,
.
, .
VIR DIE KIESKEURIGE LESER
enter their homes:
I did not have problems with the three of them. Mandla was fiddling with the keys to his room, probably because he wouldnot insert itin the keyhole and I finished him off. Senzo was fast asleep on the verandah. probably because he failed to open the door due to his state of drunkenness or he had lost the keys. He too had his throat cut.
The most unfortunate of them all- or should I say the most fortunate to know what was happening, was Vin, my captain at school. He had entered his room but forgot to lock it. I entered right on time when he was snoring. I shookhimand he opened his eyes.
"HiVin," Isaid.
"What are you doing in my room at this time?"Yinasked, half awake andhalf asleep.
"I just want to have a word or two thenI'll leave. Why did youkill my father?" I asked politely.
"No, I don't even know that your father is dead to begin with," Yin pretended.
"Okay,I'm not good at arguing as you'd probably know from school. After disagreeing with you to boycott classes, you and nine other schoolmates decided to kill me. For reasons not ' clear to me you killed my father and burned our house. I've killed Vusi - he is lying deep in faeces in Aunt Sheila's toilet, Mandla, Senzo, followed. Bad news for you - you are next."
Yintried to resist by trying tojump at me, but he was unsuccessful. Fearing thathe might start crying, I madeahorizontal slit across his throat and left him lying there in a pool of blood.
On Monday morning everybody was talking about the death of three local boys- one missing.
It is very interesting to listen to people talking about something they do not know. I heard a lot of lies, people suspected ofthemurders, possible reasons for the killing but none ofthe fingers pointed in Mike's direction.
The remaining six helped meby fleeing toan unknown area. Because of this the police are looking for them as they thought they were responsible for the killings. Donot worry. I will never be caught. The scorpion is lying deep in what the whites call theDuziriver.
My brick-hearted, brave andcruel heart has been changed to a sympathetic, caring and understanding combi-driver operating between Pietermaritzburg andMlamulankuzi.But I will notharmyouifyou do not have your taxi fare.
Tell the lucky six to come back because it's all over. On one condition, that they bring my father back, well and alive. '
Dieverhaalhet voorheen in dieNatalse weekblad
Echo verskyn
Woman
~ , -in
Thought
A short story by TIM SANDHAM
hearted.
cruelandmnrder-orieatateddog.Perhaps they were right in calling meadog. This time, Iwas. I was the dog of my father's revenge.At my father's funeral Iwasasked to say a.
few words beforethecoffin with my innocent father inside was finally covered with the soil the Bible says we were made with.
My heart was so hurt that all I could do was to cry over the grave. I knew the day when my father's killers would be thenext in their graves.
I did not tell my motherbecause I knew that she would destroy my plana. This is a reason why Bob Marley said: "Nowoman no cry". You need not know how we managed to rebuild our home, but we did.ITyou want to see it, take a walk to the top of the Sanswill Mountain. Atthe top is where we are still staying till today.
I did not want to do anything before Lindiwe went back to her family in Ternbisa because where there is no woman there is no cry. I accompanied her to the' station. I remember holding her tight against my body until she kissed me goodbyeandthetrain,like a snake, slowly disappeared with her inside.
My day came. It was Sunday.Theroad was full of churchgoers, drunkards, sportsmen on their way to Wadley stadium and groups of people standing here and there. I was at the shop when I saw four of my father's killers carrying , acase of beers enteringAuntSheila's shebeen.
Irushed backhome, fetchedmy razorsharpand needle pointed "scorpion".I concealed it inside my Pointer leather jacket andIretumed to the shop verandah where I could see all my enemy's moves.
When youdrinkyou musturinate. Whenmy father's killersdrank,theytoo,like all humans, had;to urinate.Thefirst onewas Vusi Lekgatlo, I saw him walking with a drunkard's gait to the toilet. When he entered thetoilet I was there like an eagle and sliced his throat- the way a surgeon would when operatingonapatient in theatre. He could not even cry. I threw his body into the toilet pit and I disappeared. At least my father had a more decent grave than Vusi's.
I waited for hours before the rest of my victims could leave the shebeen. Of course they had to.Inshebeens youareonly good when you have money, once itis finished out you go. I had toambushthem individually as they were to
The.dog of
revenge
anhour later, other candidates changed their minds and started to write the exam. Some didn't.
After the exam I was accused of being a stupid, a sell-out and spy who should not be allowed to live long.Idid not know at first that they meant what they had said. Until my girl friendLindiwetoldmeten boys had beenselected in a special meeting to finish me off.Itwas our habit that after exams we would collect some money and throw a party. 'This day I could not attend becauseIknew I was to be victimised. I went straight home.
At 10o'clock as usual my father came in drunk. For a change he left my dear mother alone. Perhaps he knew that this was his last night on this planet. I was in my room listening to my favourite songby DarkCitySistersentitled
"Kulelolizwe" (in that country). All of a sudden there was a loud,aggressive knock onthe door.
My father shouldhave answered but my mother did because my father was fast asleep. On opening the door a mob pushed their way in:
"Where's Mike?"Long before she could answer they wereallover the place, awakeningeverybody in the process.
LikeacatIp1SSY-footed1hrooghsolidd.a.Ik:mlss and slowlyopenedthe back dooranddisappeared into the outside darkness. I did not seeanything thereafter except the whole house engulfed in flames and a mobof boys running awaysaying:
"We didn't get the dog, but one day we will." I wasa dog, not ahuman, but a dog whichmust be killed just for refusing to boycott classes.
I didn't knowwhat actually killed my father, whether it was fireor stabbing or both. That day changed my lifecompletely from a boy whose aim was to reach the best in life to a brave-
A short story by MOU
"BIG BINGO"
HLONGWANE
THE sun rose a's usual. It would not fail to rise because it had set the previous day. Failure for it to rise would have spelled disaster for me because this was to be my day - Mike Sokhulu's day. I knew deep inside me that if I had to postpone my mission, I would never ever get another day - a day to avenge my father's cruel death.
I will now dwell on how my father was killed as it will be like rubbing saltonthe healing wounds. But to make you sympathise with me I shallbriefly tell you how ithappened. My father wasthe only professional drinker this world has ever produced. He used to leave every day for work and returned as late as llpm. My mother would be the first victim She would be beaten forresponding late to my father's knocks, for not cooking the right supper and for not looking afterhimwell. But one thinghesaw that was donewas thatIwas looked after well because he saw me as a doctor in the making.
I got everything I needed for my studies. To my surprise my father, illiterate and.abottle slaveas he was, gave me all the good advice as torowIshould behave at!clJool andtoconcenlrale on my schoolwork so that one day I could be a doctor.This is what my fatherwas to die for, that is, having asuccessfulson in a vicinity full of not so successful teenagers.
The class boycotts werethe Soweto plague in theearly 70's. Somehow theplague spread from Soweto to Professor Mafukuzela High School whereIwas about to complete my matric.
The boycott was a senseless one. All of the students did not want to continue their studies because Mr Zulu, a renowned biology teacher hadto be expelled at school. Reason: He was in love with a student at school. BecauseIknew that this was not a problem that should be handled by boycotting classes, I disagreed with thewhole move and I sat formyfinalexamination paper. Initially I was the only candidate, but half
I
I
I
IN DIE SEPTEMBER- UITGAWE:
Andre P. Brink
bespreek Afskeid en Verfrek en Ber;g'" )van weersfand.
(
,Ons hel ook styl, 5i Preto-riane.
Die seksmiddel-gier.
MATHll..DA looked up atWalter standing next to her,
How can someone with such a strong jaw- line have such a weak mouth? she thought.
Apart from that though he isn't too bad.
Walter tumed his head slightly and looked at her. He smiled and squeezed her hand.
Hisbandfeelssorough,shethought, suddenly aware of the softness of her own hand and the tightness with which he was gripping it.
She felt her friend Lisette's gaze and tumed to look at her. It's sounfair,she thought, that someone like Lisette isnot only born to wealthy parents, but is also so beautiful. Ofcourse when you're beautiful and rich, you end up with a boyfriend who's good-looking and rich as well.
Samuel was standing next to Walter and everything abouthimexuded class.
His shirts are better quality, look how well his suit hangs,probablyhadit made justforhim, He's wearing cuff-links, she noticed, I wonder if , Walter's even got a pair. His mouth is also so much firmer,therichareso confident, and his beard is such a smooth even blue.
She looked atWalter'sgrowth.Itwasn't blue.
It isn't any colour in particular. It's quite patchy too, she thought. She sawa lone survivinghair which had miraculously escaped being shaved, but then noticed that there were quite a few.
SanDlelisnever semi-shavedlikethis,thewealthy are also versed inthCways of being groomed.
Even when they let it aIlhang out it is done with
skillandclass.
It was probablyher trainof thought that caused Mathilda to become aware of Walter's aftershave lotion. She knew it cost a lot of money. But it smells so cheap.I'mnever aware of smelling Samuel's aftershave, it just complements his general appearance so well, it smells so right.
Just then Walter squeezedherhand again and smiled at her again.
For a moment she was surprised to see how crooked his teeth were.
I wonder how long we're going to last, she thought. We've a lot going forus, I'm sure, but these days there are many other factors working against couples too.
I'm not implying that I'm somuch better than Walter or anything. Neither am I saying that I canmakea catch like Lisette did with Samuel, or that I deserve to be given a fancy car and sit at homeandbepampered and be available. It's justthatIthink ...that, maybe Walter and I have different expectations of what a relationship between amanand a woman shouldbe.
Walter squeezed her hand again, just a little more impatiently this time.
She cleared her throat and looked up at the minister: "I do," she said.
