciia tinh Binh Phirdc vd Dak Nong. Dieu tra dugc tien hanh 2 d<n a 3 sinh dja cdnh thon bdn, bia rimg vd trong rimg, bdng cdc ky thudt bdy den, moi ngudi trong vd ngodi nhd. Kit qud diiu tra dugc 11 Igdi Anopheles, trong dd sinh cdnh thdn bdn cd 10 lodi, bia rimg 7 lodi vd trong rimg chi co 2 lodi dd Id An. dirus chu yiu. An. minimus mat dg thdp. Hai vector chinh An. dirus vd An. minimus co m^t a cd 3 sinh cdnh thon ban, bla rimg vd trong rimg. Mdt do An dirus cao nhdt 5,55 cgn/gid/ngudi, chiim 94% trong tdng sS muoi bdt duac, An. minimus chiim 1,6%, mat dp cdc lodi khac thdp khong ddng ke.
1. DAT VAN DE
Benh sd't rel luu hanh dai dang 6 quanh khu v\rc rimg Bii Gia Map thupc cac xa Dak Nhau, Dak 0 cua Binh Phuoc, Dak Ngo va Quang True cua Dak Nong. Moi nam co hang tram benh nhan s6t ret co KST dugc phat hien 6 tram cdc y te xa. Sot ret P. falciparum chiem 60%, khang da thuoc ca voi artemisinin va dan xuat.
Khu vuc nay e6 vi tri dia ly va yeu to moi trucmg thuan loi cho muoi sot ret phat trien quanh nam, nhat la vao miia kho. Tai nguyen rimg phong phu, dat dai mau mo thu hiit hiing nghin dan tir nhieu noi den lam an sinh song lau dai, hoac theo mua vy moi nam. Nguy CO nguoi dan tiep xiie vai muoi sot ret tang cao vao miia kho thu hoach va gieo trong nong san hang nSm. KST P. falciparum a khu virc nay da khang artesunat [3], lieu phap ACT chong khang giam tac dung, nghi ngo khang. Nghien cuu in vivo cuoi nam 2012 da co khoang 20%
benh nhan vln con KST o D3 sau 3 ngay dieu tri Arterakin. Nhihig yiu t6 n4y la di6u ki|n thuan loi cho benh sot ret phat trien v^ lan rpng KST khang. Nhat la c6 An. dirus lim hanh, mgt vector ai tinh voi KST khang thu6c [2]. De cung cip them mgt s6 chi s6 vector d khu v\tc nay, chung toi tien hanh nghien cuai dieu tra thanh phan loai Anopheles, sir phln b6 va mat dp cua vector 6 cac sinh dja canh xa Dak 0 va Dak Nhau tinh Binh Phuoc, Dak Ngo va Quang True tinh Dak Nong quanh khu vuc rimg quoc gia Bu Gia Map, giap bien gioi Camphuchia nham: Xac dinh su phan bo, mat dp ciia hai vector chinh la An. dirus vi An. minimus is vung P. falciparum khang artemisisnin
2. PHirONG P H A P NGHIEN ClTU 2.1 Doi tirprng, thM gian va dia diem nghien cihi
D6i lupng nghien cim la muoi Anopheles 6 thuc dia. Diiu h-a dupc tiin hanh 2 dpt, dgt 1 cu6i miia mua vao thang 10 nam 2012, dgt 2 giira miia kh6 vao thing I nlm 2013. Diim
' vien Sol rel - KST-CTTl/
S6 3-2013 TAP CHi P H 6 N G C H 6 N G BjNH S6T RET VACAC BfNH icy SINH TRONG 6 7 diiu tra or 4 xi, x l Dak 0 v l Dak Nhau tinh Binh Phuoc, x l Dak Ngo va Quang Tr(rc tinh Dak N6ng. M5i diim diiu tra 3 khu vyre sinh dia canh thdn ban, bia rimg va trong rimg. Mai khu v\fc diiu tra tir 4 din 7 nhi cich nhau tir 300m din 2 km. Rieng xl Dak Ngo cila Binh Phirdc khSng c6n rirng, nen chi diiu tra 6 khu virc thon bin. XI Quing Trite tinh Dak Nong chi diiu tra khu v\rc trong rirng vl bia rirng giip xa Dak Nhau noi nguoi din thu6ng den xlm canh.
