sù th¨ng trÇm cña Gi¸o héi c

(1)

t«n gi¸o ë n−íc ngoμi

sù th¨ng trÇm cña Gi¸o héi c«ng gi¸o t©y ©u thêi trung ®¹i (ThÕ kØ XI – ThÕ kØ XV)

ua chóa phong kiÕn (qóy téc thÕ tôc) ®¹i diÖn cho v−¬ng quyÒn vμ Gi¸o hoμng, Gi¸o héi C«ng gi¸o (quý téc t¨ng l÷) ®¹i diÖn cho thÇn quyÒn. Hai bé phËn nμy hîp thμnh giai cÊp phong kiÕn thèng trÞ ë T©y

¢u trong suèt thêi k× trung ®¹i (thÕ kØ V - XVI).

Trong suèt lÞch sö h×nh thμnh, ph¸t triÓn vμ suy vong cña chÕ ®é phong kiÕn T©y ¢u, mèi quan hÖ gi÷a v−¬ng quyÒn vμ thÇn quyÒn ®·

diÔn ra rÊt phøc t¹p ë nhiÒu cung bËc kh¸c nhau. Khi th× «n hßa, g¾n bã, khi th× ®ông ®é quyÕt liÖt, gay g¾t. Tïy thuéc vμo bèi c¶nh lÞch sö cô thÓ cña tõng giai ®o¹n mμ vai trß, vÞ trÝ cña v−¬ng quyÒn hay thÇn quyÒn ®−îc ®Ò cao hoÆc suy gi¶m.

ë thêi s¬ kú (thÕ kØ V - X), khi qóa tr×nh x¸c lËp chÕ ®é phong kiÕn diÔn ra m¹nh mÏ vμ triÖt ®Ó trªn toμn l·nh thæ ®Õ quèc Ph¬r¨ng, th× mèi quan hÖ gi÷a quý téc phong kiÕn võa míi ®−îc h×nh thμnh víi Gi¸o héi C«ng gi¸o diÔn ra kh¸ tèt ®Ñp. Qóy

l¹i bÝch ngäc^(*)

téc Ph¬r¨ng ®· sö dông Gi¸o héi C«ng gi¸o nh− mét søc m¹nh tinh thÇn cã hiÖu lùc ®Ó phôc vô qóa tr×nh x©m l−îc, më réng l·nh thæ vμ kh¼ng ®Þnh nÒn thèng trÞ cña m×nh ë T©y ¢u. Cßn Gi¸o héi C«ng gi¸o l¹i t×m thÊy ë qóy téc Ph¬r¨ng mét søc m¹nh vËt chÊt, mét thÕ lùc cã thÓ

®em l¹i cho m×nh nh÷ng quyÒn lîi lín vÒ ruéng ®Êt, vÒ cña c¶i. Cuèi thÕ kØ V, ®Çu thÕ kØ VI, ClovÝt - quèc v−¬ng Ph¬r¨ng vμ bèn con trai cña

«ng ®· ®−îc Gi¸o héi hÕt søc ñng hé trong c¸c cuéc chinh chiÕn, më réng l·nh thæ. §Ó tr¶ ¬n t−íng lÜnh vμ Gi¸o héi, «ng ®· thùc hiÖn chÕ ®é “©n tø” rÊt réng r·i. ¤ng hμo phãng ban tÆng cho hä nhiÒu ruéng ®Êt vμ chiÕn lîi phÈm. N¨m 751, Pªpanh

“lïn” - tÓ t−íng cña quèc v−¬ng ®·

®−îc Gi¸o hoμng R«ma vμ qóy téc Ph¬r¨ng ñng hé trong cuéc chÝnh biÕn, lËt ®æ V−¬ng triÒu Mªr«lanhgiªng, thiÕt lËp V−¬ng t r i Ò u C a r « l a n h g i ª n g . § ø c G i ¸ o

*. PGS.TS., Khoa LÞch sö, Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hµ Néi.

V

(2)

hoμng P«n II ®· lμm lÔ ®¨ng quang, c«ng nhËn ng«i vua Ph¬r¨ng cho Pªpanh. §Ó t¹ ¬n Gi¸o hoμng ®· gióp

®ì m×nh, n¨m 756, Pªpanh ®· ®em qu©n chinh phôc vïng trung Italia.

Th¾ng trËn, Pªpanh ®em vïng ®Êt nμy tÆng cho Gi¸o hoμng⁽¹⁾. Tõ ®ã, ë T©y ¢u, xuÊt hiÖn thªm mét quèc gia míi, ®ã lμ n−íc cña Gi¸o hoμng R«ma. Tõ thêi ®iÓm nμy, Gi¸o hoμng kh«ng nh÷ng lμ vÞ gi¸o chñ tèi cao cña Gi¸o héi mμ cßn lμ mét l·nh chóa thÕ tôc lín nhÊt T©y ¢u bÊy giê.

N¨m 768, Pªpanh qua ®êi, con trai lμ S¸cl¬ lªn cÇm quyÒn. KÕ tôc sù nghiÖp cña vua cha, S¸cl¬ ®· dùa vμo quý téc Ph¬r¨ng vμ Gi¸o hoμng R«ma, tiÕn hμnh h¬n 50 cuéc viÔn chinh ®Ó më réng l·nh thæ ®Õn møc tèi ®a cho v−¬ng quèc Ph¬r¨ng.