Tim Stmdham is 'n vryskut-joer1Ullis in Johannesburg
2 Vrye
Wukblad
BoekeIBooksWinterlLente1990',',', • •' , ' , <
Die profeet
boek begin hy wonder: "Moet die mens, 6en·· , biologiese spesie maar met tallose varieteite, ook so blindelings voortgaan om in mid- delpuntvliedende etniese botsings stabiliteit en veiligheid nate strewe deur rniddelpuntsoek- "
ende uitroeiing en dominasie? Of kan hy vorme van binding vind waarin etniese ver- skeidenheidtotsyregsalkom sonderselfvemie- tigende stryd?"
Endan is die profeet se laaste woorde bloot:"Onsbehoort te weet daar
Ie
dodelikegevareaanalbeikante. Ons loop op'nkoord,"
Profeet? Nee wat. Profete het visie, Pilosoof? Hmhm, Hy was te lief daar- voor omindie corridors of power rond te hang; .om soos 'n dassie te bak in die gerusstellende warmte van Kaapse Afrikaner- chauvinisme. Die hofnarvan die pseudo- intellektuele van die Afrikaner-establishment, as 'n mens nou regtig naar met hom wil wees.
Maar my ma het my geleer omrespekte
e
vir oumense.Piet Cillie is 'n intelligente historiese ontleder wat belangrike dele van005land se geskiedenis as joemalis en akteur meege- . maak het. Hykangoed skryf.
Nou hoekom is ek so skerp?
Omdat PietCillie vir my'nsimbool i an mense met skerp penne en gladde tonge
at met hul jarelange kastige "verligtheid"
meer skade as goed gedoenhet aan die etniese gemeenskap waarvan ek 'n lid is. Dit was hullewat met dieskynvan intellektuele - selfs morele - geloofwaardigheid en waagmoed e goeie mense aan dielaerlaat bly klou het et .die' mooi gesiggie wat hulle op wit o heersing en onderdrukking gesit het,
Wat Klein Apartheid op wit perde met vlymende swaarde beveg het terwyl hulle GrootApartheidmet hullewens verdedighet.
Wat met 'n verbluffende handgreep boonop nog daama die tande van die ,Groot Krokodil blinkgepoets gehou het - net om homdaarna- skaamteloos witpens-bo iewers langs die see te laat B,
Poeticjustice dat dit 'n vaalseun-Dopper van Potchefstroom moes wees om ons uit die Kammaland te lei na werklike vryheid en .demokrasie, waar ons die "vreemde Bantoes"
as volle nasiegenote sien,
Ten minste was die boekie met sy erg vervelige stofomslag goedvirmy lae bloeddruk.
Lees dit tog maar.
Max du Preez is die redakteur van Vrye Weekblad
New from Ravan Press
Cd~J!!,g gt-
a JI~W na l'
IVll/HNO1'O1l
sotnu
Al'll/CAEditedI:1tSarah lefanu and Stephen Hayward ForewordI:1tNelson Mandela
The range IsWide, the quality of the writing, not surprisingly, conspIcuously
high· The Guardian
T
his sparkling conadion reflects an international and local commitment to meaningful change in South Africa. Shari stories, poems and extracts from novels come together In an anthology which is sometimes funny, often provocallve, frequently moving and always beautifully wrillen. ContributolS include Margaret Atwood, Margaret Busby, Nadine Gordimer, Christopher Hope, Mbulelo Mzamane, Lewis Nkosi, Ben Okri,Zoo
Wicomb and Raymond Williams. -Available from good bookstores R34,95 +GST
se kleed is lDotgevreet
onmoontlik..." ,
tioning concept has not worked outas visual- En dan kasty hy sy mense: "Ons wou 'n ised, but only partiallyandimperfectly, mainly nasie wees, van vreemde bande vry, maar on account of economic forces beyond effec- terwyl ons die bande van Britse oorseseheer- tive political control." . skappy sowel as setlaarsheerskappy al hoe, Aan die einde van 1985skryfhyinDie losser gemaakhet,het ons toegelaat datons al Suid-Afrikaan: "Vanwee sy geskiedenis moet hoe 'vaster gebind word met andervreemde die Afrikaner miskien die taaiste les van
bande. Ek bedoel die bande van vreemde almal leer: aanvaarding van die . . . - - - , arbeid: swart arbeid..." . . beskouing dat Suid-Afrika nie net
. Dan skielik roepPiet die spook vanInte- .sybeloofde land is ofkan wees nie, grasie op: "Ditwil'n reeds gevormde vrye maar dat hy'vryhede, regte, ver- nasie - 'n werldikheid wat die kolonialis en. antwoordelikhede en mag met ander die liberalis nie sterk aanvoel me - uitverkoop etniese groepe al hoe meer sal moet aan vreemde, andersoortige oorheersing," (Be- deel."
doelende nou swart Suid-Afrikaners, vir di..e In 'n toespraakgedurende 1986 wat dit misverstaan. 'n Entjie verder af se hy treur Cillie: "Ennou is dit dieAfri- Afrikaners het in hul harte besluit "dat die kaner se tragedie dat hy, wat bomself massavandieBantoesuit die oogpunt vanons insy geskiedenis sien as voorste wesenlike nasieskap vreemdelinge is". Tuis- . vryheidsvegter, en op 'n keer oor lande toe met julle.) die hele Westerse wereld so gesien (Een stuk wat ek graag sou wou lees, was, vandag naakgestroop staan maar wat die samesteller van die bundel om van daardie erenaam. Dit is van 'onverklaarbare redeuitgelaathet, is watPiet hom weggeneemdeur Kommuniste
Cillie in die jare oor die uitskop van die enander linkgesindes, selfsdie nasate bruinmense uit Distrik Ses te skryf gehad van sy eie verdrukkers envervol-
et.) gers." ('n Mens voel amper om te
Dertien jaar later skryf Pietindie New se: Ag Here shame.)
York Times van 12 Desember 1976: "".the Teen einde 1986 begin Cillie only option seems to be territorial seperation . albieg: "Ons het waarlik geglo in of peoples, each one growing to political daardie visioen van vreedsame aturity, autonomy and freedom in its own partisie en 'n soort geidealiseerde rt of a commonwealth or confederation
9i
Europa met elke yolk in sy eie S uth Afric ." .. staat. Dithettydelik die Afrikaner-In ovember1981 skryf hyindie Wall wete bevredig."
Street Joumal (die derde essay): "The parti- Op die laaste bladsy van dieL... ---'
PIElCll.Llewas my eerste redakteur. As 23- jarige penkop-verslaggewer was hy sonder twyfel my rolmodel. Ek onthou nog hoe hy eendag'njong kollega uitgetrapbet wathomself 'njoernalis genoem het. Daar moet nog baie water in die see loop voor jy 'n joernalis is, moes my vriend hoor, jy is eintlik net 'n verslaggewer.
Enmy groot ideaal was om ookeendag 'n joemalis te word. Amper soos Piet Cillie, maar rueheeltemal nie, wantPietCilliewas in ons boek daardie tyd nie net joemalis nie, maar ookfilosoofen profeet. Ons het aan sy voete gesit en die krummels van sy wysheid opgepiken weke lank daarmee rondgesmous.
As jong verslaggewers by Die Burger was onsintens trots om vir hom te werk, veral die keredat hy die Nasionale establishment so 'nbietjiegekou het. Dit het ons goed laat voel - so half of ons saam aan die voorhoede van vemuwende denke gestaan het.
Dithet my 'njaar ofwat gevat - deur die Soweto-onluste en 'n sitting in die parle- mentere persgalery - om fmaal te besef: Die pro feet se kleed is motgevreet.
Daarvandaan het ek Piet Cillie - die Groot Kaapse Verligte, die Boere-Maverick wat eerste ministers op hulvoomamenoem, die Aweregse Intellektuele Boere-Ghoeroe Wynkenner van Keeromstraat- met anderDe
begin bekyk. C
Enhoe meer ek as jong verslaggewer -' later joemalis - vir PietCilliegelees en ge- . luisterhet,hoe ergerliker het ekgeraak. Veral rondom algemene verkiesings, wanneer alle skyn van onafhanklike denkevir die Groot
~atkruipplekgemaakhet. DieGhoeroesevel het oopgebars en die Sikofant het tevoorskyn
gekom, .
Ditalles net om eerlik te wees dat ek die bloemlesing van geskrifte deur Cilli6 wat pas verskynhet, nou nie juis onbevange en met 'n oop gemoed begin lees het nie. Maar ek het darem vir die doeleindes vanhierdie resensie
probeer. ,
Dieeerste essay is 'n artikel wat Cillie in 1963 virStandpunte geskryfhet.Insy voor- woord verduidelik hy dat die vroeere stukke.
"iets vandie ontwikkelingsgang van die Afri- kanerdenke sedert die jare sestig weergee", Die res, se hy, "weerspieel 'n dringender her- vonningsvisieindie kritieke jare tagtig". Ook nie so dat 'n mens dit agterkom nie.
Ewenwel, kom ons blaai deur die eerste stukke.EnPiet skryfmooi, hoor,en sowaaghal- sig! "Die regstreekse heerskappy van een yolk oor 'n ander - regstreekse dominasie deur vreemdelinge - is in ons tyd nie meer te verde dig nie... Volke moet hulself regeer, selfs at is hulle hoe agterlik, want die slegste seltbestuur word beskou as beter as die beste vreernde bestuur."
En:"Die Afrikaners behoort eintlik ook die laastemense te wees wathierdie idee van nasionale vryheid en die likwidasie van kolo- nialisme in beginsel opponeer.InAfrika was die Boere die baanbrekers van die anti-kolo- nialisme."
Daaris nogjuwele: "Onsweetuit ons eie geskiedenis dat 'n Yolk wat sy sout werd is, op die duur nie in 'n vreemde regering sal berus nie, enomdat ons dit weet,het ons nie werldik die hart om te probeer nie. 'n Beleid van verdrukking is vir 'n regering vanAfri~ers
MAX DU PREEZ
BAANBREKERS VIR VRYHEID •
gedagtes oor Afrikaners se rol in
Suid-Afrika, .
