Tit giiia ddu nam 2011 din nay, nhieu

BIEN DONG CHINH TRI 6 B A C PHI, TRUNG DONG VA MOT SO ANH HU'dNG

DEN VIET NAM

PGS, TS THAI VAN LONG**'

T

it giiia ddu nam 2011 din nay, nhieu

nudc vimg Bde Phi, Tmng Ddng roi vao tuih trang bat dn ve chinh tri. Cac cugc dilu banh, bieu tinh, ndi day, phan ddi chinh quyin duong nhiem diln ra ram rd tai nhilu nudc nhu Tuynidi, Angieri, Ai Cap, Yemen, Gioocdani, Baranh va nghiem trgng nhat la Libi. Day la hien tugng chinh tri phiic tap ma ngudi ta cdn nhilu thdi gian ban de nhan rd thuc chat, nguyen nhan, dac diem cung nhu nhiing hd luy cua nd den ddd sdng chinh tri cua cac qudc gia tren the gidi, trong dd cd Viet Nam. Tuy nhi6n budc ddu cd the neu mdt sd nhan dinh nhu sau:

1. Tac nhan phuong Tay dang sau bien dgng chinh tri d Bac Phi, Trung Ddng

Su kien bat dau tii Tuynidi, vdi viec ngay 17-1-2011, kbi Mdhamet Buadi, cdng dan Tuynidi 26 tudi, do bi canh sat tich thu ganh bang rong, vi qua phdn uat nen da tu thieu. Hinb anh nay dugc ghi Iai bang dien thoai di ddng va tung Ien mang xa hdi, lan

''* Vien Quan he qud'c t6. Hoc vien Chinh tri - Hanh chinh qudc gia H6 Chi Minh.

tmyin nhanh va rdng rai, da Iam da'y Ien Ian sdng bieu tinh phan khang chinh quyen, ttr viec ddi dan sinh ddn thudn den chd'ng tham nhung, rdi ddi Tdng thd'ng phai tii chiic. Chinh quyen Tuynidi da trdn ap cac cude bilu tinh, phong toa he thdng tmyin thdng, bao chi, intemet nhung deu khdng hieu qua. Ngay 14-1-2011 Tdng thd'ng Ben Ali da phai chap nhan ttr chiic sau 24 nam tri vi, lanh nan sang Arap Saudi, trao quyen lai cho Thu tudng Mdhamet An Galusi'".

Cugc "Cach mang hoa nhai"- cai ten ma phuong Tay dat cho cac cude bieu tinh d Tuynidi da Ian nhanh sang qud'c gia lang giing la Ai Cap, md ddu bang su kien "Ngay ndi gian" (25-1-2011) vdi cac cugc bilu tinh ciia hang chuc nghui thanh nien, sinh vien, tri thiic. Muc tieu cua cac cugc bieu tinh Mc ddu dua ra la ddi cai thien dan sinh, chd'ng that nghidp, chd'ng tham nhung, ddi tu do dan chii, tiep den la ddi sua ddi hien phap, giai tan Qudc hdi va ddi Tdng thd'ng Mdbardc tii chiic. Tmdc ap lyc tii cac cugc bieu tinh, cung siic ep ciia My va phuang Tay, Tdng thdng Mdbardc budc phai cha'p

80 LY L U A N CHlNH TRI 4 - 2011

nhan tir chiic vao ngay 11-2-2011 trao quyin dilu hanh dat nudc cho quan ddi.

Tai Yemen, Ian sdng bieu tmh chd'ng Chinh phu da diln ra tiir ngay 3-2-2011 vdi su tham gia cua hang nghin ngudi, tap tmng chu yeu d thanh phd cang Aden va thu dd Xana. Muc tieu ciia luc Iugng bilu tinh la ddi cai thien dan sinh va yeu cau Tdng thd'ng Xale phai dam bao thuc hien nhiing cam kit cai each. Tmdc siic ep ciia luc lugng bieu tinh dan chii, Tdng thd'ng Ali Apdula Xale da phai cha'p nhan dinh chi nhiing dilu khoan sira ddi Hiln phap cho phep dng cd the tai vi sudt ddi.

