NGHIÊN CỨU
RESEARCH
Thực trạng và giải pháp tăng cường quản lý nhà nước đối với hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
Hà Ngọc Sơn
Uỷ ban nhân
dânhuyện Ngọc Lặc, tỉnh Thanh
HoáĐầutưtrực tiếp nước ngoài là hoạt độngquan trọng trong phát triển kinh tế ởViệt Nam. Bài viếttập trung nghiêncứu thực trạngvà giải pháp quảnlý nhànước đối với hoạt động đầu tư trựctiếp nước ngoài theo 3nội dung cơ bản củaquản lý nhà nước: [1] Banhành chính sách, pháp luậtvề hoạt động đầu tưtrực tiếp nước ngoài, (2) Tổ chức thực hiện các văn bản pháp luật điều chỉnh hoạt độngđầu tư, tổ chức hoạt động xúc tiến đầu tư,quản lý hoạtđộng đầu tư tạicác địa phương; (3) Kiểm tra, giámsáthoạt động đầu tư trựctiếp nướcngoài.
Asia-PacificEconomicReview
1. Cơsở lý thuyết vềquản lý nhà nước đối với hoạtđộng đâu tưtrực tiếp nước ngoài
Đầu tư trực tiếp nước ngoài là quá trình di chuyển vốntừquốc gia này sang quốc gia khác theo cam kếtđầu tưđược thỏathuậncólợi cho cả nước đi đầu tư vànước đầutư. Đây là hình thức xuất khẩu tư bản.
TạiViệt Nam, khoản 12 điều 3 Luậtđầu tư2005
"Đầu tư nước ngoài là việc nhà đầu tư nước ngoài đưa vàoViệt Namvốnbằng tiền và các tài sản hợp phápkhác đểtiến hànhhoạt động đầutư".
Có thể hiểu "Đầu tư nước ngoài tại một quốcgia là việc nhà đầu tư ở một nước khác đưa von bằng tiền hoặc bất kỳ tài sản nào và quốc gia đó để có quyền sở hữuvà quản lý kiểmsoát hoạt độngkinh doanh với mục tiêulợi nhuận". Tài sảnđược đềcập đến trong kháiniệmnàytheo thông lệ quốctế có thể là tài sản hữu hình (như máy móc, thiết bị, nhà xưởng, công nghệ...),tàisảnvô hình (như quyền sở hữu trítuệ,bí quyết kinh doanh, kinh nghiệm- trình độ quản lý...)hoặc tài sản tàichính (nhưcổ phần, cổ phiếu...).
Quản lý nhà nước là hoạt động mang tính chất quyền lực Nhà nước, được sử dụng quyền lực Nhà nước để điều chỉnh các quan hệxã hội. Thông qua hoạtđộngquản lý nhà nước đối với hoạt động đầu tưtrực tiếp nước ngoài, Nhànước định hướng,xác định mục tiêu, tác động, điều chỉnh hoạt động đầu tư trực tiếpnước ngoài.Theo nghĩa rộng, quản lý nhà nước đốivới hoạt động đầu tư trực tiễp nước ngoài là toàn bộ hoạt động của bộ máy Nhà nước,bao gồm cả lập pháp (ban hành văn bản pháp luật), hành pháp (tổ chức thực hiện,thanh trá, kiểm trá) và tư pháp (giải quyết tranh chấp, xử lý vi phạm). Theo nghĩa hẹp, quảnlýnhànước đốivới hoạtđộng đầu tưtrực tiếp nước ngoài chỉ baogồmchứcnăng hành pháp, quản lý nhà nước đối với hoạt động đầu tư
trực tiếp nước ngoài được đề cập trongbài viết này đượchiểu theonghĩa rộng:
Quản lý nhànước đối với hoạt động đầu tưtrực tiếp nước ngoài là quá trình Nhà nước xây dựng, ban hành chính sách, pháp luật hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoài; tuyên truyền, phổ biến chính sách; tổ chức bộ máy và quytrình thựchiện đầutư trựctiếp nướcngoài; thanhtra - kiểm tra việc chấp hànhquy định của luậtđầu tư nhằm điều chỉnh các mốiquan hệ phát sinh trongquá trìnhthựchiệnđầu tư nước ngoài.
