Tết là thời khắc thiêng liêng chuyển giao giữa năm cũ và mới. Ở mỗi dân tộc thiểu số lại có những phong tục đón Tết độc đáo riêng, mang đậm nét văn hóa truyền thống và được lưu truyền qua nhiều thế hệ mà đến nay vẫn giữ nguyên được bản sắc.
KYØ I + II - 01/2022
70
Phong tục “ăn trộm cầu may”
của người Dao
Người Dao đỏ ở xã Sì Lờ Lầu (huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu) có tục, đi ăn trộm đầu năm mới để lấy may. Vào ngày đầu tiên của năm mới, khi trời nhá nhem tối, tất cả người Dao tại các bản sẽ tập trung ở một nơi được chọn trước để thực hiện những nghi lễ cổ truyền tục Nịn Xin - ăn trộm lấy may. Một đoàn người, tất cả từ già trẻ gái trai đều cùng nhau diễu hành qua các nhà trong tiếng trống, tiếng chiêng, tiếng kèn ồn ã, đi đến đâu, họ đều cố gắng lấy trộm vật gì đó từ các gia đình.
Người Dao cho rằng, càng ăn trộm được nhiều mà không bị chủ bắt, phát hiện thì năm đó càng may mắn. Ngược lại, nếu gia chủ nếu không bắt được trộm thì năm đó sẽ kém may hơn. Tuy nhiên, vì các hộ gia đình đã biết trước và phòng bị cẩn thận nên không phải “tên trộm”
nào cũng may mắn thoát được
sự vây bắt của chủ nhà. Nếu trong lúc “hành sự” bị gia chủ bắt, những tên trộm kém may sẽ bị gia chủ "phạt" uống bát rượu thơm nồng, ăn miếng thịt ngon.
“Ăn trộm” trong đêm Nguyên Tiêu ở Sì Lờ Lầu, người Dao không tham lấy của cải có giá trị, mà thường chỉ là những cọng hành, quả trứng, miếng thịt lợn chín hay một ít rượu với ý nguyện cầu chúc cho người thân xung quanh một năm mới an khang thịnh vượng.
Vì thế khi giáp mặt, người đi trộm và chủ nhà đều vui vẻ, hào hứng.
Cuối ngày hôm đó, những tên trộm sẽ đem chiến lợi phẩm của mình trả lại cho các gia đình để xin thưởng.
Tục “vỗ mông tỏ tình” của Người Mông
Cùng với lễ hội cầu phúc Sải Sán và các hoạt động như ném peo, thổi khèn, hát giao duyên thì tục “vỗ mông” được coi là nét văn hóa tiêu biểu của người H’Mông trong mỗi dịp Tết.
Mùa xuân đến, trong không khí rộn ràng của những ngày đầu năm mới, theo phong tục các cô gái, chàng trai người Mông ở huyện vùng cao núi đá Mèo Vạc, Hà Giang sẽ đi du xuân tại chợ hay dưới chân núi. Họ gặp nhau, vừa chơi vừa tặng cho nhau những lời chúc may mắn và đưa mắt tìm kiếm đối tượng của riêng mình.
Khi men rượu đã say, men tình đã ngấm, nếu chàng trai nào ưng ý một cô gái thì sẽ tiếp cận, vỗ nhẹ
Những phong tục Tết kỳ lạ
của một số dân tộc
Việt Nam
KYØ I + II - 01/2022 71 vào mông người đó và trao lời ong
bướm. Cô gái được chọn nếu cũng vừa lòng thì thẹn thùng vỗ lại vào mông “đối tác” rồi e lệ đáp lời…
Theo phong tục, đôi nam nữ phải vỗ mông nhau đủ 9 lần mới hợp lệ và lời tỏ tỉnh mới chính thức được công nhận. Trước sự chứng kiến của nhiều người xung quanh, đôi trai gái nắm nay nhau lên núi tìm chỗ tâm sự, trao gửi những lời yêu thương, hứa hẹn và chờ người mai mối để có thể tổ chức cưới hỏi, chính thức thành vợ thành chồng.
Tục “đón năm mới bằng tiếng sấm” của người Thái
Tết cổ truyền của một số đồng báo Thái tại Nghệ An, Thanh Hóa phần lớn phụ thuộc vào lẽ tự nhiên của trời đất, thường vào dịp tháng 3 hàng năm.
Khi có tiếng sấm trời vang rền khắp nơi nơi, trăm hoa đua nở, chồi non biếc xanh cả núi rừng, chủ nhà sẽ gọi các thành viên trong gia đình dậy, đồng thời chạm vào các vật dụng trong nhà để đánh thức chúng cùng đón năm mới và thực hiện nghi lễ "Chôm pý mở" - cúng mừng năm mới, một tục lễ quan trọng nhất trong đời sống tín ngưỡng dân gian của người Thái. Dựa vào tiếng sấm đầu tiên của năm mới, già làng sẽ đưa ra dự báo về năm sau. Nếu tiếng sấm càng rền vang chứng tỏ cả năm sau đó mùa màng càng bội thu, mưa thuận gió hòa.
