TẠP
CHÍVIỆT NAM HỘI
NHẬPSỤ THAM GIA CÙA NGƯỜI DÂN TRONG XÂY DỰNG ĐÔ THỊ THÔNG MINH ở THÀNH PHỐ Hồ CHÍ MÌNH
13. ThS. Đặng Kim Quyên
TrườngCao đảng kinh tế TP. Hồ Chí Minh
T
p. đặc biệt, đà phátvị thếHồ Chí là trung tâm triêncó quy môMinhnhanh, đã với lớn lớnvaivề kinh tế,vàtròkhăngđang là đô địnhtrênthịvăn hóa, khoa học - kỳ thuật của cả nước, là địa phương có vị trí chiến lược quantrọng. Tuy nhiên, sựthamgia của người dân trong hoạt động quản lý xã hội nói chung, trong xây dựng đô thị tại TP. Hô Chí Minh vẫn còn một số bấtcập.Thực trạng về sự tham gia của người dân trong xây dựng đô thị thông minh ở TP.Ho Chi Minh 1
Thành phổ Hồ Chí Minh với vai trò là đô thị đặc biệt, có quy mô lớnvà đang trên đà phát triên nhanh, đã khăng định vị thê là trung tâm lớn vê kinh tê, văn hóa, khoa học - kỹ thuật của cả nước, là địa phương có vị tríchiên lược quantrọng. TP. Hô Chí Minh cũng đã quan tâm đến việc tạo điều kiệncho người dân tham giavào hoạt động quản lý nhà nước, quản lý xã hôi (QLXH).
Đặc biệt, Đêán xây dựng TP. Hô Chí Minh trở thành Đô thị thông minh (ĐTTM) giai đoạn 2017 - 2020, tầm nhìn 2025 xác định đặt “người dân làm trung tâm của đô thị” được hiêu là người dân sẽ có chât lượng sống tốt, được phục vụ tốt và có thể tham gia vào quá trình giám sát, quản lý và xây dựng thành phô'; đông thời, tăng cường sự tham gia quản lý của người dân trở thành mộttrong 4 mục tiêucủa Đê án2. Tuynhiên,
sự tham gia của ngườidân trong hoạtđộng QLXH nóichung, trong xây dựng đô thị tại TP. HồChíMinhvẫn còn một sốbấtcập.
Thứ nhất, về sự chù động tham gia và hình thức tham gia củangườidân.
Thực tế hiện nay cho thấy, còn không ít người dân vẫn chưa ý thức đầy đủ và sâu sắc về quyền và lợi ích của mình khi thamgiavào hoạt động QLXHvà xây dựng ĐTTM. Người dân vẫn còn tâm lý “ngại”
tham gia vào các lĩnh vực xã hội của địa phương mà chủ yếu chỉ tham gia khi được hỏi ý kiến. Như vậy, để người dân chủđộng hơn nữa tham gia QLXH, trước hết cần cụ thế hóa quyền tham gia quản lý nhà nước, QLXH của người dân được quy định trong Hiến phápnăm20133.
Thửhai, ve sự tham gia cỉia người dân vào bầu cử người đứng đầu khu dân cư.
Trưởng ấp, tổ trưởngtổdân pho,trưởng khuphố do người dân trực tiếp bầu và được hình thành, hoạt động trên sự tín nhiệm của người dân. Những người do dân trực tiếp bầu thì tổ trưởng và trưởng ban điều hành khu phố là người tiếp xúc trực tiếp với người dân nhiều nhấtnênmức độ gắn bó giữa họ với người dân là tương đối lớn. Người dân được tự do đề xuất, lựa chọn những người hoạt động có hiệu quả trong các đơn vị tự quản đế đại diện cho tiếngnói của mình.
52
sô 247-THÁNG 4/2022NGHIÊNcúuKHOAHỌC
Mặc dù Pháp lệnh Thực hiện dânchủở xã,phường, thị trấnquy định phàicó ítnhất haiứngcử viên đêngườidânlựa chọn,song giai đoạn 2015 - 2017, kêtquảkhảo sát của PAPI đãtừng chỉ ra, trên thực tể người dân cho biết có rất ít địa bàn cua TP. Hồ Chí Minh có hai ứng cửviên trở lên4. Điều này ảnh hường đến quyềnquyết định của người dân trong lựa chọn người đại diện cho tô chứctự quản ở cộng đong dâncưcủa mình, TP. Hô Chí Minh cũng là nơi có sô cử tri được mời tới tham gia bỏ phiếu bầu người đứng đầukhu dân cư5.