2. Thực trạng quản lýnhà nước đôl với hoạt động đâu tư trực tiếpnướcngoài
Một là, banhành vănbản,chính sáchphápluậtvề hoạt động đầu tư trực tiếp nướcngoài
Để quản lý, điều chỉnh hoạt động đầu tư nước ngoài, Chính phủ đã ban hành nhiều văn bản pháp luật theo hướng ngày càng phù hợp với tình hình thực tiễn. Năm 1987, Chính phủ ban hànhluậtđầu tư nước ngoài năm 1987, chính thức mở cửa cho đầu tư nước ngoài. Năm 2007, gia nhập tổ chức Thương mại Thế giới là bước ngoặt trong việc thu hút vốn đầutư trực tiếp nước ngoài. Từ đó, số vốn đăng ký, số vốn điều chỉnh, số dự án FDI vào Việt Nam ngày càng tăng. Trong những năm qua, khu vựcFDI luôn co' tốc độ tăng trưởng cao hơn tốc độ tăng trưởng GDP cả nước. Trước đại dịch, tốc độ tăng trưởng GDP đạt khoáng 6,75 %/năm. Khi cóđại dịch, đểgiảm thiểu tác độngcủa Covid-19, Các quyết sách kịp thời của Chính phủ như Nghị quyết 105/NQ-CP, Nghị quyết số 128/NQ-CP. Sự kịp thời của các quyết sách của Chính phủ là một trong những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến dòng vốnđầu tư nước ngoài vẫn tiếp tục chảy vào nước ta. Nhờ năng lực chống chọi, nền tảng vưng chắc, các doanh nghiệp FD1 đã xử lý tương đối tốt các tình huốngvà duy trì đầu tư vào Việt Nam. Đầu năm 2022, Việt 8 5 Kinh tế Châu Ả - Thái Bình Dương (Tháng 4/ 2022)
Nam thu hútgần 5 tỷ USDvốn FDI, vốn thực hiện củadự án đầu tư nướcngoàitrong 2 tháng đầu năm đạt2*68tỷ USD, tăng 7,2% so với cùng kỳnăm ngoái và tăng 0,4 điểmphân trăm so với tháng 1/2022.
Đểquản lý hoạtđộng đàu tư nướcngoài, các cơ quan quản lý từ trung ương tới địa phương bao gồm: [1] Chính phủ Việt Nam, (2) Bộ kế hoạch và đầu tư, (3) Các bộ, cơquan ngang Bộ, cơ quan thuộc Chính phủ, (4)ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương. Trong đó, nhiệm vụ, quyền hạn của ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương khá toàn diện và chủ động, tuy nhiên giớihạn theođịagiớihành chính. Vì vậy, một số tỉnh có định hướng và chính sách mạnh mẽ thu hút vốn đầu tư nước ngoài như Hải Phòng, Long An, Bắc Ninh, Đồng Nai, Bình Dương,Hà Nội,thành phố Hô Chí Minh dẫn đến kết quảthu hút vốn đầu tư nước ngoài nhữngtỉnhnàyluôn dẫn đầu cả nước.
