MÔI TRƯỜNG & PHÁT TRIỂN
Tiềm năng phát triển du lịch bền vững ở
Khu bao ton thiên nhiên Na Hang - Lâm Bình
ThS. NGUYÊN ANH TUẤN
Viên Văn hóa- TrườngĐạihọc Văn hóa Hà Nội NHÂM H IỀN
Tổngcục Du lịch
Khu bảo tồn Na Hang - Lâm Bình (Tuyên, Quang) có tiềm năng rất ỉón để pháttriển các hoạt động du lịch sinh thái và cộng đồng. Lợi thế của noi đây là hệ môi trường sinh thái tựnhiên rùng nguyên sinh có sự đa dạng sinh học cao, cộng đồng dấn tộc ' đa dạng, giàu bản sắcvăn hóa.việcgỉữgìn và khai thác họp ỉý những nguồn ỉựctài
nguyên này đống vai trò then chot đe phát triển du lịch bền vững noi đây.
TÀI NGUYÊN SINH THÁI Tự NHIÊNVÀ NHÂN VĂN - CƠSỞCHO SựPHÂTTRIẾN DU LỊCH BỀN VỮNG CỦA KHU BẲO TỔN NA HANG - LÂM BÌNH
Khu bảo tồn thiên nhiênNaHang - Lâm Rình nằm trên địabàn 14 xã, thịtrấn thuộc 2 huyện Na Hang và Lâm Bìnhcó diện tíchtrên 40.000ha,trongđó có 33.000ha diện tích đất rừngvà khoảng8.000hamặtnước vùng lòng hồ(Khudu lịchsinh thái Na Hang nằm trong
khu bảo tồn đượcquy hoạchcó diện tích 15.000ha, tuynhiên theo quan điểmchúng tôi thì nên côi toànbộ khu bảo tồn như một tổng thể, trong đó khu được quyhoạch chỉlàmột bộ phậntrong đó). Hiện, khu bao tồncó trên 21.000ha rừng đặc dụng, cảnh quan thiên nhiên kỳ vỹ, có độ đa dạng sinh học cao. Cho đến nay, các nhà khoa học đã xác định đượctrên 2.000 loài thực vật, nhiều loạiđược ghi trong sách ĐỏViệt Nam như: trai, nghiến, lát hoa, đinh, thông tre, hoàng đàn, trầm gió, nhiều loài lan hài,câythuốc quý... Tuychưa điều tra đầy đu nhưng khu bảo tồnbước đầu đã ghi nhận được 88 loài thú, 294 loàichim, 30loài bòsát và 18 loại lưỡng cư,300loàibướm,40loàidoỉ, hàng nghìn loại cá, trong đó cócá dầmxanh,anh vũ, lăng, chiên, bỗng. Nhiều loài động vật trongkhubảo tồn được ghi
trongSáchĐỏ Việt Nam, sách Đỏ thế giói. Tại đây có 8 loài khỉ, trong đó voọc mũi hếch, voọc đen má trắng thuộc loại
quý hiếm. Quỹ bảo tồn thế giới của Mỹ(WWF-US) đã xác định đây là một trong những hệsinh tháicógiátrịđadạng sinh họccao nhấttrên thế giới.
Hổ Na Hang - Lâm Bình là một trong những hồ thủy điện lớn nhất miền Bắc với trữlượng lêntới 2 tỷ mét khối nước, lànơihội tụ của 2 con sông: sôngGâm vàsông Năng, cảnh tượng thiên nhiênkìvĩ với 99 ngọn núi bao bọc xung quanhlàsựkết hợp tuyệt vời của núi non, sông nước tạo nên một vẻ đẹp huyền ảo hấp dan dukhách.Thế mạnh của vùng lònghồ Na Hang- Lâm Rình so vớicác địaphương có hồ thủy điệnkháclàcó những cánhrừng nguyên sinh được bảo tồn tươngđốitốt,trảidài ven triền sông hồ kiến tạo
▲Thiềnnhiên kỳvĩ vùng NaHang- TuyênQuang
Tạp chí
56 MÔI TRƯỜNG I SỐ1/2021
TÂN SƯ U
2021
MÔI TRƯỜNG 8. PHÁT TRIỂNmộtcảnh quan thiên nhiên hoang sơ kì thú. Bên cạnh đó,khu vực nàycòn có các thác nướcKhuổi Nhi, Khuổi súng, Nặm Me, có hòn Cọc vài, động Song Long, hang Phia Muồn... là những điểm đến hấp dẫndukhách.
