C©u chuyÖn vÒ hai ch©u ¸(*)

(1)

C©u chuyÖn vÒ hai ch©u ¸

^(*)

Evan A. Feigenbaum^(**), Robert A. Manning^(***)(2012).

“A tale of two Asias”. East Asia Forum, 4/12/2012, 4 p.

http://www.eastasiaforum.org/2012/12/04/a-tale-of-two-asias/.

thu h−¬ng dÞch

rong mÊy th¸ng qua, cã hai ch©u ¸ - hoµn toµn ch¼ng t−¬ng thÝch g×

víi nhau - cïng lóc næi lªn nh− cån.

Ch©u ¸ thø nhÊt lµ “ch©u ¸ Kinh tÕ” -

®−îc vÝ nh− ¤ng ThiÖn - mét khu vùc n¨ng ®éng, héi nhËp víi 53% l−îng giao dÞch th−¬ng m¹i ®−îc thùc hiÖn ngay trong ch©u lôc. §©y còng lµ mét nÒn kinh tÕ cã tæng trÞ gi¸ lªn tíi 19 ngh×n tû USD vµ ®· trë thµnh ®éng c¬ cña t¨ng tr−ëng toµn cÇu. Vµ ch©u ¸ thø hai lµ “ch©u ¸ An ninh” – ®−îc vÝ nh− ¤ng

¸c – mét khu vùc bÊt æn cña nhiÒu c−êng quèc hoµi nghi lÉn nhau, cã xu h−íng ®Ò cao chñ nghÜa d©n téc vµ chñ tr−¬ng phôc håi l·nh thæ, leo thang trong c¸c tranh c·i vÒ l·nh thæ xung quanh nh÷ng khu vùc b·i ®¸, b·i c¸t ngÇm vµ sù ch¹y ®ua vò trang s½n sµng cho xung ®ét.

Trong ch©u ¸ ngµy nay, kinh tÕ vµ an ninh kh«ng cßn song hµnh n÷a mµ ®· trë thµnh hai vÊn ®Ò xung kh¾c lÉn nhau.

Trªn mét lÜnh vùc, c¸c nÒn kinh tÕ ch©u ¸ nh÷ng n¨m qua ®· trë nªn ngµy cµng dùa vµo Trung Quèc – vµ phô thuéc lÉn nhau – vÒ th−¬ng m¹i, ®Çu t−

vµ thÞ tr−êng.^(*)Vµ xu h−íng héi nhËp kinh tÕ khu vùc nµy ngµy cµng trë nªn m¹nh mÏ trong vßng bèn n¨m qua bëi sù

®iªu ®øng cña ch©u ¢u vµ sù t¨ng tr−ëng chËm ch¹p cña Mü. Nh−ng nh÷ng nÒn kinh tÕ nµy giê ®©y l¹i ®ang giao th−¬ng víi nhau b»ng lêi lÏ cña chñ nghÜa d©n téc, x©y dùng lùc l−îng h¶i qu©n, mua thªm vò khÝ vµ t¨ng c−êng kh¶ n¨ng triÓn khai qu©n sù. Trõ ngo¹i lÖ lµ Trung Quèc, tÊt c¶ nh÷ng quèc gia ch©u ¸ lín kh¸c, cho dï nÒn kinh tÕ ®ang ngµy cµng héi nhËp vµo nhau h¬n, ®Òu thay ®æi chÝnh s¸ch v−ît Th¸i B×nh D−¬ng, v−¬n tíi Hoa Kú ®Ó ®¶m b¶o an ninh.^{(**) (***)}

Nãi mét c¸ch th¼ng th¾n, ch©u ¸ Kinh tÕ vµ ch©u ¸ An ninh cµng ngµy cµng trë nªn kh«ng thÓ hßa hîp ®−îc.

Khi ch©u ¸ Kinh tÕ ®ang th¾ng thÕ trong mét thËp kû r−ìi võa qua sau

(*)§©y lµ bµi do chÝnh t¸c gi¶ rót gän cña Ên phÈm cïng tªn ®¨ng lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ Foreign Policy, th¸ng 10/2012.

(**)ViÖn sÜ cao cÊp, Ban ch©u ¸ thuéc Quü Carnegie cho hßa b×nh quèc tÕ.

(***)Héi viªn cao cÊp cña Héi ®ång §¹i T©y D−¬ng.

T

(2)

C©u chuyÖn vÒ… 51

khñng ho¶ng tµi chÝnh ch©u ¸ 1997- 1998 th× ch©u ¸ An ninh ®ang ngµy cµng lón s©u vµo nh÷ng xu h−íng bÊt æn gÇn ®©y.

