Mét vµi ®Æc ®iÓm cña PhËt gi¸o miÒn Trung

(1)

36 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 2 - 2001

Mét vμi ®Æc ®iÓm cña PhËt gi¸o miÒn Trung

(Tr−íc n¨m 1954)

hËt gi¸o ViÖt Nam lµ mét t«n gi¸o cã bÒ dµy lÞch sö, lu«n g¾n víi d©n téc gÇn 20 thÕ kØ qua. KÓ tõ ngµy PhËt gi¸o

®−îc truyÒn vµo ViÖt Nam, sù ®ãng gãp to lín cña PhËt gi¸o cho ®Êt n−íc trong c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, t− t−ëng, v¨n hãa lµ ®iÒu kh«ng thÓ phñ nhËn. PhËt gi¸o miÒn Trung, mét bé phËn cña PhËt gi¸o ViÖt Nam, lµ mét trong nh÷ng khu vùc héi tô vµ lµ n¬i ph¶n chiÕu c¸c ho¹t ®éng cña PhËt gi¸o víi søc lan to¶ rÊt lín. Bªn c¹nh nh÷ng ®Æc

®iÓm chung cña PhËt gi¸o c¶ n−íc, PhËt gi¸o miÒn Trung trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn in ®Ëm nh÷ng nÐt ®Æc thï, cã b¶n s¾c riªng so víi PhËt gi¸o miÒn B¾c. §©y lµ mét vÊn

®Ò tÕ nhÞ, phøc t¹p cÇn ph¶i cã mét c¸ch nh×n toµn diÖn, lÞch sö cô thÓ khi nghiªn cøu. Sù ®a d¹ng, phøc t¹p cña PhËt gi¸o ViÖt Nam nãi chung vµ PhËt gi¸o miÒn Trung nãi riªng b¾t nguån tõ sù biÕn ®æi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, ®iÒu kiÖn lÞch sö tõng thêi k×. T×m hiÓu ®Æc ®iÓm chung vµ riªng cña bøc tranh trªn chÝnh lµ yªu cÇu x¸c ®Þnh mét thÕ øng xö ®óng ®¾n ®èi víi ho¹t ®éng cña PhËt gi¸o hiÖn nay.

Cã thÓ nãi r»ng PhËt gi¸o ViÖt Nam nãi chung vµ PhËt gi¸o miÒn Trung nãi riªng lµ mét thùc thÓ kh«ng thuÇn nhÊt; ë mçi thêi

®¹i, mçi giai ®o¹n lÞch sö ë khu vùc, ®Þa ph−¬ng kh¸c nhau, PhËt gi¸o mang nh÷ng nÐt riªng rÊt ®Æc thï vµ phong phó. §Æc

®iÓm næi bËt nµy cña PhËt gi¸o miÒn Trung

®· vµ ®ang tiÕp tôc ¶nh h−ëng Ýt nhiÒu ®Õn sinh ho¹t PhËt gi¸o hiÖn nay.

Tr−¬ng Minh Dôc^(*)

1. Sù ®a d¹ng vÒ t«ng ph¸i cña PhËt gi¸o miÒn Trung.

Nghiªn cøu lÞch sö PhËt gi¸o, ta thÊy r»ng PhËt gi¸o ra ®êi ë Ên §é, nh−ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nã, ngay tõ rÊt sím,

®· bÞ ph©n hãa thµnh 2 ph¸i §¹i thõa vµ TiÓu thõa. Khi PhËt gi¸o du nhËp vµo quèc gia nµo th× tù nã héi nhËp víi céng ®ång, víi truyÒn thèng phong tôc tËp qu¸n cña d©n téc ®ã, h×nh hµnh nªn nh÷ng nÐt ®Æc thï cña m×nh. ViÖt Nam n»m gi÷a vïng giao l−u Ên §é vµ Trung Quèc nªn ®· tiÕp nhËn PhËt gi¸o b»ng c¶ hai con ®−êng B¾c vµ Nam: §¹i thõa ë miÒn B¾c vµ TiÓu thõa ë miÒn Nam. "§©y lµ hiÖn t−îng kh«ng cã hay lµ Ýt thÊy mét c¸ch râ nÐt ë vïng §«ng