So sánh lọi thếvới các địa phương khác ở miền Bắc Việt Nam thìKhu bảo tồn thiên nhiên Na Hang - LâmBình thực sự là một nguồntài nguyên du lịchtựnhiên vô cùngquí giá để khaithác các loại hình sản phẩm du lịchthân thiện vớimôi trường như du lịch sinh thái,trải nghiệm, du lịch khám phá, du lịch xanh, du lịch cộng đồng.
Bên cạnhtài nguyên du lịchtự nhiên, Khubảo tồnNa Hang - Lâm Bình còncó nguồntài nguyên du lịch nhân văn đểkhai thác làm sảnphẩm du lịch. Noi đây là địa bàn sinhsốngcủa 12 dân tộc nhưNùng, Tày, Sán Dìu, PàThen... hiện còn bảo lưu được các giá trịvăn hóatruyền thống độc đáo của dân tộcmình và đây lànguồntài nguyên nhân văn rất có giá trị, phùhợpđể khai thác loại hình dulịchcộng đồng.
Đến đây, du khách có thể cùng ở với người dân để trải nghiệm phương thức mưusinh như: lao động, sản xuất, sănbắt, khai thác sản vật củarừng; thưởng thức văn hóa ẩm thựcđa dạng của các dân tộc như: cơmlam,thịt chua, thịttrâu khô, cá mắm ruộng,chè khau mút, rượu ngô, rượu thóc men lá...; thưởng thứcâm nhạc, nghệ thuậttrìnhdiễn của các dân tộc như: hát then, hát lượn của ngườiTày, người Nùng, múa nhảy lửa của người Pà Then, hát páo dung của người Dao... và hòa mình vào những lễ hội truyền thống... Ngoài ra, những kiến trúc nhà ở, côngtrình thờ phụng tâm linhvàđặc biệtlà nhữngcảnh quando con ngườikiến tạotrong quá trình lao động sản xuấtnhư: ruộng bậc thang, mùalúa chín, mùa đổ nướccũnglà những sản phẩm đặcsắc để khai thácdulịch.
Khu bảotồn Na Hang - Lâm Bình là một trong nhữngđiểm sở hữunguồntài nguyên du lịch giàu tiềmnăng còn được bảotồn tương đối nguyênvẹnđể xây dựng loại hìnhdu lịch sinhthái - cộng đồng theo hướng phát triển du lịch bềnvũng.
Vấn đề ở đâylàcần phảicónhững bước đi cụ thể, có chiếnlược bàibản đểhoàn thành đượcmục tiêudề ra. có lẽ hiểu được tầmquan trọng của việc đó, năm 2017 tỉnh
Tuyên Quang đã thông qua đề tài:“Nghiên cứu thực trạng, đề xuất giải phápphát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang trongthời giantới”.
MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA TRONG VIÊC PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VŨNG ỞKHU BẢO TỒN NA HANG - LÂM BÌNH
Đê’ giữ gìn được hệ sinh thái tự nhiên noi đây, phát huyđượclợi thế về tài nguyên du lịch tự nhiênvànhân văn nhằm phát triển du lịch bền vữngtrongtương lai,thiết nghĩ huyện Na Hang - Lâm Bình cần chú trọng những vấn đề sauđây:
Thứ nhất coi hệsinh thái tự nhiên nhưmột sảnphẩm dulịchquan trọng, đặcthù của Na Hang- Lâm Bình
Hiện nay ở Việt Nam không có nhiều địa phương có được khubảotồnthiên nhiên với hệ sinh thái tự nhiên đa dạng và phong phú như nơi đây. Tài nguyên rừngđóng vai trò cốt lõi trong hệ sinh thái, tạora giá trị cao chosản phẩm du lịch,đặc biệt là vớỉ các loại hình du lịch sinh thái - cộng đồng mà tỉnh Tuyên Qaang định hướng phát triển choNa Hang - Lâm Bình. Hiện nay, diện tích rừng trong khubảo tồnlà 33.000ha, trong đó rừng đặc dụng có khoảng 21.000ha.