Hình 1: Thu hút FDI theo địa phương
ICa cáu dáutư FDI tb«o dỊa phumw MM ™Sóaựưưaono
Nguồn: Cục Đầu tư nước ngoái- Bộ Kế hoạch và Đầu tư
Hai là, tổ chức thực hiện các vănbản pháp luật điều chỉnh hoạt động đầutư,tổ chức hoạtđộng xúc tiến đầu tư, quản lý hoạt động đầu tư tại các địa phương
Kết quả tổ chức thực hiện các văn bản pháp luật điều chỉnh hoạt động đầutư,tổchứchoạtđộngxúc tiếh đầu tưthể hiện rõ nét qua sốliệu thu hút vốn đầu tư nước ngoài qua các năm và so sánh với số liệu thu hút vốn đầu tư nước ngoài các nướctrong khụ vực. Năm 2020, Việt Nam trởthành một trong những nước thu hút FDI lớn nhất trong khu vực Đông Nam Á, đứng thứ 19 trong danh sách các quốc gia thu hút FDI nhiều nhấtthế giới. Trong khuvực ASEAN, việt Nam là một trong sốítcácquốcgiavẫn duytrì dòng vốn FDI ổn định qua nhiều năm. Năm 2020, trong khi vốn FDI vào cácquốc gia lớn trong khu vực như Singapore,Thái Lan, Indonesia đều sụt giảm mạnh do ảnh hưởngcủa đại dịch Covid-19 và căng thẳng thương mại giữa nhiều nền kinh tế lớn trên thế giới, nguồn vốn FDI vào Việt Nam giảm không đáng kể.
Giai đoạn trước đại dịch Covid-19, dòng vốn FD1 vào Việt Nam tương đối ổn định. Năm 2020, tổng lượng vốn FDI vàoViệtNam giảm 6,7% so với năm 2019, với giá trị khoảng 21 tỷ USD, trong đó vốn đăngký cấpmới là 14,6tỷUSDvà vốn đăng ký điều chỉnh là 6,4 tỷ USD. Đặc biệt, vốn đăng ký cấp mới cao hơn khoảng 2- 3 lần so với vốn đăng ký điều
chỉnh, chứng tỏ Việt Nam là điểm đến hấp dẫn đối với các nhàđầu tư mới. Năm 2021, vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam đạt 31,15 tỷ USD, tăng 9,2% so với cùng kỳ năm 2020. Điều này cho thấy các nhà đầu tư nước ngoài đãđặtniềm tin rất lớn vàomôi trường đầu tư ViệtNam.vốnđầu tư đăng ký mới và điều chỉnh đều tăng so với năm 2020, đặc biệt vốn điều chỉnh tăng mạnhtới 40,6%. Thêmvào đó, năm 2021đánhdấusự cải thiện trong "chất lượng" dòng vốn khi tăng quy mô vốn bình quân dựán mới, giảm số dự án quy mô nhỏ, ítgiá trị gia tăng,số lượng dự án quy mônhỏ dưới 5 triệu USD giảm 33,9%, các dự án có quy mô nhỏ dưới 1 triệuUSD giảm 33,2% so với cùng kỳnăm 2020. Quy mô vốn bình quân dự án đầu tư mới gần8,8 triệuUSD/dựán,cao hơnso với mức 5,8 triệu USD/dự án của năm 2020. Quy mô bình quân dự án điệu chỉnh vốn gần 9,2 triệu USD/lượt điềuchỉnh, cao hơn so với mức 5,6 triệu USD/lượtđiều chỉnh củanăm2020.
Trong bốn hình thức đầu tư bao gồm (1) 100%
vốnđầu tư nước ngoài, (2) liên doanh,(3) hợp đồng BOT, BT, BTO, (4) hợp đồnghợp tác liêndoanh, đặc thù tại Việt Nam là 72,8% tập trungvào hình thức 100% vốnđầu tưnước ngoài, 21,4% liêndoanh,còn lại là hình thức hợp đồnghợp tác. Việc thành thập thực thể kinh doanh góp phần thúc đẩy phát triên kinhtẽ, tạo thêmnhiêu việclàm,tăng thu nhập cho người lao động, góp phân giảiquyẽt đói nghèo, nâng cao đời sống người dân; gia tăng nguôn thu cho ngần sách nhà nước.
