58
số Kì 1 - 9/2021DạuvtỉHợc
DAY VA HOC SÁNG TAO
VẬN DỤNG BẢN Đồ Tư DUY TRONG DẠY HỌC SINH HỌC 10
PHẠM MỸ VÀN TrườngTHPT NguyễnĐình Chiểu,tinh Tiền Giang Ngày nhận bài: 17/08/2021; Ngày phán biện,biêntập và sưa chữa: 26/08/2021; Ngày duyệt đăng:07/09/2021
ABSTRACT
In orderto improve the quality ofeducation, it is necessaryto innovate teaching methods in the way ofpromotingthepositivity, self motivation and creativity of ỉtudents. The application of mind mapsin teaching is considered asa new way of innovation in teaching methods today. With a rich andvaried amount of knowledge,andcomplex processes and mechanisms like in Biology, it is very difficult for Students to remember all the things theylearn and getinsightintothe knowledge. Therefore, guiding students to design mindmaps as a unit summary will help themgeneralize andremember their knowledgein the modi efficient way. As aresult, .students are expected to immerse themselvesin learning, which can help them improvethe educational performance to meetthe nationwide educational improvement.
Keywords:Teaching method, mind map, Biology, high school.
A.ĐẶTVẤNĐÉ
Bán đồtư duy (BĐTD) là một phươngtiệnmạnh để tận dụng khá năng ghinhận hình ảnhcũa bộ não. Đây là cách để ghinhớ chitiết, đe tổng họp, hayđề phân tích một vấnđề ra thành một dạng cũa lược đồ phân nhánh. BĐTD còn đượcgọi là sơ đồtư duy, lược đồ tư duy. BĐTD được mệnh danh là “công cụ vạn nâng cho bộnão”,là phương phápghichú đâysáng tạonhàm tìm tòi, đào sâu,mở rộng mộtý tưởng, hệ thống hoá một chú đềhaymột mạchkiênthức... băngcách kết hợp việc sứ dụngđồng thờichữ viêt, hình ảnh, đường nét, màu săc với sựtưduytíchcực.
B. NỘI DUNG 1. Cơ sở lý luận
Phương pháp nàyđược phát triến vàocuối thập niên 60cùa thế kì XX bởiTony Buzannhư là một cách đểgiúp HS“ghi lại bài giảng” mà chỉ dùng các từ then chôt và cáchình ảnh. Cáchghi chép nàysẽ nhanh hơn, dễ nhớ và dễ ôn tập hơn.
So với các cáchthức ghi chép truyền thống thì phươngpháp BĐTD có những diêmvượt trội như sau:
- Ôntập và ghinhớ sẽ hiệuquá vànhanh hơn.
- Thêm thôngtin dễ dàng hơn bằng cáchvẽ chèn thêm vào BDTD. Vì đây là một sơ đồ mở,không yêu cầu ti lệ, chi tiết chặt chẽnhưbán đô địa lý.
- Mỗi BĐTD sẽ phân biệt nhau tạo sự dễ dàng cho việc gợi nhớ.
- Có thể tận dụng hỗtrợcủa cácphần mềmtrên máytính.
Bên cạnh đó, BĐTDcòn có một số ưu điểm như:dễ nhìn, dễ viết; kích thích hứng thú họctậpvà khà năng sángtạo cùa HS;
phát huy tối đa tiềm năng ghinhớcủabộnão; rèn luyện cáchxác địnhchú đềvàphát triên ýchính, ý phụ một cách logic.
Với cách thê hiện gần nhưcơ chếhoạt động cùa bộ não,BĐTD sẽgiúp: sáng tạo hơn,tiết kiệm thời gian hơn, ghi nhớ tốt hơn, nhìnthấybức tranh tổng thể, hướng đến trọng tâm cùavấn đề, phát triểnnhận thức- tư duy...
Từnhững vấn đề lí luận nêutrên, có thể khẳng định BĐTD là một công cụ hỗtrợ hữu ích và thiết thựctrong giảngdạy và học tập. GV cóthế vận dụngBĐTD vào hỗtrợdạy học kiênthực mới, cìing cố kiếnthức saumỗi tiết học, ôn tập hệ thống hoá kiếnthức sau mỗichương-mỗi phần...