Tronggiai đoạn 2018 - 2020,các thông tin vêbâu cử đãđược công khai, minhbạch hơn đê người dân năm băt kịp thời. Các thông tin vê ứng cử viên, quy trình, cách thức bâu cử, quyên và nghĩa vụ của cử tri cũng được ủyban nhân dân các xã, phường, thị trân trên địa bàn Thành phô thông tin một cách kịp thời, công khai, đầy đủ và chính xác. Do đó, hiện nay, tỷ lê người dân tham gia bâu cử người đứng đâu khu dân cư đã caohơn. Điều này đóng gópvào việc nâng cao chì sô thành phân “sự tham gia của người dân cơ sở” trong chỉ số PAPI năm 2018 của TP. Hồ Chí Minh đạt 4.84, cao hơn so với năm 2017 (năm 2017 là 4.7)6,gópphần pháthuy quyền làm chủ của nhândân,thuhútsự tham giacủa người dân vào các hoạt độngcùa CỌĐP.
Thứ ba, sự tham gia các mô hình tự quản của ngườidân.
Tại TP. Hồ Chí Minh, các mô hình tự quản đã hình thành và bước đầu đã thu hút sự tham gia và tạo lòng tin của nhiều tầng lớp nhân dân. Tuy nhiên, thực tê có nhiêu mô hình tự phát, không được hướng dẫn, quy định rõ về chức năng, quyền hạn dẫn đên người dân không có cơ chê tham gia các mô hình tựquản này trong QLXH, xây dựng Thành phô. Điên hình trong sô các mô hình tự quản tại TP. Hồ Chí Minh là mô hình các “hiệp sĩ” trong phòng, chống tội phạm. Mô hình các nhóm “hiệp sĩ” đường phố tại TP. Hồ Chí Minh thành lập tự phát và hoạt động được một thời gian, dù mang lại những hiệu quả nhât định trong việc
hồ trợ lực lượng công an phòng, chống tội phạmvàđược chính quyên ghi nhận nhưng chưa được chính quyên Thành phôquyđịnh rõ chức năng,nhiệm vụ, quyên hạn.
Thứ tư, sự tham gia đóng góp tự nguyên của người dán.
Đónggóptự nguyệnđeđầu tư xây mới hoặc tu sửa các công trình công cộng, dần sinh ở địa bàn dân cư như nhà văn hóa, đường, trường, trạm..., là một hình thức biếu hiện sự tham gia tự nguyện, chủ động của ngườidân,thay vì bị ép buộc. Khi người dânchủ động tham gia, họsẽ đóng góptích cực vào các quy trình dự án, từ khâu khởi động đên khâu giám sátcông trình. Tại TP.
Hô Chí Minh, sự đóng góp của người dân có xu hướng ngày càng tăng lên, các đóng góp củangười dân thê hiện dướinhiêu hình thức khác nhaunhư đóng góp vốn trực tiếp, côngsức, đất đai...
Như vậy, đối với các công trình do người dân đóng góp thì mức độ tham gia của người dânrât cao. Tuynhiên, các công trình công cộng do Nhà nước đầu tư 100%
vôn thì mức độ tham gia của người dân bị hạn chế nhiều. Tỷ lệ người trả lời cho biết đóng góp của họ được cộng đông giám sát thông qua Ban Giám sát đâu tư của cộng đòng hoặc Ban Thanhtranhândân cao hơn những năm trước. Mặc dù vậy, vai trò của hai ban này còn rất hạn chế trong thực hiện giám sát tại cơ sở.
Bên cạnh đó, trách nhiệm giải trình đối với việc thực hiện các khoản đóng góp của người dân cũng còn hạn chê. Người dân chưa được thông tin rõ việc sử dụng các khoản đóng góp của họ như thê nào. Các sổ liệu cụ the của việc sử dụng các khoản đónggóp chưa thực sự công khai. Điều này gây khókhăn cho người dân trongquá trình giám sát việc sử dụngcác khoản đóng góp.
Thứ năm, sự tham gia của người dân trong xây dựng cộng đồng dân cư thông minh.
Hiện nay, một trong những bước đột phá của TP. Hô Chí Minh là triên khai dịch vụ công trực tuyến (DVCTT), tạo thuận lợi
sô 247 - THÁNG 4/2022
53
TẠP
CHÍVIỆT NAM HỘI
NHẬPcho người dân trong giải quyết thủ tục, hồ sơ. Mặc dù hầu hết các quận, huyện của thành phố đã triển khai DVCTT, tuy nhiên, thực tế người dân chưa “mặn mà” với DVCTTmàvần trực tiếp đen cơquan công quyênđê thực hiện các thủ tục hành chính,
“họ hâu như không quan tâm đên những tiện ích công quamạng mànêu có cũng chỉ là tham khảo”7.