Khai thác hoạt động du lịch phải gắn với việc bảovệ rừng, tránh tình trạng như nhiều địa phương khác phát triển nóng vềdu lịch,vìlọi ích trước mắtđãđể nhiều doanhnghiệp kinh doanh du lịch xây khách sạn, khu nghỉ dưỡng trong vùngrừng sinh thái, điều này lọi bất cập hại, không những phá vỡ cảnh quan thiênnhiên - giátrị cốt lõicủa sảnphẩm
du lịch sinhthái mà còn ảnh hưởng nhất định đến môi trường sinh sống của các loài động thực vật trong khu bảo tồn. Không chỉ bảo vệ rừng trongkhaithác du lịch, các cơ quan chứcnăng còn phải làm tốt công tác bảo vệ rừng trước nạnphá rừng của lâm tặccũng như việc khai thác lâm sản tùy tiện của cư dân cộng đồng trong địa bàn quản lý. Hiện nay, vấn nạn khai thác rừng trái phépvẫn diễn ra nhiều nơi ở Tuyên Quang với các mức độ nghiêm trọng khác nhau, vì vậy cần có những chế tài, nhũng biệnpháp đủ mạnh để bảo vệ những cánh rừng đặc dụng.Năm 2018 Khu bảotồn thiên nhiên Na Hang - Lâm Bình được Chính phủ xếp hạngDi tích quốc gia danh lam thắng cảnh, đâylàcơ hội tốt để quảngbá vàphát triển du lịch, tuy nhiên việc giữ gìn được sự toànvẹn củahệ sinh thái đa dạngvà nhữngcánh rùng nguyênsinh- những yếu tố cốt lõi tạonêngiátrị khu bảotồn thì phụ thuộc rất nhiều vào cơ chế quản lý và kiểm soátcủa các cơ quan có chức năng quản lí của khubảo tồn. Đây là tiền đềcơ bản đểhướngtới sự phát triển du lịch bền vững ở Na
Hang - LâmBình.
Thứ hai, xử lý tốt vấn đề rác thải vàô nhiễm môi trường
Khu bảo tồn sinhthái Na Hang - Lâm Bìnhhiệncó môi trường tự nhiêncòn hoang sơ, xanh, sạch, đẹp chưa bị ảnh hưởng nhiềubởicác yếutố gây ô nhiễm môi trườngơong quá trình pháttriển.Điềunày một phần là do được quy hoạchlà khubảo tổn sinh tháitự nhiên từ năm 1994nêncũngđãhạn chế được các hoạt động phá hủy môitrườngdo con người gây ra. một phần khác là do ở địa bàn xaxôi hẻo lánh, giao
Tạp chí
SỐ1/20211 MÔI TRUÔNG 157
TÂNSửU
MÔI TRƯỜNG &PHÁT TRIỂN 2021
thông không thuận tiện nên các hoạt động sản xuất công nghiệp không phát triển, phương thức mưu sinh của ngườidân trong vùng chủ yếudựa vào nông -lâm-ngư nghiệpnên ít gây ra cácvấn đề về rác thải và ô nhiễm môi trường.
Tuynhiên, Khu bảo tồn sinh tháiNa Hang - Lâm Bìnhmuốn phát triển du lịch bền vững cần phải có kế hoạch đối phó với nhữngnguy cơ tiềm ẩn đedọa đến môitrườngsinh thái nơi đây. Đólà vấn đề rác thải và xửlí rác thảido các hoạt động du lịchgâyra. Trong tương lai, số lượng dukhách có thể còntănghơn. Lượng dukhách đồngkéo theomột khối lượngrác thải cũng rất lớnnếu không có những biện pháp thu gom,xửlý rác thảiphù hợpsẽ gây ranhững vấn đề ônhiễm môi trường đối vói khubảotồn sinh thái. Thói quen sinh hoạt, lao động sản xuất của ngưòỉ dân cũng gây ra những táchại không nhỏ đến môitrường, ví dụnhư việc xảthải rác, vỏnhựa, túinylon...xuống khu vựclòng hồ hay việc lạm dụng thuốc bảovệ thực vật trong sản xuấtnông nghiệpvề lâu dài sẽ làm ônhiễm nguồn nước và nguồn đất. Ngoài ra, cơ quan quảnlý cũng cầnhạn chếviệc cấpphép khai tháckhoáng sản trongkhu vực2 huyệnNaHang - Lâm Bình vì dù có thể không nằm trong khu bảotồnnhưng việc khai thác khoáng sản có thểgây ô nhiễm môitrườngảnh hưởng đếnmột vùng rộng lớn
■ , xungquanh, ảnh hưởng đến hoạt độngdulịch trong vùng.
Thứ ba, tăng cường, mở rộng liên kết đểphát triển du lịch bềnvững
Liên kết giữa các điểm du lịch trongtỉnh và vớicáctỉnh trong vùngđể hìnhthành các tourtuyến, tạo ra cácsản phẩm du lịch đặc sắc.