Dac biet tai Libi, ngay 17-2-2011 mdt cugc bieu tinh dan chii vdi quy md ldn cua hang chuc nghin ngudi dugc tap hgp thdng qua cac trang mang xa hdi nhu: Facebook, Twitter YouTube... va dien thoai di ddng.

Viec chinh quyin ciia Tdng thd'ng Cadaphi dan ap ddn den nhilu thuang vong da gay bat binh Idn trong mdt bd phan dan chiing.

Tii dd, luc Iugng bilu tinh da tu vu trang thanh luc lugng dd'i lap chd'ng Chinh phu danh chiem thanh phd Bengadi va phdn ldn mien Ddng. My va phuang Tay da dua vao tinh chat bao luc cua xung dot va thuang vong ciia dan thudng de thdng qua Nghi quylt 1970 tai Lien hgp qud'c thiet lap vung cam bay va true tiep dung may bay tan cdng Libi nhdm budc Tdng thd'ng Cadaphi tir chiic.

Tii mdt so nudc ban dau Ian sdng phan khang chinh phu da lan rdng sang 16/24 qud'c gia khae trong khu vuc nhu: Baranh, Iran, Xudang, Mdritani, Oman... Tmh hinh tren khdng chi tao nen nhiing bat on, xao trdn trong khu vuc, ma cdn gay nen mdi

quan ngai sau sdc cho cac qudc gia khae tren the gidi, lam sau sdc them cugc khung hoang kinh te toan cdu hien nay.

Tmdc nhimg bien ddng chinh tri d Bde Phi va Tmng Ddng hien nay, trong gidi phan tich qud'c t l nhilu ngudi cho rang, cd the tim ra nhiing nguyen nhan ben trong va ca ben ngoai (ma rat cd the Iai la nguyen nhan quan trgng, chii yeu). Theo chiing tdi cd the dl cap din mdt so loai nguyen nhan chinh sau:

Nguyin nhdn bin trong:

Trudc hit, bien ddng chinh tri bdt ngudn tii md hinh phat trien da't nudc. Cac qudc gia nay le thudc qua nhilu vao nudc ngoai, nha't la vl kinh te. Tmdc su suy giam ciia kinh te toan cdu hien nay, nen tai chinh, tiln te the gidi roi vao khiing hoang thi chinh cac qud'c gia nay la nhiing nudc ganh chiu hau qua sdm va nang ne nhat.

Hai Id: Dudng Idi chinh tri va each thiic lanh dao, dilu hanh dat nudc ciia gidi cdm quyen cd nhilu sai lam. Tinh trang ddc doan, chuyen quyin, gia dinh tri, tham nhung keo dai ciia nhiing ngudi dung dau gay nen nhiing bat binh, mau thudn trong chinh ngi bd luc Iugng cam quyen, tao su ddn nen ngay cang gia tang trong xa hdi, la mdi tmdng td't cho cac lyc Iugng dd'i lap kich ddng, tap hgp luc lugng.

Ba Id: Tinh trang chenh lech giau ngheo qua ldn, that nghiep gia tang manh me, an sinh xa hdi khdng dugc dam bao, phan biet ddi xtr giiia cac nhdm trong cdng ddng dan cu... tao nen nhung mau thudn xa hdi sau sdc ddi hdi phai giai quyet.

LY LUAN CHiNH TR! 4-2011

81

Tiit nhiing nguyen nhan sau xa dd, kit hgp vdi nguyen nhan true tiep la nhiing sai Idm trong xir Iy cac va'n de xa hdi ciia chinh quyen nhu: khdng cha'p nhan thoa hiep, dung bao lyc dan ap... da tao nen "gigt nudc tran Iy", tao ra Ian sdng phan khang manh me va Ian rdng.