Năm 2020, trước diền biểnphức tạp của dịch Covid-19, ủy ban nhân dân (UBND) TP. Hồ Chí Minh đã đẩy mạnh cải cách hành chínhthông qua việc tăng cường cung ứng DVCTTmức độ 3, mức độ 4người để tạo thuận lợi hơn cho người dân và tránh tập trung đông người, góp phần phòng, chông dịch. Như vậy, giải quyêt hô sơ qua DVCTT không chỉ trở thành xu hướng tât yếutrongcẩu trúc ĐTTM thành phốmà còn là giải pháp hạn chê tối đa tiếp xúc đông người trong lúc dịch Covid-19 còn phức tạps. Do đó, người dân cũng đã từng bước tích cực và chủ động hơn trong việc tham giasử dụng DVCTT.
Giải pháp tăng cường thu hút sự tham gia của nguôi dân trong xây dựng đô thị thôngminh
Một là, đây mạnh côngtáctuyên truyền đê người dãn nâng cao ỷ thức, chủ động tham gia xây dựngĐTTM.
Trước hết, cần đẩymạnhcông tác tuyên truyền để người dân hiểu được tầm quan trọng, ý nghĩa của việc tham gia hoạt động quản lý nhà nước, QLXH nói chung trong xây dựng ĐTTM. Những người lớn tuôi thường không được tiêp cận nhiêu với internet nên các cơ quan nhà nước của thành phố cầntập trung vào tuyên truyền thông qua báo, đài truyền hình thành phố... Đối với những đối tượng có thể tiếp cậntốt internet như những người có trình độ học vấn cao, trẻ tuổi.., thì chính quyền địa phương (CQĐP) cần sử dụng phươngthức tuyêntruyền thông quainternet, mạngxã hội.
Có thể nói, sự tham gia củangười dân nhằm giúp chính quyền thành pho quản lý công dân theo hướngquản lý côngdânđiện
tử. đây là một trong những ứng dụng trong xây dựng ĐTTM được đánh giá cao vì tác động trực tiếp đến đời sống nhân dân, đê bản thân mồi côngdânđều cótheđónggóp dừ liệu cho hệ thông thông tin của một đô thịđược quảnlý trên nền hạ tầng công nghệ thông tin.
Hai là, tiêp tục đôi mới phương thức huyđộngsựthamgia của người dân.
Để thu hút sự tham gia của người dân trong xây dựng ĐTTM, đòi hỏi người dân hiêu rõ được vị trí, quyên hạn của mình để tích cực tham gia vào kiểm tra, giám sát việc thực hiện. Vì vậy, cần chú ý tới tổ chức các hình thức, phương thức tham gia của người dân. Khi người dân tin bộ máy CQĐP thì lãnhđạođịa phương cân sẵn sàng cung câp thông tin, lăng nghe và tiêp thu những ý kiênđóng góp củangười dân vào việc giải quyết các vấn đề của địa phương, từ đó, người dân sẽ tích cực tham gia vào công việc củađịaphương.
Bên cạnh đó, các cấp chính quyền của thành phô cân có những giảipháp triên khai hiệu quả Luật Tiêp cận thông tin năm 2016, Luật Trưng cầuý dân năm 2015 đểphát huy hiệu quảdân chủtrực tiêp, gópphânthực hiện quyênthamgia quản lý nhà nước, QLXH của người dântrênđịabàn Thành phố.
Ba là, tăng cường chỉ đạo việc hảo đảm quyên của người dân trong thực hiện các mô hình tự quản.
UBND Thành phố cần chỉ đạo các địa phương thực hiện nghiêm túc, có hiệu quả Pháp lệnh Thực hiện dân chủ ở xã, phường,thị trân, đặcbiệt, chỉđạo thực hiện Quyết định số 24/2017/QD-UBND ngẩỵ 25/4/2017 củaUBNDthànhphốvềquy chế tô chức và hoạt động của âp, khu phô, tô nhân dân, tổ dân pho, đồng thời, phát huy vai trò giám sát của Mặt trận Tô quốc, của phòng nội vụ các quận, huyện.
Cáccơquan chức năng cần sớm nghiên cứu, quy định chức năng, quyên hạn các nhóm “hiệp sĩ”đường pho làto chức xã hội tựquảncủaquânchúng tại xã, phường.Qua đó sẽtạo cơ sở để các nhómnày hoạt động
54
sô 247-THÁNG 4/2022NGHIÊN CỨU KHOA
HỌCnhằm động viên và tập hợp những người có uy tín trong cộng đông dân cư, có tâm huyêt trong việc bảo vệ an ninh trật tự, xây dựng nêp sông mới; cùng nhau vận động, giáo dục, cảm hỏa những người có hành vi vi phạm pháp luật, trái đạo đức xã hội.
Bốn là, xây dựng kênh kếtnổi đe người dân thamgia giảm sát quá trĩnh xây dựng ĐTTM.