Ba là, kiểmtra, kiểm soát hoạtđộng đầu tư trực tiếp nướcngoài
Bên cạnh những kết quả đạt được,hoạt độngđầu tư trực tiếp nước ngoàicỏn tôn tại một sốnhững tác độngtiểu cực, nổi bật là các vẩn đê vêônhiêm môi trường, chuyển giá, trốn thuế, vi phạmquyềnlợi lao động. Ngoàira, việc các doanh nghiệp FDI khai thác bừa bãithiêu quy hoạch các tài nguyên khoáng sản từdâu khí đến than đá, quặng... đã và đang gây tổn that lớn nguôn tài nguyên không tái tạo ăuợc của Việt Nam. Hiện tượng nhà đầu tư núp bóng với nhiều hình thức như lẩntránh thuế, sản xuất hàng giả,hàng nhái, xâm phạm an ninh - quốc phòngxuất hiệnngày càng nhiều.
Chính vì vậy, việc kiểm tra, kiểmsoáthoạt động đầu tưtrực tiếp nước ngoài là nhiệm vụvôcùng cần thiết. Nhiều địa phương vì mục tiêu gia tăng số dự án đầu tư và tập trung vàochínhsách thu hút đầutư trựctiếp nước ngoài mà coi nhẹ các hệ quả vềmôi trường và cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên. Theo thống kê đầu tư theo ngành- lĩnh vực kinh tế, các nhà đầu tư nước ngoài đầu tư vào ngành công nghiệp chế biến, chế tạo dẫn đầu với tổng vốn đầu tưđạt trên 18,1tỷ USD, chiếm 58,2% tổng vốn đầu tư đăngký. Ngành sảnxuất, phânphối điện mặcdù thu hút được số lượng dựánmới, điều chỉnh cũng Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (Tháng 4/ 2022)
87
NGHIÊN CỨU
RESEARCH
nhưgópvốnmua cổ phần không nhiều,song có dự áncó quymô vốn lớn nên đứngthứ 2 với tổng vốn đầu tư trên 5,7 tỷUSD, chiếm 18,3% tổng vốnđautư đăngký. Những ngành nghề chủđạo này đềucầnsự giám sát chặt chẽ về quy trình xả thải,nguồn nguyên liệu đầu vào...Vai trò của các địa phương đặc biệt quan trọng trong hoạt động kiểm tra, kiếmsoátnày.
3. Giải pháp tăng cường quản lý nhà nước về hoạt động đâu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt Nam
Trong bối cảnh nguồn cungvốn trong nước còn hạn chế, sự cạnh tranh giữa cácquốcgia đang phát triển có sự tương đồng về thịtrường,trình độ phát triển, công nghệ vàlao độngtrong việc thuhút vốn đầu tư FDI ngày càng gay gắt, mộtsốgiải pháptăng cường quản lý nhà nướcvề hoạt động đầu tư trực tiếp nước ngoàiđược bài viết đề xuất bao gồm:
Một là,về chính sách,kếhoạch và văn bản pháp luật:
- Rà soát, điều chỉnh kịp thời chính sách đầu tư nước ngoài cho phù hợpvà theo kịp vớinhững biến động của kinh tếtoàn cầu vànhữngthay đổi trong chiến lượcthu hút doanh nghiệp FDI của các quốc gia cósự tương đồng về điều kiện kinh tế, lao động trong khu vực. Bộ Kế hoạch và Đầu tư tiếp tục nghiên cứu đánh giáthậntrọng về chính sách ưu đãi đầu tư theo quy mô dự án đầu tư và theo địa bàn kinh tế.
- Tạo thuận lợi về môi trường đầu tư kinh doanh, tháogỡ các khókhăn, vướng mắc vềchínhsách, thủ tục để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho hoạt động của các doanh nghiệp, nhà đầu tư. Bổ sung chính sách và các biện pháp để phát triển công nghiệp hỗ trợ, cải thiện thủ tục hành chính,...
- Để giảm thiểuảnhhưởng của đại dịchCovid-19, đẩynhanh quá trình cầnthiết để đưa cáchoạt động kinh tế, xã hội trởlạithờikỳ bình thườnghóa, xóa bỏ tình trạng đứtgãy chuỗi cung ứng hàng hóa, lao động.