Nguyen nhdn bin ngodi (khach quan)

ddn den nhirng cugc bieu tinh, bao loan, bat dn dinh d khu vuc Bde Phi va Tmng Ddng la dac biet quan trgng. Ngudi ta da cd nhiing bdng chiing de ndi den, ddng sau cai ggi la eudc "each mang hoa nhai" d Tuynidi, "each mang nhung" d Ai Cap la ban tay can thiep vdi nhiing muu thuat ranh ma, hilm ddc ciia cac thi luc ben ngoai, tmdc he't la My, ket hgp vdi cac luc lugng chd'ng dd'i d trong mdi nudc va trong khu vuc.

Nhin be ngoai, cd ve nhu cac "phong trao phan khang dudng phd" neu tren diln ra mdt each ty nhien, xua't phat tiif nhung nguyen nhan nhu khung hoang kinh te - xa hdi, nan that nghiep gia tang, su hit binh dang trong xa hdi... Tuy nhien, khi phan tich ky va xau chudi cac su kien da diln ra d Bde Phi va Tmng Ddng thi cd the nhan tha'y lugc dd chung cua cac su kien dd.

Chiing thudng dugc cd vii, kich ddng ciia nhiing luc Iugng ben ngoai, bao gdm cac ca quan tinh bao, cac vien nghiSn ciiu chien luge, cac td chiic phi chinh phu cua My va nhieu nudc phuong Tay nham tao ra chieu thiic kiiu "cdng nghe ong vd td"'^\ Tiep theo cac eudc bieu tinh dudng phd quy md ldn eiia dan chiing nd ra vdi nhiing yeu sach chinh tri va kinh te - xa hdi, d mdt sd ncd kit hgp vdi bao ddng de gay ap luc ddi vdi chmh quyen sd tai tit ben trong, nhung ap

Iue tiit ben ngoai cung ngay cang gia tang vdi nhiing tuydn bd ciia cac nhan vat trong chinh quyin My va phuang Tay ung hd luc Iugng chd'ng dd'i, hdi thiie chuyen giao quyin luc va dua ra nhung kha nang can thiep quan su... Viec quan ddi My dua tau chien tdi bd bien d Bde Phi va Tmng Ddng nhdm ling ciiu "nhiing nan nhan", sdn sang can thiep va dd'i phd nhiing tinh hud'ng bat trac xay ra da va dang hau thudn cho cac luc Iugng chd'ng dd'i chinh phii d cac nudc nay. Khdng cd su hau thudn, tiep tay, cd vii manh me cua cac the luc ben ngoai, thi tinh hinh trong khu vuc chua ban da cang thang nghiem trgng nhu nd da va dang diln ra.

Ngudi phat ngdn Bd ngoai giao My, Ph.CrauIi, da thiita nhan Oasinhton cd tiep xiic vdi mdt so nhan vat thudc luc Iugng tim each lat dd tdng thd'ng Libi Cadaphi.

Su can du cua My va phuong Tay vao tinh hinh Bde Phi va Tmng Ddng, vdi nhiing hau thudn cho cac luc Iugng chdng dd'i tai cac nudc khu vuc, la nam trong nhiing toan tinh chien lugc cua My. Nhieu nam qua, tren ban cd dia chinh tri khu vuc, vi tri ciia My dang bi thach thiic ldn bdi su gia tang anh hudng ciia cac dd'i thii nudc Idn khae, dac biet la Tmng Qud'c va Nga.

Day la dilu ma My het siic quan ngai, vi tmdc tien nd de dga true tiep My trong viec tiep can ngudn ddu md khdng Id, sau dd la kha nang kiem soat khu vuc, gay bat Igi ddi vdi tham vgng toan cdu va cugc canh tranh chien lugc cua My tmdc cac ddi thii nudc Idn mdi ndi va tai ndi. Dd cung chinh la ly do vi sao My "lanh liing" bd roi nhiing ddng minh than can cu nhung da hit thdi, khdng cdn tac dung trong khu vuc nhu

82 LY L U A N CHlNH TR! 4 - 2011

Mubardc d Ai Cap. Bien ddng chinh tri d Bac Phi va Tmng Ddng dugc coi la cd hdi vang de My cd the dung len cac chinh quyin sd tai viia than My viia thuc su hiiu dung cho muc tieu ehien lugc cua My.