S¸cl¬ ®· ban tÆng rÊt nhiÒu cña c¶i, ch©u b¸u do c−íp ®−îc trong c¸c cuéc chinh chiÕn cho Gi¸o hoμng.

MÆt kh¸c, d−íi l−ìi g−¬m chinh phôc cña S¸cl¬, ®¹o C«ng gi¸o ®−îc truyÒn b¸ réng r·i trªn toμn l·nh thæ ®Õ quèc Ph¬r¨ng. §Ó ®Òn ¬n ®øc vua, ngμy 24/12/800, Gi¸o hoμng Lª« III

®· ban mét ©n sñng lín lμ tÆng cho S¸cl¬ chiÕc ch×a khãa b»ng vμng phÇn mé th¸nh Phªr« vμ l¸ cê thμnh R«ma. Sau ®ã, Gi¸o hoμng ®· cö hμnh lÔ ®¨ng quang cho S¸cl¬ t¹i nhμ thê th¸nh Xanh Pie. S¸cl¬ thμnh kÝnh trong lÔ phôc hoμng ®Õ qïy tr−íc mé th¸nh Phªr« vμ §øc Gi¸o hoμng Lª« III trang träng trong

phÈm phôc ®¹i lÔ, tù tay ®Æt v−¬ng miÖn vμng lªn ®Çu hoμng ®Õ⁽²⁾. Nh−

vËy, quèc v−¬ng S¸cl¬ chÝnh thøc

®−îc t«n vinh ng«i hoμng ®Õ, ®Õ quèc Ph¬r¨ng trë thμnh ®Õ quèc Sal¬manh¬. Cho m·i ®Õn thÕ kØ IX, X, khi c¸c v−¬ng quèc Ph¸p, §øc vμ Italia ra ®êi, mèi quan hÖ gi÷a Gi¸o hoμng, Gi¸o héi R«ma vμ c¸c vua chóa T©y ¢u vÒ c¬ b¶n lμ t−¬ng ®èi b»ng lÆng. V× c¶ hai bªn ®Òu cßn cÇn

®Õn nhau ®Ó cñng cè thªm quyÒn lùc cña m×nh. Ch−a bªn nμo v−ît tréi h¼n lªn ®Ó ®ñ søc lÊn ¸t, khèng chÕ

®èi ph−¬ng. Nh÷ng quy −íc th«ng lÖ vÉn ®−îc c¶ hai bªn thi hμnh. Ch¼ng h¹n, ng«i Gi¸o hoμng vÉn do bÇu cö, nh−ng khi ®¾c cö, Gi¸o hoμng ph¶i lμm lÔ tuyªn thÖ trung thμnh víi hoμng ®Õ. Hoμng ®Õ còng ®−îc quyÒn tham gia vμo mét sè c«ng viÖc cña Gi¸o héi nh− c¸c hoμng ®Õ R«ma tr−íc ®©y tõng lμm. Ngoμi ra, trªn l·nh thæ cña n−íc Gi¸o hoμng R«ma, hoμng ®Õ vÉn cã ®¹i diÖn cña m×nh

®Ó kiÓm so¸t c¸c c«ng viÖc thÕ tôc.

§èi víi c¸c hoμng ®Õ tr−íc khi lªn ng«i, cho dï lμ kÕ thõa hay bÇu cö, b¾t buéc ph¶i ®−îc Gi¸o hoμng lμm lÔ gia miÖn. ChÝnh Hoμng ®Õ Sal¬manh¬ lμ ng−êi më ®Çu cho nghi thøc nμy tõ n¨m 800.

Nh÷ng quy ®Þnh cã tÝnh th«ng lÖ vμ nghi lÔ trªn ®©y trong mèi quan 1. Miroslav Hroch. Evropa – HistorickÐ udalosti.

Mlad¸ Fronta. Maj – Praha 1980, tr.46.

2. Bïi §øc Sinh. LÞch sö Gi¸o héi C«ng gi¸o. QuyÓn 1. C«ng lý xuÊt b¶n. Sµi Gßn 1975, tr. 261.

(3)

hÖ gi÷a v−¬ng quyÒn vμ thÇn quyÒn l¹i chÝnh lμ nh÷ng vÊn ®Ò mÊu chèt, nh¹y c¶m nhÊt lμm bïng næ m©u thuÉn ngμy cμng gay g¾t, quyÕt liÖt gi÷a Gi¸o hoμng, Gi¸o héi vμ vua chóa T©y ¢u trong suèt thêi trung kú trung ®¹i. B−íc th¨ng trÇm cña Gi¸o hoμng, Gi¸o héi C«ng gi¸o T©y

¢u ®−îc thÓ hiÖn râ rÖt vμ s©u s¾c trong suèt h¬n ba thÕ kØ (thÕ kØ XI -

®Çu thÕ kØ XV).