2. Co' sỏ' thực tiễn
Đaphần HShiệnnay khi đọcsách hoặc nghegiàng trên lớp chưabiếtcách ghi chép bài học logic,khoa học và ngắn gọn để việc học bàiđạt hiệu quà cao hơn. Với cách ghichép đóthì HS
chi cócách học vẹt, học thuộc lòng, không nắm được ý chính, nội dungtrọng tâm;học bàinào biêt bài nây, học phầnsau quênphần trước, khôngbiêtliên hệ các kiên thức lại với nhau.
Hơn nữa, một so kếtquànghiên cứu cho thấy bộ não cúa con người sẽ hiếu sâu, nhớlâu vàin đậmcái mà do chính mình tựsuy nghĩ, tự viêt, tự vẽ ra theongôn ngữ cùa mình. Do đó, việc sử dụng thành thạo BĐTD sẽgiúp HS:
- Học được phương pháp học, tăng tính độc lập, chù động,sáng tạo và phát triêntư duy.
- Học tập một cách tích cực, huy động tối đa tiềm năngcùa bộ não.
- Phát huy tốiđa tính sáng tạocùaHS.
- Ghi chépcó hiệu quả. Người thiết kếBĐTDphải chọn lọc thông tin, từngữ, sắp xếp, bố cụcđể ghithông tin cần thiết nhất và logic.
Riêng đối với môn Sinhhọc,đặc biệt là phần sinhhọc tế bào (trọng tâm cùa chương trìnhSinh học 10 cấp trung họcphô thông) thì kiênthứcrât đadạng, phongphú, mới và khó hình dung như mô tãcấu tạo và chức năng các cấu trúcbên trong lé oào, các hoạt động, quátrình trongtê bào cùng các cơ chế phứctạp khác. Với việc ôn tập băng BĐTD sẽ giúpHS củng cô, khắc sâuvà khái quát kiên thức.
Từ những vấnđề thực tiễnnêu trên, trong quá trìnhgiăng dạy, tôi đã hình thànhý tưởng và vận dụng vào thực tế giảng dạy bằng BĐTD đê dạy kiênthức và ôn tập phân sinh họctê bào trong chương trình sinh học 10cơ bản nhăm phát huy tính tích cực, chù động vàsáng tạo củahọc sinh, qua đó nâng cao chất lượng giáo dục.
3. Một số phần mềm thiết kế bản đồ tư duy hiện nay Phan mem “Edraw Mind map”, phần mềm “SimpleMind Desktop”, phần mềm “Mindjet MindManager”, phần mềm
“TheBrain”, phần mềm “iMindMap”, phần mềm “ConceptDraw Mindmap”, phần mềm “Blumind”, phần mềm “Freeplane”, phần mềm “XMind”, phần mềm “MindMaple”, phần mềm
“OpenMind”, phần mềm “Mindomo”, phần mềm “Novamind”, phấn mềm “Coggle”, phần mềm“MindArchitect”.
4. Cách thiết kế một BĐTD
Để thiết kếmột BĐTD cần thực hiện theo cácbước sau:
- Bước 1: Vẽ một chủđề ở trungtâmtrên một mành giấy (đặt nằmngang) hoặc dùng phànmemMindmap để vẽ.
- Bước 2: Vẽ thêm các tiêuđề phụ vào chủ đềtrungtâm.
ĐíỊUvà Học
số Kì 1 - 9/202159
X G 4 V A > *W88»8MS*^«88 ^WWW»IW>»jSSjaBSW8S
- Bước 3: Vẽ thêmcác ý chính trongmỗitiêu đề phụ.
- Bước 4: Cóthề vẽ thêmmộtsố hình ánhđể làm nổi bật những ý quantrọng cũng như đế lưuchúngvào trí nhớ tốt hơn và lâuhơn.
* Một số điềucần lưu ý khi thiếtkế BĐTD:
- Suy nghĩ kĩ, chọn lọc thông tin trước khi viết.Tránh ghi chép quá nhiều ý vụnvặt không cần thiết.