¸ vµ Nam ¸. ChØ cã ViÖt Nam lµ n−íc ®Öm míi cã 2 h×nh thøc PhËt gi¸o B¾c t«ng vµ Nam t«ng chung sèng nh− vËy"⁽¹⁾. §iÒu nµy

®−îc thÓ hiÖn râ nÐt ë miÒn Trung vµ miÒn Nam (ngoµi PhËt gi¸o B¾c t«ng, cßn cã PhËt gi¸o Nam t«ng - Nam t«ng cña ng−êi ViÖt vµ Nam t«ng cña ng−êi Khmer, PhËt gi¸o Hoµ H¶o, PhËt gi¸o KhÊt sÜ).

Nh×n tæng thÓ mµ xÐt th× PhËt gi¸o truyÒn vµo n−íc ta chñ yÕu lµ PhËt gi¸o §¹i thõa víi 3 t«ng ph¸i: ThiÒn t«ng, TÞnh ®é t«ng vµ MËt t«ng. Trong ®ã ®¸ng chó ý lµ viÖc c¸c ph¸i ThiÒn Trung Quèc du nhËp vµo ViÖt

*. TS. Ph©n viÖn §µ N½ng, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh.

1. Minh Chi. B¶n s¾c riªng cña PhËt gi¸o miÒn Nam.

T¹p chÝ X−a vµ Nay, sè 55 (9/1998), tr. 37, 38, 39.

P

(2)

Tr−¬ng Minh Dôc. Mét vµi ®Æc ®iÓm … 37

Nam lµ ThiÒn T× Ni §a L−u Chi, ThiÒn V«

Ng«n Th«ng; ThiÒn Th¶o §−êng. Sau nµy nh÷ng ng−êi cã c«ng lín trong viÖc ®Æt c¬

së cho viÖc hîp nhÊt ba thiÒn ph¸i nãi trªn thµnh thiÒn míi nhËp thÕ cña ViÖt Nam lµ ThiÒn Tróc L©m Yªn Tö lµ nhµ s− Th−êng ChiÕu, TuÖ Trung Th−îng SÜ vµ vua TrÇn Nh©n T«ng. Sù ra ®êi cña ThiÒn Tróc L©m Yªn Tö nh− lµ mét sù lùa chän çc yÕu tè PhËt gi¸o phï hîp víi tinh thÇn d©n téc. §ã lµ sù kÕt hîp gi÷a tÝnh chÊt huyÒn tho¹i vµ tÝnh triÕt lÝ, t− duy trõu t−îng ¶nh h−ëng m¹nh mÏ ®Õn mäi mÆt ®êi sèng x· héi. Tõ thÕ kØ XVI trë ®i, do çch biÖt vÒ mÆt ®Þa lÝ, chÝnh trÞ, lÞch sö (cô thÓ lµ sù ph©n tranh TrÞnh - NguyÔn), "sù çch biÖt gi÷a PhËt gi¸o miÒn B¾c, miÒn Trung vµ miÒn Nam l¹i cµng thªm s©u s¾c"⁽²⁾. PhËt gi¸o miÒn Trung vµ miÒn Nam ®a d¹ng, phong phó h¬n (®Æc biÖt lµ sù ®a d¹ng vÒ t«ng ph¸i).