Cuéc ®èi ®Çu gi÷a thÇn quyÒn vμ v−¬ng quyÒn ë thêi k× trung ®¹i

®−îc diÔn ra trong mét bèi c¶nh lÞch sö ®Æc biÖt. ChÕ ®é phong kiÕn T©y

¢u ®· hoμn toμn ®−îc x¸c lËp. C¸c quèc gia phong kiÕn lín nh− §øc, Ph¸p, Italia ®· ra ®êi. NÒn kinh tÕ tù nhiªn, tù cung tù cÊp trong c¸c l·nh

®Þa lμ c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña chÕ

®é phong kiÕn ph©n quyÒn. C¸c l·nh chóa phong kiÕn võa cã chøc t−íc, quyÒn lùc l¹i võa ®−îc së h÷u ruéng

®Êt lín, cho nªn mçi l·nh ®Þa phong kiÕn ®· trë thμnh mét ®¬n vÞ kinh tÕ, hμnh chÝnh ®éc lËp, ®ãng kÝn, mét nhμ n−íc thùc sù. Çc l·nh chóa phong kiÕn lín, nhá ®· t¹o nªn mét bËc thang ®¼ng cÊp rμng buéc vμ phô thuéc nhau theo quan hÖ phong qu©n båi thÇn mμ nhμ vua còng chØ lμ mét phong qu©n. Khi quyÒn lùc kinh tÕ, chÝnh trÞ vμ qu©n sù cña çc l·nh chóa ®−îc cñng cè th× sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a çc l·nh chóa vμ gi÷a çc l·nh chóa víi nhμ vua cμng trë nªn láng lÎo, phai nh¹t. Hä

chèng ®èi g©y chiÕn tranh ®Ó tiªu diÖt lÉn nhau, bμnh tr−íng thÕ lùc, chèng l¹i nhμ vua. V× thÕ thùc quyÒn cña nhμ vua rÊt nhá yÕu, chØ bã hÑp trong l·nh ®Þa cña m×nh. NÒn kinh tÕ hμng hãa tiÒn tÖ ë thÕ kØ XI võa míi ph¸t triÓn, thμnh thÞ, thÞ d©n võa míi ra ®êi. Do vËy, c¬ së kinh tÕ cña v−¬ng quyÒn hÕt søc h¹n chÕ. C¸c qóy téc thùc sù lμ nh÷ng «ng vua ë c¸c ®Þa ph−¬ng, ®èi ®Çu víi v−¬ng quyÒn.

Cho ®Õn thÕ kØ XI, thÕ lùc kinh tÕ vμ chÝnh trÞ cña Gi¸o hoμng, Gi¸o héi

®· rÊt lín. Ngoμi n−íc Gi¸o hoμng ë miÒn trung Italia, Gi¸o héi cßn cã rÊt nhiÒu l·nh ®Þa lín ë r¶i r¸c kh¾p n¬i, nhiÒu nhÊt lμ ë §øc, chiÕm tíi 30%

®Êt ®ai ë ®©y. N«ng n« cμy cÊy trong c¸c l·nh ®Þa cña Gi¸o héi cßn bÞ bãc lét nÆng nÒ h¬n nh÷ng n«ng n«

trong çc l·nh ®Þa thÕ tôc. Ngoμi ra, Gi¸o héi cßn ®−îc h−ëng thuÕ 1/10 cña tÊt c¶ n«ng n« T©y ¢u. Nh− vËy, Gi¸o hoμng, Gi¸o héi C«ng gi¸o còng giμu cã ch¼ng kÐm g× çc vua chóa phong kiÕn thÕ tôc. Tõ sau çc cuéc ThËp tù chinh (thÕ kØ XI - XIII), thÕ lùc kinh tÕ cña Gi¸o hoμng, Gi¸o héi l¹i cμng ®−îc t¨ng c−êng. §©y lμ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®Ó Gi¸o hoμng, Gi¸o héi ®Êu tranh víi çc vua chóa phong kiÕn, khuÕch tr−¬ng thÕ lùc chÝnh trÞ cña m×nh.

Trong nh÷ng thÕ kØ XI - XIII, do sù thèng trÞ cña chÕ ®é phong kiÕn ph©n quyÒn nªn quyÒn lùc chÝnh trÞ

(4)

cña vua chóa T©y ¢u, nhÊt lμ Hoμng

®Õ §øc ch−a ®−îc cñng cè v÷ng m¹nh.

H¬n n÷a, do sù tham lam, hiÕu chiÕn nªn quyÒn lùc cña c¸c vua chóa T©y

¢u bÞ suy gi¶m trong suèt 200 n¨m tham gia c¸c cuéc ThËp tù chinh.

VËy lμ tõ thÕ kØ XI, bèi c¶nh lÞch sö vμ mèi t−¬ng quan lùc l−îng gi÷a v−¬ng quyÒn vμ thÇn quyÒn b¾t ®Çu thay ®æi kh«ng cßn nh− ë thêi s¬ k×

phong kiÕn. Nh−ng c¸c vua chóa T©y

¢u vÉn muèn duy tr× quyÒn lùc

“truyÒn thèng” cña m×nh lμ chi phèi vμ l·nh ®¹o Gi¸o héi. Ng«i Gi¸o hoμng tuy do çc t¨ng l÷ R«ma bÇu ra nh−ng nhiÒu khi l¹i do hoμng ®Õ trùc tiÕp lùa chän. ë çc ®Þa ph−¬ng, Gi¸o héi bÞ lÖ thuéc vμo çc l·nh chóa phong kiÕn thÕ tôc. Quý téc thÕ tôc th−êng lîi dông quyÒn hμnh cña m×nh ®Ó chi phèi Gi¸o héi, nhÊt lμ viÖc tuyÓn chän çc chøc vÞ t¨ng l÷.