DeurPJ cnue
Tate/berg, (R24,95 plus AVB)
Vrye,Weekblad Boeke/Books Wintet:/Lente 1990 <"•• -
.,.<
"
'n Droomhuis uit optelrommel
Cora Coetzee se illustrasies vir Annari van derMerwe se klnderoerse uGemrertier is ook 'n dier"
Nognuwe boeke
'n Lieflik geUiustreerde boek is
"Grandma's Hat"(Kahn/Milne,David Phillip).Infyndetail en dowwe kIeure en late nie sommer 'n kind se aandag nie.
Dan het ons ook probleme gehad met Betjie op Beskuitkuil: hoekansy kersregop in die bed spring en terselfdertyd 'n ratel diep onder haar ysterkatel sien?
Diebesteindieboekis 'Wiljynou meer' ('OuskantBaardskeerdersbos' is meervirgrootmense),'Katenhond' en~Draaifontein seDroster'.
word 'n Engelse gesin se winkel en anderbedrywigh:de CFDeAargeteken.
Groot erwe, windpompe, Karoostyl huise en 'n "hupmobile".
MarliseJoubertvertaal die Lambs se Shakesspeare-verhale op 'n fyn, logiese manier:Dieseestorm, Midsom- emagdroom, Meer lawaai as wol en 'n Wintersprokie. ("Uit die skatkis van Shakespeare", Daan Retief, RIO,50.)
So oulik as wat"I can do this Grandpa,can you?" (Hirsch/Watkins, Viking Kestrel, R22,99) is, so goor is
"Can we go for a walk and talk, Grandpa".
'n Hupse hoeveldsehaas brand om in Parys te kom om knoffelsous en aspersies te eel. Hykry dit regin
"Harry went to Paris" (Lesley Beake/
MarjorievanHeerden, 'n YoungPuffin, RI7,99).
Nuweboekevirst3en4:"Buttons - the dog who was more thana friend"
(Yeatrnan, Daan Relief,R 10,50), "Kit in Boots" (Jane Gardam, Daan Re- tief, R8,95).
Vir st 5 en ouer: "Simon'sChal- lenge" (Theresa Breslin, Daan Re- tief, R8,95) wenner van die Kathleen Fidler-prys; "Maggie and Me" (Ted Staunton, Puffin, RI2,99); "Stevie's Treasure" (Engela van Rooyen, Daan Retief, RIO,50).
Antjk Krog
isdie digter van onder andere "Lady Anne" en 'n onderwyser en rnavanvierkinders op Kroonstad.
From their shadowy cotethe white breastspeep
Of
doves ina silverfeathered sleep;
A harvestmousegoes scampering by,
with silver claws,and silver eye;
And moveless fish in the water gleam,
By
silver reeds ina silverstream.
Dieindrukwekkmde"PeacockPie"
van Walter de la Mare (Faber and Faber, R49,99, hardeband) illustreer glashelder dat kinderryme nie kin- derspeletjies is nie, die oog en oor moot daar wees en seblief tog, geen gemoedelikheid of oulikheid nie.
Let op die waameming in die eer- sle reel, die muis wat geteken word metsy effe grusame "klou" en dan die slotmetdiemisterieuse beweginglose visse. Die oor het die woord silwer uitgekiesen nadie langerigeduiwereel, dadelik: die komma verskuif na die middel van die reel om enigeeen- tonigheid wat mag opduik te vermy.
Die bundel is ook 'nles van hoe 'n mens so iets saamstel. Dieselfdesoort . rym word nooit van een gedig na die ander gevolg nie, die lengte van die versreels verskil van drie woorde tot twaalf'n onsekere elementword altyd gevestig, iets onpeilbaars;fraai het altyd iets dreigends daaragter,die dreigende altydbekoorlike, eksotiese detail.
"Ferdie Vlooi" (Felthun/Grimsdell, DaanRetief, R14,95) vertellekkerop rymdie verbaal van Ghwar, die hond, en die vlooi war oJ' hom parasiteer.
Grimsdell blink uit as hy beweging tekenen die hond is oiilik verby. Die vertaling, gedoen deur Fanie Olivier, leesritmies met die illustrasies saam.
"Gemmertierisook 'n dier' (Annari van der MerwelCora Coetzee, Tafelberg, RI4,95)" bevat te veel gediggies in
paarrym.
Toe ek dit voorlees aan my 6-jarige, moes ek sweet en oorslaan eIibyvoeg en kul omuit diedreuningtC
ontsnap.Meeste van die oulike diertjies waarvan ge- praat word, ken vaWtag se dorpskin- dersnic'" as hulleme
helder beeldend geteken word nie, behou bulle doen goedgekeurde voogde geplaas. Joukos bestaan uit pakkies wat hulleself onmiddellik verhitsodra jy die houer oopmaak. Ook leef jy in tonnels ondergronds, omdat die aarde se oppervlakte deur kemmissiele so verwoes en radioaktief is, sodatnie- mand dit daar waagnie.
Lees en skryf is kunsvorms wat lanka! uitgesterf het. 'n Robot spoor rondloperkinders op deur middel van sendertjies in bulle be-arms. Met tussenposeskanjy verdowingsmid- dels bekom deur jou hand(watmoet rypwees) oor 'n gleufte vee. .
Di6 futuristiese wereld teken Pie- terSteen in sy oulike boek: "Wotan SQ7"(Tafelberg). Die hoofkarakter is'nhoogs intelligente kind wat in hom omdra die begeertes wat ons vaOOag as "gewoon" beskou. 'nLekker boekvirst5en6.
Kitottie?
"Kitottie" (ek belowel) skep iet- watvan 'nprobleem. Die babakroko- dilletjie word deur ander diere en"n broer gehelp om by'n darn te kom waarsysaam met die ander groot krokodillekanswem en visseeet,My krokodilbronne
sa
dat klein kroko- dilletjies deurhulle ma op gepas moet word, omdat ander krokodille hulle graag vreet. Ook bly krokodille in riviere en nie in dammenie,Van die . vriende wat haar die pad beduie, is ook nogal babakrokodileters. S8 my boek. Die tekeninge bring verder verwarring:dan is Kitottie so klein soos 'n boer se voet, dan groter as 'n hamerkop.Tensy hier van die Suid-Afrikaan- se politieke krokodille sprake is, is die navorsing nie noukeurig genoeg gedoen nie, "Kitottie" (Maud/Eloff, Daan Retief, RI4,95).
Rympies
Drie boeke met gedigtc' m/of rympies bet aan die einde van die vorige jaar verskyn.
... '.
'../ i
."
/ ;~
~~:
~-:..
..
....
•
ANTJIE KROG bespreek 'n paar kinderboeke
, .
foong'esprek voer met opskeplepelin die hand, terwyl sy drie kinders spa- ghetti eet, Oulikdat diehuis ookmaar varkhokkerig lyle.
Toekomstige wereld
Hoe saljy daarvanhou om met 'n leerhelm te sit wat jou jou huiswerk deur die ore voer? Soveel studietyd per dag moet jy in die leerhelm deurbring. Aile kinders word van hul ouers af weggeneem en onder
Allister Sparks
THE MIND OF SOUTH AFRICA , R79, 10 + R1 posgeld
Colleen Ryan
BEVERS NAUDe: A PILGRIMAGE OF FAITH R34,50 + R1 posgeld
Abraham de Vries DIE NAG VAN DIE CLOWN
R23,OO + R1 posgeld
Mlcheal Godby et al HOGARTH IN JOHANNESBURG
R57,60 + R1 posgeld
Stuur posorders. Indlen u met 'n Suld-Afrlkaanse of Namlblaanse tjek betasl, voeg R3.30 by. .
Beskikbaar in ons boekwinkel in die Swazi Plaza, Mbabane, Swaziland. Skryf aan Robin Malan ofAnne
Salelwako. Posbus A456, Swazi Plaza, Mbabane, Swaziland. Tel: 45561
Alleen-pa
Dit gebeur vandag dikwels dat ki¢ers by hullepa's grootword.Meeste kinderboeke beklemtoon dienormale gesinnetjie ofdie sterkma-kind band, dusmoet kinders by 'n alleen-pa to- taal abnormaal begin voel,
In "The Wild Goose Chase"
(Lambert, Harnish Hamilton) is daar sonder omhaal of fuss, 'n pa. Terwyl die soeklogna sy rooi kamerjapon tot allerlei avonture lei,sien'nmenshom met voorskoot koerant lees,'n tele- DIE kinderboekwat eksou aanwys as die boek van '89 is "Charliese huis"
(Schennbrucker/Daly, Human en
ousseau: RI6,95). -
In'n onderspeelde teks word die verhaal vertel van 'n swart seuntjie- wat saam met sy familie in'nsink- shack bly. Na die ongerief van 'n reenstorm, bou hy uit modder 'n droomhuis met 'n slaapkamer net vir .hom. 'n sitkamer vir sy ouma en so
meer.
'n Mens verwonderjou oor wat NikiDaly daarmeegernaakhetlInsy illustrasies word die huisiebinne versier met optelrommel. My kindhetmet groot genot en verbasing die dinge uitgeken: 'n spyker met draad omskep lot 'n hond; uit 'n Pick 'nPay-sak'n matjie, 'n proppie en veer as polplant, 'nboekie uit 'n Safaridroevrugtesak- kie, 'nOxo-boksiemet 'nbierblikrin- getjie word 'n stofle, Uit die mengelmoes val dit nie dadelik op nie, maar saam mel die kIeihuisie verrysiets uit niets.
Daly gebruik nie syvindingrykheid in die eerste plek om hom selfte boost nie, maar benut dit op so 'n wyse dat . die lesertjie die swart seuntjiesekrea- tiwiteit oneindig be wonder.
(Vanseltsprekend bevraagteken die kind ook nie Charlie se uiters bour-
igeois drome nie!) Dieboek is ook in .Engels beskikbaar: "Charlie's House".