Nghiªn cøu lÞch sö PhËt gi¸o ta thÊy:

nguyªn nh©n sù ph©n chia thµnh c¸c t«ng ph¸i cña PhËt gi¸o kh«ng ph¶i do m©u thuÉn vÒ tæ chøc hay tranh giµnh vÒ quyÒn lîi ®Þa vÞ trong t¨ng chóng, mµ do nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ kinh ®iÓn, gi¸o thuyÕt. Nh−ng khi du nhËp vµo ViÖt Nam do t¸c ®éng bëi nhiÒu yÕu tè, c¸c t«ng ph¸i

®ã l¹i chia ra lµm nhiÒu chi ph¸i kh¸c nhau:

PhËt gi¸o ViÖt Nam tõ khi truyÒn b¸ ®Õn nay, vÒ c¬ b¶n vÉn lµ lÞch sö cña çc ph¸i ThiÒn. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh du nhËp vµ ph¸t triÓn, ThiÒn t«ng ViÖt Nam l¹i cã sù biÕn ®æi cho phï hîp víi t©m lÝ, tÝn ng−ìng cña ng−êi ViÖt Nam. §ã còng lµ qu¸ tr×nh biÕn ®æi dung hîp víi Nho, §¹o vµ çc dßng ph¸i PhËt gi¸o kh¸c nh− TÞnh §é t«ng vµ MËt t«ng ®Ó t¹o nªn çc dßng ThiÒn mang ®Ëm s¾c th¸i ViÖt Nam nh−: ThiÒn Tróc L©m, ThiÒn L©m TÕ, ThiÒn Tµo §éng.

§iÒu nµy ®−îc minh chøng râ nÐt qua lÞch sö PhËt gi¸o §µng Trong. Ngay tõ khi míi vµo c¸t cø §µng Trong (1558), Do·n Quèc C«ng NguyÔn Hoµng ngoµi viÖc ch¨m lo më réng ®Êt ®ai, cñng cè lùc l−îng «ng cßn chó träng viÖc x©y c¸c chïa, viÖn, träng ®·i

thiÒn t¨ng - nh− viÖc x©y chïa Thiªn Mô (n¨m 1601 ë HuÕ), chïa B¶o Ch©u (n¨m 1607 ë Trµ KiÖu, Qu¶ng Nam). Nh×n chung, tõ thÕ kØ XV ph¸i ThiÒn Tróc L©m cã ®iÒu kiÖn ®Ó më réng ph¹m vi trªn vïng ®Êt míi nµy vµ ®Æc biÖt gi÷a thÕ kØ XVII (1660 - 1680) ph¸i nµy l¹i ®−îc phôc h−ng m¹nh mÏ ë vïng Qu¶ng TrÞ, ThuËn Ho¸ víi sù xuÊt hiÖn cña ThiÒn s− Viªn C¶nh - Lôc Hå, Viªn Khoan - §¹i Th©m vµ quan träng lµ ThiÒn s− ng−êi b¶n ®Þa Minh Ch©u - H−¬ng H¶i. §−îc sù ng−ìng mé cña Chóa NguyÔn Phóc TÇn cho lËp ThiÒn TÜnh viÖn ë nói Linh Th¸i (Phó Léc, Thõa Thiªn) vµo nh÷ng n¨m 1667 - 1682, s¬n m«n cña ThiÒn s−

H−¬ng H¶i rÊt thÞnh v−îng (ThiÒn TÜnh viÖn lµ trung t©m PhËt gi¸o næi tiÕng ë §µng Trong lóc bÊy giê). Nh−ng sau ®ã do bÞ nghi kÞ lµ cã quan hÖ víi PhËt gi¸o §µng Ngoµi, chóa NguyÔn Phóc TÇn ®· buéc thiÒn s− H−¬ng H¶i vµo Qu¶ng Nam ®Ó ho»ng ho¸, nh−ng sau ®ã «ng ®· bá ra §µng Ngoµi ®Ó phôc h−ng ph¸i ThiÒn cña m×nh.