Hä th−êng chän c¸c t¨ng l÷ ¨n c¸nh víi m×nh ®Ó sai khiÕn, hoÆc ®−a con ch¸u, ng−êi th©n vμo gi÷ nh÷ng chøc vÞ quan träng trong tæ chøc Gi¸o héi. ë §øc t×nh h×nh cμng phøc t¹p h¬n. N−íc Gi¸o hoμng l¹i n»m trong l·nh thæ cña ®Õ quèc §øc. Do

®ã, ë møc ®é nhÊt ®Þnh, Gi¸o hoμng R«ma vÉn bÞ Hoμng ®Õ §øc khèng chÕ. §ã lμ ®iÒu mμ çc Gi¸o hoμng kh«ng thÓ chÊp nhËn, lu«n t×m çch chèng l¹i khi cã ®iÒu kiÖn. Çc hoμng ®Õ §øc lu«n g©y chiÕn tranh

®Ó s¸p nhËp vïng b¾c Italia vμo l·nh thæ cña m×nh. ChÝnh ®iÒu nμy ®· g©y

ra sù chèng ®èi quyÕt liÖt cña c− d©n c¸c thμnh thÞ ë ®©y ®èi víi hoμng ®Õ

§øc. Hä ®· lu«n ñng hé Gi¸o hoμng chèng l¹i c¸c hoμng ®Õ §øc. Kinh tÕ

§øc l¹i l¹c hËu nhÊt ë T©y ¢u. ThÕ lùc Gi¸o héi l¹i rÊt m¹nh. C¸c l·nh chóa §øc lu«n t×m c¸ch chèng ®èi lÉn nhau vμ chèng l¹i hoμng ®Õ.

Trong bèi c¶nh Êy, c¸c hoμng ®Õ §øc

®· trë thμnh môc tiªu tÊn c«ng ®Çu tiªn cña Gi¸o hoμng R«ma.

Tr−íc hÕt, Gi¸o hoμng muèn g¹t bá sù can thiÖp, ®iÒu khiÓn cña Hoμng ®Õ §øc vμo c«ng viÖc cña Gi¸o hoμng, Gi¸o héi. Gi¸o hoμng kh«ng muèn chÝnh quyÒn phong kiÕn nhóng tay vμo c«ng viÖc cña gi¸o triÒu R«ma vμ ë c¸c ®Þa ph−¬ng.

ViÖc bÇu cö Gi¸o hoμng, còng nh−

c¸c chøc s¾c cao cÊp trong Gi¸o héi kh«ng ph¶i lμ viÖc cña hoμng ®Õ còng nh− cña c¸c l·nh chóa phong kiÕn. Tøc lμ, v−¬ng quyÒn kh«ng cã quyÒn “dÝnh lÝu” ®Õn thÇn quyÒn. Môc tiªu cña Gi¸o hoμng kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc giμnh lÊy toμn quyÒn l·nh

®¹o thÕ giíi t«n gi¸o, mμ xa h¬n n÷a, Gi¸o hoμng muèn giμnh lÊy quyÒn chi phèi, khèng chÕ l·nh ®¹o thÕ giíi thÕ tôc toμn T©y ¢u.

N¨m 1059, Gi¸o hoμng ra quyÕt

®Þnh tõ nay quyÒn bÇu cö Gi¸o hoμng thuéc vÒ c¸c gi¸o chñ mμ kh«ng cÇn ®Õn sù chøng kiÕn cña hoμng ®Õ. Cã nghÜa lμ, Gi¸o hoμng ®·

c«ng khai b·i bá quyÒn bæ nhiÖm, lùa chän Gi¸o hoμng vμ c¸c chøc s¾c

(5)

cao cÊp trong Gi¸o héi cña c¸c vua chóa T©y ¢u⁽³⁾. Cuéc ®èi ®Çu kÞch liÖt gi÷a v−¬ng quyÒn vμ thÇn quyÒn b¾t

®Çu bïng næ. Cuéc ®Êu tranh nμy kÐo dμi suèt h¬n ba thÕ kû, cho m·i ®Õn cuèi thËp niªn thø hai cña thÕ kØ XV míi kÕt thóc. Giai ®o¹n tõ gi÷a thÕ kØ XI ®Õn cuèi thÕ kØ XIII lμ thêi k×

Gi¸o hoμng, Gi¸o héi chiÕm −u thÕ.

Tõ ®Çu thÕ kØ XIV trë ®i, v−¬ng quyÒn chiÕm −u thÕ, thÕ lùc cña Gi¸o hoμng, Gi¸o héi b¾t ®Çu bÞ suy yÕu.

Cuéc ®ông ®é gi÷a Gi¸o hoμng vμ c¸c hoμng ®Õ §øc b¾t ®Çu tõ sù kiÖn n¨m 1075. Gi¸o hoμng Grig«ri VII ®·

ph¸t ®éng mét phong trμo trong toμn Gi¸o héi ë ®Õ quèc §øc ®Ó chèng l¹i hoμng ®Õ ®−¬ng nhiÖm lμ Henri IV.

Gi¸o hoμng triÖu tËp mét héi nghÞ t«n gi¸o ë Vatican. T¹i ®©y, Gi¸o hoμng

®· c«ng bè nh÷ng quyÕt ®Þnh t¸o b¹o, m¹nh mÏ vμ quyÕt liÖt, gi¸ng mét ®ßn sÊm sÐt vμo thÕ lùc cña hoμng ®Õ §øc.

Gi¸o hoμng nghiªm cÊm viÖc s¾c phong chøc gi¸o chñ cña c¸c bËc vua chóa vμ quý téc. Mäi quyÒn bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm c¸c chøc s¾c Gi¸o héi tõ nay hoμn toμn lμ viÖc cña Gi¸o hoμng.