Trong thùc tÕ, sù trçi dËy cña ch©u ¸ Kinh tÕ ®· hïng m¹nh ®Õn nçi th¸ch thøc c¶ vai trß cña Mü vèn ®· cã tõ l©u trong khu vùc nµy. Th−¬ng m¹i vµ ®Çu t− trong néi t¹i ch©u ¸ cÊt çnh nhanh tõ sau ChiÕn tranh L¹nh, nh−ng sù ph¸t triÓn cña m¹ng l−íi kinh tÕ ch©u ¸ vµ nh÷ng kÕt nèi chÝnh trÞ ®· ®−îc ®Æc biÖt cñng cè sau khñng ho¶ng tµi chÝnh 1997-1998 khi Hoa Kú bÞ ®¸nh gi¸ – ®Æc biÖt tõ çc quèc gia §«ng Nam ¸ – lµ ng¹o m¹n vµ bµng quan. Vµ trong nh÷ng n¨m tiÕp theo, çc hiÖp ®Þnh th−¬ng m¹i −u ®·i, çc tiªu chuÈn vµ ®Þnh chÕ khu vùc vµ c¶ nh÷ng thÓ chÕ ®−îc t¹o ra mµ kh«ng cã sù nhóng tay cña Mü ®· ngµy cµng ph¸t triÓn. Nh÷ng ®iÒu nµy ®e däa dÇn ®Èy Mü ra ngoµi r×a.

Nh−ng hai n¨m sau nh÷ng tranh c·i vÒ c¸c b·i ®¸ vµ ®¶o nhá ë BiÓn §«ng vµ BiÓn Nam Trung Hoa, ch©u ¸ An ninh ®· næ Çm Çm trë l¹i. Chñ nghÜa d©n téc hung h¨ng vµ ganh ®ua lÉn nhau cña thÕ kû XIX vµ XX ®· quay l¹i, gi÷ vÞ trÝ tiªn phong nh− nh÷ng c¨n bÖnh bÞ tª liÖt l©u ngµy bçng nhiªn sèng dËy, t¹o ra nçi ¸m ¶nh sÏ cã nh÷ng xung ®ét míi. Chi tiªu cho quèc phßng ë Trung Quèc, NhËt B¶n, Ên §é, Hµn Quèc vµ §µi Loan ®· t¨ng gÊp ®«i trong thËp kû võa qua, ®¹t tíi 224 tû USD vµo n¨m 2011. Ng−êi d©n ch©u ¸ ®· nç lùc trong nhiÒu thËp kû qua ®Ó ph¸t triÓn b¶n s¾c ch©u ¸ vµ t¨ng c−êng søc m¹nh tËp thÓ trong hÖ thèng toµn cÇu. Nh−ng sù héi nhËp kinh tÕ ®· kh«ng thÓ t¹o ra nÒn t¶ng cho an ninh tËp thÓ vµ hîp t¸c ë Th¸i B×nh D−¬ng. Thay vµo ®ã, trung t©m míi cña lùc hót kinh tÕ thÕ giíi cã vÎ mong manh vµ ®Çy m©u thuÉn.

Ch©u ¸ An ninh cã thËt sù sÏ nhÊn ch×m, hay thËm chÝ lµ ph¸ hñy, nh÷ng lîi Ých kinh tÕ ®· tõng kÐo ®−îc khu vùc nµy ra khái mét qu¸ khø suy yÕu?

Mét sè ý kiÕn tranh luËn r»ng ®©y lµ hiÖn t−îng t¹m thêi – chØ lµ m−u ®å bÊt chÊp ®¹o lý mµ c¸c chÝnh trÞ gia ch©u ¸ sö dông ®Ó l«i kÐo thªm sù ñng hé cho vai trß yÕu kÐm trong n−íc cña m×nh. Nh−ng qu¸ dÔ ®Ó cã thÓ lo¹i bá

®−îc nh÷ng biÕn cè gÇn ®©y nh− lµ nh÷ng s¶n phÈm cña chÝnh trÞ trong n−íc. Qu¶ lµ vËy, Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc vµ nhiÒu quèc gia kh¸c n÷a, ®ang tËp trung vµo ph¸t triÓn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trong n−íc. Nh−ng mÆc dï ®óng lµ chñ nghÜa s«-vanh cho m×nh lµ h¬n ng−êi ®ang ®−îc nh÷ng chÝnh trÞ gia bÞ soi xÐt cña ch©u ¸ sö dông nh−

mét m¸nh khãe hiÖu qu¶, th× nh÷ng m¸nh khãe nµy sÏ t¹o ra nh÷ng mÊt m¸t to lín vµ nh÷ng tæn th−¬ng l©u dµi.