4
Etienne Leroux
Twee Nuwe Werke
HUMAN & ROUSSEAU Kaapstad Johannesburg
Magersfontein.
Die Dokumente R34,99
Die verbod op
Magersfontein,
0Magersfonteinl,
die stryd om die verbod opgehefte kry en die doku- mentasie daaromheen, werp lig op 'n kritieke periode en sleutel- figure in ons sensuurgeskiedenis.Die Suiwerste Hugenoot Is Jan Schoeman R59,99·
Faksimilee-uitgawe van Leroux se onvoltooide twaalfde roman.
'n Surrealistiese, hipermoderne satire wat juis vanwee die on- klaarheid van die manuskrip en . die skrywer se aantekeninge fas- sinerend lig werp op sy werkwyse en benadering.
Gerrit Olivier is hoogleraarin Afrikaans en Nederlands
bydie Universiteit van die Witwa- tersrand en
skrywervandie
boekessays"On- gerymdhede"
slotte moetditmy van die hart dat die manier waarop hier geskryf word. nie heeltemal te versoen is met die gedagte aan woorde wat 'n mens langsaam en noukeurig bymekaar sook nie.
Schoeman is soos altyd 'n keurige stills, , die romantiese cliche's(kykpp 34, 60, 150-152) die waaiendereenen verstrooide lig van die Kaap, laat 'n mens af en toe nan 'n sjokoladedoos dink. Die verteller raak soms erg verboos, en maak byvoorbeeld oor Dewald pedantiese enontledende uitsprake wat die leser laat voel dathy voorgese word. 'n Minder
"aanstrengende" styl (een van Schoeman se Germanismes) sou heelwat vir die roman kon betekenhet.
"1
Ten spyte van aBe kritiek is "Afskeid envertrek"'nroman waarin die problematiek van taalin 'n tyd van verbrokkeling ernstig aan- gespreek en in 'n persoonlike stryd veranker word. Schoeman hetsy.besondere wysheid nog nooit so duidelik oorgedra as in die toneel waar Adriaan sy manuskripte weggooi, die gesprek met Dekker en die ontmoeting met die Duitser
J
nie. 'nMens sal hierdie byna onuitstaanbaar treurige bladsye nooit vergeetnie,
Foro: P••,A/lJ<rto
eensaamde ouerdigter,
"Jykannievlug iniemandanders se arms nie," se Dekker (p184);'n mens moet wordsoos 'nklip wat aan sy eie gewig gewoond raaken dit aanvaar (p 172). Dekker word die voorafskaduwing van die lot van die een wat alleen bly, en dit is sy insig in die menslike kondisie wat deur die hele boek resoneer.
Vir Sehoeman se karakters is daar geen emosionele bestendigheidnie,slegsaf en toe 'n ruspunt. Hulle kom vlugtig bymekaarenervaar 'nbietjie liefde en teerheid, maarhulle wordnet so maklik weergeskei,in oomblikke wanneer dielogika van hulle eie vereensaming onontken- baarword.
Ben van die ontstellendste beelde van onver- vuldheid in die boek is die akteur Nico se soeke na'n liggaam om die nag met homtedeel-'n soort ldankbord vir Adriaan se eie ervaring. Hy kyk metafkeer na Nico,maar sy ontmoeting met die Duitser in dieKaapsetuine - die eerste keerinSchoeman se werk dat die aangetrokken- heid ook eksplisiet seksueel word - istrooste- loser as enigiets wat Nico sou kon meemaak.
Daar is 'n interessante verswee kommentaar in die feit dat die vreemdeling in die park dieselfde Duitser is wat so baie navraag na Adriaan en sy digkuns gedoen het, Tydenshulle byeenkoms word ditvirAdriaan skrynendduide- likdat hy altyd weerloos sal bly teenoor diepyn wat hy niekanverduurnie,
Wat blydanoor? is die vraag waarmee die roman n4 hierdie ontroerende episode afsluit.
Geen ander boek van Schoemanhet so sterkdie geaardheid van 'n lewensbeskoulike en literSr-
"teoretiese" manifesnie,Die bevryding
Ie
indie besefdatdaargeenreddingisnie(p224).Uefde bly oor, al is dit slegs in die herinnering aan 'n verloremoment waarin 'nvreemdeling aangeraak is; veriange bly oor - en dan(ek wil arnper byvoeg:die "grootste hiervan") die woorde wat langsaam en versigtig bymekaargesoek is.Vir die kritici wat hulle ore begin spits, moet miskien bygevoeg word dat dit hier nie gaanom 'nlIllIklikeontvlugtingin woordenie,Diswoorde watn4 al die verliese en afskeide weer gevind word, as ookdie sprekersoos 'n ldip ondersy eie gewig na sy eie eensaamheid sink.
In
'nsekere sin lyk "Afskeid envertrek"ook .naSchoeman se afskeid van die Afrikaanse literere bedryf. Midde-in die"algehele ontred- dering"is die simpele Dewald, toonbeeld van dienousteliterere organiseerder, nog besig om met 'n groep ewe simpele digtertjies 'n tydskrif opte rig. Teenoorhullealmalopenbaar Adriaan die grootste weersin. Selfs die idee van 'n"Afrikaanse letterkimde" is virhom belaglik.
" Maar skryf bly die laaste loopgraaf. Ten
In 'ntyd van 'algehele ontreddering' \
Malanrandsit.Vir Schoemangaanditklaarblyklik nie om die besonderhede van die Suid-Afri- kaanse situasie nie, maar om dieuitwerking wat . die oorlog op die daaglikse omstandighede en
vera! die psigehet,
Meer beklemmend as die verromantiseerde oorlogtablo's is die feit dat vraeminder gestel word, . dat ontevredenheid en opstandigheid mettertyd swig voor onverskilligheid. Enige verontmensliking - so suggereer die roman - is moontlik; ons sal ons by enigietsneerle,ons gesigte van elke gruwel afwend en voortgaan.
Die nalatenskap wat Adriaan in die museum uitpak, getuig van die feit dat dieergsteontber- ing uiteindelik in die verlede wegsink.
Afgesien vanwaameembareverskynsels soos skares hawelose mense in die strateennuusuit- sendings wat al hoe minder feitebevat,spook nagmenie-ervarings vanverborgegruwels deur die roman: mense wat val, lang gange. gloei- lampe wat brand. Teenoor hierdie klaustro- fobiese vermoedens is daar die natuur wat sy gang gaan op wegnadie lente, en'nraaiselag- . tigeek-verteller wat afen toe nayore tree om 'n onbepaalde "jy" tot 'n vlug na vryheid aan te spoor.
Schoeman se oorlog is 'n intensivering van die bekende: 'nsituasie wat ontsettender en onsekerder geword het as die"oorlog" wat reeds aan ons bekend is. Universele beelde van oorlog word op Kaapstad geprojekteer - en sodoende word die oorlog 'n decor,'n agter- grond vir 'n probleemstelling, miskien ook 'n projeksie vanuit Adriaan se psige.
Hoewel die sosiale lewe aan die Kaap oenskynlik sy normale gang gaan,vind daar in byna elke karakterse lewe 'n afskeid en/of 'n vertrekplaas, As buitestaander en waarnemer merk Adriaan hoe die"wensdenkery,skyn en bedrog vanenigehuwelik, enigeverhouding"
(p77) aan die lig korn.
Marissa wat na Nederland vertrek en Ber- nard alleenagterlaat,Carla se laastebesoek aan Brandvlei,Anita se egskeiding en Adrlaan se verlateoheidnidie vertrek van Stephan - dit is verliese wat, soosmeeras een karakter se, deur die land self meegebring word.
Adriaansepersoonlike "afskeid" kom aan- grypend na yore opdie dag wanneer by sy manuskripte vernietig, 'n agtergelate baadjie van sy vriend onrdek, en tydens 'n nagwande- lingbesef hoe sterk sy verlangenadie fisieke nabyheid van iemand is.
Dit is een van die kemepisodes in dieboek, en die blywende hunkering na kontak word gerugsteundeurAdriaan seversigtige ver1iefdheid opBemard.'nTweedesentraleepisodeiswanmer Adriaan 'n gesprek voer met Dekker. die ver- AFSKEID EN VERTREK
Deur Karel Schoeman Human
&Rousseau (R36,95)
GERRIT OLIVIER
KARELSCHOEMANhet twee grootternas: die eensaamheidvan diemens,watslegs inoornblikke van toenadering opgehcfkan word; en die geweld van die tyd, wat gewoonlik in die verte afspeel en die onstabiliteit van menslike verhoudings nog verderverhoog,
Die konstellasie vankarakters in "Afskeiden vertrek" is tipies van Schoeman se romans: 'n hooffiguur omring met ander karakters na wie hy uitreik sonder datsyverIangens ooit bevredig word - al is hy'nbietjie meer mededeelsaam as sy voorgangers. Soos baie van Schoeman se ander boeke is hierdie roman ook geplaas in 'n tyd van sosialeonrus en verbrokkeling.In'n paar opsigte is ditegter 'nboeiende vooruitgang op Scboemanse vroeerwerk.
Romans soos "Op 'n eiland" en "Die hemeltuin" was kameekuns, skerp beligte klein grepe uit die ervaring.Indiejongsteboek kom 'npaar van die ander figure meer tot hulle reg, en die wisselwerking tussen karakters word geplaas binne'nbreed opgesette struktuur waarin die motiewe vanafskeid,vertrek en die rol van taal en literatuur aan dieorde kom.
Die motto uit Brecht se brief aan die akteur Charles Laughton oor"Das Leben des Galilei"
sinjaleer die boek se sentrale tema. Ek vertaal taamlikletterlik: "Terwyldiehuise induie stort, stort ook die taal in duie -en saam begin ons die voorskrifte van nuwe denkwyses en die struktuur van nuwe tekste volg."