Nhờ có liên kết giữacác địaphươngtrongphát triểndu lịchmà tạo rasựđadạngsản phẩm du lịch,tránh tình trạng chồngchéo đồng thòi bổ trợphát huy thế mạnh của mỗiđịa phương để tạothành một chuỗi sản phẩm cógiá trị cao.
Hiện nay,bước đầu đã có sự liên kết phát triển du lịch giữa Na Hang - LâmBình với Ba Bể của tỉnh BắcKạn để xây dựng chuỗi sản phẩmdu lịchlòng hồ. Tiềm năng du lịch của tỉnhTuyên Quanglàrất lớn,ở đâyhội tụ nhiều loạihình du lịch như du lịch tâm linh, lễ hội, du lịch văn hóa lịchsử và du lịch sinhthái -cộng đồng,nếu có sự kếthọp nhuần nhuyễnvà khoa học giữa các loại hình du lịch này thì cơ hội phát triển du lịch sẽrấtlớn.
Liên kết vói các công ty lữhànhdu lịch để xây dựng các tourphù họp đồngthờitích cực quàng bá sản phẩm dulịch trên các phương tiện
truyền thông đại chúng và cả mạng xã hội trên internet nhằm giới thiệu cho công chúng trongvà ngoài nước hiểu rõvề thế mạnh, nét đặc sắc của khu dulịch sinh thái Na Hang - Lâm Bình. Du khách nước ngoài rất ưa thích loại hình du lịch sinh thái - cộng đồng,do vậy cần có những thông điệp quảng bá bằng những thứ tiếng nước ngoài phổbiến để họ dễ tìm hiểuvề sảnphẩm du lịch củamình.
Liên kết, kêu gọi sự giúp đỡ của các tổ chức quốc tế, tổ chứcphi chính phủ (NGO) để tư vấn về mô hình phát triển du lịchsinh thái - cộng đồng.
Nhiều tổ chức như JICA của Nhật Bản, SNV của Hà Lan, ISEE của Mỹvà các tổ chức của Liên Hợp quốc như IUCN, WWF...
hoạt động nhiều năm ở ViệtNam.Các tổchứcnày đã tham gia giúp đỡxây dựng nhiều mô hình du lịch sinh thái- cộngđồng thành công ở ViệtNam.
Thứ4, giữ gìn bảo tồn bản sắc vănhóa các dân tộc thiểu số
Nền văn hóa đa dạng, giàu bản sắc của các dân tộc trong vùng làtài nguyêndu lịch nhân văn quý giá để phát triển mô hình du lịch cộng đồng.
Ẩm thực, trang phục, âm nhạc,văn hóa tín ngưỡng, phong tục tập quán, phương thức sinh hoạt, mưu sinh đều có thể là tài nguyên có thể khai thác thành sản phẩm du lịch. Vấnđềở đâylà, trong quá trình phát triển loại hình du lịch sinh thái - cộngđồngcầnhết sứccẩn thận, tránh việc bị thương mại hóa quá mức dẫn đến biến tướng làm thay đổi bản chất của sản phẩm du lịch đặc thù này, khiến sản phẩmkhôngcòn sức hấpdẫn đốivới dukhách.
Trong vấn đề sử dụng nguồn lực nhân văn của cộng đồng địa phươngđể xây dựngmô hình du lịch cộng đồng thìsựtưvấn, hỗ trợ củacác tổ chức NGO có kinh nghiệm nhiều năm hoạtđộng trong lĩnh vực này ở Việt Nam làrất cầnthiết.
Trong quá trình khai thác du lịch theo hướng bền vữngở NaHang - Lâm Bình, các nhàquản lý cần bámsát vàonhững giá trị cốt lõi làm nên sức hấp dẫn của sản phẩm du lịch nơi đây, từ đó xây dựng những kế hoạch cụ thể nhằm bảo vệ và khai thác nguồntài nguyên du lịch nàymột cáchkhoahọcvà đúngđắn«
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- BuiThịHải Yến (chủ biên),2012, Dulịch dựa vào cộngđồng, NXB. Giáo Dục Việt Nam.
- Nguyễn ĐìnhHòe (2001), Du lịch bềnvững,NXB Đại học Quốcgia Hà Nội.
- Quỹ Quốc tế bảo tồnthiên nhiên ViệtNam (WWF), do Liên minhchâuẲu tài trợ, Sô’ tay du lịchdựavào cộng đồng ViệtNam.
Tạp chí .
58ỊMỒI TRƯỜNG ị số 1/2021