Vµ nh÷ng c¶m xóc th× kh«ng dÔ bÞ kh¬i lªn hay t¾t ®i.

H·y nh×n vµo vÝ dô lµ nh÷ng sù kiÖn võa qua t¹i Trung Quèc: nh÷ng ng−êi biÓu t×nh ®· xuèng ®−êng håi mïa thu ë nhiÒu thµnh phè, nh÷ng doanh nghiÖp NhËt B¶n bÞ tÊn c«ng, hµng ngµn nh÷ng chuyÕn bay NhËt – Trung bÞ hñy, c¸c h·ng chÕ t¹o nh− Honda, Toyota, Panasonic vµ nhiÒu c«ng ty kh¸c cña NhËt ®· ®ãng cöa nhµ m¸y.

Hµn Quèc vµ NhËt B¶n ®· tè c¸o lÉn nhau ë cÊp quèc gia vÒ nh÷ng hßn ®¶o thËm chÝ cßn nhá h¬n rÊt nhiÒu. MÆc dï cã mèi quan hÖ th−¬ng m¹i rÊt m¹nh vµ cã cïng mèi quan t©m s©u s¾c vÒ nh÷ng

®e däa tõ CHDCND TriÒu Tiªn, hai quèc gia nµy thËm chÝ kh«ng thÓ ký ®−îc mét hiÖp −íc ®Ó th¼ng th¾n chia sÎ th«ng tin t×nh b¸o nh»m t¨ng c−êng hîp t¸c chèng l¹i mèi ®e däa chung tõ B×nh Nh−ìng.

(3)

52 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 1.2013

Nh÷ng biÕn cè nµy cho ta thÊy sù sai lÇm trong nh÷ng ®iÒu ng−êi ta ®·

viÕt vÒ sù ph¸t triÓn cña ch©u ¸ thêi gian qua. NhiÒu tranh luËn cho r»ng chiÕn l−îc cña NhËt B¶n hiÖn t¹i ®−îc xuÊt ph¸t chÝnh tõ nh÷ng c¶m quan chÝnh trÞ thùc dông – ®Æc biÖt lµ kh¸t khao muèn ®−îc c©n b»ng víi mét Trung Quèc ®ang ngµy cµng hïng c−êng. Nh−ng nÕu ®iÒu nµy lµ ®óng, th×

thËt khã cã thÓ hiÓu ®−îc nh÷ng c·i v·

nhá lÎ víi Hµn Quèc. H¬n thÕ n÷a, Tokyo tõ l©u ®· ®−îc xem nh− mét ®iÓn h×nh cho ch©u ¸ Kinh tÕ vµ lµ nguån lùc thóc ®Èy c¶ khu vùc réng lín héi nhËp h¬n vµo nhau. Mét NhËt B¶n hËu chiÕn tranh - ®ång minh m¹nh cña Mü víi mét ý thøc s©u s¾c vÒ ®ång nhÊt liªn ¸ -

®· Êp ñ nh÷ng ý t−ëng vµ hÖ t− t−ëng vÒ khu vùc liªn ¸ mµ ®Æc biÖt lµ trong vÊn ®Ò héi nhËp tiÒn tÖ ch©u ¸.

ThËt ng¹c nhiªn, ngay c¶ gi÷a lóc cao trµo cña c¸c vë kÞch ®Þa chÝnh trÞ trong mïa thu n¨m 2012 vÒ nh÷ng hßn

®¶o nhá, c¸c cuéc ®èi tho¹i gi÷a B¾c Kinh, Tokyo vµ Seoul vÒ mét HiÖp ®Þnh Th−¬ng m¹i Tù do ba bªn vÉn tiÕp tôc

®−îc tiÕn hµnh, trong khi ASEAN+3, gåm cã c¶ ba quèc gia ®ang cã tranh c·i m¹nh mÏ ë BiÓn §«ng (Trung Quèc, ViÖt Nam vµ Philippines) vÉn th«ng b¸o vÒ viÖc cñng cè thªm S¸ng kiÕn Chiang Mai víi c¸c cam kÕt sÏ t¨ng gi¸ trÞ cña gãi nµy lªn ®Õn 240 tû USD.