Adriaan, die hoofkarakterindie roman, se uitgelewerdheid aan stilteen woordlose onmag word met byna voorspelbare reelmaat in die boek geformuleer, Die slotsin van die roman,
"Hy het aangekom" - mynsinsiens nieaanvaar- bare Afrikaans nie - suggereer dat hy aangeland het in'nsituasie waar hy weer deur woorde 'n greep op sy lewe kankry.
Die wete dat nuwe woorde eendag gevind sal
I
w ord , is die enigste ligpunt in Schoeman se verdrietigste roman tot dusver. Adriaan "het aangekom" nie deur die een aktiewe ingryp of wilsbesluit nie, maar deur aanvaarding en ge-~
uld'Die filosofie van "Afskeid en vertrek" is die van pyn wat met gelatenheid verduur. word;van verlangewatonbevredig bly; vaniets watna die verwoesting weer opgebou sal word. alkan
.emand raai wat dit sal weesnie.
Kortom, niks gaanheeltemal verlorenie.Die taal sal weer opgebou word, nuwe woorde ge- vind word - en daarmee bely die roman die geloof dat daar selfs na die"algebeleontredder- ing" van dieoorlog,'n nuwe begin sal wees.
Daar is 'n paar merkwaardige dinge inver- band met die "oorlog" in"Afskeid en vertrek".
Indie eerste plekvind 'nmens 'n versplintering van perspektiewe - iets van 'n formele ver- nuwing in Schoeman se skryfwerk. Naas die personale vertelling oor Adriaan se lotgevalle is daar ook 'n ander stem wat nabetragtend en analities vertel oor die uitwerking wat dieoor- log gehad bet.
Terwyl Adriaan en dieander karakters sover as moontlikhulle gewonelewens probeervoort- sit, verwoord hierdie tweede perspektief die kollektiewe ervaring. Ditis interessant dat die leser se verwagting dat'nmens hier met 'n toekomsblik te make het, ondermyn word deur verwysingsnildie hede en die onlangse verlede - na figure soos Koos Human en Uys Krige byvoorbeeld.
Ek meen die vennenging van moontlike tydsdimensies is nie werldik suksesvol nie. Aan die een kant gee die roman te kenne dat die oorlog reeds aan die gang is, en word die leser gekonfronteer met die feit dat by, net soos die mense in die boek, stadigaanin die verskrikking ingly sonder om dit tebesef,
Aan die ander kant. is dit tog 'n meer grootskaalse ontwrigting as die insidente wat uit ons buidige ervaringbekend is. Die"oorlog"
in "Afskeidenvertrek"lees soos 'n collage van filmbeelde en nuusfoto's - wat miskien die bedoeling is as'n mens kyk na bladsy 219; dit beskryf die soort chaos en verbrokkeling wat enige oorlog in enige stad sou konveroorsaak, Besonderhede oor die oorsake van die situa- sie, of oor die aggressors, ontbreek.AIwat'n . mens met redelike sekerheidkan se - die oranje- blanje-blou wapper immers nog - is dat dit waarskynlikmeegebringis deur pogings om die huidige bewind tot 'n val te bring.
Dit is 'n bietjie dikvir 'n daalder dat 'n inspekteur in sulke omstandighede nog rostig kan opdaag om vas te stelof die museum waar Adriaan werk, toegemaak moet word, of dat daar nog Duitse sakemanneop die Lughawe OF
,l i
I
, _ _ . , _ .. _ _ • •~.'• • . • • • ' _ _ _ _ e,"e · · - • •. .• •_ _ • •.~..' . . ,H , ",.~'''".~ <~'.'.,,," - ~ ~ " ",~.-
... ,.
'....
Om met die stemme van die land te praat:
Taal en poesie in 'nueranderende SA
ANDRIES OLIPHANT
DIE wereld was sedert die begin van die 20e eeul
r
aan 'n proses van fundarnentele veranderingI
onderwerp, Dit was gekenmerk deur sosia-listiese , revolusies en prosesse van dekolonialisasie en.
nasionale bevryding. Tans vind 'n nuwesiklusi van interne eneksterne verandering binne die sosialistiese wereld en elders plaas, wat 'n hernieude opbloei in demokratiese waardes registreer, So toon die sosiale, politieke kul- turele verhoudinge in Suid-Afrika na dekades van rigiede patrone van oorheersing, konflik en opstand, ook 'n proses vanonherroeplikeveran-j'
dering. :
Verskuiwings in magsverhoudings bring ook' verskuiwings in taalverhoudinge mee, As 'n integrale deel van sosiale verhoudinge is taal beide blootgestel aan en deel van die kragte wat vir of teen verandering werk.In'n sekere sin is taal selfs die kader waarinkonflik afspeel. In die huidigeSuid-Afrikaanse konteks kan die ver-!
andering in taalverhoudinge saamgevat word as
J.
'n beweging weg van taaloorheersing na 'n·
demokratiese herkonseptualisering en her- struktureringvan taalverhoudinge. Dit behels hoofsaaklik die doel om uitdrukkingtegee aan die nosie van taalvryheid binne 'n konteks van meertaligheid.
Gevolglik word die bevoorregte status van Engels en Afrikaans kultureel bevraagteken, Onder Afrikaanssprekendes is daar aan die een kant 'nvreesdat Afrikaans sy amptelike status binne 'n veranderde demokratiese bestel sal verloor, Oit is gekoppel aan 'nonbereidwil- ligheid om by sosio-kulturele veranderinge aan te pas of daaraan mee te werk. Aan die ander kant is daar binne demokratiese geledere uitgesproke pogings om aan Afrikaans 'nbree nie-rassige en demokratiese inhoud te gee.
Die stryd is ook leesbaar in Engels. Teenoor die taalpurisrne en ooJheersing van konserwatiewe . Engelstaliges is daar 'n beweging vir 'n soge- naamde People's English. Laasgenoemde is daarop ingestel om Engels los te maak van die ideologie van rassisme, seksisme en elitisme wat tradisioneel met apartheidgeassosieer word.
Ditbeskouverder die opheffing van diehierar- giese eerste- entweedetaal konsepsies as 'n voorwaarde vir die beeindiging van sosiale ongelykhede in taal. In die plek hiervan word die moontlikheid gestel om Engels te herkon- septualiseer in tenne wat wyer as blote reelge- bonde vaardighede strek. Die reg tot selfuitd~kkingingespro~eof geskrewe vorra.
Is there any way in which educa- tion can help to solve the funda- mental problems underlying the . South African political economy?
This companion volume to
Uprooting Poverty: The Challenge in South Africa looks at critical educational questions from a variety of perspectives.
Available from goodbookshops at R27,90
David PhilipI,
Publishers_Books that matter· for southern Africa. '
-na gelang van die individu se ervaringswereld en behoefte, ongeag institusionele taalopvat- tings, word in die konsep van People's English vooropgestel.
In aansluiting hierby, word die noodsaak- likheid vir die herstel van die inheemse tale as volwaardige uitdrukkingsrniddele binne die raarnwerk van 'n nie-etniese verenigde samele- wingbepleit,Insommige kringe word die be- hoefte vir'ntaalbeleid wat eenheid aan die hand sal werk,uitgespreek. Hierteenooris daaroproepe dat aile Suid-Afrikaners, vera! skrywers, nie moet wag op politici om 'n beleid af te kondig nie, maar om onvelpoos voort te gaan met die ontkoppeling van taal aan die hierargiese wereld van apartheid.
Op die mikroskopiese en intieme vlak van poesieis heelwatvan die tendensereedsrnerkbaar, In die sewentigerjare, onder die invloed van die Swartbewussyn-beweging, is die waarde van die inheemse kulture en tale, wat sedert die vroegste jare van kolonialisasie vertrap en gedegradeer is, geartikuleer. Die houvas wat konserwatiste vir dekades op Engels as literere medium gehadhet,is verbreek met die opkoms van swart digters in die tyd.
Die digters het die ervarings van die swart stedelike en landelike bevolking verwoord.
Gemeenskapsgroepe en digters soos Oswald Mtshali,IngoapeleMadingoane, MonganeSerote, Mafika Gwala, Sipho Sepamla, Achmat Dan- gor,Chris van Wyk, Wopko Jensma en die baie ander minder prominente stemme het die stilte wat apartheid wouskep, verbreek. Die digters het die alledaagsetaalenverwysingswsreld van die vertraples in hulpoesiebenut. So het Adam Small reeds in die sestigerjare in Afrikaans Kaapse spraakvorme as die basis vir sy poetiese estetiek geneem. .
Indie poesie van die digterskanlesers die mense van Suid-Afrika hoor praat. So skryf Chris vanWyk byvoorbeeld in '''n Ander ou by die skool" uit sy bundel"It's Time to go Home":
'n Anderoubydie skool hynjanet politiek.
Elkespeeltyd saljyhomkry, Hy politlek net vorentoe. . Van Russians en van Mao.
Hy wietie om te se dielanieisvuil en darkies is red
en darkies is reg as hulle powermaok, Hywietie om te se
Amerikaans is vuil;
hullevat net onse zak maarhulle salons never help.
Anderouens lag.
Anderouens se ky's befok.
.Anderouens se ky's 'n moegoe.
Maarnou die ander dag toe praat hy according Frelimo Al die ouens ziep.
Hulle luister.
Toe sien ek behoorlik die mister wil huil.
Toepraathyvan 'n breakthrough.
Die tong-in-die-kiesironie wat die eenvoudige volkse gedig onderle, spruit uit die feit dat die spreker 'n produk is van die sinkretiese taalpa- trone wat onder sekere stedelike jeugdiges en elemente vandie werkersklas voorkom. Dit is 'n enkele voorbeeld van 'n groot verskeidenheid vorme en houdings wat in die loop van die sewentige~aregeskep is. Mense met 'n op- pervlakkige kennis van die Suid-Afrikaanse literatuur, waaronder Albie Sachs seker ook getel moet word, het gewoonlik min begrip en aanvoeling vir die geskakeerde estetiek wat in die werk opgesluit is.