Trong thêi gian ®ã, vµo n¨m 1677, vµo thêi chóa NguyÔn Phóc TÇn, Tæ s− Nguyªn ThiÒu - Siªu B¹ch (ng−êi Qu¶ng §«ng, Trung Quèc) ®· v−ît biÓn ®Õn B×nh §Þnh lËp chïa ThËp Th¸p Di §µ (huyÖn An Nh¬n, tØnh B×nh §Þnh) truyÒn b¸ réng r·i ph¸i ThiÒn L©m TÕ. Tæ ®×nh ThËp Th¸p rÊt uy nghiªm cæ kÝnh vµ lµ mét trong nh÷ng trung t©m ®µo t¹o t¨ng tµi næi tiÕng kh¾p c¶

xø miÒn Trung vµ miÒn Nam. Sau khi kh«ng tin ph¸i thiÒn Tróc L©m, chóa NguyÔn Phóc TÇn träng dông ph¸i L©m TÕ vµ ®· mêi tæ s− Nguyªn ThiÒu ra ThuËn Ho¸ ®Ó ho»ng d−¬ng PhËt ph¸p. ThiÒn s−

Nguyªn ThiÒu ®· lËp chïa Hµ Trung (Phó Léc, Thõa Thiªn), dùng chïa Quèc ¢n vµ x©y th¸p Phæ §ång. Cïng víi Nguyªn ThiÒu, c¸c ®Ö tö vµ ph¸p t«n cña dßng ph¸i ThiÒn L©m TÕ ®· nç lùc tuyªn d−¬ng ch¸nh ph¸p vµ h»ng truyÒn ch¸nh ®¹o lµm cho PhËt gi¸o §µng Trong ph¸t triÓn ®a d¹ng vµ

2. Minh Chi. B®d.

(3)

38 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 2 - 2001

réng kh¾p mäi n¬i. §ã lµ viÖc Tiªn s− Minh

Hoµng - Tö Dung (ng−êi Trung Quèc) khai s¸ng chïa Ên T«n (nay lµ chïa Tõ §µm) ë HuÕ, ThiÒn s− Minh H¶i - Ph¸p B¶o (ng−êi Trung Quèc) khai s¸ng chïa Chóc Th¸nh ë Héi An; ThiÒn s− Ph¸p Ho¸ khai s¸ng chïa Thiªn Ên ë Qu¶ng Ng·i; ThiÒn s− TÕ Viªn khai s¸ng chïa Héi T«n ë Phó Yªn. Sau ®ã, tõ n¨m 1691 - 1695 ë §µng Trong, d−íi thêi c¸c chóa NguyÔn Phóc Tr¨n vµ NguyÔn Phóc Chu cã nhiÒu cuéc biÕn lo¹n, Tæ s−

Nguyªn ThiÒu vµ c¸c thiÒn s− ph¸i L©m TÕ bÞ liªn luþ buéc ph¶i rêi khái thµnh Phó Xu©n. §Ó thay thÕ ph¸i L©m TÕ, chóa NguyÔn Phóc Chu ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho ph¸i ThiÒn Tµo §éng du nhËp vµ ph¸t triÓn.

Ng−êi ®Æt c¬ së cho sù du nhËp cña ph¸i ThiÒn Tµo §éng ë §µng Trong lµ ThiÒn S−

H−ng Liªn - Qu¶ Hoµng (ng−êi Trung Quèc) vµ vai trß ho»ng d−¬ng ®¹i ph¸p cña ThiÒn s− Th¹ch Liªn. T− t−ëng thiÒn cña Th¹ch Liªn lµ ThiÒn - TÞnh song tu, nh−ng ph−¬ng thøc hµnh thiÒn th× lÊy TÞnh §é t«ng lµm chÝnh. Tuy vËy, do Ýt cã c¬ së x·

héi, t− t−ëng thiÒn cña Th¹ch Liªn tån t¹i trong giai ®o¹n nµy chØ cã vai trß lµ cè vÊn chÝnh trÞ vµ chñ yÕu xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu chÝnh trÞ. Do vËy, sù tån t¹i cña ph¸i nµy chØ nhÊt thêi vµ sau ®ã suy yÕu nhanh chãng (®Æc biÖt sau khi ThiÒn s− Th¹ch Liªn trë vÒ Trung Quèc n¨m 1696).