- Chính phủ cần xây dựng các quy định, tiêu chuẩn để làmcăn cứ chocác địa phương, Bộ, Ngành thu hút đàu tư FDI theo hướng bền vững. Từ đó, giúp Việt Nam lựa chọncácnhà đầu tưnước ngoài có công nghệ tiên tiến, thânthiện với môitrường, có năng lực tài chính ổn định...góp phần tăng cường hiệu quả hoạtđộng đầu tư trựctiếp nước ngoài.
- Ràsoát,bổ sung các điềukiệncần thiết thu hút đầu tư trựctiếp nước ngoài nhưquỹđấtsạch, mạng lưới điện, nước,giao thông, tăng cường việc đào tạo nguồn nhân lực chấtlượngcao,
Hai là, Về tổ chức thực hiện, quản lý hoạt động đẵu tưtrực tiếp nước ngoàitại các địa phương
- Ở Trung ương, Bộ kế hoạch- đầu tư chủ động
phối hợp với các cơ quan ngoại giao, các hiệp hội doanh nghiệp, các công ty tư vấn, công ty luật, ngân hàng, quỹ đầu tư để tiếp cận lên danh sách các doanh nghiệp đang quan tâm đến đầu tư tại Việt Nam để chủ độngtiếpcận,trao đổi, mời vào đầu tư tại Việt Nam.
- Chú trọngtiếpxúctrực tiếp cácnhàđầu tư lớn, hỗ trợ doanh nghiệptrong đảm bảo nguồn cung lao động đáp ứngnhu cầu của nền kinhtế, đặc biệt nhu cầu của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài sau các đợt đứt gãy về nguồn lao động do ảnh hưởng của dịch bệnh.
- Chú trọng đào tạo, đào tạo lại kỹ năng nghề nghiệp,các kỹ năng mềm, kỷ luật lao động, khảnăng hợp tác và chiasẻ kinh nghiệm đểlao động Việt Nam vừacó kỹ năng nghề cao và cótính chuyênnghiệp, đáp ứng nhu cầulao động của doanh nghiệp FDI.
Ba là, Về hoạt động kiểm tra,kiểmsoát
- Tổng cục Thuế và Cục thuế địa phương tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra đối với doanh nghiệpFD1 có dấu hiệuchuyển giá
- Tăng cường sựtham gia của các bên trongmối quanhệ với doanhnghiệpcó vốn đầu tư nước ngoài, bao gồm bênliêndoanhphía Việt Nam (đối vớihình thức liên doanh), người lao động, đại diện người lao động, cộng đồng dân cư... trong quá trình lập các quy hoạch, tổ chức thực hiện và bảo vệ quyền lợi của người lao động
- Đối với hiện tượng nhà đầu tư núp bóng, với nhiều hình thức như lẩn tránh thuế, sảnxuất hàng giả, hàng nhái, xâmphạman ninh -quốc phòng, cần thiếtphaỉ thựchiện sàng lọc doanh nghiệp FDI núp bóng nhưxác địnhtư cách vàtài chính củanhàđầu tưtrước khicấp phépdự án. Do quy định không bắt buộc nhà đầu tư nước ngoài phải đăng ký đầu tư nên cáccông cụ để tiền kiểm rất khó thực hiện. Vì vậy, cơ quan chứcnăng tăng cường hậu kiểm bằng cách theo dõi các báo cáo của doanh nghiệp FDI, phát hiệnphân tích rủi ro trong ngành./.
Tài liệu tham khảo
BộKế hoạch và Đầutư, (2021),Tìnhhình thuhút đầu tưnướcngoàivàoViệt Nam năm 2021
Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Ngân hàng Thế giới (2018), Chiến lược và định hướng chiến lược thu hút FDIthế hệ mới giai đoạn2018 - 2030
Quốc hội(2005), LuậtĐầu tư,NXBChínhtrị quốc gia, Hà Nội.
Tổng cục thống kê, (2020), Tổng hợp số liệu doanh nghiệp
Vũ Thị Yến, (2021), tạp chí công thương, Thực trạngthu hútvốn đầu tư trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam giai đoạn 2010-2020
Asia-PacificEconomicReview
88 Kinh tế Châu Ả - Thái Bình Dương (Tháng 4/ 2022)