1 phàn lu ADS đanẹ tòn?
nhiêu pbsmrt óu tao lú pkuph^’1 kcp
1ĨX
^^±«88»
I kiK-ng U' mang ta,
5. Một số ví dụ minh họa
li/ÓMii. tíẽu hóa IK)1 bàó, phàn BU-
JJJC u.j XfT
^ftUnthô^ÍJn
^5*"
'á’ w raft Ig
Ihtos !»• ASH. dm dứ, „M. r ~ .<»
Àic lạp quang hợp nipròi-in
‘%|/y n
^'râg.khú^
‘í.*»
“'■rtíphóiSÌ'
®«STWf "
TB nhânw TB nhân thực
- Viếtngắn gọn bàng cáchviết tắt hoặc dùng cáctừ khoá,hìnhánh hay biêu tượng minh hoạ đê tiết kiệm không gian vẽ và thờigian.
- Nên sử dụng màusắcvì màu sắccó tác dụngkíchthích não như hình ảnh. Tât cácác nhánh toảra cùng một diêmnên có cùng mộtmàu vàthay đổi màu sắc khi đi từ ý chính ra các ýphụ cụ thể hơn.
mang smh chãi nhar. n>1:,u ■ hỉ kf
6. Kết luận
Hình 1.BĐTD Chương II. cẩutrúc tế bào do GV thiết kế
Qua các tiếtdạythực nghiệm, tôi nhậnthấyphần lớnHS học tậptích cực hơn, sôi nôi hơnvà khắc sâu kiến thức hơn so vớicác tiếtdạy sử dụng phương pháp truyền thống. Ngoài ra,tiếthọccó ứng dụng BĐTD vào giángdạy cũng trởnênsôi động hơn.
Việc ứng dụng BĐTD vào trong quá trình dạyhọc đã mang lại kêt quá khá quan gópphân nâng cao chât lượng dạyhọc. Đông thời kêthợp vớicác phương phápkhác như hoạt động nhóm,trực quan + hỏiđápsẽpháthuy tính tíchcực, chú độngvàsáng tạo cùa HS trong học tập. Đặc biệt,việc sử dụng BĐTD vào bài ôn tập sẽ giúp HS ghinhớ bài nhanh hơn, khãc sâu kiên thứcvàcó cái nhìn tổng thề vềtoàn bộ kiến thức, tiết kiệm được thời gian ôn tập. về phía GV, việcsửdụng BĐTDvào bài ôntập sẽ giúp khái quát đượcnhiều kiến thứctrongmột tiết học hơn phương phápthuyết trình truyền thống.
Hơn nữa, qua BĐTD với những từ khoá ngắn gọnkhi trinh bày- báocáo-thuyết trình trước lớp, HShình thành đượckĩ năng tự tin khi trinh bày trướcđámđông, khánăng tưduy, suyluận và diễn
TÀI LIỆU THAMKHẢO
1, 2. Bộ Giáo dục và Đàotạo (2011),Sinh học 10, Nxb Giáo dục,Hà Nội.
3. Bộ Giáo dục vàĐàotạo (2010), Giáo dục kĩ năng sống trong môn Sinh học ớtrường THPT (tài liệu dành cho GV), Nxb Giáo dục Việt Nam, HàNội.
4. Nguyễn Thị Minh Phượng, Phạm Thị Thúy (2011), cấm nang phương pháp sưphạm,NxbTổng hợp TP HCM.
5. BộGiáodục và Đào tạo (2010), Dự ánViệt Bí, Dạy và học tích cực- Một sô phương pháp và kỹthuật dạyhọctích cực, Nxb Đạihọc Sư phạm,Hà Nội.
6. Trần Đinh Châu, Đặng ThịThuý(2010),Bán đồtư duy- một trong những công cụ hô trợdạyhọcvà công tác quảnlýnhà trường hiệu quả, dễ thực hiện,Tạp chíKhoa học Giáo dục, tháng 09/2010.
7. Trangweb: http://www.imindmap.com/