Ph¸i ThiÒn L©m TÕ mÆc dï kh«ng cßn

®−îc chóa NguyÔn tin dïng nh−ng cã vai trß quan träng trong viÖc cè kÕt lßng d©n, æn ®Þnh ®êi sèng tinh thÇn cña mäi tÇng líp nh©n d©n. §ã lµ c¬ së ®Ó cho ph¸i ThiÒn L©m TÕ tån t¹i, ph¸t triÓn, ¶nh h−ëng m¹nh mÏ ®Õn ®êi sèng x· héi trong giai ®o¹n tõ thÕ kØ XVIII cho ®Õn sau nµy. §Çu thÕ kØ XVIII, ngay trong ph¸i ThiÒn L©m TÕ ë miÒn Trung ®· xuÊt hiÖn 3 chi ph¸i cña ThiÒn L©m TÕ lµ: L©m TÕ Nguyªn ThiÒu ë B×nh §Þnh; L©m TÕ Minh H¶i - Ph¸p B¶o ë Qu¶ng Nam vµ L©m TÕ LiÔu Qu¸n ë HuÕ (L©m TÕ LiÔu Qu¸n ë HuÕ lµ dßng ph¸i

thiÒn riªng cña ViÖt Nam, ®ång thêi lµ dßng thiÒn riªng cña HuÕ).

2. Sù ®a d¹ng vÒ tæ chøc cña PhËt gi¸o miÒn Trung

Tr¶i qua c¸c cuéc chiÕn tranh TrÞnh - NguyÔn, T©y S¬n - NguyÔn, T©y S¬n - TrÞnh... PhËt gi¸o l©m vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i. D−íi triÒu ®¹i nhµ NguyÔn (1802 - 1945), tuy PhËt gi¸o vÉn ®−îc duy tr× vµ ph¸t triÓn ë møc ®é nhÊt ®Þnh ®Ó æn ®Þnh x·

héi vµ thu phôc lßng d©n, nh−ng lóc nµy Nho gi¸o ®−îc nhµ NguyÔn ®−a lªn ®Þa vÞ

®éc t«n, lµm chç dùa vÒ t− t−ëng, chÝnh trÞ, x· héi. Do vËy, viÖc xiÓn d−¬ng ®¹o ph¸p cña kh«ng Ýt vÞ vua nhµ NguyÔn xuÊt ph¸t tõ ý ®å chÝnh trÞ ®· xen vµo PhËt gi¸o, tÊt c¶

®Òu phôc tïng uy quyÒn chÝnh trÞ cña "thiªn tö". §ång thêi, viÖc s¾c phong cña triÒu

®×nh ®èi víi mét sè chïa, hoµ th−îng, t¨ng cang, kÌm theo lµ mét chuçi c¸c quyÒn lîi

®· dÇn h×nh thµnh mét hÖ thèng c¸c quan tù vµ quèc tù. Bªn c¹nh yÕu tè danh chÝnh cña viÖc lµm ®ã, ®· xÈy ra hiÖn t−îng ph©n biÖt ngay trong néi bé PhËt gi¸o vµ mét sè nhµ tu hµnh bÞ dôc väng ¶nh h−ëng ch¹y theo thãi phï hoa trÇn tôc. MÆt kh¸c, trong giai

®iÒu kiÖn cho Kit« gi¸o ph¸t triÓn, PhËt gi¸o bÞ chÌn Ðp vµ cã nguy c¬ bÞ ®Èy lïi vµ ®¸nh mÊt chç ®øng trong x· héi. Tr−íc t×nh h×nh