Thường mâm cúng trong ngày mừng có tiếng sấm đầu tiên của năm rất đơn giản, chỉ có một chai rượu với 5 cái chén, 5 bát nước và 2 miếng trầu têm đặt giữa gian thờ, rồi mời thầy mo đến cúng. Năm nào sấm về đúng vào dịp năm mới, thì mâm cúng đón mừng tiếng sấm đầu năm thịnh soạn hơn, trên mâm cúng ngoài rượu, trầu câu còn có bánh chưng, hoa quả, bánh kẹo…
Sau nghi lễ cúng sấm, người dân đồng bào Thái lấy nước trời để rửa mặt, hoặc nếu trời không mưa
thì người ta đổ ra suối lấy nước về rửa để có làn da trắng hồng, sức khỏe cường tráng, sống lâu và gặp nhiều điều may mắn.
Tục “thờ bát nước lã” của người Pà Thẻn
Đối với người Pà Thẻn ở tỉnh Tuyên Quang, Tết Nguyên Đán là ngày lễ lớn nhất trong năm. Đây cũng là lúc bà con nghỉ ngơi, hưởng thành quả thóc đầy bồ, ngô đầy gác bếp và gia súc đầy chuồng. Từ lâu, người Pà Thẻn đã có phong tục độc đáo là thờ bát nước lã quanh năm trên bàn thờ tổ tiên.
Theo các già làng, bát nước lã tượng trưng cho biển, chứa đựng hồn tổ tiên và các thành viên trong gia đình. Vì thế, bát nước này phải luôn được đậy kín, không bao giờ được để cạn hết nước. Phải chờ đến tháng 6, gia chủ mới được phép mở bát ra xem và tiếp thêm nước cho đầy rồi đợi đến Tết mới được thay lại.
Vào đêm giao thừa 30 Tết, tất cả gia đình ở bản người Pà Thẻn đều cửa đóng, then cài, bịt hết mọi kễ hở, ổ cửa. Sau đó, chủ nhà sẽ lấy bát nước trên bàn thờ xuống lau chùi, cọ rửa. Cùng lúc đó, trong nhà mọi người bí mật nấu một nồi cháo gà để cả gia đình cùng ăn. Ăn cháo xong, họ mới làm lễ xin nước mới vào bát nước thờ. Người Pà Thẻn quan niệm, nếu những việc trên bị lộ ra ngoài hoặc ai khác nhìn thấy thì cả gia đình đó năm sau sẽ gặp xui xẻo, làm ăn vất vả, con cái bệnh tật.
Tục “đánh thức gia súc cùng đón Tết” của người Lô Lô
Người Lô Lô cư trú chủ yếu ở tỉnh Hà Giang và một số ít ở tỉnh Cao Bằng. Họ đón Tết khá giống người Kinh, tuy nhiên cũng có phong tục mang bản sắc riêng.
Gia súc là một phần quan trọng trong kinh tế của gia đình, do đó người dân tộc Lô Lô không thể bỏ qua phong tục đánh thức gia súc cùng đón Tết.
Theo người dân địa phương, tiếng gà gáy chính là điểm báo hiệu bắt đầu một năm mới. Thế nên, cứ vào đêm 30 Tết, tất cả đồng bào Lô Lô đều thức để chờ tiếng gà gáy đầu tiên vang lên trong bản. Vào thời khắc đó, chủ nhà sẽ cử người đi đánh thức toàn bộ gia súc trong nhà dậy để để đón năm mới cùng cả gia đình
Đồng thời, một lễ cúng cũng được tổ chức ngay tại nhà của người Lô Lô. Đàn ông sẽ cúng bằng gà trống, còn phụ nữ sẽ cúng bằng gà mái. Ngoài ra, những đồ dùng trong gia đình và cây cối trong vườn đều được dán giấy màu vàng hay màu bạc để chúng nghỉ ngơi trong 3 ngày Tết.
Trong những ngày xuân đầu năm mới, từ trẻ đến già đều thức thâu đêm suốt sáng, hoà vào không khí nhộn nhịp chung của cả dân làng...
Tục “không làm bánh ngày chẵn” người Nùng
Tết của người Nùng không cầu kỳ tốn kém nhưng chu tất, trịnh trọng. Trên mâm cúng ngày Tết của người Nùng không thể thiếu gà trống, bánh khảo và bánh chưng. Điều đặc biệt là trước đó mấy ngày, người Nùng không bao giờ gói bánh vào những ngày chẵn, bởi họ tin rằng đó là những ngày không may mắn, nếu cố tình gói bánh chưng vào ngày đó thì nương ruộng dễ bị vỡ lở, sâu bọ phá hoại mùa màng,…
Đối với người Nùng, bữa cơm chiều 30 Tết là lớn nhất trong năm, gia đình sum họp, thắp hương tưởng nhớ ông bà. Sang đến sáng mùng một Tết, người Nùng cắt những băng giấy đỏ dán lên tất cả những công cụ lao động trong gia đình và trên cả mỗi góc cây trong vườn nhà, chuồng trại. Họ thắp hương cầu thần linh phù hộ cho mọi việc đều tốt đẹp, suôn sẻ trong năm mới../.
P.V (st)