2.2 Ky thu|t su- dijng trong nghien ciiu
Thu thip mu5i bing 3 phuong phip theo qui trinh cua Vi$n S6t r6t KST-CTTW tiy theo sinh dia cinh diiu tra [1]. Sinh cinh thfln bin diing ky thuat bay dto trong nha, moi nguoi trong va ngoai nhi. Sinh cinh bia rimg vl ttong rimg dimg ky thuat moi nguW ngoii nhi. Phln loai mu§i bing blng kh6a djnh loai cua Vi$n S6t ret KST-CTTW [1]. Bao quin m6i muSi ttong tube nhira nh6 cd h?t ch6ng im, giO o nhipt dO thudng tai thirc dja, -20° a phdng thi nghiem.
3. KtT QUA NGHlilN CtTU
3.1. Thinh phan v l s6 Inifng loli muSi Anopheles bit du-p^c d ele sinh cinh dieu tra Tong sd muoi ciia tat ca cac loli Anopheles dieu tta dugc ca hai dpt g 3 khu vyc sinh canh trinh biy d blng 1.
Bang I.Thanh phan loai Anopheles
Khuvvc sinh cinh niSuban Bla rimg Troag itrag
muSi bai droc 93 246 n i 3 1452
SSlo^
10 6 2 U
Lo4i Anopheles A-dins
4S 223 1096 1367
A.itMnI 1
>
17 23
Amacji 23 5 0 28
....*
2 0 0 2
A harhl 2 1 0 3
A.crawpordi 3 2 0 5
A campes 0 II 0 11
A jamessi 1 0 0 1
Ajeypori 1 0 Q
1 A Sinensis
10 0
»
10
.„„»
1 0 0 1
S6 lieu bang 1 cho thiy vung diSu tra co 11 lodi mu6i Anopheles, trong do 2 vector chinh la An. dirus. An. minimus vd vector phu An. maeulatus deu co mdt. Ddc biet la An. dirus va An. minimus co mat a cd 3 khu vuc thon ban, bia rimg vd trong rung. Mat dp cdc lodi Anopheles phan bo o cdc sinh canh du^c trinh bay 6 bang 2.
Bang 2. Mat dp phdn bo cac loai Anopheles
Sinh canh
ThSnbin
Bla ning Trong rtmg
P phip BBTN MNNN MNNN MNNN
A . , ™ 0,015 0,075 0,550 5.550
A mim 0 0.014 0.012 0.1
Amacu 0.025 0,010 0,025 0
A.kochi 0,05
0 , 0 0
,„.rt,
0,05 0 0,006
0 Acrawpordi
0 0,013 0,0S1 0
A campes 0 0 0,031
0 A.J,....,
0 0003
0 0
Ajeypori 0 0,006 0,006 0
. * « „
0,1 0,01 0 0
..,„,«
0 0,005
0 0
BDTN: BSy dfen trong nha, MNNN: Mh\ ngudi ngodi nh4
68 s6 3-20)3 TAP CHi P H 6 N G C H 6 N G BgNH S 6 T R§T V A C A C BSNH K<' SINH TRONG
Kit qui d bang 2 cho thiy mat d0 An. dirus 6 trong rimg cao nhit 5,55 con/gidr/ngu6i, sau do II An. minimus, ele loai Anopheles khic cd mat dO thip khdng ding k i nhu bieu d6 d Mnhl
. r^gj^^^^^f^W^si^"'
• A kochi
• A barb 1
« Acrawpordi
Hinh 1: Bilu do mat do cdc loai Anopheles 6 diem nghien cuu
Mat dp cua A. dirus va A minimus phdn bo 6 cdc sinh cdnh cua hai dot dieu tra trinh bay o bang 3
Bang 3. Mat dp An. dirus vaAn. minimus a cdc sinh cdnh ciia 2 thoi diem dieu tra
Sinh canh dieu tra Thdn bin Bia rimg Trong rimg
An. dirus Cudi miia mua
10/2012 0.003 0.081 0.970
Giiia miia khd 1/2013
0.015 0.550 5.550
An. minimus Cudi miia mua
10/2012 0.000 0.000 0.006
Giira mua khd 1/2013
0.000 0.012 0.100 Sd lieu d bang 3 cho thiy An. dirus va An. minimus deu cd mat dg ting din til d thdn bin den bia rimg va trong rimg, cuoi mua mua mat dg thap hon giiia mCia khd nhu do thi d hinh 2.