Do ®ã, nh÷ng ®éng th¸i ®Èy vµ kÐo gi÷a ch©u ¸ Kinh tÕ vµ ch©u ¸ An ninh

®· ®Æt ra mét sè vÊn ®Ò næi cém. Mét mÆt, nh÷ng ®Þnh chÕ ®a ph−¬ng chÝnh cña ch©u ¸ trªn thùc tÕ ®· ngµy cµng trë nªn kh«ng phï hîp ®Ó xö lý nh÷ng bÊt ®ång. Chñ nghÜa khu vùc liªn ¸ ®·

thÊt b¹i trong viÖc chÕ ngù nh÷ng qu¸i kiÖt cña chñ nghÜa d©n téc ë ch©u ¸ vµ c¶ nh÷ng thÓ chÕ ®ang tån t¹i, bao gåm

c¶ nh÷ng thÓ chÕ liªn quan ®Õn Mü, ®Òu

®· vµ ®ang kh«ng cã tiÕng nãi trong hoµn c¶nh rèi lo¹n cña nh÷ng n¨m võa qua. Lùc liªn kÕt gi÷a c¸c n−íc ASEAN

®· tan r· trong cuéc häp t¹i Phnom Penh vµo th¸ng 7/2012 khi mµ n−íc chñ nhµ Campuchia chØ trÝch ViÖt Nam vµ Philippines ®−¬ng ®Çu qu¸ m¹nh víi B¾c Kinh. Héi nghÞ th−îng ®Ønh §«ng ¸ míi ®©y (East Asia Summit – EAS) ®·

kh«ng lµm ®−îc g× ®Ó kÕt nèi néi dung cña nh÷ng cuéc häp th−êng niªn. Vµ DiÔn ®µn khu vùc ASEAN (ASEAN Regional Forum – ARF), mÆc dï ®−îc xem lµ diÔn ®µn an ninh hµng ®Çu cña ch©u ¸, t−¬ng tù, còng ®· thµnh mét

®Êu tr−êng cho sù buéc téi vµ kiÖn c¸o lÉn nhau.

Xem xÐt l¹i nh÷ng thÓ chÕ khu vùc cña ch©u ¸ cã thÓ gióp x©y dùng nh÷ng c¬ chÕ tèt h¬n ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, ®ång thêi kh¼ng ®Þnh thªm vai trß cña Mü.

Sù tr× trÖ vµ nh÷ng thãi quen “lÊy kiÖn c¸o lµm trung t©m” sÏ tiÕp tôc chiÕm −u thÕ trong c¸c cuéc häp khu vùc. Nh÷ng nhµ ngo¹i giao cµng ngµy cµng tÝch thªm ®iÓm vµo thÎ kh¸ch hµng bay th−êng xuyªn nh−ng ch¼ng lµm ®−îc g×

nhiÒu. DÜ nhiªn lµ sÏ rÊt cã Ých khi c¸c l·nh ®¹o quèc gia gÆp gì th−êng xuyªn.

Nh−ng sÏ kh«n ngoan h¬n nÕu nh− mét nhãm nh÷ng n−íc cã t− t−ëng gÇn gièng nhau, bao gåm c¶ Mü, cïng suy nghÜ vÒ mét ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng nghÞ sù khiªm tèn nh−ng thùc chÊt cho Héi nghÞ th−îng ®Ønh EAS tiÕp theo ®Ó quyÕt

®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò then chèt. Sau ®ã, dùa trªn nh÷ng vÊn ®Ò nµy, nh÷ng nhµ l·nh ®¹o cã thÓ t− vÊn tõ ARF vµ APEC, hoÆc mét tæ chøc nµo ®ã kh¸c phï hîp, ®Ó theo dâi tiÕn tr×nh thùc hiÖn víi nh÷ng hµnh ®éng thùc tÕ. §iÒu nµy sÏ b¾t ®Çu t¹o thªm tÝnh hiÖu qu¶

cho nh÷ng thÓ chÕ khu vùc vµ t¨ng

(4)

C©u chuyÖn vÒ… 53

c−êng thªm mèi liªn kÕt gi÷a c¸c quèc gia nµy.

VÊn ®Ò thø hai liªn quan ®Õn vai trß cña Mü ë ch©u ¸. Vai trß b¶o an cña Mü cho ch©u ¸ ®−îc t¨ng c−êng, cho dï nÒn kinh tÕ cña khu vùc nµy ®· ngµy cµng mang tÝnh liªn ¸ kÐo theo vÞ thÕ cña Mü bÞ thu hÑp l¹i ®¸ng kÓ.