Nghien ciiu tinh hinh Bde Phi, Tmng Ddng va so sanh vdi cac cugc "each mang sdc mau" d cac nudc Ddng Au cd the tha'y cd mdt so dac diem mdi sau:

Mot Id, luc Iugng chinh tham gia trong cac cude bieu tinh dan chu la thanh nien, sinh vien, tri thiie... (Tuynidi, Ai Cap) do bat binh ddng trong xa hdi, dilu kien dan sinh kem gay biic xiic, ddn de'n tu phat dau tranh chu" khdng phai do mdt dang phai hay td ehiic chinh tri nao lanh dao.

Hai Id, muc tieu da'u tranh thay ddi nhanh chdng: tut ddi hdi dan sinh, dan chii sang cac van de chinh tri la nham thay the ngudi cdm quyin. Khae ban vdi cac cude

"each mang sac mau" mang tinh chinh tri ngay tii ddu va thudng xuat hien sau cac eudc bau cii.

Ba Id, cac phuong tien tmyen thdng cd vai trd quan trgng trong td chiic du luan, tap hgp luc Iugng phan khang, tao su Ian toa nhanh Iam cho chinh quyin bi bat ngd khi phong trao bung phat.

Vdi nhiing dac dilm mdi, khae can ban so vdi cac cugc "each mang sdc mau" tmdc day lam nhilu ngudi khdng khdi thdc mdc, vay ban cha't eua nhiing biln ddng ehinh tri d Bde Phi, Tmng Ddng la gi? Theo chiing tdi, tinh hinh d Bde Phi, Tmng Ddng hien nay chua mang tinh each mang ddy du nen chua thi ggi nd la mdt cude each mang, ma ehl ggi nd la nhiing bien ddng chinh tri. Bdi vi, theo diln bien ciia su kien d Tuynidi va

Ai cap cho tha'y, phong trao phan khang mang tinh tu phat, khdng cd luc Iugng lanh dao rd rang, dac biet la khdng mang tinh chat "lat dd che do" ma chi ddi lat dd ca nhan cac tdng thd'ng duang nhiem. Do vay, bien ddng chinh tri d Bde Phi, Trung Ddng vl ban chat la "phong trao phan khang dudng phd" tu phat ciia thanh nien, sinh vien, ngudi lao ddng, cd su trg giiip ddc luc ciia cac mang xa hdi va phuong tien truyin thdng, diing ap luc sd ddng de ddi cac quyin dan sinh, dan chu, ddi cham dlit c h i do ddc tai, gia dinh tri...

2. Anh hudng den Viet Nam

Nhung bat dn chinh tri d Bde Phi va Tmng Ddng da tac ddng khdng nhd den Viet Nam, true tiep nha't tren Imh vuc kinh te. Cd thi neu ra mdt so anh hudng nhu sau:

ThA nhdt, tinh hinh Bde Phi, Tmng Ddng bd sung them nhiing khd khan vl kinh te ma Viet Nam dang ganh chiu do khung hoang kinh t l toan cau va khuyet diem chii quan dem Iai. Ke tii khi diln ra cugc khiing hoang, hon 10 nghin lao ddng Viet Nam da phai chiu anh hudng true tiep la ma't viec, cdn Chinh phii phai chi nhiing khoan khdng nhd dl so tan dua cdng dan minh ve nudc va giai quyet nhiing hau qua xa hdi mdt each "ba't ddc dl". Them niia, neu tinh hinh bat dn keo dai, Viet Nam se cdn phai ganh chiu them nhiing thiet hai vl kinh te tir su dd vd cac mdi quan he kinh te - thuang mai vd'n kha phat trien giiia Viet Nam vdi khu vuc nay.