6.000 .1.000 4.000 3 000 : o o o 1,000 0 000 Thoiib^u Biannig Tronaiimg
-.An mimiuii.Kriini luiin itiiin Thoiib^i Biarimg Trongrimg .—An dims cuoi miiri intra .in. dims gtt'ra miia klid
Hinh 2: Dd thi diln biin mat do An. dirus va An.minimus theo miia vl smh cinh dieu tra
30 3-2013 TAP CHi PHONG C H 6 N G BjNH sflTR^TVAcACBlNHKY SINH TRONG 6 9 Diem nghien cliu thugc cac xa cd vj tri dja Iy bao quanh rimg qude gia Bii Gia MJp giap bito gidi Vi$t Nam-Camphuchia. Dg cao trung binh ttto dudi 400m so vdi m|t nude biin, thdi tiet hai mCia mua-ning rd rdt, mia khd tir thing 11 nlm trude din thing 4 nlm sau, mua mua tir thing 5 din thing 10, nhiSt dd ttung binh nim tit 26°C din 27°C. Ting s6 din cua cl 4 xa khoang 20000 nguoi, mdi diim nghito cihi diiu tta d 3 khu vuc sinh dia canh.
Khu virc sinh cinh trung tam thdn bin cd din cu d tip ttung dn dinh sit nhau dgc hai bto dudng lito thdn, nha xay bing gach hole gS xa suoi o lung chung hole dinh doi (hinh 3)
Hinh 3 Nha b?nh nhan sot r6t nghien cuu in vivo df thon bdn
Xung quanh thon bdn la vuon dieu, cao su dd kep tan each trung tdm khoang 3-4 km duong chim bay v6 rCmg tu nhien, dan o on djnh, nhung thua hon. Nhd ldm bdng go hodc niia each nhau tir 500m d8n 1,5 km thudng gdn su6i (hinh 4).
Hinh 4: Nha df cua nguoi dan a sing canh ria th6n
Khu v\rc nay co so lodi Anopheles nhieu nhdt voi 10 loai trong tong so 11 lodi dieu tra duoc. Cac lodi co vai tro truyen sot ret chinh Id An. dirus. An. minimus dhi co mdt nhung mdt dp thdp vd chi bdt duoc chu yeu vdo gifia mua kho
Smh cdnh bia rijng la khu vuc sat rimg da khai phat dang canh tac, hoac dang bi khai phdt tr6ng sdn, liia hodc trong cao su. Dan 6 thua khong thuofng xuyen, lan trai d€u lam blng tre niia tam bp gdn suoi nhu hinh 5, chii yeu la nguoi lon den vao mua gieo trong vd thu hoach, mua mua hau het trof ve thon ban. Khu vuc nay ciing deu bat dupc An. dirus. An.
minimus vd An. maeulatus vdi mat dp cao hon khu v\rc thon ban va ria thon ca cuoi miia mua vd gi&a mua kho, nhung so lodi Anopheles it hon 6 thon ban chi co 7/11 lodi.