Gi¸o hoμng quyÕt ®Þnh c¾t ®øt mäi quan hÖ víi c¸c hoμng ®Õ vμ v−¬ng c«ng qóy téc tr−íc ®©y ®· tõng tham gia vμo viÖc phong chøc trong Gi¸o héi. Tøc lμ hä bÞ “ph¹t v¹ tuyÖt th«ng”.

Quan träng h¬n lμ Gi¸o hoμng tuyªn bè chÊm døt mäi viÖc tuyªn thÖ cña Gi¸o hoμng khi ®¾c cö tr−íc ngai vμng hoμng ®Õ.

QuyÕt ®Þnh trªn ®©y cña Gi¸o hoμng ®· g©y ra sù ph¶n øng quyÕt liÖt cña hoμng ®Õ Henri IV. BÊy giê, Hoμng ®Õ §øc ®· 25 tuæi, ®Çy tham väng vμ ý chÝ («ng lªn ng«i tõ khi míi 6 tuæi). Kh«ng ®Õm xØa g× ®Õn nh÷ng th¸nh dô cña Gi¸o hoμng, Henri IV vÉn c«ng khai thô phong chøc gi¸o chñ ë nhiÒu n¬i trong ®Õ quèc. Gi¸o hoμng göi th− ®e däa ®ßi hoμng ®Õ ph¶i s¸m hèi. Th¸ng 01/1076, Henri IV liÒn triÖu tËp mét héi nghÞ t«n gi¸o ë Worms vμ c«ng bè mét quyÕt ®Þnh ®Çy th¸ch thøc:

phÕ bá Gi¸o hoμng ®−¬ng nhiÖm lμ Grig«ri VII vμ ph¸n quyÕt r»ng :

“Tßa th¸nh còng chØ lμ mét l·nh ®Þa trong ®Õ quèc §øc bao la. ViÖc ®Æt chiÕc mò ba tÇng lªn ®Çu ai lμ quyÒn cña hoμng ®Õ chø ®õng nãi ®Õn viÖc tÊn phong gi¸m môc”⁽⁴⁾. Mét th¸ng sau, Gi¸o hoμng tr¶ ®òa gay g¾t vμ tuyªn bè: phÕ bá ngai vμng Hoμng ®Õ cña Henri IV, trôc xuÊt «ng khái Gi¸o héi. Th¸ng 10/1076, Gi¸o hoμng kªu gäi c¸c quý téc vμ t¨ng l÷ §øc næi dËy chèng l¹i Hoμng ®Õ, ®ßi Henri IV ph¶i tõ ng«i. ThÕ lμ Hoμng

®Õ bÞ c« lËp, mÊt chç dùa nªn ®· ph¶i nhÉn nhôc khuÊt phôc vμ cam kÕt phôc tïng mäi mÖnh lÖnh cña Gi¸o hoμng. §−îc tin ®ã, Gi¸o hoμng liÒn rêi R«ma vμ Canossa, miÒn nam d·y Anp¬, chê hé tèng ®i xÐt xö Hoμng

3. Miroslav Hroch. Evropa – HistorickÐ udalosti.

4. Bïi §øc Sinh. LÞch sö Gi¸o héi C«ng gi¸o. QuyÓn 2. C«ng lý xuÊt b¶n. Sµi Gßn 1975, tr.31.

(6)

®Õ. BiÕt lμ Gi¸o hoμng ®· ®Õn l©u ®μi Canossa nªn th¸ng 01/1077, Hoμng ®Õ Henri IV ®· véi tíi ®©y ®Ó cÇu xin Gi¸o hoμng tha téi. Trong tuyÕt l¹nh, Hoμng ®Õ ph¶i cëi bá hoμng bμo, mò miÖn, kho¸c chiÕc ch¨n chiªn suèt bèn ngμy ®ªm liÒn, qïy gèi tr−íc cöa l©u ®μi chê Gi¸o hoμng xÐt téi⁽⁵⁾. Sù kiÖn Canossa ®· thÓ hiÖn sù chiÕn th¾ng b−íc ®Çu cña thÇn quyÒn ®èi víi v−¬ng quyÒn, mÆc dï cuéc ®ông

®é nμy vÉn ch−a kÕt thóc. Henri IV quyÕt ®Þnh tr¶ thï Gi¸o hoμng. «ng chÊn chØnh qu©n ®éi, ®¸nh b¹i c¸c v−¬ng hÇu chèng ®èi. Gi¸o hoμng lo sî vμ ra lÖnh c¸ch chøc Hoμng ®Õ lÇn thø hai (th¸ng 3/1080). ViÖc lμm cña Gi¸o hoμng nh− löa ®æ thªm dÇu, cμng lμm cho Henri IV quyÕt t©m h¬n cho cuéc ®ông ®é nμy. Th¸ng 06/1080, Hoμng ®Õ tuyªn bè phÕ truÊt Gi¸o hoμng. Th¸ng 03/1084, Hoμng

®Õ ®em qu©n tiÕn th¼ng ®Õn R«ma.

Gi¸o hoμng ho¶ng sî bá ch¹y xuèng phÝa nam Italia. Henri IV liÒn ®−a mét gi¸o chñ th©n tÝn lªn ng«i Gi¸o hoμng lμ Clªmente III. ThÕ lμ Grig«ri VII bÞ ®uæi khái R«ma, cßn Henri IV l¹i ®−îc Gi¸o hoμng míi lμm lÔ ®¨ng quang ng«i hoμng ®Õ cña “§Õ quèc R«ma thÇn th¸nh”.