Die poesie van die tyd was Diealleen gemoeid met die politiese nie. Uiteenlopende temas van oor 'n bree spektnun is in die poesie opgeneem.
In taalgebmik enstIuktuurbet die diprs voortbor- duuropinh:emsespraak-,nmsiek- endansvorme, .wat gewoonlik misgelees word deur diegene wat aan 'n oordosis kolonialisme ly. Waardaar eksplisiet polities geskryf is, was dit as gevolg
van die noodsaaklikheid vanhistoriese omstan- dighede en nie uit 'n gebrek aan poetiese ver- moe of verbeeldingnie,Die sewentigerjare was by uitstek'ntyd waarin nuwe stemme onge- hoorde eksperimente intaaluitgevoer het. Die werk moet gesien wordas die eerste pogings om die literatuur los te maak vanelitisme,
Teenoor die ikonoklastiese beweginghet die Engelse digters die subjektiewe belewenisse van die burgery, hulle verhoudinge met die natuur en medeburgers in stywe institusionele vorme van die taal verwoord. Uitsonderings soos Lionel Abrahams met sy skerp sarkasme, en Douglas Livingstone met sy stilistiese vitri- ositeit, het merkwaardige werk gelewer, Peter Hom se sosiaal kritiesepoesie,ontleen aan die tradisie daargestel deurBertold Brecht, is egter deur sensuurstilgemaak,
Indie jare was dieAfrikaanse digter Breyten Breytenbach en ook Jeremy Cronin, toe nog digter in wording, in aanhouding. Beide die digterssewerk staanasbakensteen die kultuur van dominasie.
In die loop van die tagtigerjare vind daar'n verdere uitbreiding in die demokratisering van die poesieplaas, Die kulturele ontwikkelinge binne die vakbondbeweging dra daartoe by dat die tradisionele orale vorme, wat sedert die vroegste jare van verstedeliking en trekarbeid aangepas is om die belewenisse van werkers te verwoord, uit die geslote wereld van kamponge en fabrieke in die breeliterere wereld Iosgelaat word. Die werk vandigters soos Alfred Qubula, Nise Malange en anderlei tot'nopskudding in konserwatiewe Engelselitererekringe met eng opvattingsoorpoesie. Wat hierbeduidend is, is . die feit dattale soos Zoeloe enXhosalosgemaak is van die etniese belange wat dit binne die knltuwbeleidvanafsooderl.ikeontwikkelingmoes speel om 'n nuwe klasse-inhoud binne diebree
werkersbeweging te verlay. .
Die opgang van Mswahke Mbuli, die opvol- ger van Modingoane watindie sewentigerjare gewild was onder massa-gehore, moet in die konteksgesien word. Hy verwerk rap- en dubvorme met die liturgiese elemente van die onafhanklike kerkeenskep so sy eie besonderse vorme van voordragpoesie. 'n Feministiese stroming kom ook na vore in die'werk van digters soos Karen Press, TumiMofokeng en ..
IngriddeKok.InAfrikaans,enveralindie Wes- Kaap, verkry die sogenaamde altematiewe beweging inhoud in die werk van digters soos Patrick Peterson, Ebrahim Alexander en an- dere. Selfs 'ndigtersoos Antjie Krogherontdek haar jeugdige afkeur in rassisme en verwerk post-modernistiese perspektiewe met 'n fyn historiese en geslagsbewussyn in haar werk.
Dit is egter lankreeds duidelikdatdie estetiek van protes wat uit die sewentigerjare dateer, uitgedien is.Indie plek daarvan het dit nodig geword om 'n inklusiewe literatuur te skep. So 'n literatuur sal nie slegs moet tredhou metbree historiese verskuiwings nie, maar sal ook
Ver-
skuiwings in' magsver- houdings bring ook verskuiwings
- in taalver- houdinge
mee
toekomsperspektiewe vir dievolle emansipasie van almal verbeeldingryk moet artikuleer.In die opsigwil ek,sonder om enigsins program- maties te wees, wys optienbree tematiese velde wat nuut ontgin of verder ontwikkel kan word:
Eerstens,sou die ontwikkeling van 'n omge- wing-sensitiewe poesie,wat verder as dietra- disionele natuurpoesie strek, in Afrikaans en Engels ontwikkel kon word. Hierin sou die wisselwerking en die interafhanklikheid van die menslike sarnelewingendienatuurgeeksploi- teer kon word. In die verband is dit nodig dat die tradisionele onderskeid tussen die platteland en die stad opgehefword en dieverband tussendie twee leefruimtes beklemtoon word.
oTweedens,sou die innerlikemenslike bele- wenisse wat so lankinprotesliteratuurverwaar- loos is, nuwe aandag kon verkry. Noudat die eksteme raamwerk van apartheid vinnig besig is om te verdwyn is dit nodig om die wyse waa.rcp dit in die psiges van allernense opgeneem is op so 'n wyse te ondersoek dat bevryding in objektiewe en subjektiewe vorme gerealiseer word.
Derdens, sou diemoontlike verskyning van 'n nuwe klasse-hierargie en gepaardgaande houdings geantisipeer en belig kon word. Oit is in die opsig nodig om klem te Ie op die belewe- nissevanbeide die werkers endie nuwe burgery watmoontlikaanbewindsal!romin dietussenfase wat deur die bevrydingstryd in die vooruitsig gestel word.
Vierdens, sou die interseksuele en intierne. ; verhoudings en die verb and wat dit metbreer sosiale tendensevertoon, verwoordkonword!
In die verband is steunaandie feministiese beweging belangrik aangesien die bevryding van die vrou ten nouste gekoppel is aandie bevryding van alle verdrukte groepe.
Vyfdens, sou die ontginning van sport en die . rol wat dit in die fisieke engeestelike ontwikke- ling van die mens speel sterker inganginons poesie kon vind. Die vermaaklikheidswaarde van speleendie mate waartoe dit sosialeve~
houdinge enkodeer, bied 'nryk veld vir literere ontginning.
Sesdens, is die ontwikk.eling van humo- ristiese en speelse poesie lank reeds verwaar- -loos.
Indie sewende plek beslaandaar'nnoodsaak- likheidvirdie skepping van kinder- enjeugpoesie wat komende geslagte sal voorberei vir rolle in 'n nuwe samelewing. Die moraliserende nei- ging in jeugpoesie sou ruimte kon maakvir spel, uitdaging, kritiese denkeen demokratiese, nie-rassige en nie-elitistiese waardes.
Agstens, moet daar sorg geneem word dat die orale tradisies nie ten gunste van 'n kultuur van geletterdheid verwaarloos word nie. Deur indringende studies, ontginnings en aanpassings van die mondelinge tradisies sou008waarde- ringenbegrip vir die vonnsuitgebrei konword.
Indie negende plek is dieaanmoediging van poetiese diversiteit en beide styl en ternanoodsaak- likvir die wegdoening met die fasiele en pa-.
rogiale onderslreid tussen sogenaamde Westerse en Afrika-estetiek.Ryk Oosterse-, Westerse- en Afrika-denkrigtings sou sodoende gerede- liker toegang tot ons poesie verlay. Diebe- hoefte na kennis en nuwe bevrydende idees behoort uiteindelik die enigste riglynvir digters te wees.
Laastens sou dit ideaal wees as bostaande en ander tematiese ontwikkelings wat tot stand kom, in aUe Suid-Afrikaanse tale neerslag vind.
Di6 reg moenie aan die staaloorgelaat word nie, maardeur die sprekers en digters selfopgeneem word.
Hoewel daar hier op diepoesie klem gelS is, behoort ander literere vorme, soos diedramaen die prosa, ook aan die bree ontwikkeling mee te doen. Vir die proses om beslag te vind en om uitgebrei te word is vryheid van spraak en uitdrukking in BY skeppendeen kritiese vonn 'n basiese vereiste. Skrywers kan ondanks die skeptisisme wat uit sekere oorde geartikuleer word, meedoen aan die skepvan 'nnuwc same- lewing en 'n nuwe kultuur.
Andries Oliphant is mede-redakteur va"
Staffrider
6
Vrye Weekblad Boeke/Books WlnterlLente 1990• •~~ # ~ , . _ _-.~• • _ - - • • • _ - ~, - - • •~._ _. - - - _
_--->._,---_ _._ ..
• <", " ,~:
Aile.ee« perd- 'n Intli,.e teketling"itdie negentientle eeu
Breytenbach se
beeldvonning i'" >,#
verontagsaam \ \
<',Ii,'
• . . "":11
rue sy koloniale
a~oms nie
\
"
".
\
..
Die giIo-pperende vinger
ALLONE HORSE
Deur Brevten Breytenbach Taurus (R29,OO)
ELZAMILES
EDOUARD RODm het op "n keer Breyten Breytenbach se skilderwerk vergelyk met die fonteinwater ylak . by die see op Syracuse (Sicilie), ,
'n
au
legende lui dat die fontein ontspring het toe die seenimf Are- thusa,wat dieopdringerigheid van 'n verliefde jong jagter wou ontglip, veiligheid vind op dieeiland Ortegia (vandag Sicilie). Alpheius (die ver- liefde jagter) het naby Olympia op die vasteland gebly.Daarverander hy in 'n rivier. Sonder om met die seewater te meng, stroomhy deur die oseaan agter haaraandie fontein van die eiland binne.Vir Roditi is Breytenbach sekuns 'n eietydse voorbeeldvan hierdie ou legende "of a mymph who disap- peared from Greece totum up later in Sicily where the civilisation of the ..
Greek colonies had produced such beautiful fruit".
Breytenbach se uitgangspunt in~
die 27 akwarelle van"All One Horse"
- "Heavenandearth areone finger, all things are onehorse" (bI9) - bevestig opnutit Roditi se vergelyking.
.