Hinh 5: Nha rly cua ngudi ddn a sinh canh bia rung
70
S6 3-2013 TAP CHi PHONG CHONG BgNH S6T R§T VA CAC B6NH KY SINH TRUNS Sinh cinh trong rimg II khu dit cd di?n tich h?p hon, bj ngurdi dan khai phit de trdng sin. Ilia, bao xung quanh van II rimg t\f nhito cich bi?t voi bto ngoii. Ngudi dan khdng d thudng xuyen, chi din vio mia vy. ChS In d sinh hoat li chdi lln tam bg ngay canh suoi cich di tito cho sinh boat nhu hinh 6.Hinh 6: Nha ray trong rimg ciia ngucyi dan a trong rirng
Khu vuc nay chi bit dupc 2 lodi Anopheles la An. dirus va An. minimus deu id vector chinh, mpt so vi tri chi dieu tra dupc An. dirus vai mat dp cao hon han 6 sinh cdnh thon bdn va bia rimg.
4. BAN LU^N
Khu vuc thon bdn co so loai Anopheles nhieu nhat 10/11 lodi, bia rimg co 7/11 loai, vao trong rimg chi co 2 loai do la A. dirus va A. minimus. Hai vector chinh la A. dirus, A. minimus deu CO mat cr ca 3 sinh canh thon ban, bia rimg va trong rimg, nhung khac nhau ve mat dp 6 2 thai diem dieu tra cuoi miia mua va giira miia kho.
An. dirus chiem 94% trong tong so muoi cua tat ca 11 lodi bdt duprc, gap 59 lan A.
minimus. Trong rimg An. dirus co mat dp gapl 0 lan 6 bia rimg, 370 lan o thon ban. Ddc bi?t la khu vuc rimg Bii Gia Map xa Dak 0 vdo gitta miia kho A. dirus co mat dp 5,55 con/gio/ngucri, so lugng A. dirus bat dupc a khu vuc nay chiem 84,5% trong tong so An. dirus thu thap dupc a tat ca cdc diem dieu tra. Mat dp mu6i An. dirus giira miia kho gdp 5-7 1^ so voi cuoi miia mua tiiy theo timg sinh dja canh, cho dii ddu miia kho thang 11 ndm 2012 da trien khai phun tam hoa chat. Mat dp An. dirus tang cao vao giiia miia kho ciing la thin di6m ty le benh nhan sot ret cao nhdt trong nam. Thong ke cua cac tram y te xa s6 b?nh nhdn s6t xtt vao miia kho chiem tren 70% tong so b?nh nhan sot ret ca nam. Qua s6 li$u tren cho thdy sir bien dpng mat dp cua An. dirus lien quan den di^n bi8n dich te s6t r^t 6 khu vuc nay, nhung voi A. minimus su tucmg quan ndy khong co vi co mat dp qud thdp.
K6t qua di^u tra cho thdy cd 3 sinh canh thon bdn, bia rimg va trong rimg dhx bdt dupc An. dirus va An. minimus. Nhung sinh canh bia rimg vd trong rung c6 mat dp cao nhdt, gdp hang tram lan a thon ban. Trong khi nha rly cua nguoi dan 6 hai sinh cdnh nay deu rdt tam bp so sai sat gan suoi, vdo miia kho khong mua suoi can nuac hinh thanh cac 6 sinh thai dpc 2 ben bcr thich h(;p cho muoi de tning vd bp gay phat trien nhu hinh 7. Do v^y khd nang lan truyen sot ret 6 sinh canh nay rdt cao.