Cuéc ®ông ®é t¹m l¾ng xuèng trong mét vμi thËp niªn cho ®Õn khi c¶ Gi¸o hoμng vμ Hoμng ®Õ b¨ng hμ (Gi¸o hoμng mÊt n¨m 1085, Hoμng ®Õ mÊt n¨m 1106).

Sau vô Canossa, néi bé Gi¸o héi cã sù c¶i c¸ch Ýt nhiÒu vÒ c¬ cÊu tæ chøc.

Sù can thiÖp cña v−¬ng quyÒn bÞ h¹n chÕ tíi møc tèi ®a. N¨m 1122, Gi¸o hoμng vμ hoμng ®Õ §øc dßng Hohenstauphen ®· ký kÕt hiÖp ®Þnh Worms víi nh÷ng quy ®Þnh râ vÒ quyÒn h¹n hai bªn trong viÖc s¾c phong chøc gi¸o chñ. Gi¸o chñ ë §øc lμ do Gi¸o héi bÇu ra, cã sù chøng kiÕn cña hoμng ®Õ vμ Gi¸o hoμng.

QuyÒn chÝnh trÞ cña gi¸o chñ do hoμng ®Õ trao, cßn Gi¸o hoμng trao quyÒn t«n gi¸o⁽⁶⁾. §©y lμ mét tháa

−íc næi tiÕng trong lÞch sö phong kiÕn T©y ¢u. VÒ danh nghÜa, nã kÕt thóc cuéc tranh giμnh quyÒn s¾c phong chøc gi¸o chñ gi÷a Gi¸o hoμng vμ hoμng ®Õ kÐo dμi suèt nöa thÕ kû. Hoμng ®Õ §øc ph¶i lïi b−íc tr−íc sù tÊn c«ng cña Gi¸o hoμng, Gi¸o héi.

Nh−ng chiÕn th¾ng c¸c hoμng ®Õ

§øc kh«ng ph¶i lμ môc tiªu cuèi cïng cña Gi¸o hoμng. Gi¸o hoμng cßn muèn khuÊt phôc tÊt c¶ vua chóa T©y ¢u, ®Æt v−¬ng quyÒn d−íi sù

®iÒu khiÓn cña Gi¸o hoμng. Cho nªn, cuéc tranh giμnh quyÒn lùc vÉn t¸i diÔn. §èi t−îng tÊn c«ng ®Çu tiªn cña Gi¸o hoμng vÉn lμ hoμng ®Õ §øc.

N¨m 1176, Gi¸o hoμng AlÕchx¨ng®r¬

III ®· gióp ®ì c¸c thμnh th Þ b¾c

5. §¹i B¸ch khoa Toµn th−. Thùc chÊt ®¹o C¬ ®èc.

Nxb Sù thËt. Hµ Néi 1959, tr.46.

(7)

®Õ Ph¬ri®¬rÝch I “r©u hung” ë trËn Legnana⁽⁷⁾. Mét lÇn n÷a, Hoμng ®Õ l¹i ph¶i thõa nhËn nÒn ®éc lËp cña çc thμnh thÞ b¾c Italia vμ ph¶i chÊp nhËn ®Þa vÞ tèi cao cña Gi¸o hoμng ë toμn ®Õ quèc. D−íi thêi trÞ v× cña Gi¸o hoμng In«xent« III (1198 - 1216), quyÒn lùc cña Gi¸o hoμng ®−îc t¨ng c−êng ®Õn møc tèi ®a. QuyÒn thÕ cña Gi¸o hoμng ®· hoμn toμn lÊn ¸t çc hoμng ®Õ §øc vμ vua chóa çc n−íc T©y ¢u kh¸c. Gi¸o hoμng cã thÓ tÊn phong hoÆc phÕ truÊt vua chóa çc n−íc T©y ¢u. Vua chóa çc n−íc cßn ph¶i cèng n¹p cña c¶i, tiÒn b¹c cho Gi¸o hoμng, ph¶i ®em qu©n phôc vô khi Gi¸o hoμng cÇn, nhÊt lμ trong çc cuéc ThËp tù chinh. Gi¸o hoμng cßn nhóng tay can thiÖp vμo çc c«ng viÖc chÝnh trÞ ë triÒu ®×nh çc n−íc. H¬n thÕ, Gi¸o hoμng cßn muèn khuÕch tr−¬ng thÕ lùc cña m×nh sang ph−¬ng §«ng. Lîi dông lßng tham vμ tÝnh hiÕu chiÕn cña çc vua chóa nªn Gi¸o hoμng In«xent« III ®·

l«i kÐo ®−îc c¶ Hoμng ®Õ §øc Ph¬ri®¬rÝch I vμ vua Ph¸p Lui IX tham gia viÔn chinh. Nh−ng cuèi cïng, c¸c «ng vua nμy hoÆc bÞ thÊt b¹i hoÆc ph¶i bá m¹ng n¬i ®Êt kh¸ch. Gi¸o hoμng In«xent« III ®·

tõng tuyªn bè r»ng: Ngμi “®øng gi÷a Chóa Trêi vμ loμi ng−êi, cã quyÒn xÐt xö mäi ng−êi. Nh−ng kh«ng ai cã quyÒn xÐt xö ngμi v× Th−îng §Õ