Indie.
water waarmee sypigmentegemengi
word, verenig die kunstenaar (Al- ) pheius van die legende)inverskeie gedaantes met(soosBreytenbach dit ' noem) die ''Wondrous Mind" (Are- ; thusa), Hiervan worddie waamemer 'n deelgenoot. Jy volgdie omtrekke soos dit met verf en kwas oar die papiersprei "because the colour and the feeling of the above are deter- mined by thelife from which they echo forth" (hI 9).
i
Voordat ek Breytenbach se ver- duidelikingvir"alleseen perd" gelees het,was die grafiese beelde wat by myopgekomhet die van tweeIndiese tekeninge. Die een uit die 1ge eeu is 'n samestelling van vier witperde:
eenbo,eenonder, een links, en een regs. Daar is vier, maar jy sien altyd een,
Die ander stuk (uit die 100eeu) bestaan uit 'n perd wat saamgestel is uit 'n menigte ander diere. Ook in hierdie geval is die omtreklyn van eenperdbepalendvirjou
waameminB
daarvan.
In syverantwoordingsedie skilder/
skrywer dat die perd nie 'n ruiter nodig hetnie,Dit is so want elkeen van die akwarelle vat die gang van 'n .galoppei:endeYinger oorvelle papier
saam,
Uit 'r. kwas in die eenhand van 'n edelman drop rooi wat reeds opdie gesigseinder 'nvygevorm het. Die
horisonkandaarom ook 'n tafelblad vir 'n stillewe wees (bl 60). In die ander hand het die man 'n swaard sodat skep envemietig newestellings bly.
. Breytenbach se beeldvonning verontagsaam Diesykoloniale at'koms nie, Insyskilderwerk vind 'n mens verwysings na100en l7e eeuse Eu- ropeseportrette(b1l77, 80,84, 92) en trou aan die nabootsings watskilders in die nedersettings gedoen het, toon hierdie portrette 'n landelike selfbewustheid.
Daarom is dit nie vreemd nie dat jy herinner word aan Velasquezse klein infanta methaargevolg (bl 92).
Diegreenwaterwesein1mllegeselsbp lyk egter soos die groot green vis- mens uit Wes·Afrikaansehoutsny- werle.
Op die manier versoen Breyten- bach gekunsteldbeiduittwee gebiede, Die maskeds 'n ander motief wat
hedtaaldelikinsyakwarelle voorkom (titelplaat, bll 16, 28, 36, 40, 48, 113). Twee vemuftige gebruike van die klassiekeAfrika-masker kom voor indie frontispiesen bl 113.
Ineersgenoerndelaatdietorsojou dinkaan die liggaamsmaskers watin die vrugbaarheidsrites gebruik word deur die Joroebas en Makondes.
In die ander geval herinner die snawel-maskeraandie soort watin Afrikagedra wordtydens regspraak.
Breytenbachbuiwernie - net soos Frieda Kahlo - omaante sluit by die selfbewuste vormgewing watsoge- naamdkolonialevolkskunskenmerk nie, Hy plaas ook 'n omgekeerde linicre perspektief toe in boeke en tafelblaaie (hll 80, 113).
Verder brei byuitophierdiein- valshoeke. Mure word 1arIdskap en ' lug(Zorzo,bl77).Inhierdie uitdying verander'nskaduweein 'n bultwaarop 'n vlXllkanrus (b180).
Die gemak waarmee Breytenbach mens, dier en aarde op 'n ongekom- pliseerdemanierlaatsaamsmelt,hang . vir my saam met die Ooste enAfrika seanitnasiewat •n "Wondrous Mind"
in aile dingeerken. Daarom is die kalfkop (bl96) tegelyk 'nlandskap en portretwaardeur assosiasies gewek . word met Kilimandjaro, 'nselfpor-
tret en 'n beeld van 'n verligte Boeddhistiese bewussyn in die bergpiekof knop op diekop.
EnomRoditiweereensocrBreytcn- bach se!tunsaantehaal:"Breytenhas come from very far. with his non- conformism which is not at all that of ourold Europe.•. His world which is
different.
is nevertheless not the "otber"world, but simply another aspect of thesingleworld in which we all live."
ElzaMile. is 'n Johannesburgse kunstenaar en doen tansnavorsing in Europa oor Ernest Mancoba
Vrye Weekblad Boeke/Books Winter/Lente 1990
7
Marlen.
vanNi,ktrk
doseer Afrikaans enNederland
byWits en isdie digter
van"Sprokkelster"
en"Groenstaar"
civet. patchouli, sandalwood bergamot,vetiver, opopanax,benzom:
hop blossom, castor....
He was not particular about it. He did not differentiate between what is commonly considered a good and a bad smell, not yet. He wasvery greedy.
The goal of the hunt was simply to possess everything the world could offer in the way of odours, andhis.
only condition was thatthe odours be new ones. The smell of a sweating horse meant just as much to him as the tender green bouguetofa bursting rosebud. the acrid stenchof a bug was no less worthy than the aroma rising from a larded vealroast in an aristocrat's kitchen. He devoured everything, everything, sucking it up intohim, But there were no aesthetic principles governing the olfactorykitchen ofhi5
imagination, where he was forever synthesizing and concocting new aromatic combinations. He fashioned grotesqueries, only to destroy them again immediately, likea child playing with blocks - inventiveanddestructive, with no apparent norms for his creativity."
Die slot van die boek illustreer bogenoemde parfumeurs-aktiwiteit by uitstek as 'n skrywerlike aktiwiteit.
Die skrywer het die groteske karakter van Grenouille geskepin die stinkende maag van Parys. Hy lei sy karakter terugnadie stad van sy aanvang om synoodsaaklike einde te volvoer - noodsaaklikin terme van die fiktiewe bestanddele waaruit hy saamgestel is. Grenouille, die karakter, is 'n parfuum saamgesteluitdie verbeelding van die outeur en hymoet disintegreer wanneer hierdie verbeelding sigself ginondersoek en sy eie aktiwiteit moet termineer,Inhierdie storie van die moordenaarGrenouille,is dit dus die skrywer s61f wat die mees oortuigende moord pleeg! Alles bly ksie. Nooit word dit filosofienie.
, aintedairhunginthenarrow streets.
Even the river seemedtohavestopped flowing. to have stagnated. It stank. It was a day like the one on which Grenouille was born" (p 261).
Sonder om die slotweg te gee,kan n mens se dat dit 'n retleksie inhouop die dubbelsinnige feit dat die verbeelding uiteindelik'n produk van die liefde is,liefde totdie verskriklike vervlietende s6-heid van die dinge, 'n sperate liefdevirdielewe.En
nerens
.IS liefde sogrootasin die aangesig v ie dood nie. Dit isdan ook die boemelaars in die Crimetiere des Innocents, hulle wat geenandertuiste het as die stinkende graftombes van die stad nie, wat. hulself ten einde laaste laaf en voed aan die kunstige geur van Jean Baptiste Grenouille - . hy wat deur die moorddadige eksesse van sy parfumeursverbeelding daarin , 'geslaag het om uiteindelik die
r
begeerlike lyfgeurvan die ewige jeug virhomself toe te eien- die geur van 'n engellEndit beteken dan ook sy eindel Fluit, fluit die storie is uit!Ons, die lesers,endandie boemelaars, het Grenouille en sy outeur verorber, snoep soos ons (goddankl) altyd sal
I
weesnadie verruklike geur van die lewe waarvan mens slegs deur die gekonsentreerde medium van fiksie muf in die neuskankry!"They lunged attheangel,pounced on him. threw him to the ground.
Each of them wanted to have a piece of him. a feather. a bit of plumage. a spark of that wonderfulfire" (p 262).
Ditsou'nsondewees teenoor enige onbegryplik is.
voomemende leser om veel meer van Interme van geur, deurdie omweg die wonderlikestorie se verloop hier van dieneus,probeer Grenouilledus prystegee. Dit is egtermeeras ooit dittoeeienwat ewig en ondeurgrmdelik:
vandieboekwaar,datgeennavertelling is: die essensiele ruikbare so-heid of die geheim kan verklap Die.' Die dat-heid van die dinge,sonder om leesplesier word hier by uitstek daarby tussen goed of kwaad te veroorsaak deur die woordstootse onderskei. Dit is 'n byna Faustiaanse wrywingvan Siiskindse Rabelaisiaanse dememing wat onwillekeurig metaforiek/aromatiek. daardieberoemde reel vanGoethe in Terwillevan'nklein vingeroefening die herinnering roep: ''Nurinl farbigen oor diegeheimenis van die verbeelding Abglanz habenwirdas Leben",ofte en dieaard van fiktiewe produkte -'n wei, aangepas vir die onderhawige aspek wat deur die wonderlike konteks:"slegsdeurdieneusbenader ondergrondse selfrefleksiwiteit van ons die Niet."
hierdie boek getematiseer word - is Die punt is dat insig in wat "is"
dit egter nodig om die volgende oitdirek beskikbaar(=opsnuitbaar) aanhaling temaak, is nie, maar altyd induek verwerf
"He would often just stand there, moetwo"ia
aew: die 2EirilUlk
van stories leaning against a wall or crouching in [soosbyvoorbeelddie storie van(II!.a dark comer, his eyes closed. his historiese materialisme, of van "the mouth half-open and nostrils flaring great tradition", of van "die seisoen wide, quiet as feeding pike in a great, vangeweld wat verby is").Insig moet dark, slowly moving current. And mawverwerfenverkondigworddeur when at last a puff of air would toss a 'n inspanning van daardie taamlik delicate thread of scent his way, he goedgelowige allesvretervandie gees, would lunge at it and not let go. Then naamlik: die verbeelding; soos in die he would smellat just this one odour, politiek, so ookin diepoesie,Enditis holding it tight,pulling it into himself dus 'nlelcker gemors sedertdie advent and preserving it for all time. The van diemoord.Sedertdienis die wereld odour mightbean old acquaintance, 'n aaneengekettingde or a variation of one. it could be a
1
verwysingsisteem. Winnie is in the brand new one as well. with hardly Pooh.Ofte weI die aap isuit die mou.any similaritytoanything he had ever ' 'n Mens sal' nooit die einde daarvan smelled, letaloneseen,till thatmoment: ' hoornie, ensovoorts. Woorde open theodourof pressed silk, for example, die Ensovoorts.
theodourof wild-thyme tea,the odour Dieroman "Perfume: The Storyof of brocade embroidered with silver a Murderer" bestaandus nieuit bladsye , thread,the odour ofcork from a bottle wat almal verskillend geparfumeer is
of vintage wine. the odour of a nie, uit paragrawe wat afwisselend tortoiseshell comb. Grenouille was perdestront of heideveld adem of uit ..