S6 3-2013 TAP CHi PHONG C H 6 N G BgNH S6T R^T VA CAC BgNH K^ SINH TRUNG 71
Hinh 7: O bo ggy dpc hai b6 suoi gan idn, nha rly ciia ngiriri ddn trong rirng vao miia kh6
Ngoai ra mua KUO cung la mua mu noacn mu nui nang ngnm nguoi dan tir cac dia phuong khde den lam thue hdng ndm. Ch6 o chii ySu la leu lan tam bp giiia rimg (hinh 8) Id dieu kipn thudn lpi cho vector tiep xiic nguoi. Qua theo doi khai thac benh nhan hp cho bi^t hau het deu bi sot ret sau mpt thoi gian d lai ray, ho^c di lam rimg
Hinh 8 Leu lan cua dan lam ihue thu hoach san khu vyc bia rimg va trong rirng
5. K E T L U ^ N
Khu vuc di8u tra luu hanh 11 loai Anopheles, 2 vector chinh la An. dirus va An.
minimus deu co mat 6 cd 3 vimg sinh canh dieu tra thon ban, bia rimg va trong rimg. An. dirus chiSm uu th6 vai 94% lupng mu6i bdt dupc trong tong so luang muoi ciia 11 lodi, An.
minimus chiim 1,6%. Mat dp ^ . i/irux 6 trong rimg gap 10 lan bia rimg, 370 lan thon ban. Mat dp An. dirus giiia miia kho gap tir 5-7 Idn cuoi mua mua tiiy theo sinh dia canh. Hoat dpng dot m6i ciia Anopheles tir 16 h din 2 gio sang, manh nhdt tir 16h30 den 21h30. An. dirus giQ vai tro truyen s6t ret chinh a khu vuc nay.
72 S6 3-2013 TAP CHi PH6NGCH6NG BgNH s6TRgTVAcAC BgNH K^ SINH TRONG TAI U | : U THAM KHAO
1. B&Yte (2011), Cdm nang kpthu^l phdng chSngb$nh sot rlLKhiKokbaaYhtfC.^
2. Nguyin Tuyto Quang (,1996), Nghiin aiu muSi truyin sSt rdt chi yiu vd mgt sd yiu td mdi truang con ngudi dnh hudng tdi tinh hinh b4nh sot rit tgi huyfn Vdn Canh, Binh Dinh, Luan in phd tiin sy, Dai hgc Quic gia HI N$i, HI Ngi.
3. Ta Thi T^nh, Bdi Quang Phiic, Ngd Vi^t Thinh, Nguyin Vln Hudng, Nguyin M?nh Hilng (2011), "Hi?u hfc diiu trj ciia m^t sd thuic sot r6t tai Binh Phude tir 2000-2010", Cong trinh khoa hgc, tgp I, Bfnh sot rit, traDgl04-lll.
COMPOSITION AND DISTRIBUTION OF Anopheles IN THE REGION OF P. falciparum MALARIA RESISTANCE TO ARTEMISININ AT
BINH PHUOC AND DAK NONG PROVINCES
Nguyen Van Tuan, Ho Dinh Trung, Vu Due Chinh et al
The species composition and habitat distribution of Anopheles mosquitoes in the malaria P. falciparum resistance to artemisinin in some communes around the Bu Gia Map National Forest and adjacent to the Cambodian border province of Binh Phuoc and Dak Nong study investigated two phase with the light trapping techniques, catch mosquitoes landed above people outdoor and indoor. The results show that there were 11 species of Anopheles in 3 villages habitat, forest cover and the deep forest presence. Habitat in which the village has 10 species of Anopheles, there are seven species of forest cover, the deep forest have 2 species mainly An. dirus, rare An. minimus. An. dirus and An. minimus.
Distribut in village, forest cover and deep forest, highest density An. dirus 5.55/hour/person, accounting for 94% of the total number af mosquitoes caught and An. minimus 1.6%, the density gforther species is low unworth
Can hg phan bifn TS. Pham Thi Khoa
Ngdy nhgn bai: 22/04/2013 Ngay giti phdn bi^n: 10/05/2013 Ngay ddng bdi: 20/05/2013