®· trao c¶ hai con dao ®¹i biÓu cho

quyÒn lùc cña Gi¸o héi vμ thÕ tôc cho Gi¸o hoμng. ChØ cã Gi¸o hoμng míi cã quyÒn ®éi v−¬ng miÖn vμ trao quyÒn thÕ tôc cho hoμng ®Õ”⁽⁸⁾. Gi¸o hoμng In«xent« III ®· tõng dïng ¸p lùc ®Ó t«n ètt« IV lªn ng«i hoμng ®Õ

§øc. Nh−ng ètt« IV tá ra cøng r¾n nªn Gi¸o hoμng ®· phÕ truÊt «ng vμ

®−a ch¸u néi cña Ph¬ri®¬rÝch I lªn ng«i lμ Ph¬ri®¬rÝch II. Sau ®ã, Gi¸o hoμng yªu cÇu Hoμng ®Õ ph¶i ®Ých th©n cÇm qu©n tham gia cuéc ThËp tù chinh. Gi¸o hoμng cßn ®¸nh b¹i thÕ lùc cña vua Anh Gi«n “kh«ng

®Êt” trong cuéc ®ông ®é víi m×nh.

®· ph¶n ®èi nhμ vua trong viÖc t¨ng thuÕ. Hä buéc vua ph¶i kÝ §¹i HiÕn ch−¬ng Tù do (ngμy 15/6/1215) c«ng nhËn quyÒn tù do cho mäi thÇn d©n.

Trong viÖc nμy, Gi«n “kh«ng ®Êt” ®·

bÞ Gi¸o hoμng lªn ¸n, chØ trÝch lμ

“thiÕu kÝnh träng ®èi víi Tßa th¸nh”.

Trong suèt nh÷ng thËp niªn trÞ v×, Gi¸o hoμng In«xent« III ®· thùc sù trë thμnh “hoμng ®Õ cña c¸c vua chóa” c¶ T©y vμ Trung ¢u. QuyÒn uy cña Gi¸o hoμng, cña thÇn quyÒn ®·

bao trïm thiªn h¹, lÊn ¸t c¶ v−¬ng quyÒn. N¨m 1294, Gi¸o hoμng B«niphaxi« VIII lªn ng«i vμ tuyªn bè r»ng m×nh “võa lμ Gi¸o hoμng võa lμ hoμng ®Õ”.

8. §¹i B¸ch khoa Toµn th−. Thùc chÊt ®¹o C¬ ®èc.

Nxb Sù thËt. Hµ Néi 1959, tr.248.

(8)

Kho¶ng hai thËp niªn cuèi cïng cña thÕ kØ XIII, thêi k× hoμng kim cña Gi¸o hoμng b¾t ®Çu bÞ suy gi¶m.

Tr¹ng th¸i kinh tÕ x· héi cña c¸c n−íc T©y ¢u bÊy giê ®ang ®æi thay nhanh chãng. Kinh tÕ hμng ho¸ tiÒn tÖ ph¸t triÓn, thÞ d©n ra ®êi. Phong trμo ®Êu tranh ®ßi gi¶i phãng thμnh thÞ, gi¶i phãng n«ng n« diÔn ra rÊt s«i ®éng ë nhiÒu n−íc T©y ¢u, nhÊt lμ Ph¸p vμ Anh. Trong khi ®ã, Gi¸o hoμng, Gi¸o héi l¹i lîi dông quyÒn uy cña m×nh ®Ó t¨ng c−êng bãc lét vμ mª hoÆc quÇn chóng. Gi¸o hoμng vμ t¨ng l÷ sèng xa hoa, lμm tiÒn nªn bÞ quÇn chóng c¨m ghÐt. NhiÒu cuéc

chèng Gi¸o hoμng, Gi¸o héi diÔn ra ë nhiÒu n¬i. Ch¼ng h¹n ë nam n−íc Ph¸p, b¾c n−íc Italia, ë SÐc, ë Bungari… Sù ®μn ¸p d· man cña Gi¸o héi cμng lμm cho quÇn chóng thÊy râ bé mÆt tμn ¸c cña Gi¸o héi.

Thªm vμo ®ã, tõ cuèi thÕ kØ XIV, phong trμo v¨n ho¸ phôc h−ng b¾t

®Çu lan to¶ ë nhiÒu n−íc T©y ¢u. Chñ nghÜa nh©n v¨n ®· ®em l¹i niÒm tin vμ søc sèng míi m·nh liÖt, tiÕn bé cho x· héi. Do vËy, uy tÝn vμ thÕ lùc cña Gi¸o hoμng bÞ lung lay nghiªng ng¶. Mét bé phËn thÞ d©n giμu cã ë T©y ¢u víi mét thÕ giíi quan vμ nh©n sinh quan míi tiÕn bé, c¸ch m¹ng ®· c«ng kÝch, lªn ¸n, ch©m chäc Gi¸o hoμng, Gi¸o héi. Qu¸ tr×nh thèng nhÊt quèc gia ë nhiÒu n−íc T©y ¢u ®ang ®−îc ®Èy m¹nh, v× thÕ

v−¬ng quyÒn ngμy cμng ®−îc cñng cè nhÊt lμ ë Ph¸p vμ Anh. Sau c¶i c¸ch cña vua PhilÝp II ¤ guýt (1180 - 1223) vμ Lui IX (1226 - 1270), biªn giíi cña n−íc Ph¸p ®−îc më réng. §Õn PhilÝp IV “®Ñp trai”, nhiÒu c¶i c¸ch vÒ qu©n sù vμ tμi chÝnh ®−îc thùc hiÖn

®· lμm cho n−íc Ph¸p m¹nh lªn nhiÒu. N¨m 1285, b»ng cuéc h«n nh©n cña m×nh, «ng ®· s¸p nhËp thªm vïng Champagne vμo n−íc Ph¸p⁽⁹⁾.