ThA hai, mdt sd the luc ca nhan trong va ngoai nudc da va se khai thac tinh hinh Bde Phi, Tmng Ddng de kich ddng, gay mat dn dinh chinh tri d Viet Nam. Hon niia, cac the

LY L U A N CHlNH TR! 4-2011

83

luc nudc ngoai tie'p tuc gay siic ep va tham vgng ap dat gia tri, nhat la ve va'n d l tu do, dan chil, nhan quyin ciia phuang Tay vao Viet Nam. Trong bai phat bieu tai tmdng dai hgc Giodcgio Oasinton ngay 15-2-2011 Ngoai tmdng My Hilary Clinton da xep Viet Nam cung mdt sd qudc gia nhu Tmng Qudc, An Do, Iran, Myanma... vao danh sach nhiing nudc "ban che Internet"'^*. Tmh hinh tren ddi hdi Viet Nam phai d l cao canh giac tmdc nhiing am muu va thu doan kich ddng hdng gay ra nhiing diln bien tuong tu nhu da va dang diln ra d Bde Phi, Tmng Ddng.

ThA ba, viec dilu chinh chinh sach, chien lugc ciia cac nudc Idn sau su kien Bac Phi, Tmng Ddng cd the anh hudng nhit dinh din van de tranh chap chu quyen Bien Ddng trong dd cd quyen Igi ciia Viet Nam.

Tir nhiing van dl neu tren dat ra cho Viet Nam mot sd' vd'n de cdp bdch mang tinh gidi phdp Id:

- Can quan triet sau sac phuang cham

"ehii ddng, phdng ngira, ngan chan" thuc hien td't cac chii tmong giai phap phat triln kinh te, binh dn gia... ciia Nha nudc dua ra, bao dam an sinh xa hdi, giai quyet viee Iam. Neu Iam td't cac va'n dl nay se khdng cdn mdi tmdng cho nhiing bien ddng ba't thudng xay ra, cho dii luc Iugng thii dich cd kich ddng chd'ng pha. Tmdc mat cdn giai quylt cac biic xiic dang tdn tai trong xa hdi ta, khdng dl tao nen nhiing cang thdng tren dien rdng; kilm che Iam phat, chii y de'n Igi Ich ciia cac nhdm xa hdi trong c^n cu, dac biet chii y den cdng tac thanh nien v i chii ddng hdn niia trong sir dung cac pnuong tien tmyen thdng. Khdn kheo trong xir ly

giai quyet cac diem ndng, de tranh tinh trang lic che ddn nen trong mdt bd phan nhan dan cd the ddn den manh ddng.

- Can than trgng trong cac tuyen bd, ung xtr ngoai giao dd'i vdi cac qud'c gia dang trong vimg khiing hoang nham duy tn mdi quan he tmyen thdng va bao ve lgi Ich cua cdng dan Viet Nam dang sinh sd'ng Iam viec tai day.

- Nang cao tinh thdn canh giac ciia cac luc lugng vii trang trong bao ve an ninh qudc gia, chii quyen dan tdc.

Bien ddng chinh tri tai cac nudc Bde Phi, Tmng Ddng vdn dang tiep tuc diln bien hit siic phiic tap. Vdng xoay cua cae su kien dugc tao nen bdi hang loat nguyen nhan vira sau xa viia tmc tie'p, vdi nhung toan tinh Igi ich ciia cac luc lugng chinh tri trong khu vuc ciing cac tham vgng canh tranh quyin luc ciia cac cudng qud'c, do vay nhiing tac ddng din Viet Nam cdn rat da dang khd ludng, budc chiing ta phai theo ddi sat sao tinh hnh de tich cue chii ddng phdng tranh.

(1) Dan theo NguySn The? Ky: Bie'n dgng chlnh tri d Bac Phi 'd Trvng Dong, Bao dien tir Dang Cpng san Vie Nam nf iy 20-2-2011.

(2) Xem: Ai ddng ddi g sau cdc cugc bao dong chinh tri a Ai Cap (' ap chi Cdng san dien tit, ngay 14-2-2011); Nl a nghien ciiu F. UyUam Endan: Su can ihiep, -hi phdi cua My vdo tinh hinh Ai Cap hien na: (Bdo Dien tic Ddng Cong sdn Viet Nam, ngay 2 1-2-2011).

(3) Din theo Thu Tra ig: Chien lugc cua My sic dung mgng Inter xet ie xue tie'n "cdch mgng nhung". Tap chi Cpng san diSn tii, sd 4 (2002), nam 2011.

84 LY LUAN CHiNH TR! 4-2011