HiÖn t¹i, Washington ®ang ®èi mÆt víi hai t×nh huèng chiÕn l−îc khã xö.

§Çu tiªn, ®ã lµ th¾ng lîi cña ch©u ¸ An ninh sÏ cã Ých cho Mü v× ®iÒu nµy sÏ cñng cè vÞ trÝ trung t©m cña Mü. Sau hÕt, th× Washington vÉn lµ mét lùc l−îng gi÷ c©n b»ng chiÕn l−îc quan träng cña ch©u ¸ vµ ®ang trë nªn quan träng h¬n khi søc m¹nh vµ sù triÓn khai h¶i qu©n cña Trung Quèc ®ang lín lªn.

T×nh thÕ tiÕn tho¸i l−ìng nan lµ ë chç, khi ®iÒu nµy x¶y ra, th× mét ch©u ¸ bÞ chi phèi bëi an ninh ®ång thêi còng sÏ trë thµnh mét khu vùc kh«ng æn ®Þnh.

Vµ sù kh«ng æn ®Þnh vµ bÊt an nµy chÝnh lµ nh÷ng ®iÒu mµ Mü ®· nç lùc tr¸nh trong suèt hai thËp kû võa qua.

VÊn ®Ò khã xö thø hai lµ ng−êi d©n Mü ®ang muèn t×m kiÕm mét vµnh ®ai ch©u ¸ æn ®Þnh vµ n¨ng ®éng trong mét thêi gian dµi vµ, víi môc tiªu ®ã, cÇn mét ch©u ¸ Kinh tÕ trçi dËy. Nh−ng nãi vÒ kinh tÕ, th× ch©u ¸ ®ang trë thµnh liªn ¸, nghÜa lµ t©m ®iÓm Mü sÏ cã thÓ bÞ nhÊn ch×m do nh÷ng h×nh mÉu th−¬ng m¹i vµ ®Çu t− sÏ ngµy cµng ph¶i

®ang lín lªn theo thèng kª con sè ®¬n thuÇn, nh−ng ®ang gi¶m ®i nÕu tÝnh theo t−¬ng quan. Ph¶n øng cña Mü còng ch−a cã tÝnh s©u s¾c vµ hîp lý. Do

t¸i c©n b»ng kinh tÕ. Ng−êi ch©u ¸ ®ang tËp trung t¹o ra cho nhau nhiÒu sø m¹ng chung vÒ kinh tÕ h¬n, trong khi vai trß cña Mü trong lÜnh vùc nµy l¹i

®ang gi¶m sót.

NÕu nh÷ng xu h−íng hiÖn t¹i tiÕp tôc ph¸t triÓn, Mü sÏ tiÕp tôc suy yÕu.

®iÒu ®ã sÏ yªu cÇu nÒn kinh tÕ Mü vµ nh÷ng nÒn t¶ng tµi chÝnh ph¶i t¸i sinh.

NÕu lÞch sö lµ mét lêi khuyªn, th× ®ã cã thÓ sÏ lµ mét cuéc khñng ho¶ng hoÆc mét sù dÞch chuyÓn mang tÝnh thay ®æi toµn bé cuéc ch¬i nÕu ch©u ¸ hoµn toµn

nh÷ng lo l¾ng sÏ t¨ng cao vÒ viÖc Trung Quèc sÏ bÞ r¬i vµo bÉy thu nhËp trung b×nh vµ ®ã sÏ lµ hiÓm häa tiÒm tµng ®èi víi sù æn ®Þnh chÝnh trÞ. §iÒu ®ã cã thÓ dÉn tíi viÖc nh÷ng ng−êi ch©u ¸ xÝch l¹i gÇn nhau th«ng qua mét mèi quan t©m chung lµ tr¸nh xa khái vßng xo¸y ®i xuèng cña Trung Quèc. T−¬ng tù nh−

thÕ, sù sôp ®æ bÊt th×nh l×nh cña CHDCND TriÒu Tiªn cã thÓ lµ mét mèi

tr×nh giao thêi trong tiÕn tr×nh thèng nhÊt Nam - B¾c TriÒu Tiªn.

Nh−ng ¤ng ThiÖn ®ang ph¶i ®èi mÆt víi mét trËn chiÕn khã kh¨n. Ngay c¶ khi theo c¸c kÞch b¶n kÞch tÝnh nh−

®−êng cho ¤ng ¸c léng hµnh