Nh− vËy, thÕ lùc v−¬ng quyÒn ë T©y ¢u ®ang ®−îc t¨ng c−êng ®· lμm thay ®æi t−¬ng quan lùc l−îng víi thÇn quyÒn. §iÒu nμy khiÕn Gi¸o hoμng B«niphaxi« VIII rÊt lo ng¹i.

Vua Ph¸p lμ ®èi thñ ®¸ng gêm nhÊt trong cuéc ®ông ®é míi. Do vËy, n¨m 1303, Gi¸o hoμng ®· bÝ mËt cho tay ch©n ¸m s¸t vua Ph¸p ë Anagne.

Sù kiÖn nμy ®· chÊm døt quyÒn chi phèi cña Gi¸o hoμng ®èi víi phong kiÕn thÕ tôc. Trong suèt 70 n¨m (1309 - 1377), vua Ph¸p buéc Gi¸o hoμng ph¶i rêi R«ma vÒ Avignon (t©y nam n−íc Ph¸p). ë ®©y, mäi ho¹t ®éng cña c¸c Gi¸o hoμng ®Òu bÞ vua Ph¸p gi¸m s¸t, chi phèi (sö s¸ch gäi lμ Gi¸o hoμng bÞ cÇm tï ë Avignon). ë 9. Miroslav Hroch. Evropa – HistorickÐ udalosti.

(9)

gi¸o triÒu míi nμy cã tíi 6 Gi¸o hoμng ®−îc vua Ph¸p lÇn l−ît bæ nhiÖm vμ b·i miÔn. N¨m 1377, Gi¸o hoμng Grig«ri XI (ng−êi Ph¸p) v× sî bÞ mÊt quyÒn lîi ë Italia nªn quay l¹i R«ma. Gi¸o chñ Kliment ®−îc bÇu lμ Gi¸o hoμng ë Avignon. ThÕ lμ, ë T©y

¢u cïng lóc cã hai gi¸o triÒu, hai Gi¸o hoμng song song tån t¹i, mét ë R«ma, mét ë Avignon⁽¹¹⁾. Sö s¸ch gäi lμ cuéc ph©n li gi¸o lín lÇn hai kÐo dμi bèn thËp niªn (tõ n¨m 1378 ®Õn n¨m 1417). §©y kh«ng chØ lμ vÊn ®Ò cña Gi¸o héi mμ cßn lμ cña v−¬ng quyÒn. Cho nªn, vua chóa vμ Gi¸o héi T©y ¢u chia phe ph¸i ñng hé hai gi¸o triÒu. Do vËy, thÕ lùc cña Gi¸o héi cμng trë nªn suy yÕu. Vua chóa c¸c n−íc còng lôc ®ôc, m©u thuÉn nhau trong viÖc lùa chän ng−êi lªn ng«i Gi¸o hoμng.

T×nh h×nh cμng phøc t¹p h¬n khi vua Ph¸p S¸cl¬ VI tæ chøc gi¸o nghÞ ë Pisa ®Ó bÇu Gi¸o hoμng míi. Nh−ng cã ®Õn ba Gi¸o hoμng ®−îc bÇu. M·i 15 n¨m sau (n¨m 1417), d−íi søc Ðp cña Hoμng ®Õ §øc Sigismont - gi¸m nghÞ ë K«stnica ®−îc triÖu tËp vμ Mactin V

®−îc bÇu lμ Gi¸o hoμng míi vμ duy nhÊt víi thñ phñ lμ R«ma.

Cuéc tranh giμnh quyÒn lùc gay g¾t,

quyÕt liÖt gi÷a Gi¸o hoμng vμ c¸c vua chóa T©y ¢u kÐo dμi h¬n ba thÕ kØ t¹m l¾ng xuèng. Trong suèt thêi k× nμy, Gi¸o héi C«ng gi¸o T©y ¢u

ThÕ kØ XI - XIII lμ thêi k× hoμng kim vÒ quyÒn lùc cña Gi¸o hoμng. Tõ ®Çu thÕ kØ XIV, ®Õn l−ît Gi¸o hoμng, Gi¸o héi l¹i bÞ v−¬ng quyÒn ®iÒu khiÓn, khèng chÕ. §Õn thÕ kØ XV, chÕ

®é phong kiÕn T©y ¢u bÞ khñng ho¶ng trÇm träng. Giai cÊp t− s¶n lín m¹nh trªn c¬ së sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ míi t− b¶n chñ nghÜa. §·

®Õn lóc c¶ v−¬ng quyÒn vμ thÇn quyÒn ph¶i ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng cuéc b·o t¸p c¸ch m¹ng vÜ ®¹i, réng lín cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng do giai cÊp t− s¶n l·nh ®¹o. Tõ sau cuéc C¸ch m¹ng t− s¶n Hμ Lan (1566 - 1648), chÕ ®é phong kiÕn T©y ¢u b¾t

®Çu suy sôp kh«ng g× cøu v·n næi.

LÞch sö Gi¸o héi C«ng gi¸o l¹i b¾t

®Çu b−íc vμo mét giai ®o¹n míi phøc t¹p vμ quyÕt liÖt h¬n ®Ó cã thÓ trë thμnh c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ míi, giai cÊp t− s¶n thêi cËn ®¹i./.