®ã, vµo nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kØ nµy, mét sè nhµ tu hµnh cïng víi mét sè nh©n sÜ trÝ thøc cã tinh thÇn mÕn ®¹o ®øng ra vËn ®éng chÊn h−ng PhËt gi¸o. Phong trµo ChÊn h−ng PhËt gi¸o b¾t ®Çu khëi ph¸t ë miÒn Nam víi nh÷ng cuéc vËn ®éng cña nhµ s− Kh¸nh Hoµ vµ dÉn tíi viÖc thµnh lËp Héi Nam Kú nghiªn cøu PhËt häc n¨m 1930 (t¹i chïa Linh S¬n, Sµi Gßn). ë miÒn Trung d−íi sù hç trî vµ khÝch lÖ cña hoµ th−îng Ch¬n LuËn - Ph−íc HuÖ⁽³⁾ vµ mét sè thiÒn s− cã uy tÝn ë HuÕ, Héi An, Nam PhËt häc (sau nµy ®æi tªn lµ héi PhËt häc Trung ViÖt)

®−îc thµnh lËp n¨m 1932 vµ c¸c tæ chøc

(4)

Tr−¬ng Minh Dôc. Mét vµi ®Æc ®iÓm … 39

gi¸o dôc thµnh niªn PhËt häc §øc dôc n¨m

1940, Héi thanh niªn PhËt tö n¨m 1943, c¸c tæ chøc tiÒn th©n cña Gia ®×nh PhËt tö, do b¸c sÜ c− sÜ Lª §×nh Th¸m vµ c¸c trÝ thøc PhËt gi¸o kh¸c ë HuÕ nh− NguyÔn Khoa Toµn, NguyÔn Khoa T©n, T«n ThÊt Tïng, Lª Thanh C¶nh, ¦ng B×nh, NguyÔn H÷u Ba l·nh ®¹o. T«n chØ cña phong trµo ChÊn h−ng lµ lo¹i trõ phÇn mª tÝn dÞ ®oan, chØnh ®èn hµng ngò t¨ng chóng, x©y dùng nÒn nÕp PhËt gi¸o vµ v¨n hãa ViÖt Nam ch©n chÝnh.

Nãi ®Õn HuÕ kh«ng thÓ kh«ng nãi ®Õn Tõ

©n, Hµ Trung... Nãi ®Õn Qu¶ng Nam ph¶i kÓ ®Õn chïa Chóc Th¸nh, Tam Thai, B¶o Ch©u... hoÆc lµ nh÷ng ng«i chïa næi tiÕng kh¸c nh− Thiªn Ên (Qu¶ng Ng·i), Tæ ®×nh ThËp Th¸p, chïa Long Kh¸nh (B×nh §Þnh) vµ Héi T«n (Phó Yªn). Mçi ng«i chïa ®ã

®Òu g¾n víi viÖc s¸ng lËp, khai s¸ng vµ sù nç lùc tuyªn d−¬ng ch¸nh ph¸p, ho»ng truyÒn ch¸nh ®¹o cña c¸c tæ s− Nguyªn ThiÒu - Siªu B¹ch, Minh Ho»ng - Tö Dung, Minh H¶i - Ph¸p B¶o, H−ng Liªn - Qu¶

Hoµng, Tõ L©m, TÕ Viªn vµ c¸c Hoµ th−îng Minh Gi¸c - Kú Ph−¬ng, ThËt KiÕn - LiÔu TriÖt, TÕ §oan - H¹o Nhiªn, TÕ TrÝ - H÷u PhØ, Ch¬n LuËn - Ph−íc HuÖ... cïng c¸c ®Ö tö kh¸c nh− TrÝ Thñ, TrÝ Quang, TrÝ TÞnh, ThiÖn Minh, ThiÖn Siªu, MËt HiÓn, MËt NguyÖn, MËt ThÓ, s− bµ DiÖu Kh«ng, Ni s− DiÖu HuÖ.

Phong trµo ChÊn h−ng PhËt gi¸o ph¸t triÓn ngµy cµng nhanh, gãp phÇn cñng cè PhËt gi¸o vµ lan réng trong c¶ n−íc, nh−ng HuÕ gi÷ vai trß trung t©m.