Chính quyền các cấp của Thành phố cân xây dựng các kênhthông tin kêtnôi phù họp, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho người dân giám sát vànêu ý kiến, phản ánh các bức xúc, thực hiện vai trò giám sát của mìnhvề các vấn đề trong xây dựng ĐTTM. Người dân tham gia trong suốt quá trình xây dựng và triênkhai các chính sách, giải pháp, dịch vụ của ĐTTM theođúng phương châm “dân biêt, dân bàn,dânlàm, dân kiêmtra”.
Đặc biệt, chính quyền các cấp của Thành phô cân nghiên cứu xây dựng các phưcmg thức tương tác thông tin phù hợp vàthôngqua việc cung câp dữ liệumở rộng rãi, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho người dân và doanh nghiệp nêu ý kiến, phản ánh các bức xúc, thực hiện vai trò giám sát của mình đế cung cấp thông tin cho thành phố về các vấnđề, như: y tế, an toàn thực phàm, môi trường..đối thoại vớichính quyền và tham gia trong suốt quá trình xây dựng và
Chú thích:
1. Đe ánxây dựng TP. Hồ Chí Minh trơ thành đô thị thông minh giai đoạn 2017 - 2020, tầm nhìn 2025 được phê duyệtkèm theo Quyêtđịnh số 6179/QĐ- UBND ngày23/11/2017 cùa ủy ban nhân dân TP.
Hô Chí Minh.
2. Bốnmục tiêu gồm: bảođảm tốc độtăng trưởng kinh tếvà hướng đến kinh tế tri thức, nâng cao chất lượng môi trường sông và làm việc, quântrị đô thị hiệuquả, tăng cườngsựtham gia quảnlý của người dân.
3. Điều 28, Hiến pháp năm 2013: “Công dãn có quyền thamgia quàn lý nhànước và xã hội, tham gia tháoluậnvà kiến nghị với cơ quannhà niỉớc về các vấnđề củacơ sở, địa phương và cã nước 4. PAP1 (2016) Việt Namcho biết: “bầu cứ đại diện thôn/tổ dân pho ít cạnh tranh nhất ở TP. Hồ Chí
triên khai các chính sách, giải pháp, dịch vụ xây dựng thành phố trên cổng thông tin điện tử đê người dân, doanh nghiệp có kênh chủ động kết nối và góp ý cho chính quyền Thànhphố.
Năm là, tăng cường kiêmtra, thanh tra việc thực hiện thu hút người dán và tăng cường trách nhiệm giãi trình của CQĐP trongxây dựng ĐTTM.
Kiểmtra, thanh tra việc các cơ quan, tổ chức thực hiện thu hút người dân trong triển khai xày dựng ĐTTM đê kịp thời phát hiện sai sótvà điêu chỉnhnhững nội dung, hoạt động khôngphù hợp. Bảo đảm việc thu hút sự tham gia của người dân có sựcamkếtvà ủng hộ cao nhât của CQĐP, đượcthực hiện mộtcách thực chất, tránhhình thức.
Mặt khác, chính quyền các cấp của Thành phô, trong thu hút sự tham gia của người dân phải găn với việc thực hiện nghiêm túc trách nhiệm giải trình của CQĐP. CQĐPphảiduy trì và thực hiện một cách thực chất việccông bố, cung cấp thông tin chính thức đối với hoạt động xây dựng ĐTTM, thường xuyên tổ chức việc giải trình những hoạt độngcùa mình trướcnhân dân địa phương. Đặc biệt,Thành phố phái có cơ chế công khai, minh bạch tat cả các khoản đóng góp của nhân dân đê nhân dân biêt và giám sát./.
Minh, nơichỉ có 20%sổ trá lời cho biết có từ hai ứng cứ viên trởlên đẽ họ lựa chọn
5. PAP1 (2017) ViệtNam cho biết: “(ý lệngười trà lời chobiết gia đình được mời đi bầu trườngthôn/
to trưởng tổ dán phổ (%) ở TP. Hồ Chí Minh là 26,92% (thâp nhấtcả nước), trung bình cảnước là 56.18%, caonhất là BắcGiang 93.95%
6. Hiện naychì số PAPI 2019 củaTP. Hồ ChíMinh cũngnhư các tình, thành phốchưa đượccông bố vì chỉ số nàycủanăm thường công bố vào tháng4cùa nămsau, do đó chisốnăm 2019thườngđược công bốvào tháng 4/2020. www.papi.org.vn.
7. Chưa mặn mà với dịchvụcôngtrực tuyến, http://
, ngày 07/3/2017.
www.sggp.org.vn
8. Thànhphố Hồ Chí Minh tăng giải quyết công việc qua mạng,https://bnews.vn, ngày 26/3/2020.
sô 247-THÁNG 4/2022