, out to find such odours still unknown reelswatopeenvolgendruikna rou to him;he hunted them down with the haring, gedroogde jasmyn of 'n passion and patience of an angler and langverwagte reenbui nie. Siiskind stored them up inside him. skryf,nie formules neer vir die Whenhehadsmelledhisfillofthe reproduksie van parfuums nie.Hy thick gruelof thestreets.hewould go formuleer parfuums tout court. Hy to airier terrain, where the odours vervalnogminderindie skynheiligbeid were thinner,mixing with the wind as van kamtig onskuldige enmuneratiewe they unfurled. much as perfume does beskrywing (daardie selfingenome - to the market of Les Halles, for kunsgreep van "realisme"). Nee, hy instance. where the odours of the day
I
patenteer 'n hele wereld van geure lived on into the evening. invisibly deurhom te waag nan oorspronklike but everso distinctly. as ifthe vendors . benoeming in die konteks van still swarmedamong the crowd. as if herkenbaarheid. Maw. mensruiknie the baskets still stood there stuffed sommer silwergeborduurde brokaat full of vegetables and eggs. or the asjynie reeds bekend is metons weet casks full of wine and vinegar. the mos daardie "vertroostende reuk van sacks with their spices and potatoes varsgestrykte lakens" in Ella Spence andflour, thecratesofnailsandscrews, se plaaskombuis nie! Die verbeelding the meattables,the tablesfullofcloth "herken" die spesifieke reuk van and dishes and shoe soles and all the silwergeborduurde brokaat deur die hundreds of other things sold there konvensie van 'n ander, 6uer literer during the day ... the bustle of it allI
geurige lap. "Varsgestrykte lakens"down to the smallest detail was still funksioneeer dus byna soos 'n soort presentinthe air that had been left "skema"in die Kantiaanse sin van die behind. Grenouille saw the whole woord.Ditbemiddeldiesin(rykheid) market smelling, if it can be put that van totdusver ongehoorde woordreuke way.Andhe smelled it more precisely soos di6 van sondeurdrenkte Duitse thanmanypeople could see it. for his sis of van 'n eeu lang opgebergde perception was perception after the p. r kardinaalskleed.
fact and thus of a higher order: an Alleswat ruikbaaris onderdie son essence, a spirit of what had been, 'verwerf hul geur deur woorde met somelhingundistwbedby the everyday lang neuse. Om te skryf is om accidents of the moment, like noise, angneuswoordc vreesloos te volg, glare orthe nauseating press of living f soos Bco dit sou stel, om die human beings," kettings van oneindige semiosis Grenouille, sy lot en lewe as selektief te ontgin. (Hoor ek Srens 'n aartsparfumeurwordoponderhandse verstokte Marxis roep dat hy/sy 'n wysc as soort prototipe van die idealistiese rot ruik? Laatek hortl/
fiksieskrywer opgevoer (di uiteraard haardaaraan herlnner dat oak hy/sy
"die" fiksieskrywervolgens 'nbepaa1de net deur sy/hAar neuskanpraatll) esterse estetika). Hy/sy is iemand Datdaarwel so 'nsclf-retleksiewe wat uit 'n soort onblusbare aandrang laagindie boek is waarin stellings die wSreld moct herh"! dour 'n oor taal, fiksie en die verbeelding verbeeldingryke abbreviasie, 'n gemaak word. word telkens duidelik
ekonsentreerde aftreksel daarvan te uit paragrawe soos die volgende:
oduseer. Hy/sy isn miniaturis van "Heknew many oftbese ingrediems di at geweldig is aan begeerte en already from the flower and spice aan dood, Hy/sy is 'n "afnemer", 'n stalls at the market; others were new
"indamper", 'n filtreerder, 'n tohim.and he filtered them out from abstraheerdervan wat "lewensgroot", the aromatic mixture and kept them vervlietend, vreesaanjaend en unnamed in his memory: ambergis,
Snuif aan .. die verruklike geur van die lewe
markte, begraafplase, leerlooierye, vullishope en parfumeries nog almal binneruikafstandvanmekaar voorkom, enonrwerpdaarby 'n eksentriekemaar absoluut geloofwaardige karaktersoos Jean Baptiste Grenouille, enkyle,aIles gebeur vanself.
Met trefsekere hale ontplooi Siiskind sy sentrale idee: 'nkind word gebore tussen vrot viskoppe onder 'n tafel op 'n Paryse vismark.Sy rna sny die naelstring met haar vismes deur, en los hom net daar, haar vierde soortgelykewerpsel,Hy oorleefonder min of meeronmenslike toestande deur die twyfelagtige grasie van 'n vroedvrou, ,'n priester en 'n weeslmisopsigter. Hy wordsistematies deuralmalverwe1pvanweesy twee besondere afwykings: eerstens die totale afwesigheid van 'n normale menslike lyfgeur aan sy persoon, en tweedens sy onthutsendevermoeom deur mure heen, in diestikdonkerte en oor groot afstande die wSreld en alles wat daarin is. vanaf granietklip tot die Heilige Gees, te identifiseer deur middel van sy neus. Sovee! so dat almal hom verdink van heldersiendheid. Sy geniaal ontwikkeldereuksintuig is sy enigste talent. syenigstetoegang totekstase, sy enigste verweer ensyenigste wapen in 'n wereld wat stink van selfsug en harteloosheid.
''Perfume:1beStoryof a Murderer"
is dan die verhaal van Grenouille se bloedstollend eiesoortige wraak op 'n wereld wat hom gewetenloos verwexp en eksploiteer het. Ditis ook die verhaal van 'n mens wat geen eie idenlitiet bet in tenne van 'neielyfgeur nie en wat homself daarom tot die doodtoe moet vereenselwig Dietander mense se geure en tot die dood toe uitgelewer is aan ander mense se begeertes.
Spring Is Rebellious
PERFUME
Deur Patrick Siiskind 'Penquin (R26,99)
Arguments about cultural freedom by Albie Sachs and respondents Edited by Ingrid de Kok and Karen Press
ThIs collection of essays gathers together twenty two responses to the paper: "Preparing ourselves for Freedom", by Albie Sachs, and Includes also the origInal paper and an Afterword by Sachs.
Available In September from bookshops and resource centres at a recommended seiling price of R9,95 (excl GST), or write to: Buchu Books, PO Box 2580, Cape Town 8000.
MARLENE VAN NIEKERK
I
PATRIC K"Perfume: The story of a Murderer"SiiSKIND se boek is'Itabsolutem~t;nienetvirdiegene watperversgeiilteresseerdis in allerlei geurtjies Die. maar oak vir di6liede wat met 'n mate van skynheiligheid en preutse selfbedrog volhou dat hul hul reuksintuig nie eintlik hoog aanskryf in die magasynvan hul sinnelikevermoens nie.Eersgenoemde groepsaldeurdie boekin hul stoutste enmeesprivate vermoedens bevestig worden vir neusoptrekkers sal dit 'n terapeutiese ervaring wees wat op niks minder as die Onomkeerbare Bevryding van die OnderdrukteNeus sal uitloop nie. Geen ademteug sal mernameer onskuldigkanweesnie!Hetu byvoorbeeldgeweetdat aile babasop die kroontjie van hul koppe na louwarm karamel ruik? En is dit aan u bekenddat brokaat wat met silwerdraad geborduur is in 'n oruniskenbare aroma gehul is, of dat 'nkamvanskilpaddop'n eieindividuele begiasel van geur beliggaam? Die helft' is ons nimmer verteld!
Die ongelooflike inventarisering van geure en reuksensasies in beeldendetaal is egter nie iiigeskenk van die boek Die. Trouens,tesame met die ensiklopediese informasie oor parfuumbereiding vorm die inventarisering terselfdertyd die medium of verbeeldingsvoertuig vir 'n aweregse soort diepsinnigheid oor dienatuurvan die mens, die gang van die noodlot, die aard van neurotiese
t
beheksdhe i d en, wat my betref, veral oordiegeheimenis van die"skeppende verbeelding",ofte weI die "prodiktive Einbildungskraft". Dievermoewat met beelde (of skemas)bemiddel tussen spesifieke (nuwe) sintuiglike waamemings en (ou) algemene begrippe - 'n onpeilbarefunksie van die menslike gees wat selfsdie stroewe genie vim KOnigsberg.ImmanuelKant.
s6desperaat gehad betdatsy vleeslike kenteoretiese ghremmer, soos Boerneefs'n, sommer op die plek gaan staan het en hy hommoesberus bydiehalfsagte uitspraak dat dit (die
~
verbeelding=
die skematisme) "eine verborgene Kunst in den Tiefen der menschlichenSeele" is. Maar daaroor later'n bietjie meer.Eers die storie, en ook dlt ontstaan met 'n verbysterende noodwendigheid uit die eenvoudige maar vrugbare bronpunt van Siiskind se fiktiewe projek, naamlik dat die wsreld 'n OIJlitputlikgeurige plekis.Voeghiemy 'n historiese periode en 'n konkrete lokasie soos 18e eeuse Frankrykwaar
8 Vrye Weekblad Boeke/Books WinterlLentel990
,\.
• _ _ • • • • - _. _ - •• _• • • . • • • - . .- " ' - ' • -