N¨m 1950, PhËt gi¸o ViÖt Nam lµ thµnh viªn s¸ng lËp Héi PhËt gi¸o thÕ giíi. N¨m 1951, Tæng héi PhËt gi¸o ViÖt Nam ®−îc thµnh lËp ë chïa Tõ §µm (HuÕ) do Hoµ th−îng ThÝch TÞnh KhiÕt lµm héi chñ. Tõ

Nh− vËy, PhËt gi¸o §µng Trong (kÓ tõ thÕ kØ XVI) nãi chung vµ PhËt gi¸o miÒn Trung nãi riªng cã lóc thÞnh lóc suy theo tõng giai ®o¹n lÞch sö. Tr−íc thêi k× "PhËt gi¸o canh t©n", xÐt vÒ tæ chøc tuy "kh«ng thèng nhÊt mµ thèng nhÊt", nghÜa lµ sù ph©n chia c¸c t«ng ph¸i kh«ng ph¶i do mÉu thuÉn tæ chøc hay tranh giµnh quyÒn lîi ®Þa vÞ trong t¨ng chóng mµ chñ yÕu do nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ kinh ®iÓn vµ gi¸o thuyÕt; kh«ng cã sù chia rÏ m©u thuÉn trong t¨ng giµ, kh«ng tranh chøc träng quyÒn cao - nÕu cã tham chÝnh th× còng kh«ng h·m h¹i lÉn nhau.

Trong c¸c giai ®o¹n tiÕp theo, sù t¸c

®éng cña c¸c yÕu tè chÝnh trÞ, kinh tÕ - x·

héi, PhËt gi¸o miÒn Trung cã sù thay ®æi, biÕn d¹ng rÊt phøc t¹p. Lóc nµy, ë miÒn Trung vµ miÒn Nam l¹i cã ®Õn 22 hÖ ph¸i vµ 34 tæ chøc víi nhiÒu h×nh thøc vµ ph−¬ng ph¸p tu hµnh rÊt kh¸c nhau. Tõ sù ®a d¹ng vÒ t«ng ph¸i, tæ chøc dÉn ®Õn sù kh«ng thèng nhÊt vÒ t− t−ëng. §©y còng lµ mét vÊn ®Ò phøc t¹p, cÇn cã sù nghiªn cøu vµ lÝ gi¶i thÊu ®¸o.

Nghiªn cøu kÜ nh÷ng nÐt ®Æc thï cña PhËt gi¸o miÒn Trung trong lÞch sö, thÊy

®−îc çc mèi quan hÖ ch»ng chÞt, ®an xen gi÷a çc t«ng ph¸i, chi ph¸i vµ çc tæ chøc;

gi÷a c¸c danh t¨ng víi nhau; gi÷a tæ s− vµ c¸c ®Ö tö; gi÷a ®¹o vµ ®êi míi thÊy ®−îc xu h−íng ph¸t triÓn cña PhËt gi¸o miÒn Trung trong giai ®o¹n hiÖn nay./.

3. Hoµ th−îng Ch¬n LuËn, Ph−íc HuÖ (1870 - 1945) ng−êi Qu¶ng Nam, tró qu¸n ë An Nh¬n, B×nh §Þnh lµ ng−êi trô tr× Tæ ®×nh ThËp Th¸p (B×nh §Þnh) tõ n¨m 1905. Häc trß cña Hoµ Th−îng Ch¬n LuËn lµ nh÷ng bËc Long - T−îng trong hµng gi¸o phÈm Gi¸o héi nh− Hoµ th−îng TrÝ Thñ, TrÝ Quang, TrÝ TÞnh, ThiÖn Siªu, TrÝ Thµnh, MËt ThÓ, MËt NguyÖn, MËt HiÓn, ThiÖn Hoa vµ c¸c c− sÜ Lª §×nh Th¸m, T«n ThÊt Tïng, Lª V¨n §Þnh, NguyÔn Khoa Toµn.